قازىر پرەزيدەنتتىڭ ادىلەتتى قازاقستان جايلى باستاماسى ناۋقانشىل سارىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان جوق پا؟ ۇراندار بار، ال زاڭنىڭ ۇستەمدىگى ءۇشىن نە جاسالىپ جاتىر؟ ناسيحات بار، ال قۇقىقتىق نيگيليزممەن كۇرەس بار ما؟ ءادىل قوعام قۇرۋ ءۇشىن نە ىستەمەك كەرەك؟

«جاڭا قازاقستان – ادىلەتتى قازاقستان» بولسا، وندا قوعام ءۇشىن مىنا تالاپتار ءبىرىنشى كەزەكتە شەشىلۋى كەرەك:

ەڭ الدىمەن، قارالى قاڭتاردىڭ ءبىر جىلدىعى قارساڭىندا وعان ناقتى ساياسي باعا بەرىلۋى ءتيىس. قازىر باسپاسوزدە «قارالى قاڭتار»، «قاسىرەتتى قاڭتار» سياقتى تىركەستەر ءجيى كەزدەسەدى. ال ول نە؟ كوتەرىلىس پە، توڭكەرىس پە، بيلىك ءۇشىن كۇرەس بولدى ما، الدە دەسترۋكتيۆتى اعىمداردىڭ تەرىكتىسى مە؟ ەستەرىڭىزدە بولسا، كەڭەس وداعى تۇسىندا 1986 جىلعى جەلتوقساندا بولعان جاعدايعا ناقتى ساياسي باعا بەرىلمەدى. دالىرەك ايتساق، كەڭەستىك بيلىك مۇنى «ماحروۆىي ناتسيوناليزم» دەپ ايدار تاعىپ قارالادى، ال تاۋەلسىزدىك جىلدارى بيلىكتە 30 جىل بولعان جۇيە ۇلتتىق كوتەرىلىسكە پارا-پار جەلتوقساندى «وقيعا» دەڭگەيىندە قالدىردى. بالكىم، بۇل سول كەڭەستىك زاماننان كەلە جاتقان ەليتانىڭ تاۋەلسىزدىك جىلدارى دا داۋرەن قۇرعانىنان بولسا كەرەك. حالىقتان شىندىقتى جاسىرۋعا ۇمتىلىس تا بولدى.

ەكىنشىدەن، ادامنىڭ نەگىزگى قۇقىقتارىنا تەك ءومىر ءسۇرۋ قۇقى، باس ەركىندىگى عانا ەمەس، اقپارات الۋ قۇقى دا جاتادى. وكىنىشكە قاراي، وسى كۇنگە دەيىن قازاق تا، قازاقتىڭ ءتىلى دە ءوز ەلىندە جۇرسە دە، ءوزىن وگەي سەزىنىپ كەلە جاتىر. سوڭعى ءبىر-ەكى اي ىشىندە مەن قازاق تۇتىنۋشىسى رەتىندە ونعا جۋىق كافە-مەيرامحانا، بالالارعا ارنالعان ويىن-ساۋىق ورتالىقتارى، baby-sitter قىزمەتى، دۇكەندەر، كينوتەاترلار، ت.ب. تاراپىنان مەملەكەتتىك ءتىل – قازاق تىلىندە اقپارات الۋ قۇقىمنىڭ ورەسكەل بۇزىلعانىن دالەلدەي الامىن. ماسەلەن، ءىرى ساۋدا جەلىلەرىندە وزىنە-ءوزى قىزمەت كورسەتۋ كاسسالارى قازاق جانە ورىس ءتىلىن تاڭداۋ قۇقىن بەرەدى. بىراق قازاقشاسىن باسساڭىز، ورىس ءتىلى شىعادى. بۇل ناعىز كوزبوياۋشىلىق. تۇتىنۋشىعا ارنالعان اقپاراتتار كوبىنە ورىس تىلىندە تاراتىلادى. بايقاۋىمشا، سوڭعى كەزدە زاڭدى بەلشەدەن باسقاندار سىرتقى جارناما، ماڭدايشالاردى تەك ورىس تىلىندە جازا باستاعان. بۇل ءىشىنارا موبيليزاتسياعا بايلانىستى رەسەيدەن ۇدەرە كوشكەن كەلىمسەكتەرگە جاسالىپ جاتقان جاعداي ما، الدە قازاق تۇتىنۋشىسىنىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋعىزىپ، ىشكى تۇراقتىلىقتى بۇزۋعا ارەكەت پە؟ ارينە، تۇتىنۋشى رەتىندە ءتيىستى ورىنداردىڭ ارىز كىتاپشاسىنا ءوز نارازىلىعىمىزدى جەتكىزىپ، مەملەكەتتىك تىلدە اقپارات الۋ قۇقىمنىڭ بۇزىلعانىن، ال بۇل كونستيتۋتسيا، تىلدەر تۋرالى زاڭنان باستاپ، اكىمشىلىك قۇقىق-بۇزۋشىلىق كودەكسىنىڭ ءتيىستى باپتارىن اياققا تاپتاۋ ەكەنىن جەتكىزدىم.

