سۋرەت: قازاقستان جانە "نۇر وتان". ءسابيتتىڭ كاريكاتۋراسى. سۋرەت "ازاتتىق" راديوسىنىڭ سايتىنان الىندى

م. شاحانوۆ اعامىزدىڭ 12-3=؟ پوەماسىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەتىن شىعار. ونداعى وقيعا بۇگىنگى كۇنى ءبىزدىڭ قوعامىمىزدىڭ بارلىق سالاسىندا ورىن الۋدا. قازىرگى قوعام سول فورمۋلامەن ءومىر سۇرۋدە. اركىمنىڭ ايتار ءوز ويى بار. بىراق قازىرگى قوعامنىڭ شىنايى بەت-بەينەسى كوكىرەگى وياۋ ازاماتقا تايعا تاڭبا باسقانداي ايقىن.

بيلىك

سۋرەت: قازاقستان جانە "نۇر وتان". ءسابيتتىڭ كاريكاتۋراسى. سۋرەت "ازاتتىق" راديوسىنىڭ سايتىنان الىندى

م. شاحانوۆ اعامىزدىڭ 12-3=؟ پوەماسىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەتىن شىعار. ونداعى وقيعا بۇگىنگى كۇنى ءبىزدىڭ قوعامىمىزدىڭ بارلىق سالاسىندا ورىن الۋدا. قازىرگى قوعام سول فورمۋلامەن ءومىر سۇرۋدە. اركىمنىڭ ايتار ءوز ويى بار. بىراق قازىرگى قوعامنىڭ شىنايى بەت-بەينەسى كوكىرەگى وياۋ ازاماتقا تايعا تاڭبا باسقانداي ايقىن.

