ارقا دالاسىنا بيىل جۇت كەلدi. كادiمگi ءوزiمiز ەسكi اڭگiمەلەردەن ەستiپ جۇرگەن اقسيراق جۇت. قاراشانىڭ باسىندا مەزگiلسiز جاڭبىر جاۋىپ، ونىڭ ارتى قاتتى ايازعا ۇلاسقان. سوڭىنان اياز تولاستاعانىمەن، ەسكiشە قاڭتار تۋماي جاتىپ الاي-تۇلەي بوران باستالدى. ودان سوڭ iلە-شالا قايتادان بiر جارىم تاۋلiككە جۋىق جاڭبىر سەبەلەدi. بۇل بۇرىن-سوڭدى كەزدەسپەگەن جاعداي ەدi. جىل سايىن بۇل توڭiرەكتەگi ەل جەلتوقساننىڭ ەكiنشi جارتىسىندا عانا مالدى قوراعا بايلايتىن. ال باياننىڭ قىزىلتاۋى مەن ولەڭتi وزەنiنiڭ بويىن جايلايتىن ەلدiڭ مالى قىس بويى دەرلiك ءوز اياعىمەن جايىلىپ شىعاتىن كەزدەرi بولادى. جىلقى تۇلiگi قاشاندا دالادا، تەبiندە جۇرەدi. وسىنداي ۇيرەنشiكتi قىسقا داعدىلانعان ەل بيىل مالدى بiر جارىم اي بۇرىن قولعا بايلاپ، ەسi كەتiپ وتىر. شارۋا باققان اعايىن قوراداعى ازعانا قارا مال مەن قوي-ەشكiنi قولدا بار ازىقپەن الداپ، ءiلدالدالاۋدا. ال قىس بويى دالادا تەبiندە جۇرەتiن جىلقى تۇلiگiنiڭ جاعدايى تiپتi مۇشكiل. العاشقى جاڭبىردا ءشوپتiڭ ءتۇبi قاتىپ، جىلقىعا تەبiندەۋگە قيىندىق تۋعىزسا، ودان سوڭ اتتىڭ باۋىرىنان كەلەتiن قالىڭ قار ءتۇستi. ودان سوڭ ۇستiنەن تاعى دا جاڭبىر جاۋدى.

ارقا دالاسىنا بيىل جۇت كەلدi. كادiمگi ءوزiمiز ەسكi اڭگiمەلەردەن ەستiپ جۇرگەن اقسيراق جۇت. قاراشانىڭ باسىندا مەزگiلسiز جاڭبىر جاۋىپ، ونىڭ ارتى قاتتى ايازعا ۇلاسقان. سوڭىنان اياز تولاستاعانىمەن، ەسكiشە قاڭتار تۋماي جاتىپ الاي-تۇلەي بوران باستالدى. ودان سوڭ iلە-شالا قايتادان بiر جارىم تاۋلiككە جۋىق جاڭبىر سەبەلەدi. بۇل بۇرىن-سوڭدى كەزدەسپەگەن جاعداي ەدi. جىل سايىن بۇل توڭiرەكتەگi ەل جەلتوقساننىڭ ەكiنشi جارتىسىندا عانا مالدى قوراعا بايلايتىن. ال باياننىڭ قىزىلتاۋى مەن ولەڭتi وزەنiنiڭ بويىن جايلايتىن ەلدiڭ مالى قىس بويى دەرلiك ءوز اياعىمەن جايىلىپ شىعاتىن كەزدەرi بولادى. جىلقى تۇلiگi قاشاندا دالادا، تەبiندە جۇرەدi. وسىنداي ۇيرەنشiكتi قىسقا داعدىلانعان ەل بيىل مالدى بiر جارىم اي بۇرىن قولعا بايلاپ، ەسi كەتiپ وتىر. شارۋا باققان اعايىن قوراداعى ازعانا قارا مال مەن قوي-ەشكiنi قولدا بار ازىقپەن الداپ، ءiلدالدالاۋدا. ال قىس بويى دالادا تەبiندە جۇرەتiن جىلقى تۇلiگiنiڭ جاعدايى تiپتi مۇشكiل. العاشقى جاڭبىردا ءشوپتiڭ ءتۇبi قاتىپ، جىلقىعا تەبiندەۋگە قيىندىق تۋعىزسا، ودان سوڭ اتتىڭ باۋىرىنان كەلەتiن قالىڭ قار ءتۇستi. ودان سوڭ ۇستiنەن تاعى دا جاڭبىر جاۋدى.

