- وتكەن جىل ءسىز ءۇشىن تابىستى بولدى. مەم­لەكەتتىك سىيلىق الدىڭىز. بۇل ءسىزدىڭ ادال ەڭبەك، ماڭداي تەرىڭىزگە بەرىلگەن باعا ىس­پەتتەس...

- ءيا، سىيلىق الدىم. بىراق ەڭبەكتى مۇ­نىمەن ولشەۋگە، باعالاي سالۋعا بولمايدى. ماسەلەن، ءال-ءفارابيدىڭ ەڭبەگىن ەشتەڭە­مەن ولشەي المايسىز. مىسالى، شاقىرىم­مەن، تارازىمەن ەڭبەكتىڭ ولشەي الاسىز با؟ جوق. اينالىپ كەلگەندە، ۇلتتىڭ پاراساتتىلىعى وسىنداي ولشەۋگە كەلمەيتىن نارسەنى باعالاي بىلۋدە. مىسالى، كانت. ونىڭ ەڭبەگىن قالاي ولشەۋدى بىلمەيسىز. بىراق كانت ەكەنىن بىلەسىز. ءبىزدىڭ جۇمىسىمىز دا وسىنداي. مۇنى دا بىرەۋ ۇعادى، بىرەۋ ۇقپايدى...

- باسەكەلەستەرىڭىز كوپ بولدى ما؟

- ارينە، كوپ بولدى. 12 جۇمىس ءتۇستى. ءبى­رىن­شى سىناقتان سوڭ 4 جۇمىس قالدى، ودان كەيىن ەكى جۇمىس...وسى جەردە ايتا كەتەتىن جاع­داي، سوڭعى ۋاقىتتا عىلىمدى باعالاۋعا پرەزيدەنتىمىز ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ وتىر. اسىرەسە، ەڭبەكتىڭ ساپاسى جوعارى باعالانا باستاعانى قۋانتتى.
بىرەۋلەردەن سىرتتان سوعىلاتىن تەلەفون ارقىلى شەشىلەدى دەپ جاتادى.ءوز باسىم ەشكىمگە حابارلاسقان جوقپىن، ەشكىم دە ماعان حابارلاسقان جوق. شۇكىر دەيتىنىمىز، مەنىڭ اتىما شەتەلدەردەن كورنەكتى ماتە­ماتيكتەر - 12 ادامنان پىكىر ءتۇستى. ولاردىڭ ءسوزىن تاستاۋ مۇمكىن ەمەس قوي.

- وسى سىيلىقتان سوڭ شەتەلدەردەگى ارىپ­تەستەرىڭىز قىزمەتكە شاقىرعان جوق پا؟

- شەتەلدەردەن شاقىرۋ سىيلىققا بايلانىستى ەمەس، شاقىرۋ بۇرىن دا بول­عان. ەسەسىنە، ءالى كۇنگە ءوز ەلىمدە مەملەكەتتىك سىي­لىق الماعانىما تاڭعالعاندار بولدى. شاقىرۋلاردىڭ بارلىعىنان ءوزىم باس تارتقان سوڭ، قازىر قويدى.
مەن ءۇشىن قازاقستاننىڭ وزىندە دە قىزمەت ىستەۋ جامان ەمەس. بۇرىن ەلدەن ءتۇرلى جاعدايدا كەتىپ قالۋ وقيعالارى بولعان. 1995 جىلى مەن دە كەتىپ قالعانمىن. جامان بول­عان جوقپىن. قازىر بازاردان قايتقان ادامبىز. «ار­تى­مىزدا نە قالادى؟» دەگەن سۇراق ويعا قال­دىرادى. سوندىقتان تۋعان جەردە تۇپكى­لىكتى قالىپ، قىزمەت جاساۋدى دۇرىس دەپ شەشتىم. ومىرگە بەيىمدەلىپ، امالسىز كەيبىر نارسە­لەرگە مويىنسىنۋدى ۇيرەندىم. امال­سىز...

- ادالدىق دەمەكشى، سوڭعى جىلدارى ۇزاق ۋاقىت شەتەلدەردە بەلگىلى ۋنيۆەرسيتەتتەردە ءدارىس وقىدىڭىز، نەبىر ايتۋلى سىيلىقتار الدىڭىز، وسىنىڭ ءوزى دامىعان ەلدەردە داڭقتى عالىمداردىڭ ەڭبەگىن جوعارى باعالاي­تىن­دىعىنا كوز جەتكىزگەن بولارسىز...

- ارينە، دامىعان ەلدەردە ناقتى عى­لىمعا نازار اۋدارۋ مەن ەڭبەكتى باعالاۋدا الالاۋ دەگەن اتىمەن جوق. قايتا كىم عىلىمعا بارىنشا ۇلەس قوسىپ كەلەدى، سول لايىقتى سىي-قۇرمەتكە يە. مىسالى، گەرمانيا پرە­زيدەنتىنىڭ قولىن قىسىپ، عىلىم سالاسىن­داعى الەمگە ايگىلى سىيلىقتى 40 جاسىمدا - 1995 جىلى الدىم. الەكساندر فون گۋم­بولدت قورى بەرەتىن حالىقارالىق سىيلىق گەرمانيا عالىمدارىمەن بىرلەسە جۇمىس ىستەگەن، وسى سالادا جەتىستىكتەرى الەمدە مو­يىندالعان عالىمدارعا ازاماتتىعىنا قاراماستان بەرىلەدى. قۇنى 60 مىڭ ەۆرو تۇراتىن سىيلىققا جىل سايىن 100 ادام ۇسىنىلادى. وندا دا تەك بولاشاعىنان ءۇمىت كۇتتىرەتىن جاستار.
مىنە، عىلىمعا قامقورلىق دەپ وسىنى ايتىڭىز. بۇل قاراجاتقا وتباسىممەن گەرمانيادا ەكى جىل تۇردىم. بالالارىم سول جەردە مەكتەپتە وقىدى، باقشاعا باردى. بىرەۋ ماڭداي تەر ەڭبەگىڭدى باعالاپ وتىرسا، قۇرمەت كورسەتىپ جاتسا، ول جەردەن قالاي كەتىپ قالاسىڭ، سول قۇرمەتكە لايىقتى نەگە ەڭبەك ەتپەسكە؟