بيلىك

قازىرگى بيلىك - شەكسىز ماقتاۋعا نەگىزدەلگەن بيلىك. ول ماقتاۋدان باسقا ەشتەڭەنى ەستىمەيدى، كورمەيدى، ەستىگىسى دە كەلمەيدى. سىناعانداردى «حالىق جاۋى، ەلدى ارتقا تارتۋشىلار» دەپ جازعىرادى، قۋدالايدى. سوندىقتان پارلامەنتكە ناعىز وپپوزيتسيانى، ۇلت پاتريوتتارىن، شاحانوۆتى جانە ت.ب. وتكىزبەيدى. بيلىكتە  ءبىر ءسوز بار، قازاقستاندا وپپوزيتسيا ءالسىز دەگەن. ماقۇل اق، بىراق نەگە سول ءالسىز وپپوزيتسيانى پارلامەنتكە وتكىزۋدەن ولەردەي قورقادى. ال جاعىمپازداردان قۇرالعان بيلىكتىڭ بولاشاعى بار ما؟ جوق! ولار شىندىقتى ايتپاي، بەتىڭە جىلتىراپ، كەز-كەلگەن ساتتە ەلىن ساتىپ كەتۋدەن تايىنبايتىن «ەليتا». ەليتا دەۋگە دە جارامايدى. سونىمەن بىرگە قازىرگى بيلىك جاستاردىڭ بولاشاعىن مۇلدە ۇمىتقان بيلىك. بيلىكتە سول باياعى كوممۋنيستەر وتىر. جاڭا بۋىنعا بيلىكتە ورىن جوق. بولعان كۇننىڭ وزىندە دە ولار قۇلدىق سانانى بويىنا ءسىڭىرىپ كەلە جاتقان جاستار. سونىمەن بىرگە، بيلىكتە دە ءوز حالقىنا جانى اشيتىن تۇلعالار بار. بىراق ولار ءۇنسىز وتىر. جىلى ورىندارىنان ايىرىلۋدان قورقادى. اشىق ويلى ازاماتتار بيلىكتە قالمادى. ولار بيلىكتەن الاستاتىلدى. تەك جاعىمپازدار قالعان. جاستار ساياساتىنىڭ السىزدىگىنەن قازىرگى جاستار ەرتەڭگى كۇنگە سەنىمىن جوعالتقان، قىلمىس كوبەيىپ، ءدىني تەرىس اعىمداردىڭ جەتەگىندە كەتۋدە. جۇمىسقا تۇرۋ ءۇشىن جوعارىدا ءبىر كوكەڭ مەن قالتاڭدا اقشاڭ بولۋى كەرەك. بۇل قانداي جۇيە؟ بۇل قانداي بيلىك؟! 2030-دى قويىپ، 2050-ءدى شىعاردى. نە كۇلەرىڭدى، نە جىلارىڭدى بىلمەيسىڭ! 2030-دى ءبىز ورىنداپ قويعان ەكەنبىز. ورىنداساق ءبىزدىڭ باي قۋاتتى حالقىمىز، ازيانىڭ بارىسىنا اينالعان قازاقستانىمىز قانە؟ سول باياعى اۋىلدا تەزەك تەرىپ جۇرگەن قازاق، 15 مىڭ تەڭگە زەينەتاقىنى الۋعا ءۇش كۇن كەزەككە تۇراتىن قارتتار، جۇمىسسىز جاستار، بازارداعى ايەلدەر، ءتانىن ساتقان قاراكوزدەر جانە ت.ب. وسىلار ما باي قۋاتتى ازيانىڭ بارىستارى؟ قوناەۆ اتامىز ايتقانداي، برەجنەۆ زامانىمەن جىلاپ كورىسەتىن ۋاقىت كەلدى-اۋ. 3 جىلدىق بيۋدجەتتى يگەرە الماي جاتىپ، 2050 دەگەنى نەسى؟ سوعان قاراپ ءبىزدىڭ بيلىك جالپى باسقا الەمدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر دەۋگە بولادى. ولار ەرتەگىلەر ەلىندە كۇن كەشۋدە. ال حالىق جەردە قالدى. بيلىك وكىلدەرى وپپوزيتسيا تەك جامان جاعىن ايتادى، جاقسى جاعىمىزدى، جەتىستىكتەرىمىزدى ايتپايدى دەيدى. نەگە ايتپاسقا، ەگەر اشىلعان زاۋىت پرەزيدەنتتىڭ كەتىسىمەن جابىلماسا، قىمباتشىلىق بولماسا جانە ت.ب. پارلامەنتتە شىندىقتى ايتاتىن ازاماتتار بولماسا، بيلىككە جاڭا كوزقاراستاعى جاستار كەلمەسە، قوعامدىق ساياسي باسەكەنى الىپ تاستاۋ قازىرگى بيلىكتىڭ تاعدىرىن نولگە الىپ كەلەدى. تاريحتىڭ بەرەتىن باعاسى سول بولادى. سول التىن «3» ءتى الىپ تاستاۋ بيلىكتىڭ نەگىزگى قاتەلىگى. ال حالقىنا وق اتۋى كەشىرىلمەس قاتەسى، تاريحتاعى ۇلكەن قاسىرەت. بۇل وقيعانىڭ شىندىعى كەلەشەكتە اشىلادى، تاريح بارلىعىن ءوز ورنىنا قويادى. بيلىك نەگە اشىق ويلىلاردى قۋدالايدى، ولار دا وسى ەلدىڭ ازاماتتارى عوي، قازاقتىڭ قانى، ۇرپاقتارى، بالالارى.

