وتكەن جۇمانىڭ  دۇيسەنبىسىندە، ياعني اقپاننىڭ 11-ءى كۇنى الماتى قالاسىنىڭ ىرگەسىندەگى كەڭساي زيراتىنا جينالعان جۇرت مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى التىنبەك سارسەنباەۆتىڭ باسىنا بارىپ قۇران وقىدى. ارتىنان مارقۇمنىڭ رۋحىنا ارنالىپ اس بەرىلدى. اسقا جينالعان قاۋىم اشىنا سويلەدى. استا  سويلەگەندەردىڭ ءبىرى جازۋشى دۋلات يسابەكوۆ «قازاقتىڭ باتىرى قايدا؟ باتىرىن قولدايتىن حالقى قايدا؟» دەدى جاماعاتقا قاراپ. جازۋشىنىڭ اۋزىنان شىققان ءسوزدى  بۇرىنعى «دات»  گازەتىنىڭ جوباسى بويىنشا جارىق كورىپ كەلە جاتقان «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» اپتالىعى جازىپ العان ەكەن. جاريالاۋدى ءجون كوردىك.

Abai.kz

مىنانداي قىتىمىر زاماندا التىنبەك سياقتى ازاماتتاردىڭ ءومىرىنىڭ قىسقا بولۋى «ءتيىس سياقتى» كورىنەدى ماعان. ولاردى ۇزاق ءومىر سۇرگىزىپ، قاسىندا وزدەرىنە پىكىرىن ايتقىزىپ قوياتىن بيلىك جوق.

وتكەن جۇمانىڭ  دۇيسەنبىسىندە، ياعني اقپاننىڭ 11-ءى كۇنى الماتى قالاسىنىڭ ىرگەسىندەگى كەڭساي زيراتىنا جينالعان جۇرت مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى التىنبەك سارسەنباەۆتىڭ باسىنا بارىپ قۇران وقىدى. ارتىنان مارقۇمنىڭ رۋحىنا ارنالىپ اس بەرىلدى. اسقا جينالعان قاۋىم اشىنا سويلەدى. استا  سويلەگەندەردىڭ ءبىرى جازۋشى دۋلات يسابەكوۆ «قازاقتىڭ باتىرى قايدا؟ باتىرىن قولدايتىن حالقى قايدا؟» دەدى جاماعاتقا قاراپ. جازۋشىنىڭ اۋزىنان شىققان ءسوزدى  بۇرىنعى «دات»  گازەتىنىڭ جوباسى بويىنشا جارىق كورىپ كەلە جاتقان «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» اپتالىعى جازىپ العان ەكەن. جاريالاۋدى ءجون كوردىك.

Abai.kz

مىنانداي قىتىمىر زاماندا التىنبەك سياقتى ازاماتتاردىڭ ءومىرىنىڭ قىسقا بولۋى «ءتيىس سياقتى» كورىنەدى ماعان. ولاردى ۇزاق ءومىر سۇرگىزىپ، قاسىندا وزدەرىنە پىكىرىن ايتقىزىپ قوياتىن بيلىك جوق.

بىراق شىندىقتىڭ بەتى اشىلادى دەيمىز عوي، كەيدە مەن وسىعان كۇدىكپەن قارايمىن. شىندىقتىڭ بەتى اشىلماي كەتە بەرۋى مۇمكىن، قانشاما تاريحتى بىلەمىز، ەرتەڭ تاريح ءوز ورنىنا قويادى دەگەن، ەشقايسىسى دا ورىندالعان جوق. ەندى ءبىر 40 - 50 جىل وتكەن سوڭ، شىندىق ايتىلعان كۇننىڭ وزىندە، ول شىندىق - ۆەرسيا بولىپ قالايىن دەپ تۇر. دەر كەزىندە اشىلماعاننان كەيىن، «اش» دەپ، تاپجىلماي تۇرىپ الىپ، تالاپ قوياتىن حالقىمىز دا مومىن. ءدال وسىنداي مومىن حالقى بار ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ دە جولى بولدى. مۇنداي مومىن حالىقپەن كەز كەلگەن ەكسپەريمەنتتى جاساۋعا بولادى. ءبىر ادامدى ءوزىن-ءوزى ءۇش رەت ەمەس، ون رەت اتتى دەگەنگە كونە بەرەتىن ءبىزدىڭ حالىقتاي حالىق جەر بەتىندە جوق. نە ايتسا دە «قۇپ» دەيدى. سونىڭ ءبارىن مەن كەشەگى وتكەن 1932 جىلعى اشارشىلىقتان كورەمىن. 1932-1937 جىلعى ناۋبەت، سوعىس جىلدارىنداعى قيىندىقتى كورگەن ۇرپاق ءالى ارامىزدا بار: «قۇدايعا ءتاۋبا، وسى كۇنىمىزگە زار بولىپ قالمايىق، ايتەۋىر قارنىمىز توق قوي!..» دەگەن تىم قاناعاتشىلدىق بار.