الەكساندر فون گۋمبولدت دەگەن ازامات وتە باي كىسى بولعان. ەشكىم وكپەلەمەسىن، «وزبەك بايىسا ءۇي سالادى، قازاق بايىسا قاتىن الادى» دەگەن ءازىل-شىنى ارالاس ءسوز ءوزىن-ءوزى دالەلدەگەن. ال نەمىستەرىڭىز بايىسا، ەلدىڭ يگىلىگىنە قاراجاتىن اياماي توگەدى ەكەن. امەريكانى ارالاپ، العاشقى بولىپ امە­ريكانىڭ كارتاسىن جاساعان دا - گۋمبولدت. بۇكىل بايلىعىن بالا-شاعاسىنىڭ اۋزىنان جىرىپ، عىلىمدى دامىتۋعا قالدىرعان. داڭق­تى سىيلىعىن بەرۋ ارقىلى نەمىس جاستارىنىڭ ولاردان تەرەڭ ءدارىس الىپ، عىلىم­عا بەت بۇرۋىنا دانەكەر بولادى. بولاشاقتى ويلاۋ دەگەنىمىزدىڭ ءوزى - وسى.

يتاليادا مۇسىلمانداردان شىققان جالعىز نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى ابدۋ­سالام دەگەن ازامات بار. ول دا يۋنەسكو-عا ۇسىنىس جاساپ ءجۇرىپ، يتاليادان جوعارى فيزيكا ينستيتۋتىن اشقىزعان. مۇندا دا الەمنىڭ داڭقتى عالىمدارىن شاقىرتىپ، ءدارىس وقىتادى. وسىنداي تاماشا تاجىريبە كوپ. تەك بۇل ماسەلە ءبىزدىڭ دە قالتالى ازا­ماتتارىمىزدى ويلاندىرىپ جاتسا، ارينە قۋانۋعا بولادى.

- مۇسىلماندار دەگەندە، ءسىزدىڭ يران پرە­زيدەنتىنىڭ دە قولىنان سىيلىق العانى­ڭىزدى ەستىگەن ەدىك؟

- ءيا، يمام حومەني اقپان ايىندا بيلىككە كەلگەن. ەلدەگى ۇلى توڭكەرىس كۇنى يران جۇرتى 10 كۇن دەمالادى. ولاردىڭ حا­لىقارالىق ءال-حورەزمي اتىنداعى سىيلىعى دا حالىقارالىق ارەنادا بەلگىلى. عىلىم-ءبىلىمنىڭ بارلىق سالاسى بويىنشا ءىرى جە­تىستىكتەرگە جەتكەن، وسى سالاعا ەڭبەك سى­ڭىر­گەن، جاڭالىق اشقان الەمنىڭ وزىق ويلى ازاماتتارىنا جىل سايىن بەرىلىپ كەلەدى.

حورەزمي - مۇسىلمان قاۋىمىنان الەمدە تۇڭعىش شىققان عالىم. يبن سينا، ومار حايام ءبارى وسىدان كەيىن تۇرادى. حاليف ءال-موموننىڭ «دانالىقتار ءۇيى» - بىزدىڭشە عىلىم اكادەمياسى بولعان. اعايىندىلار ەكى باعىتتى، ەكى كوزقاراستى ۇستانعان. ءىنىسى باعىتىن سوعىسقا عانا ارناعاندى ءجون كور­گەن، «مۇسىلماندار سوعىسۋى كەرەك» دەپ ەسەپ­تەگەن. ال اعاسى «ءبىز الەمدى تەك عىلىم­مەن باعىندىرۋىمىز كەرەك» دەگەن.
وسى سوڭعى ۇسىنىس شىن مانىندە مۇ­سىلماندار ءۇشىن ءالى كۇنگە ماڭىزىن جوي­عان جوق. اسىرەسە، قازاق ءۇشىن عىلىمدى يگەرۋ­دىڭ ءجونى بولەك. وسى سالادا بىلىكتى، ءبىلىمدى، ىس­كەر ازاماتتار كوبەيگەندە عانا كوركەيەتىنى­­مىز انىق.
ايتىپ وتىرمىن عوي، جەر شارىندا وسىن­داي ساناۋلى مەملەكەت بار. ولار بۇكىل ماقسات-مۇددەلەرىن عىلىمدى دامىتۋعا ارناپ قويعان. ايتالىق، شۆەدتەردىڭ نو­بەل سىيلىعىن الۋ دەگەن - اقىرەت. مۇنىڭ بارلىعى - مىقتى يدەيا.

- وسىنداي تىڭ يدەيالار قازاقستان تا­ۋەلسىزدىك العان جىلداردان بەرى قولعا الىن­دى ما، العاشقى قادامدار جاسالدى ما؟

- جاسىراتىنى جوق، وسى باعىتتا بەلگىلى ءبىر جۇمىستار جۇرگىزىلدى، بەلگىلى ءبىر نى­شاندار بولدى. وكىنىشكە قاراي، بۇل ما­سە­لەنىڭ ءبارى ىسكە اسپادى. ونىڭ سەبەبى بار: عى­لىمدى عالىمدار ەمەس، شەنەۋنىكتەر شە­شەتىن قوعامدا وسىلاي بولادى. ءبىز عىلىمدى ساياساتپەن ارالاستىرىپ جىبەرەمىز. جا­رامسىز جارناما جاساۋعا اۋەسپىز. «اي­دا­عانىڭ بەس ەشكى، ىسقىرىعىڭ جەر جارا­دى­نىڭ» كەرى بۇل. ايتالىق، شەتەلگە بارىپ بو­لىمسىز سىيلىقتى الىپ كەلەتىندەر دە كو­بەيدى. ءتىپتى بۇل ونەر ادامدارىنىڭ ارا­سىندا دا حالىقارالىق سىيلىقتى الۋعا اۋەستەر توبى پايدا بولدى. ءسويتىپ، كەيدە ءبىز ءوزىمىزدى-ءوزىمىز الداپ، ءوزىمىزدىڭ كوڭىلى­مىز­دى ءوزىمىز جۇباتىپ ءجۇرمىز. بىراق جۇرت قا­زىر سا­ۋاتتى عوي. ماسەلەن، حالىقارالىق جە­ڭىل-جەلپى قور كوپ. سولارعا 10 مىڭ اقش دول­لارىن بەرسەڭ، قالاعان سىيلىققا قولى­ڭىزدى جەتكىزەدى. وسىلايشا «اقىماقتى ال­داۋ­دىڭ» كەبىن كيىپ ءجۇرمىز.