وپپوزيتسيا

بيلىك ايتقانداي، وپپوزيتسيانى ءبىر جاعىنان ءالسىز دەۋگە دە بولادى. بىراق ولاردىڭ السىزدىگى بىرىگە الماۋىندا. وپپوزيتسيادا ءبىلىمدى ازاماتتار، ۇلتىنا جانى اشيتىن پاتريوتتار بىرىگە الماۋدا، ساياسي امبيتسيا باسىم بولىپ تۇر. وپپوزيتسيادا 2 پارتيا قالدى دەسەك، كوممۋنيستەر مۇلدەم قيمىلسىز قالعان، ال ازات قايتادان ەكىگە بولىنگەن. وپپوزيادان جاقيانوۆ، جاندوسوۆتاردىڭ دا كوڭىلى قالعان. وپپوزيتسيادا مەملەكەتكە، ۇلتقا شىنايى جانى اشيتىن ءبىلىمدى ازامات ت. جۇكەەۆ اعامىز دەۋگە بولادى. بىراق ول كىسىنىڭ ءوزى قازىرگى وپپوزيتسيادان كۇدەرىن ۇزگەن سياقتى. وپپوزيتسيا نەگە ۇلت پاتريوتتارىن ءوز قاتارىنا قوسپايدى، شاحانوۆ اعامىزدى نەگە قولدامايدى؟ ياعني، مۇندا دا «12-3=؟» جۇزەگە اسۋدا. ءبىلىمدى ازاماتتار ايدوس سارىم، مۇحتار تايجان اعالارىمىز ەلى ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساپ باعۋدا. ولار ءبىلىمدى، مەملەكەتشىل تۇلعالار. بىراق ولاردىڭ وپپوزيتسياعا دا قاجەتى جوق سياقتى. ال ابىلەۆ رەفەرەندۋم دەسە، تۇياقباي قۇرىلتاي دەيدى. وپپوزيتسيا ۇلكەن كۇشكە اينالۋى ءۇشىن ساياسي امبيتسيانى جيناستىرىپ، قوعامنىڭ بارلىق زيالى قاۋىمىمەن بىرگە جۇمىس ىستەۋى قاجەت، ەڭ بولماسا قازاق حالقى ءۇشىن، قازاق جەرى ءۇشىن، قازاق ءتىلى ءۇشىن، مەملەكەتىمىز ءۇشىن! وپپوزيتسياعا دا جاڭا تۇلعالار قاجەت. جاستارمەن جۇمىس ىستەۋى قاجەت. كەز كەلگەن قوعامعا دامۋى ءۇشىن ساياسي باسەكەلەستىك، كۇشتى وپپوزيتسيا كەرەك. قازىر تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ءبىلىم العان جاستاردىڭ ءوزى وتىزعا كەلدى. ولار وزگەرىستى قالايدى. نەگە جەرگىلىكتى حالىقپەن، جاستارمەن جۇمىس ىستەمەيدى وپپوزيتسيا؟ مۇنسىز ولاردىڭ دا بولاشاعى جوق. قۇر ءسوز بەن ايقاي ىسكە جارامسىز. ناقتى، ساپالى، ستراتەگيالىق باعدارلامالار از. وپپوزيتسياعا ءبىلىمدى،  سانالى، كوكىرەگى وياۋ، حالىقتى سوڭىنان ەرتە الاتىن تۇلعالار قاجەت. سوندا عانا بيلىكتى وزگەرتە الادى. بىراق ناقتى ماقسات بيلىكتى وزگەرتۋ ەمەس، بيلىكتى وزگەرتۋ ارقىلى قوعامنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسۋ، حالىقتىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ بولۋى شارت.