الەمدە قانداي وقيعالار بولىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز: كەشە پرەزيدەنت يسپانياعا بارىپ كەلدى. ەكونوميكاسى دامىعان وسى ەل كىشكەنتاي بيۋدجەتكە بايلانىستى كوشەگە شىعا سالادى. ءتىپتى ينديانىڭ ءوزى ءبىر قىزدىڭ زورلانىپ، قايتىس بولعانى ءۇشىن، ميللياردتاعان حالىق كوشەگە شىقتى. مارقۇم ءانۋار ءالىمجانوۆ اعامىز ايتۋشى ەدى: «ۇندىلەردىڭ سانى قىتايدان اسىپ كەتتى، بىراق قانشا ەكەنىن وزدەرى دە بىلمەيدى»، - دەپ. ۇندىلەر سياقتى ەڭ مومىن حالىقتىڭ ءوزى ءبىر قىزدىڭ ار-نامىسىن قورعاپ، كوشەگە شىعادى. ءبىز قىرىلىپ جاتسا دا، ەشتەڭە جاسامايمىز، حالقىمىزدىڭ سانىنىڭ ازدىعى ما، باسىنىڭ بىرىكپەيتىنى مە؟ مەن كوشەگە شىعۋعا شاقىرىپ جاتقان جوقپىن. بىراق ۇلت ءوزىنىڭ نامىسىن قورعاي الماي، ازاماتىنىڭ نامىسىن قورعاي الماي جاتسا، ونداي ەلدەن بۇدان كەيىن ۇلى تۇلعالاردىڭ، ۇلتىنىڭ نامىسىن ويلايتىن ازاماتتاردىڭ شىعۋ-شىقپاۋى ەكىتالاي دەپ ويلايمىن. ويتكەنى سوڭىنان ەرەتىن حالقى مىناۋ: «ءيا-ءيا» دەپ، تىڭداپ قانا كەتە بەرەدى. اس ۇيدە وتىرىپ الىپ، بىرەۋدىڭ ىستەگەنىن جاقسى كورەدى: «وي، پالەنشە وسىلاي دا، وسىلاي دەپ سويلەگەن ەدى، ۇستاپ اكەتىپتى»، - دەپ، اس ۇيدە تىڭداعاندى جاقسى كورەتىن حالقىمىز بار. ازعانتاي عانا حالىق ءوزى. ال ەندى سونداي از حالىقتان از عانا تۋعان قاداۋ-قاداۋ ازاماتتاردىڭ ءوزى قور بولىپ، ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا جەم بولىپ كەتتى.

سونداي ءبىزدىڭ ارىمىزعا تيەتىن نارسەلەرگە كەيدە ءمان بەرە بەرمەيمىز. كەيدە وسى مەن كۇدىكتەنەمىن: اتا-بابامىز باتىر بولدى دەگەنگە. قايدا ول باتىرلىق؟! سول باتىرلاردىڭ ەشكىمگە كونبەيتىن شاتاق مىنەزى قالۋى كەرەك ەدى، تىم بولماسا كورشى قىرعىزدار سياقتى. سول باتىرلاردى ويدان شىعارعان جوقپىز با دەپ كۇدىكتەنىپ قالامىن... قۇداي كەشىرسىن!

ال ەندى التىنبەك شەيىت كەتتى، ۇلتىنىڭ قامىن ويلاپ كەتتى. وسىنداي ازاماتتار تۋا بەرسىن! سولاردى قولدايتىن ازاماتتار كوبەيسىن! ارتىمىزداعى ەلى ءۇشىن، جەرى ءۇشىن، ۇلتى ءۇشىن دەگەن ازاماتتاردىڭ جولىن وڭعارسىن!

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 05 (181) وت 14 فەۆراليا 2013 گ.