ءبىز اتىشۋلى «بورات» ءفيلمى شىققاندا قانداي نامىستاندىق؟ بىراق ۋاقىتشا عانا. بوراتشىلدىققا قارسى تۇرۋ ءۇشىن، ءبىز ەڭ الدىمەن، ءوزىمىزدى-ءوزىمىز الداۋدان بەزىن­گە­نىمىز ءجون. ءوزىڭدى ەشكىم تانىمايتىن ەل­دىڭ سىيلىعىن الىپ كەلۋ - كۇلكىلى. ال كۇلكى ترادەگيامەن اياقتالادى. سوندىقتان ءبىز ءدىن، مادەنيەت، وركەنيەت دەگەن سەكىلدى ۋاقىتشا شارالار وتكىزىپ، ۋاقىت ولتىرمەۋىمىز كەرەك. بۇل ادەتتەن ارىلماساق ۋاقىت ءبىزدى ولتىرۋگە دايار تۇر. قانداي جيىنعا قانداي قوناق كەل­سە دە ايتاتىنى كوت لەوپولد ايتا­تىنداي: «رەبياتا، داۆايتە جيت درۋجنا!» دەگەن جات­تاندى ءسوز. سەنبەسەڭىز، سول باسقوسۋلاردىڭ ناتيجەسىن وي ەلەگىنەن وتكىزىڭىزشى؟ وسى ورايدا ەلباسىنىڭ ءوزى قاجەتى جوق جيىن­داردى توقتاتۋعا ۇسىنىس جاسادى ەمەس پە. ەندەشە، ويلانايىق!

- بارلىعى سىيلىقتان شىعىپ كەتتى عوي. ءبىز ءۇشىن الەمدى اۋزىنا قاراتاتىن سىيلىق تاعايىنداۋعا ءالى كەش ەمەس پە؟

- جوق، عىلىمدا ەش نارسە دە كەش بول­مايدى جانە ول قاي كەزدە دە وزەكتى. مىسالى، «ونەر ولمەيدى» دەپ كەلدىك قوي. قازىر بۇل ءسوزدى عىلىم اۋىستىردى دەۋگە بولادى. سون­دىقتان ماحمۇد قاشقاري، شوقان ءۋا­لي­حانوۆ اتىنداعى حالىقارالىق سىيلىق تاعايىنداپ، الەمدى اۋزىنا قاراتقان عالىم­داردى شاقىرتىپ، جوعارى وقۋ ورىندارىندا ءدارىس وقىتىپ، سىيلىعىن بەرىپ جاتساق، بۇل - ەلىمىز ءۇشىن زور مارتەبە. ناعىز جارناما وسى بولماق. ءارتيستى الداۋعا بولادى، ال عالىمدى، عىلىمدى الداي المايسىز. ەڭ الدىمەن تۇرىك دۇنيەسىنە ورتاق حالىقارالىق سىيلىق جاساپ الساق، ارى-قاراي ىلگەرلەۋىمىز وڭاي.

- بۇل ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟

- تۇك ىستەۋدىڭ كەرەگى جوق. تەك اقىل كە­رەك. مىسالى، حورەزمي سىيلىعىنىڭ قارا­جاتى قانشا ەكەنىن بىلەسىزدەر مە؟ بەس مىڭ دوللارداي عانا. بۇل داڭقتى عالىمدار ءۇشىن تۇك تە ەمەس. اڭگىمە اقشاسىندا ەمەس، اڭگىمە - حالىقارالىق دەڭگەيىندە، نازاردا. ەڭ ال­دىمەن سوعان لايىقتى ادام بولۋى ءتيىس. عىلىمى مەن ءبىلىمىن، عالىمداعى عاجايىپ جاڭالىقتارىن بىلەتىن ەلدىڭ عانا سىيلىعىن مىقتىلار الادى. ولار بىزدەگى كەيبىر ازا­ماتتار سەكىلدى 5-10 مىڭ دوللارعا سىيلىقتى ساتىپ الۋدى ءولىم دەپ بىلەدى.

ءبىر قىزىق ايتا كەتەيىن، شەتەلدەردە قاراپايىم قوناقۇيلەر قىستا بوساپ قا­لاتىندىقتان، ولارعا جۇمسالعان شىعىندى جابۋ ءۇشىن «حالىقارالىق مەرەكەلەر، سالتا­ناتتار» ۇيىمداستىرىلادى. حالىقارا­لىق سىيلىق تاپسىرۋ ءراسىمى دەپ شاقى­رىپ، كەلگەن قوناقتاردىڭ ەسەبىنەن عيماراتتى 4-5 اي ۇستاۋ شىعىنىن وتەپ الادى. سوعان بار­عان ءبىزدىڭ قازاقتار ءماز، «سىيلىق الدىق» دەيدى ماساتتانىپ. سودان قوعامعا، قازاقستانعا كەلگەن پايدا قانداي؟ سۇراپ كورىڭىزدەر­شى؟ ولار وسى ارقىلى شىعىنعا باتقان ءبىر بايدىڭ تۇرمىسىن تۇزەپ كەلگەنىن بايقا­ماي قالادى. سوندىقتان سوزگە توقتاۋدى ۇيرە­نە­يىك، سوزگە توقتاتاتىن ازاماتتارىمىزدىڭ كەڭەسىنە قۇلاق اسايىق. بىرەۋگە ويدا-جوقتا دەمەۋشى بولعانشا، سوعان جۇمساعان قا­راجاتتى ەل ىشىندە يىگىلىكتى جۇمىستارعا ار­ناساق، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. اينالا­داعى الاياقتىققا جول بەرەمەس ءۇشىن دە عىلىم كەرەك...