ءتىل ماسەلەسى

قازاق ءتىلى دامىماي، قازاقتىڭ، جالپى قازاقستاننىڭ بولاشاعى جوق. ونسىز ول رەسەيدىڭ ءبىر گۋبەرنياسى بولىپ قالادى. ەلىمىزدەگى كەيبىر ورىس شوۆينيستەرى سونى قالاۋدا. ولار قازاق ءتىلىنىڭ قورعاۋشىلارىن ۇلتشىلدار، ەل تىنىشتىعىن بۇزۋشىلار دەپ ايىپتايدى. قازاق ءتىلىنىڭ مۇشكىل ءحالى تۋرالى از جازىلىپ جۇرگەن جوق. بىراق ونى تىڭدايتىن قۇلاق بار ما؟ بيلىك قۇلدىق سانادان ارىلماعانىن، ورىس تىلىنەن ەشۋاقىتتا باس تارتپايتىنىن مالىمدەدى. قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن، بىلگىسى دە كەلمەيتىن ماڭگۇرت قازاقتار كوبەيۋدە. ال باسقا ۇلتتار سولارعا قاراپ كۇلۋدە، مازاق قىلۋدا. بىراق ءبىر ۇيىمنىڭ ءوزى شەشۋگە ءتيىس ءتىل ماسەلەسى بەيشارانىڭ كۇيىن كەشۋدە. ول ۇيىم جازۋشىلار وداعى. ول جازۋشىلار وداعى ەمەس، جاعىمپازدار وداعىنا اينالعالى قاشان. ولارعا جانىڭ اشيدى. بيلىك ولارعا تاۋىققا جەم شاشقان سياقتى جىل سايىن مەدالدار، وردەندەر، اتاقتار بەرىپ تۇرادى. ولار سوعان ءماز. سونشالىقتى ريزا بيلىكتى كۇنگە تەڭەيدى، پايعامبارعا بالايدى. نە دەگەن ماسقارا! زيالى قاۋىمنىڭ ءوزى قۇلدىق سانادان ارىلماعان. ول زيالى ەمەس، قوعامعا زياندى قاۋىم! ولار وزدەرى عانا ەمەس، قازىرگى جاستاردى دا سونىمەن ۋلاۋدا. ال ءتىل ماسەلەسىندە شاحانوۆ باستاعان 5-6 جازۋشىدان باسقاسى مىلقاۋ. حالقىنا وق اتسا دا ولار ءۇنسىز. ولاردىڭ قازاققا ءبىر تيىن پايداسى جوق. ولاردان نەمىس بولسا دا قازاققا شىنايى جانى اشيتىن گ. بەلگەر اعامىزدىڭ پايداسى كوپ ءتيدى. اباي مەن الاشورداشىلاردان كەيىنگى قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن قايتالانباس تۇلعا ول شاحانوۆ دەۋگە بولادى. كەلەسى جۇزجىلدىقتا مۇنداي تۇلعا بولا ما بولماي ما، ونى ءبىر قۇداي بىلەدى. قوعامنىڭ رۋحاني الەمىندە زيالى قاۋىم جوق دەسە دە بولادى. قازاققا جانى اشىمايتىن اقىن جازۋشىلاردى كورگەندە قۇسقىڭ كەلەدى. يمانقۇل اعامىز ءارى ۇستازىمىز ايتقانداي قازىر ءتىلدىڭ كور قازۋشىلارى كوبەيگەن. بالىق باسىنان شىرىگەن. ال وعان سەن كىمسىڭ ولاردى سىنايتىن دەيدى ەكەن. ساقالىن ساتقان كارىدەن، ەڭبەگىن ساتقان بالا ارتىق دەگەندەي، ولار كىمدەر ءوز ءتىلىن، ۇلتىن مەنسىنبەيتىن. قانشاما قازاقتىڭ قانى توگىلگەن كيەلى جەردە قادام باسىپ، ءوز اناسىنىڭ ءتىلىن بىلمەيتىن ماڭگۇرتتەر. بيلىك 2025 جىلى لاتىن الىپبيىنە كوشەمىز دەدى. ول مەرزىم جاقىنداعان سايىن ورىستىلدىلەر وعان كەدەرگى جاساۋعا تىرىسىپ، شۋلاي تۇسەتىنى ايقىن. سونىمەن رۋحاني دۇنيەدە دە قازاقتار بەيشارا كۇي كەشۋدە. مۇندا دا 12-3=؟

عىلىم مەن ءبىلىم

عىلىم تىلدەن بەتەر بەيشارالىققا تۇسكەن سالا بولىپ قالۋدا. قازىرگى ءبىزدىڭ قوعامدا ءبىلىمنىڭ قۇنى كوك تيىن. بارلىعى ساتىلىپ كەتكەن. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ بەتىن كورمەي ديپلوم العاندار كوبەيۋدە. ەكىنىڭ ءبىرى كانديدات، عىلىم دوكتورلارى، بىراق وزدەرىنىڭ قورعاعان ديسسەرتاتسياسىنىڭ اتىن بىلمەيدى. اشقان ەشقانداي جاڭالىعى جوق. وندىرىستە قولدانىلمايدى. جەكەمەنشىك ءبىلىم وردالارى ديپلومدى وڭدى سولدى ساتۋدا. ءبىلىم بيزنەسكە اينالعان. ولارعا ستۋدەنت سانى كەرەك اقشا كوپ ءتۇسۋ ءۇشىن، بىراق ونىڭ ساپاسى كەرەك ەمەس. اقشاڭ بولسا بارلىعىن ساتىپ الاسىڭ. مۇنىڭ سالدارى 20-30 جىلدان كەيىن كورىنەدى. عىلىمدا باسەكەلەستىك جوق. كىمنىڭ اقشاسى بولسا سول قورعايدى. اقشاڭ جوق بولسا، مالىڭدى باعىپ جۇرە بەر! مۇندا قانداي بولاشاق بار؟ قانداي دامىعان 30 ەلدى ايتۋعا بولادى؟ ەڭ ناشار دامىعان 30 ەل دەسە سەنۋگە بولادى مىناداي جۇيەمەن. تەست جۇيەسى قۇردىمعا ءتۇستى. مۇنى بيلىكتە ءتۇسىنىپ وتىر. تەستتى ساتىپ الىپ، روبوتقا اينالعان جاستار كوبەيۋدە. ەكى ءارىپتىڭ باسىن قوسا المايدى، بىراق گرانتتا وقيدى. ءبىلىمدى، تالاپتى بىراق قالتاسىندا اقشاسى جوق جاستار عىلىمنان الاستاتىلعان. ولار ساۋدادا، بازاردا ءجۇر. وتىرىك عالىمدار كوبەيگەن.