ەكiباستۇز قالاسى ايماعىنداعى اۋىلدىق وكرۋ­تەردiڭ iشiندە ءتورت تۇلiك مالدى كوپ ۇستايتىن - اقكول-جايىلما ءوڭiرi. بۇل جەردە جالپى ەكiباستۇز ايماعىنداعى مالدىڭ ۇشتەن بiرi, ال جىلقى تۇلiگiنiڭ 50 پايىزعا جۋىعى توپتاسقان. سول جەردە مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىن ادامداردىڭ بەرگەن دەرەگi بويىنشا، وتكەن جاز ايلارىندا اقكول وڭiرiندە 4 مىڭعا جۋىق جىل­قى باعىمدا بولعان ەكەن. بۇگiندە وسى جەردە جىلقى وسiرۋمەن اينالىساتىن "تۇ­رار" اتتى شارۋا قوجالىعىنىڭ 200 باستاي جىلقىسى شىعىنعا ۇشىراعان، تاعى 200 باس جىلقىنى بiر اداممەن كەلiسiپ، قولدا ۇستاپ وتىر­عان كورiنەدi. ال قالعان 750 باستان كوكتەمگە دەيiن نە قالارى بەلگiسiز، مiنە، ەكi-ءۇش كۇنەن بەرi اش تۇر، تەبiنگە شىعا المايدى، دالانىڭ قارى مۇز بوپ قالعان دەيدi قوجالىق باسشىسى. (بۇل كiسi بەلگiلi بiر سەبەپتەرمەن ءوزiنiڭ اتى-ءجونiن كورسەتپەۋiمiزدi ءوتiندi).

- بiز جەكەمەنشiك شارۋاشىلىق بولعانىمىزبەن، وسى ءوڭiردiڭ ەكونوميكالىق دا­مۋى­نا قوساتىن وزiمiشە ۇلەسiمiز بار. بiراق وسىنداي قىسىلتاياڭ كەزدە مەملەكەت نازارىنان تىس قالىپ قويعانىمىز جانعا باتادى. جۋىردا وبلىس اكiمiنiڭ ورىنباسارى ن.اشiمبەتوۆ كەلiپ قايتقان. بiزگە مەملەكەت تاراپىنان كومەك بولا ما دەپ جۇقالاپ سۇراپ ەدiم، ول كiسi ازiرشە ونداي شارۋانىڭ قاراستىرىلماعانىن ايتتى. بۇگiن وسىنداعى بiر جەكە­مەنشiك كاسiپورىننان تراكتور سۇراپ الدىم، ەندi قولدان كەلسە دالانىڭ قارىن بۇزىپ، تەبiندiك جەر iزدەپ كورەمiز، - دەيدi مال يەسi.

بiز ەكiباستۇز - پاۆلودار تاس جولىنىڭ بويىندا ورنالاسقان "پوگرانيچنيك" اۋى­لىنىڭ توڭiرەگiندە جىلقى وسiرەتiن امانگەلدi نۇركەنوۆ پەن دە حابارلاستىق.

- ەكi تابىن جىلقىم بار ەدi, سونىڭ بiر تابىنى (500 باستان ارتىق) وسىدان ەكi اي شاماسى بۇرىن قىرعا كەتكەن، سودان بەرi حابارىم جوق. ونى iزدەپ شىعۋعا ەش­بiر جاعداي بولماي تۇر، قار وتە قالىڭ. نە دە بولسا كوك­تەمدi توسامىز. ال قولدا قالعان جىلقى قوراعا سىيماعاسىن، 900 باس قويىمدى تۇگەلدەي ساتتىم، - دەيدi امانگەلدi اقساقال.

سونداي-اق، ەرەيمەنتاۋ اۋدانىنىڭ قويتاس اۋىلدىق وكرۋگi توڭiرەگiندە مىڭعا تارتا جىلقى ۇستايتىن تاعى بiر شارۋاشىلىق بار مالىنان ايىرىلىپ قالعانىنا مiنە، ەكi ايدان اسا ۋاقىت وتكەن ەكەن. بۇلار دا جاز­عىتۇرىمعا قاراي iزدەيتiن تۇرلەرi بار. سە­بەبi قازiر جول تاڭدامايتىن نەبiر قۋاتتى تەحنيكانىڭ ءوزi دالادا جۇرە المايدى. سوندىقتان كەيبiرەۋلەر قاردا جۇرەتiن موتورلى شانا ساتىپ الىپ جاتىر. بiراق ونىمەن الىسقا بارا المايسىڭ.

ەل اقساقالدارى تەلەفون شالىپ، الاڭداۋشىلىق بiل­دiرگەسiن، بiزدەر ەكiباستۇز قالاسى اكiمiنiڭ ورىنباسارى ايناگۇل قۇرمانوۆاعا بارىپ جولىعىپ، نەلiكتەن ايماق بويىنشا توتەنشە جاعداي جاريالانبايدى، مەملەكەت تاراپىنان قانداي كومەكتەر كورسەتiلۋدە دەگەن سۇراقتار قويعان ەدiك.