ماسەلەن، ءال-حورەزميدى جۇرت نەگە مو­يىندايدى؟ «الگوريتم» دەگەن ءسوز حورەز­ميدەن شىققان. مىنا كومپيۋتەرىڭىز ال­گوريتمنەن قۇرالادى. نەگە؟ ونىڭ كىتابىن ءبىرىنشى وقىعاندار تاڭعالعان. ويتكەنى عۇ­لا­مانىڭ يدەيالارى ومىرلىك ماڭىزى بار يدەيا­لار بولىپ شىقتى، الەمگە قىزمەت ەتە باس­ت­ادى. مىسالى، ريم سانىمەن ءحىى مەن ءحىى كو­ب­ەيتىپ كورىڭىزشى؟ وسىنى وقىعان ەۋ­رو­پا­نىڭ موناحتارى جاعاسىن ۇستاعان. وسىنداي وتىرىك ايپايتىن، الدامايتىن، نا­عىز عىلىم ادامدارىنا ۇسىنىلعان سىي­لىقتىڭ حا­لىقارالىق بەدەلگە يە بولۋى وڭاي.

- بىزدە عىلىمنان بۇرىن باسقا سالالار بويىنشا الەمدى اۋزىنا قاراتۋعا نيەتتىلەر كوپ. مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، عىلىمنان بولەك جەر شارىنا تانىلۋعا جول جوق پا؟

- ايتىڭىزشى، سول جولدى تاپقان ادام بار ما؟ جوق. كەشىرىڭىزدەر، بىرەۋلەر ءوز ونە­رىمىزبەن، مۋزىكامىزبەن تانىتامىز دەگەن پىكىردى ايتىپ قالادى. شىرىلداعان شىن­دىقتى ايتايىقشى، قازاقتىڭ قارا دوم­بى­راسى وزىنەن باسقا ەشكىمگە قاجەتى جوق. ءتى­لىمىز دە سونداي...سوندىقتان ءوزىمىز يگەرۋگە، بىلۋگە ءتيىستىنى يگەرىپ، ءبىلىپ جۇرگەنىمىز ورىن­­دى. ايتالىق، ءتىلىمىز باي-باي دەيمىز، سول باي ءتىلدى ءبارىمىز مەڭگەرىپ كەتتىك پە؟ تۋ­عان ءتىلىن كىم كەدەي دەپ ايتادى. ەشكىم. ال دوم­بىرامەن، تىلمەن الەمدى تاڭعالدىرۋ دەگەن - بوس ءسوز. وسىنداي ۇساق-تۇيەك جاسان­دى جارنامامەن قازاق پەن قىرعىز عانا اينالىسىپ كەلەدى. جاقىندا قىرعىز پرەزيدەنتى «ادامزات قىرعىزدان تارالعان» دەگەن پىكىر ايتىپ قالدى. ادام ۇيالاتىن ءسوز. سول سياقتى قازاقتار شىڭعىس حاندى قا­­زاق دەۋدەن تانباي كەلەدى. ال ادامزات قىرعىز­­دان شىقتى، شىڭعىس حان قازاق دەلىك. سوندا
نە شىقتى؟ ودان دا ەلدىڭ تۇرمىسىن تۇزەۋگە، عىلىمىن دامىتۋعا كۇش سالايىق. دەمەك، بوس سوزدەن ىسكە كوشۋ كەرەك. قازاققا پايدا اكەلەتىن وسى عانا.

اعىلشىنداردىڭ ماقتانعانىن كوردىڭىز بە، نەمىس تە، فرانتسۋز دا سونداي. سوعان قارا­ماس­تان، اعىلشىن ءتىلىنسىز الەمدى ارالاي ال­مايسىز، نەمىستىڭ كولىگىنسىز جەر بەتىن ەلەس­تەتە المايسىز، فرانتسۋزدىڭ ءيىسمايلا­رىن­سىز دەگەن سەكىلدى. بىزگە دە وسىنداي بىر­دەمە جاساۋ كەرەك. ناقتى تەحنولوگيا، ناق­تى عىلىم، ناقتى بيزنەس جاساساڭىز، جەر شارىنىڭ كەز كەلگەن مەملەكەتى ءسىزدى مو­يىندايدى. ءبىز ەندى وسىعان بەت بۇرعانىمىز دۇرىس.

- ءسىز شەتەلدەردىڭ مىقتى ۋنيۆەرسي­تەت­تەرىندە ۇزاق جىلدار بويى ءدارىس وقىدىڭىز. مىقتى تاجىريبە جيناقتادىڭىز، جاستاردىڭ بەتالىسى تۋرالى نە ايتار ەدىڭىز؟

- ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەردىڭ ءبىلىمى ولاردىڭ جاستارىمەن سالىستىرمالى تۇردە ايتقاندا ەش كەم ەمەس. ءبىزدىڭ جاستارىمىز شەتەلگە بارسا، بىردەن وقۋعا ءتۇسىپ كەتەدى. نەگە؟ ويت­كەنى ەمتيحاننىڭ 70 پايىزى ماتەماتيكا. كەڭەستىك وقۋ جۇيەسىنىڭ مىقتىلىعى وسىندا جانە ءالى كۇنگە سول ەكپىنمەن كەلەمىز. مۇنىڭ جەمىسىن كورىپ ءجۇرمىز.

الايدا اڭگىمە باسقارىپ وتىرعان ازا­ماتتارعا بايلانىستى. ايتالىق، ءجۇز قوي­دى ءبىر ارىستان باسقارسا نە بولادى، ءبىر ارىس­تاندى ءجۇز قوي باسقارسا نە بولادى؟ ماسەلە وسىندا. ءبىزدىڭ مىقتىلارىمىزدىڭ بارلىعى دالادا قالىپ جاتىر. ولاردى پايدالانىپ جاتقان ەشكىم جوق. ءبىر عانا مىسال. شەت­ەلدەردە ءبىلىم الۋشى جاستارعا ەلگە كەلىڭدەر دەيمىز؟ كەلدى، ارى قاراي نە بولدى؟ تۇك تە جوق. سەبەبى ارى قاراي جۇيە دۇرىس قۇرىل­ماعان. مىسالى، «مەرسەدەس» الدىق. بىراق ونىڭ اينەك سۇرتكىشىنىڭ ورنىنا «زاپو­رو­جەتستىڭ» سۇرتكىشىن سالدىڭىز، دوڭگەلەگىنىڭ ورنىنا اربانىڭ دوڭگەلەگىن سالساڭىز، نە بولادى؟ كۇلكىلى ەمەس پە؟ بىزدەگى جاعداي دا وسى سەكىلدى اڭگىمە.

- بىلىكتى جاستار وي-ارمانىن ىسكە اسىرا المايدى دەيسىز عوي...