ەكونوميكا

ەڭ الدىمەن ەكونوميكا، سوسىن ساياسات دەگەن ءسوز بيلىكتىڭ ەڭ كوپ ايتاتىن سوزدەرىنىڭ ءبىرى. ال وسى ەكونوميكامىز قانداي دەڭگەيدە؟ بىزدە بيداي بار، مۇناي مەن گاز، جالپى ايتقاندا مەندەلەەۆتىڭ بارلىق ەلەمەنتى بار. بىراق ءوندىرىس جوق. نەگە؟! اياعىمىزداعى شۇلىقتىڭ ءوزىن سىرتتان الامىز. جەڭىل ونەركاسىپ دامىماعان، بارلىعى شيكىزات كۇيىندە سىرتقا ساتىلادى، ال بىزگە دايىن ءونىم رەتىندە قايتا ساتىلادى. اۋىلدار سول باياعى كۇيىندە قاڭىراپ تۇر. بيۋدجەتتەن بولىنگەن اقشالار ۇرىلاردىڭ قالتاسىندا ءجۇر. پرەزيدەنت اشقان زاۋىتتار ەرتەڭىنە جابىلادى. بارلىعى كوزبوياۋشىلىق. ەكونوميكانىڭ نەگىزگى ينديكاتورى ءجىو 12 مىڭ اقش دوللارى بولدى دەيدى، نەنىڭ ەسەبىنەن؟ شيكىزاتقا باعانىڭ وسۋىنەن، باسقا ەشتەڭە دە ەمەس. اينالدىرعان 15 ميلليون حالىقتىڭ 3 ميلليونى جۇمىسسىز. ويتكەنى ءوندىرىس جوق. بايلىق ات توبەلىندەي عانا ادامنىڭ قولىندا. ال ولار كاپيتالدى سىرتقا شىعارۋمەن الەك. ەكونوميكادا دا باسەكەلەستىك جوق. ينفلياتسيا جىلدان جىلعا ءوسىپ، باعالار جوعارىلاۋدا، ال زەينەتاقى جۇيەسى بانكروتقا ۇشىرادى. ونى توقتاتۋعا بيلىكتىڭ دارمەنى جوق. شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ دامۋى تومەن دارەجەدە. وعان ۇكىمەتتىك كەدەرگىلەر جوعارى. جوعارى تەحنولوگيالى ءوندىرىس، ينتەللەكتۋالدى كاپيتال اتىمەن جوق. ەرتەڭ مۇناي تاۋسىلسا نە ىستەيمىز سوندا؟! بارلىعى تەك الىپ-ساتۋمەن اينالىسادى. قازىرگى قازاقتىڭ ەكونوميكاسى سول. ءوز ءونىمىن ساتسا دا مەيلى عوي، بارلىعى يمپورتتىق ونىمدەر. 20 جىلدا ءبىز شيكىزاتتىق ەكونوميكانى قالىپتاستىردىق. ماشينا جاساۋ ونەركاسىبى، جەڭىل ونەركاسىپ، تاماق ونەركاسىبى، قايتا وڭدەۋشى ونەركاسىپ، مال شارۋاشىلىعى، ەگىن شارۋاشىلىعى شىعىنعا باتىپ دامىماعان ەلدە نانوتەحنولوگيالاردى ايتۋدىڭ ءوزى ۇيات. ال بيلىك «ەكسپو 2017» ءنى بولاشاقتىڭ ەنەرگياسى دەپ اتاپتى. كۇلكىلى جاعداي. اۋىلدا تەزەك پەن جانتاق جاعىپ وتىرعان قازەكەڭنەن ۇيات. جالپى ايتقاندا، ءوندىرىسى جوق «جەتىم» ەكونوميكا.

ايتا بەرسە تاۋسىلمايدى، ءبىزدىڭ قازىرگى قوعامىمىزدىڭ جالپى بەينەسى وكىنىشكە وراي وسىنداي.

ABAI.KZ