- توتەنشە جاعدايدى ۇكi­مەت جاريالاۋى كەرەك ەكەن. دەگەنمەن مەن كازگيدرومەتكە حات جولداپ، بۇل جونiندە انىقتاما الىپ ەدiم. ولار تج جاريالاۋ ءۇشiن سەكۋندىنا 25 مەتر جىلدامدىقپەن، قاتارىنان 24 ساعات داۋىل سوعۋى كەرەك دەگەن ءۋاج ايتتى. وسىنىڭ سەبەبiنەن اكiمنiڭ قورىنداعى اقشادان دا بولە الماي وتىرمىز. سەبەبi تج جونiندەگi زاڭنىڭ ىڭعايىنا كەلمەي تۇر. ونى كۇشكە سالىپ ءبولiپ جiبەرگەنمەن، سوڭىنان پروكۋراتۋرا تەكسەرەدi. قازiر ارناۋلى شتاب قۇرىپ، باقىلاۋدامىز. وتكەندە اقكول­دiكتەر قاردى بۇزىپ، مالعا تەبiن اشاتىن تراكتور سۇراعان ەدi. بiراق وبلىس اكiمiنiڭ ورىنباسارى اشiمبەتوۆ كەلگەندە، ول ويلارىنان اينىپ، جانارماي سۇرادى. وعان كومەك جاسادىق. قازiر وسى وڭiرگە سولتۇستiك قازاقستان مەن قاراعاندى وبلىستارىنان بۋىلعان ءشوپ اكەلiپ ساتىپ جاتىر. ءار بۋمانىڭ قۇنى 1200 تەڭگە، - دەيدi ايناگۇل امانگەلدiقىزى.

كەرەكۋ وڭiرiندە تۋىنداعان وسى جاعدايعا باستى سەبەپ قولايسىز اۋا رايى دەسەك تە، نەگiزiنەن ادام فاكتورى دا بار. سەبەبi جىلداعى جايلى قىسقا ۇيرەنگەن حالىق قولدا بار پiشەننiڭ ارتىعىن ساتىپ جiبەرگەن. بيىل ەرتiستiڭ تاسىماۋىنان، جيەكتi جايلاعان ەلدiڭ بiرازى پiشەنسiز قالىپ، اقكول توڭiرەگiنەن ساتىپ العان ەكەن. ەكi تونناعا جۋىق پiشەن سياتىن بiر تiركەمەنi 25-30 مىڭ تەگەدەن وتكiزگەن دەسەدi. ەندi قازiر امالسىزدان شەتتەن كەلگەن بۋما ءشوپتi ساتىپ الۋدا. ونىڭ ورتاشا سالماعى 18 كەلi دەسەك، 1,5 تونناسىن ولار 90 مىڭ تەڭگەگە العان.

ال ەندi تابىنداپ جىلقى ۇستايتىن شارۋاشىلىقتار ەسەپسiز زيان شەگiپ قالعانى انىق. ورتاشا باعامەن ەسەپتەپ، بiر جىلقىنىڭ قۇنىن 200 مىڭ تەگە دەسەك، 300-400 باس جىلقىدان ايرىلعان ادامنىڭ قانشا زيان شەگەرiن ەسەپتەي بەرiڭiز.

تاعى بiر ايتا كەتەرلiك ماسەلە، بازارلاردا كەلiسi 400 تەڭگەنiڭ ەتi پايدا بولدى. باعانىڭ تىم تومەن­دiگiنە قاراپ، پايداكۇنەمدەر ولگەن مالدىڭ ەتiن ساۋداعا الىپ جۇرگەن جوق پا دەپ كۇدiكتەندiك. وسى ويىمىزدى قالا اكiمiنiڭ ورىنباسارى مەن ۆەتەرينارلىق قىزمەت باستىعىنا دا ايتتىق. جاسىراتىنى جوق، قايسىبiر اقپارات كوزدەرiنەن بiلگە­نiمiز، كەيبiر بازارلارعا ولگەن مالدىڭ ەتi تاپسىرىلادى ەكەن. ونى فارش ەتiپ ساتادى دەسەدi. ارينە، مۇنىڭ بارلىعىن تەكسەرۋ ارناۋلى قىزمەت جۇيەلەرiنiڭ مiندەتi.

كەرەكۋ وڭiرiندەگi جاعداي ازiرشە وسىنداي. بۇل تاقىرىپ قاالداعى ۋاقىتتا تاعى دا ورالاتىن شىعارمىز. سەبەبi ءالi ەكi جارىم اي قىس بار.

سايلاۋ بايبوسىن،

پاۆلودار

«جاس الاش» گازەتى