- ونىڭ قيسىق بولاتىن سەبەبى، جۇيەنىڭ ءوزى قيسىق. مەنىڭ ىلعي ايتاتىن ءبىر ماقا­­-لىم بار، سونى تاعى قايتالايمىن: «ەسەك ار­­بانى سۇيرەۋى كەرەك». «ەسەكتىڭ ەڭبەگى ادال، ەتى ارام» دەگەن دە ءسوز بار. بىزدە كەرىسىنشە، جاع­دايلار ءجيى ۇشىراسادى. مىنا تەحنو­لو­گيا دەگەننىڭ ەڭبەگى ادال، بىراق جۇرتقا جاق­پايتىن دا وسى. ويتكەنى قيىن، تۇسىن­بەيدى. دەگەنمەن مەملەكەتتى العا سۇيرەيتىن دا تۇ­بىندە وسى. تەحنوگرادتىق عىلىم ادامنىڭ باسى سەكىلدى. تەك ۋاقىت جوعالتپاۋ كەرەك.

- وسىدان ءبىراز ۋاقىت «بولاشاق» باعدار­لاماسىمەن وقىپ كەلگەن قىز-جىگىتتەردىڭ ءبى­رازى شەتەلدە تەرەڭ ءبىلىم الىپ كەلگەندىگىن، الايدا ولارعا ۇسىنىلعان قىزمەتتىڭ جالا­قىسى تومەندىگىن ايتىپ، جوعارىداعىلاردى ويعا قالدىردى. وسىعان كوزقاراسىڭىز قا­لاي؟

- «بولاشاق» - وتە دۇرىس باعدارلاما.ونىڭ قۇرىلۋىنا ۇلەس قوسقان ادامنىڭ ءبىرى - مەن. جوعارى كەڭەستىڭ العاشقى دەپۋتا­­تى بولدىم. سوندا مەنىڭ سايلاۋالدى باعدار­لا­مام­نىڭ ءبىرىنشى پۋنكتى جاستاردى قولداۋ ەدى. «بولاشاقتىڭ» العاشقى باعدارلاماسىن مەن جازىپ سەنباەۆقا ۇسىندىم. ول كىسى ەلباسىنا جەتكىزىپ، اقىرى ءساتتى ىسكە استى. بۇل ءۇشىن پرەزيدەنتكە ايتار العىس شەكسىز. بىرىنشىدەن - شەتەلدە وقىپ كەلۋدىڭ پاي­داسى زور. ەلگە كەلگەن سوڭ، ولارعا كومەكتەسۋ ءۇشىن ايرىقشا باعدارلاما جاساۋدى ۇسى­-نىپ جۇرگەندەر بار. مۇنى ءوز باسىم تۇسىنە المادىم. شىن مانىندە ءبىلىمدى جاس باسەكەلەستىك جاعدايىندا قىزمەتتى ءوزى تابۋى ءتيىس. اقش-تا نەمەسە باتىس ەۋروپادا جو­عا­رى ءبىلىم الساڭىز دا ءسىزدىڭ ۇتاتىنىڭىز ءوز ءبى­لىمىڭىز ەمەس پە؟ وسىلاي بولۋى كەرەك. مۇ­نىڭ بارلىعى ستۋدەنتتىڭ كىناسى ەمەس. بۇ­عان وسى سالانى باسقاراتىندار كىنالى. ايتا­­لىق، جۇمىسقا ورنالاستىرۋعا دەيىنگى تامىر-تانىستىقتى توقتاتپايىنشا، ءىس العا باس­پايدى. ادامدا ۇيات دەگەن بولۋى كەرەك. «سەن مىقتىسىڭ، سەنىڭ دە بالاڭ مىقتى بولادى» دەگەن تەوريا جوق. باسەكە بارىنە بىردەي بولۋى ءتيىس.

قاراڭىزشى، بىلتىر مەن اۋىلعا بارىپ قايتتىم. مەكتەپتە كومپيۋتەر تولىپ تۇر. بىراق جارىق جوق. وسى سەكىلدى تۇككە تۇر­مايتىن ماسەلەمەن
توقتاپ قالاتىن شارۋا بىزدە كوپ. عىلىم جۇيەلىلىكتى ۇناتادى. جۇ­يەسىز نارسە جۇيكەگە تيەدى، جۇمىسقا كەدەرگى كەلتىرەدى.
ەلباسىمىز وتە دۇرىس، وتە ورىندى ما­سەلەلەردى كوتەرەدى، نۇسقاۋ بەرەدى. پرەزي­دەنتتىڭ دۇرىس باعىتىن ىلگەرىلەتۋدە باس­قا­رۋ­شى ورىندار ۇدايى بۇيرەكتەن سيراق شى­عارۋعا قۇمار.

- ءسىز قبتۋ-دا ءدارىس بەرىپ ءجۇرسىز. ستۋ­دەنتتەردىڭ قارىم-قابىلەتى قانداي؟
- جالپى، كەمبريدجدىڭ اتى مىقتى. قازاقتا «اتا اتىمەن قىز وتەدى، ماتا اتىمەن بوز وتەدى» دەگەن ماقال بار. بىراق كەمبريدجدى بىتىرگەندەردىڭ پرەزيدەنت بولعانىن كوردىڭىز بە؟ مگۋ بىتىرگەندەر پرەزيدەنت بولىپ جا­تىر ما؟ اڭگىمە وندا ەمەس، ماسەلە ادام­نىڭ ءوزىنىڭ باسىندا. ءسىز تالاپتى، ەڭبەكقور بول­ساڭىز، ءبارىن الىپ كەتەسىز.قازىر جۇمىس ىس­تەي­تىن ادامعا بارلىق جاعداي بار. وسى جا­عى­نان العاندا مەن نازارباەۆقا تاعى دا راقمەتىمدى ايتار ەدىم. الدىنا ماقسات قويعان ادام بارىنە جەتەدى.
بۇل وقۋ ورنىندا كوزىندە وتى بار قىز-جىگىتتەر كوپ. سوعان ريزامىن. بۇلاردىڭ اراسىنان ەلگە ادال قىزمەت ەتۋگە ىنتىق جاستاردىڭ از بولماسى انىق.

