ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ باتىرى باۋىرجان مومىشۇلى ءومىرىنىڭ جيىرما جىلىن تۋعان جەرىنەن جىراقتا –  اسكەري قىزمەتتە وتكىزدى. جاسى سايكەس كەلگەن سوڭ، اسكەر قاتارىنا شاقىرىلادى. اسكەردەن ورالعان سوڭ، ەكى جىل وتكەننەن كەيىن ونى قيىر شىعىس جورىققا جىبەرەدى.

حاسان كولى ماڭىنداعى شايقاستاردا ول ارتيللەريانى باسقارادى. قيىر شىعىس بولىمشەلەرىن ماسكەۋگە بەرۋ  باستالعاندا، باتالون كومانديرى بولىپ تاعايىندالدى. لەيتەنانت باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ قولباسشىلىق قابىلەتى تاماشا بولعان. قازاق عالىمى كيم سەرىكباەۆ باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ جاۋ قورشاۋىندا قالىپ، جاۋ باسىم تۇسكەندە ءتيىمدى ارەكەت ەتۋ تاكتيكاسىن زەرتتەگەن.

ول بۇل تاكتيكانى «باۋىرجان ءسپيرالى» دەپ اتاعان. باۋىرجاننىڭ ءوزى بىلاي دەپ جازدى: «ءبىزدىڭ شايقاستارىمىزعا ءتان قاسيەت – ۇيىمداسقان تۇردە شەگىنىپ، جاۋدى بىرنەشە شاقىرىمعا شەتكە سۇيرەپ شىعۋ. سودان كەيىن ولار قايتادان قورعانىسقا كوشەدى. بۇل جاۋدىڭ كۇشىن السىرەتتى، شارشاتتى».

باۋىرجان مومىشۇلى بۇل تاكتيكانى قالاي پايدالانۋ كەرەكتىگىن بارىنەن جاقسى بىلگەن. ماتريونينو اۋىلىنىڭ ماڭىندا ونىڭ باتالونى جاۋ اسكەرلەرىن 3 كۇن بويى ۇستادى، سودان كەيىن ولار ۇيىمداسقان تۇردە ۆولوكولامسككە زەڭبىرەكپەن، كونۆويمەن شىقتى. ءتىپتى جول بويىندا قورشاۋدا قالعان جۇزگە جۋىق ادامدى قۇتقارىپ شىققان.

مومىشۇلىن پولك كومانديرى ەتىپ ارميا كومانديرى روكوسسوۆسكي ءوزى تاعايىندادى. «ماسكەۋ ءۇشىن شايقاستىڭ شەشۋشى كەزەڭى بولاتىن. شتاب باستىعى راحيموۆ ماعان قورعانىس كارتاسىن اكەلدى. ءۇنسىز ءبىر بولىكتى (كريۋكوۆونىڭ شىعىسىن) جۇلىپ الىپ، پەشكە لاقتىردى. ارتىمىزدا ماسكەۋ، ونىڭ ارتىندا تۋعان جەرىم. جاۋدى بىردەن توقتاتۋىمىز كەرەك ەكەنىن ءتۇسىندىم»، - دەپ جازدى جازۋشى ءارى اسكەري كوررەسپوندەنت الەكساندر بەك «ۆولوكولامسك تاس جولى» كىتابىندا.

مومىشۇلىنىڭ پولكى ستانتسيانى سەگىز كۇن بويى قورعاپ، ءار ءۇيدىڭ اماندىعى ءۇشىن سوعىستى. بۇل ستالينگراد جەرى ەدى. سودان كەيىن كومەككە قوسىمشا كۇشتەر كەلەدى.

«ءتورت ساعات بويى ارتيللەريالىق دايىندىقتىڭ قۋاتتى داۋىسىن تىڭدادىق. سودان كەيىن ولار قارسى شابۋىلعا شىعىپ، يستراعا جەتتى، جولدا  18 تانكتى باسىپ الدىق»، – دەپ جازدى جازۋشى ءارى اسكەري كوررەسپوندەنت الەكساندر بەك «ۆولوكولامسك تاس جولى» كىتابىندا.

ونىڭ بارلىق وقيعالارى شىنايى. «ۆولوكولامسك تاس جولى» – بۇل سوعىس تۋرالى كوركەم ادەبي كىتاپ قانا ەمەس، ول وقۋلىق. ءيزرايلدىڭ جاۋىنگەرلەرى مەن كۋباداعى اسكەري كۋرسانتتار ونى اسكەري وقۋلىق رەتىندە وقيدى.

فيدەل كاسترو بەرگەن سۇحباتىندا: «ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستاعى سۇيىكتى كەيىپكەرىڭىز كىم؟»،  دەگەندە، «ۆولوكولامسك تاس جولىنداعى قازاق – باۋىرجان مومىشۇلى»،-دەپ جاۋاپ بەرگەن.

بۇرىنعى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ باۋىرجان مومىشۇلىنا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى مەن گەنەرال شەنىن بەرىپ، تاريحي ادىلدىكتى قالپىنا كەلتىردى.

باۋىرجان مومىشۇلى زەينەتكە پولكوۆنيك رەتىندە شىقتى. وعان دەيىن ماسكەۋدەگى اسكەري اكادەميادا ءدارىس بەرگەن. زەينەتكە شىققان سوڭ ادەبيەتپەن اينالىستى. قازاقشا جازعان، ءوزى ورىسشاعا اۋدارعان. ونىڭ بالالار مەن ەرەسەكتەرگە ارنالعان كىتاپتارى سوعىس تۋرالى ەمەس، سوعىستاعى ادام تۋرالى جازىلعان. ولار اسكەري ەرلىكپەن قاتار ءومىردىڭ قۇندىلىعىن، ادامداردىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن ادامي قارىم-قاتىناسىن دارىپتەيدى.

كەرىمسال جۇباتقانوۆ

Abai.kz