قازاق تۇتىنۋشىسى دا ويانعان ەكەن! ارىز كىتاپشالارى «مەنىڭ قۇقىم بۇزىلدى»، «قازاق تىلىندە قىزمەت كورسەتىلمەدى»، «كاسسالىق اپپارات قازاقشا ەمەس»، ت.ب. دەگەندەي شاعىمعا تولى ەكەن؟! جالپى، مۇنداي قوعامدىق نارازىلىق كوبەيمەس ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان تىلگە قاتىستى ءبىرىزدى، جۇيەلى ساياسات كەرەك. بارلىق كاسىپكەرلەردى تىلدىك نورمالاردى ساقتاۋعا شاقىرىپ، باقىلاپ وتىرۋ كەرەك. قوعام ىشىندە «تىلدىك پاترۋلدەر» نەگە شىقتى؟ سەبەبى مەملەكەت، ۇكىمەت، بيلىك بۇل قىزمەتتى، زاڭدا بار، بەكىتىلگەن قىزمەتتى دۇرىس اتقارا الماي وتىر. سوندىقتان ءجۇز مەيرامحانانىڭ توقسانىندا اس ءمازىرى ورىس تىلىندە عانا، كينوتەاترلاردا كورسەتىلەتىن كينونىڭ باسىم بولىگى ورىسشا، ءبىر بولىگى قازاقشا-ورىسشا؟! جالپى، ەكى تىلدە فيلم ءتۇسىرۋدى دوعارىپ، تەك مەملەكەتتىك تىلگە باسىمدىق بەرۋ كەرەك. قازاقستاندا مەملەكەت بيۋدجەتىنە دە، جەكە بيۋدجەتكە دە فيلمدەر قازاقشا ءتۇسىرىلۋى ءتيىس. مەملەكەتتىك ءتىل – مەملەكەتشىلدىكتىڭ نىسانى!

ۇشىنشىدەن، اتاق-داڭقىنا، بايلىعىنا، بەلگىلى ءبىر اۋلەتكە، كلانعا، سەكتاعا قاتىستى بولسا دا، زاڭ الدىندا ءبارى بىردەي جاۋاپ بەرۋ كەرەك. وكىنىشكە قاراي، قاڭتاردان كەيىنگى سوتتاردىڭ ءبىر پاراسى ەل كۇتكەندەي ناتيجە بەرىپ جاتقان جوق. بىرەۋ ميلليون دوللارلاپ اقشا جىمقىرىپ، التى جىلعا سوتتالۋى مۇمكىن، ال بىرەۋ بىرنەشە ميلليون تەڭگە ۇرلاپ ون جىلعا كەتۋى مۇمكىن. مۇنداي كەيستەر اتىشۋلى سوتتاردان كەيىن الەۋمەتتىك جەلىدە تالاي جازىلدى دا. ەل نازارىندا تۇرعان ءالى دە ءبىراز سوت پروتسەستەرى، ۇكىمدەر بار... ادىلدىك ۇرانداردا ەمەس، ءىس جۇزىندە بولۋى كەرەك. ەلدى وتىز جىل قاناعان قانشا جەمقور بوستاندىقتا ءجۇر دەسەڭىزشى...

كامشات تاسبولات

 Abai.kz