- مەكتەپتەردە 11 سىنىپقا دەيىن وقىتى­لاتىن ماتەماتيكا ءپانى ەكەنى انىق. شەت­ەلدەرگە بايقاۋلارعا بارىپ، جۇلدە الىپ جات­قاندار دا كوپ. وسىعان قاراپ ەلىمىزدە ماتە­ما­تيكا عىلىمى قانشالىقتى دامىعان دەپ ويلايسىز؟

- مىناداي پارادوكس بار. جىل سايىن بالالاردىڭ ءبارى ماتەماتيكانى وقيدى، قازاق تىلىندە وقيدى. الايدا قازاق ءتىلىن وقىپ ءبارى قازاقشا سويلەپ كەتىپ جاتقان جوق. ماتەماتيكا دا سونداي. ماتەماتيكا - قۇرال. ونى ۇيرەنىپ الىپ، باسقا جاققا كە­تىپ قالاتىندار دا بار. ەندى جەڭىمپازدار تۋ­رالى ايتساق، ءبارى ەبىن تاۋىپ ەلدەن كەتىپ قا­لادى. سوندا ءبىز ماتەماتيكتەردى شەتەلگە دا­يىنداپ جاتقان بولىپ شىعامىز. اينا­لىپ كەلگەندە، مەن سۇمدىق ماتەماتيك دە­گەندەرگە قارامايمىن. نەگىزىنەن، عىلىمعا كەلگەن­دەردىڭ بارلىعى اۋىلدان كەلگەن، ورتاشا وقىعان، ونشا ءتىل بىلمەيتىن بالالار. ما­سەلەن، سپورتقا بارعان بايدىڭ بالاسىن كورىپ پە ەدىڭىز؟ جوق. ماتەماتيكا دا سونداي، ەليتالى ەمەس.
سوندىقتان «جەڭىمپاز بولدىق» دەگەن ءسوز دە سالىستىرمالى نارسە. وندا تۇرعان نە بار. ودان دا ءبىز «ەندى 10 نەمەسە 30 جىلدان كەيىن قانداي بولامىز؟» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەيتىن ماسەلەنى الدىڭعى ورىنعا قويۋىمىز كەرەك.

- بۇعان توقتالىپ وتىرعانىم، سوڭعى كەز­دەرى دارىندى بالالارعا ارنالعان مەكتەپەر اشىلىپ جاتىر. اتىنان ات ۇركەدى. دەگەنمەن وسى ءبىلىم وردالارىندا بىلىكتىلىگى جوعارى ۇستازدار قالىپتاسا قويار ما ەكەن؟

- بۇل كۇدىگىڭىز راس. مەنىڭ دە كۇمانىم بار. اتىنا زاتىنا ساي قىلۋ ءۇشىن بە، ايتەۋىر قۇيىلىپ جاتقان قاراجات تا كوپ. شىركىن-اي دەيمىن، وسى قاراجاتتى مەنىڭ اۋىلىم­داعى №45 مەكتەپكە بەرسە عوي. قازىرگى اتى - «اق وردا». مىجىرايىپ تۇر. مۇنداي مەكتەپ كوپ. وسىلاردى جوندەسەك، اۋىل بالاسىنىڭ رۋحى كوتەرىلەر ەدى، وقۋعا قۇلشىنىسى ارتار ەدى. وسىعان دەيىنگى داڭقتى عالىمدارىمىز سول مەكتەپتەردەن شىققانىن قالاي ۇمىتۋعا بولادى؟ سوندىقتان ەلىمىزدە ىرگەلى مەك­تەپ­تەردى انىقتاپ، ءبىلىم ساپاسىن تەكسەرىپ، قاراجاتتى سولارعا قۇيعان ءجون. تازا باسەكەنىڭ جوقتىعى وسىدان كورىنىس بەرەدى.

قوماقتى قاراجات قۇيۋ ارقىلى كەز كەل­گەن نارسەنى كوركەيتۋگە بولادى. بۇل جەر­دە كوپ اقشا سالىنعان ءبىلىم ورداسىنىڭ كۇشتەپ بولسا دا داميتىنى داۋسىز. سوندا ءوز ەكپىنىمەن-اق ىلگەرىلەپ كەلە جاتقان ءبىلىم وردا­سىنىڭ كىناسى نە؟ قازىر قاراپ وتىر­ساڭىز، ەلىمىزدە ەرەكشە كوزگە ءتۇسىپ جاتقاندار - مامانداندىرىلعان ماتەماتيكا مەك­تەپتەرى مەن قازاق-تۇرىك ليتسەيلەرى. اشىل­ماي جاتىپ «كەمبريدج بولدىق» دەۋگە نەگىز بار ما؟ جوق. دەمەك، ۇزدىك مەكتەپتەردى قار­جى­لاندىرۋ ارقىلى وزگەلەرىن دە بيىككە كو­تەرۋگە بولادى. مىقتى مەكتەپتى دە، ۋنيۆەر­سيتەتتى دە شاكىرتتەرىنە قاراي انىقتايسىز. وسىنى ويلاۋ ورنىنا جاساندى جارناماعا اۋەستىگىمىزدى قويمايمىز.

مەن قازاقتىڭ كوركەيىپ، ءوسىپ-ونۋىنە شىن جۇرەكتەن تىلەكتەسپىن. بىراق ارنارسەنى جونىمەن ىستەپ، بوسسەك تە جونىمەن بوسكەنىمىز دۇرىس قوي. ەڭ الدىمەن ءبىز ءجىبى ءتۇزۋ مۇعالىم تاۋىپ الايىق. مىقتىنىڭ ءوزىن مويىندا­ماق تۇگىلى تانىماي جۇرگەنىمىزدە «دارىندى­مىز» دەپ جۇرگەنىمىز شىنىندا دا كۇلكىلى ەمەس پە؟ ءبىر قىزىق ايتايىن: ومىرباەۆ دە­گەن داڭقتى ماتەماتيك كىسى بار. سول كىسى اس­تاناداعى نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنە بارسا، ەشكىم ءسىزدى تانىمايمىز دەپ جۇمىسقا الماي قويىپتى. قازاقتان شىققان مىقتى ماتەماتيكتىڭ تانىماعان ءبىلىم ورداسىنىڭ باسشىلارى تۋرالى نە ايتۋعا بولادى؟

بيلىكتەگىلەر عىلىم سالاسىنداعى مىق­تى­لارىمىزدى تۇگەل بىلەدى دەۋ - اعاتتىق بو­لار ەدى. جاڭاعى وتىلباەۆ 90 عىلىم كان­دي­داتى مەن دوكتورىن دايىندادى. ال ومىر­باەۆ حالىقارالىق ماتەماتيكا قوعامىنىڭ سىيلىعىن الدى. ويلاپ قاراساڭىز، ولار كوپ ەمەس. سونىڭ ءوزىن بيلىكتەگىلەر تۇگەل بىلمەيتىنى داۋسىز. مۇنداي جاعدايلار ءجيى ۇشىراسادى. بۇل - ءبىزدىڭ قاسىرەتىمىز.

- شاكىرت تاربيەلەۋ دەمەكشى، ءسىز ءوز مەك­تەبىڭىزدى اشۋ ويىڭىزدا بار ما؟

- ينشاللا، مەن ەشكىمنەن كەم ەمەسپىن. اسىپ بارا جاتقان اتاق-داڭقىم جوق. قا­راپايىم ماتەماتيكپىن. مەنى ەشكىممەن سالىستىرماڭىزدار. «ماتەماتيكاعا بەت بۇرعان قازاقتىڭ قاراپايىم بالاسى» دەگەن اتاق ماعان جەتەدى. اڭگىمە قوعام ءۇشىن دەنى دۇرىس، ويلاۋ قابىلەتى ءتۇزۋ، ءۇمىتتى اقتايتىن ازاماتتار تاربيەلەۋگە قال-قادىرىمىزشە ۇلەس قوسساق، سول بىزگە جەتكىلىكتى.
ەڭ الدىمەن قيسىق-قىڭىر ويلاۋ، قازاق­بايشىلىقتان ارىلۋىمىز قاجەت. مىسالى، «نەمىستىڭ جۇمىسى دەگەن باسىنان اياعىنا دەيىن ىستەلەدى. سىنبايدى، بىرىمەن ءبىرى ۇي­لە­سىپ تۇرادى. قازاقشىلىق دەگەنىمىز، ءبارى جاق­سى باستالادى دا، اياق جاعىنا كەلگەندە بىردەڭە-بىردەڭە... سيىرقۇيمىشاقتانىپ كەتەدى.

مەن عالىم ادامىمىن، بەرەر ءبىلىمىم جوعارى وقۋ ورىندارىنا ارنالعان. ستۋدەنت­تەر، اسپيرانتتار دايارلاۋىم كەرەك. عىلى­مي مەكتەپ قالىپتاستىرۋىم قاجەت. وسى سالا­دا ءبىر جۇمىستاردى قولعا الايىن دەسەڭ، ايتە­ۋىر ءبىر كەدەرگى الدىڭنان شىعادى...

- سوڭعى جىلدارى عىلىم اكادەمياسى تاراتىلىپ، «عىلىم ورداسى» ومىرگە كەلدى. اكا­دەميا مۇشەسى رەتىندە بۇل سىزگە قانشا­لىقتى اسەر ەتتى؟

- بىزدە اكادەميانىڭ ەكى ءتۇرلى مۇشەسى بار. ءبىرىنشى جانە ەكىنشى سورتتى. العاش­قى­لارى - ارنايى گرانت الاتىندار، اكادە­ميا­نىڭ تاراتىلۋىنا دا سەبەپشى سولار. «عا­رىشتىق جىلدامدىقپەن» جابىلعان مە­كە­مەنى ءوز باسىم العاش رەت كوردىم. عىلىم اكا­دەمياسى - مەملەكەتتىڭ سيمۆولى. مى­سالى، فرانتسيادا ناپولەوننىڭ كەزىندە قالىپتاسقان اكادەميا ءالى تۇر. ويتكەنى ول - سيمۆول. ءبىزدىڭ عالىمدارىمىز ءوز اكادە­مياسىن وزدەرى تۇنشىقتىرىپ ءولتىردى.

بۇل جەردە مەن اكادەميا ءبىر سۇمدىق مەكەمە ەدى دەپ ايتا المايمىن. كەمشىلىگى بار، راس. بىراق ونىڭ جوعىنان بارى جاقسى ەدى. سۇرىنبەيتىن تۇياق، قاتەلەسپەيتىن ادام بولمايدى. ادامنىڭ ۇلىلىعى - قاتەلە­سۋىن­دە، مويىنداۋىندا ەمەس، سونى جوندەۋىندە. مەنىڭشە، اكادەميانى قايتا اشۋ كەرەك. مۇمكىن بۇرىنعىداي ەمەس، جاڭاشا قۇرۋ كەرەك سەكىلدى. قازىر ول قوعامدىق ۇيىمعا اي­نالدى. بار-جوعى بەلگىسىز. ەشقانداي جۇ­مىس مەحانيزمى جوق.مىندەتى تە جوق.

اكادەميكتەردىڭ ەكىنشى سورتىنداعىلار - اقشا المايتىن اكادەميكتەر. ولار قو­عام­دىق ۇيىمنىڭ مۇشەسى. اۋىلعا بارعاندا جورا-جولداستارعا، كەمپىرىڭىزدىڭ الدىندا ماقتانۋىڭىزعا بولادى. ءبىتتى. فرانتسيادا اكادەميانىڭ 10 ءتۇرى بار. مۇشەلەرى دە سا­ناۋلى. جۇمىس ىستەپ تۇر. ولاردىڭ مىقتى­لىعى ءوز ءسوزىن كەز كەلگەن جەرگە وتكىزە الادى. ماسەلەن، فرانتسۋز اكادەمياسى - بىزدەگى ا.باي­تۇرسىنوۆ اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينس­تيتۋتى سەكىلدى. ولار ءبىر ءسوزدى جىلدار بويى زەرتتەپ، وسىلاي جازامىز دەپ قابىلداسا ءبىتتى. سولاي جازىلادى. بىزدە مۇنداي ىسكە بي­لىكتەگىلەر دە، باسقالار دا اتى-ءجونى جوق ارالاسادى. بەدەلدى جيناۋدىڭ ءوزى وسىنداي­دان باستالادى.

مەنىڭشە، وسى تەكتەس ءبىر مەكەمە قازاققا دا كەرەك دەسەك، وسى اكادەميا بولۋى كەرەك ەدى. ماسەلەنىڭ ءبارى اكادەمياعا تىرەلىپ تۇر دە­سەك، قاتە بولار ەدى، ارينە. اكادەمياسىز دا دامىپ جاتقان عىلىم بار. الايدا وزگە تۇگىلى كورشىگە قاراپ تاڭعالىپ قويامىز. مىسالى، رەسەيدە عىلىم اكادەمياسىنا مۇشە اكادەميكتەر ايىنا كەمى 2 مىڭ دوللار الادى. بۇعان پۋتين كەزىندە قول قويعان. قىر­عىزدار 200 دوللارداي الادى. تۇرiكمەن­دەر مەن وزبەكتەر دە سونداي. تمد اۋماعىندا جالعىز جابىلعان اكادەميا بىزدە عانا.ال جاستارعا اكادەمياسىز دا كۇن كورۋگە بولادى، سوندىقتان بوس ۋاقىتتى قۇرتپاڭدار، ەڭبەك ەتە بىلىڭدەر، وتىرىك ايتۋدى توقتا­تىڭ­دار دەگىم كەلەدى.

- قازىرگى قازاق ماتەماتيكتەرىن الەم عالىمدارى قانشالىقتى مويىندايدى؟

- ارينە، سوڭعى جىلدار كولەمىندە قازاق ماتەماتيكتەرى وزدەرىن كورسەتىپ كەلە جات­قا­نىنا كۇمان جوق. ماتەماتيكتەر مەن في­زيك­تەردىڭ وليمپيادالىق سىناقتارى قازاق جەرىندە ءوتىپ جاتۋى زاڭدى قۇبىلىسقا اي­نالدى. ماسەلەن، ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەر­سي­تەتىندە قىزمەت جاسايتىن، قازاقستان رەس­پۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى ۋالباي ومىرباەۆ كوپ جىلدار بويى الەم عالىمدارى باس قاتىرعان «ناگاتا» پروبلە­ماسىن شەشۋمەن كوزگە ءتۇستى.

- اسقار سەرىكۇلى، ءسىز عىلىم سالاسىنداعى تانىمال تۇلعاعا اينالدىڭىز. ءوزىڭىز ەرەكشە ءۇمىت كۇتەتىن شاكىرتتەرىڭىز رەتىندە كىمدەردى اتار ەدىڭىز...

- ارينە، مەنىڭ شاكىرتتەرىمنىڭ ارا­سىن­دا قاتاردان وزعان شاكىرت رەتىندە تانىلىپ، الەمدىك عىلىمدى دامىتۋعا ۇلەس قوسىپ جۇر­گەندەرى جوق ەمەس. بۇل تۇرعىدا اڭگىمە ەتكەندە مەن قايسار تۇمەنباەۆ، شەرالى ىبىراەۆ، پاۆەل زۋسمانوۆيچ، باقىت ماتكاريموۆ سەكىلدى شاكىرتتەرىمدى ەرەكشە اتار ەدىم. ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى ەلدەن، ورتالىقتان شالعاي جۇرسە دە تىنىمسىز ەڭبەك ۇلگىسىن تانىتىپ، وزگەلەرگە ۇلگى بو­لۋدا.

- ءسىز تۋىپ وسكەن سىر ءوڭىرى سوڭعى جىل­دارى جۇمادىلداەۆتار اۋلەتىنە، وندا ءوسىپ كەلە جاتقان جاس ۇرپاققا ۇلكەن ۇمىتپەن قا­رايدى. وسى جاس تولقىن جايلى ازداپ بولسا دا ايتۋعا تۋرا كەلگەن سەكىلدى.

- راسىن ايتقاندا مەن وتباسىمىزدا دۇنيەگە كەلگەن ءۇش ۇل، ءۇش قىزدىڭ ۇلكەنىمىن. پەرزەنتتەرىنىڭ ۇلكەنى رەتىندە اكەمىز سەر­قۇل مەن انامىز كۇلشاتقا ايتار العىسىمىز شەكسىز، ارينە، مەنىڭ ماتەماتيك رەتىندە ەلگە تا­نىلۋىم باۋىرلارىم مەن ولاردان وربىگەن ۇل-قىزعا ەرەكشە اسەر ەتتى دەپ ويلايمىن. اكە-شەشەم ءالى باقۋات، ماعان سالسا ولاردىڭ وزىمىزبەن بىرگە بولىپ، ۇل-قىزدارى مەن نەمەرەلەرىنىڭ، شوبەرەلەرى مەن باسقا دا جەتكىنشەكتەرىنىڭ قۋانىشىن بولىسە بەرۋى­نە شىن جۇرەكتەن تىلەكتەسپىن.

مەنىڭ ءىنىم ءانۋار مەملەكەتتىك قىزمەتتە، قازىر ول رەسپۋبليكالىق سالىق كوميتەتىن باس­قارادى. قارىنداستارىم دا تۇگەلدەي دەر­لىك رەسپۋبليكالىق فيزيكا-ماتەماتيكا مەك­تەبىن بىتىرگەن. قارىنداسىم راۋزا ەنەر­گەتيكا سالاسىندا ەڭبەك ەتەدى. ءوز ءىسىنىڭ شىن مامانى. قارىنداسىم ءاسيا مەن نە­مەرە قارىنداسىم ۇلداراي فيزيكا-ماتەماتيكا مەكتەبىندە ءدارىس بەرەدى. قارىنداسىم ماريا - س.دەميرەل اتىنداعى ۋنيۆەرسي­تەتتە قىزمەت ىستەيدى، ۇيدەگى ەكىنشى ۇل، ءىنىم رۇستەم - كاسىپكەر. اتا-انام تۇرعان شاڭى­راققا يە بولىپ وتىرعان دا سول. رۇستەمنىڭ ۇلى جانىبەك مەنىڭ جولىمدى جالعاستىرۋعا بەل بۋعان سىڭايلى. قازىر ول مگۋ-ءدىڭ ماتەماتيكا-مەحانيكا فاكۋلتەتىندە وقيدى. راۋزانىڭ ەكى ۇلى - ەركەبۇلان مەن جاسۇلان، ءاسيانىڭ قىزى عازيزا، رۇستەمنىڭ قىزى مەن ۇلى اسەم مەن الىبەك بولاشاعىنان زور ءۇمىت كۇتتىرەدى.

سۇحباتتاسقاندار -
وڭالباي سادىق،
قازاقستان جۋرناليستەر
وداعىنىڭ مۇشەسى،
جولداسبەك اشىمحانۇلى

«ايقىن» گازەتى