ەلىمىزدەگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىن پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ «قازاقستان 2050» ستراتەگياسىن جۇزەگە اسىرۋ مىندەتتەرىنە ارنالعان كەڭەيتىلگەن كەڭەستەگى سوزىندە قاتتى سىنادى.  «مۇعالىمدەر ساباققا دايىندالىپ، ءوز ءپانى بويىنشا ءبىلىمىن جەتىلدىرۋدىڭ ورنىنا تولىپ جاتقان بيۋروكراتتىق ءىس-قاعازداردى تولتىرۋعا ءماجبۇر»، دەدى ول. ءدوپ ايتىلعان سوزدەر. ءبىلىم بەرۋ سالاسى قازىر وقۋشىنىڭ باسىنا ءبىلىم ەگۋدى ەمەس، تولىپ جاتقان قاعازداردى تولتىرىپ، سونىمەن عانا باس قاتىرۋعا بايلانىپ قالعان. جەرگىلىكتى جەرلەردە ءبىلىم سالاسىن تەكسەرۋگە كەلگەن شەنەۋنىكتەر بالانىڭ بىلىمىنە ەمەس، قاعازداردىڭ تولتىرىلعان-تولتىرىلماعانىنا عانا قاراپ، مەكتەپتىڭ ءجاي-كۇيىنە باعا بەرەدى. قاتارداعى اۋىل مەكتەبىنىڭ پسيحولوگىندا 39 پاپكى، ينفورماتورىندا 25 پاپكا تاعى سول سياقتى بولۋى كەرەك ەكەن. بۇل مينيسترلىكتەن جەتكىزىلگەن ارنايى نورماتيۆ. ەندى مىنا قىزىققا قاراڭىز:
شاعىن اۋىلدىڭ مەكتەبىندە ديپلومى جوق، بىراق سىرتتاي وقىپ جۇرگەن ماماندى قىزمەتكە السا، ديرەكتورعا 100 مىڭ تەڭگەگە دەيىن ايىپپۇل سالىنادى. ديرەكتور: «اۋ، ديپلومى بار ماماندى شاعىن اۋىلدا قايدان تابامىن» دەسە، تابا الماساڭ، ول ءپان وقىتىلماي-اق قالسىن دەيتىن كورىنەدى. مىنە، وسى سوزدەردەن-اق ولار ءۇشىن ءبىلىمنىڭ قۇنى ءبىر تيىن ەكەندىگى كورىنىپ تۇر. شەنەۋنىكتەردىڭ سايىپ كەلگەندەگى ماقساتتارى «نەدوكومپلەكت» دەپ سول مەكتەپتى جابۋدى عانا كوزدەۋ سياقتى. وسى كوزقاراس مەكتەپكە، بالانىڭ ءبىلىم الۋىنا جانى اشىعاندىق پا؟

ەلىمىزدەگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىن پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ «قازاقستان 2050» ستراتەگياسىن جۇزەگە اسىرۋ مىندەتتەرىنە ارنالعان كەڭەيتىلگەن كەڭەستەگى سوزىندە قاتتى سىنادى.  «مۇعالىمدەر ساباققا دايىندالىپ، ءوز ءپانى بويىنشا ءبىلىمىن جەتىلدىرۋدىڭ ورنىنا تولىپ جاتقان بيۋروكراتتىق ءىس-قاعازداردى تولتىرۋعا ءماجبۇر»، دەدى ول. ءدوپ ايتىلعان سوزدەر. ءبىلىم بەرۋ سالاسى قازىر وقۋشىنىڭ باسىنا ءبىلىم ەگۋدى ەمەس، تولىپ جاتقان قاعازداردى تولتىرىپ، سونىمەن عانا باس قاتىرۋعا بايلانىپ قالعان. جەرگىلىكتى جەرلەردە ءبىلىم سالاسىن تەكسەرۋگە كەلگەن شەنەۋنىكتەر بالانىڭ بىلىمىنە ەمەس، قاعازداردىڭ تولتىرىلعان-تولتىرىلماعانىنا عانا قاراپ، مەكتەپتىڭ ءجاي-كۇيىنە باعا بەرەدى. قاتارداعى اۋىل مەكتەبىنىڭ پسيحولوگىندا 39 پاپكى، ينفورماتورىندا 25 پاپكا تاعى سول سياقتى بولۋى كەرەك ەكەن. بۇل مينيسترلىكتەن جەتكىزىلگەن ارنايى نورماتيۆ. ەندى مىنا قىزىققا قاراڭىز:
شاعىن اۋىلدىڭ مەكتەبىندە ديپلومى جوق، بىراق سىرتتاي وقىپ جۇرگەن ماماندى قىزمەتكە السا، ديرەكتورعا 100 مىڭ تەڭگەگە دەيىن ايىپپۇل سالىنادى. ديرەكتور: «اۋ، ديپلومى بار ماماندى شاعىن اۋىلدا قايدان تابامىن» دەسە، تابا الماساڭ، ول ءپان وقىتىلماي-اق قالسىن دەيتىن كورىنەدى. مىنە، وسى سوزدەردەن-اق ولار ءۇشىن ءبىلىمنىڭ قۇنى ءبىر تيىن ەكەندىگى كورىنىپ تۇر. شەنەۋنىكتەردىڭ سايىپ كەلگەندەگى ماقساتتارى «نەدوكومپلەكت» دەپ سول مەكتەپتى جابۋدى عانا كوزدەۋ سياقتى. وسى كوزقاراس مەكتەپكە، بالانىڭ ءبىلىم الۋىنا جانى اشىعاندىق پا؟

باياعىدا، تومەنگى سىنىپتاردىڭ فيزيكا، حيميا، بيولوگيا ت.ب. پاندەرىنە ونجىلدىقتى بىتىرگەن، بىراق وقۋعا تۇسە الماي قالعان كەيبىر جاقسى وقىعان جاستار ساباق بەرە بەرەتىن. سولاردىڭ الدىنان وقىپ شىققان تالاي جاس كەيىن ءتىپتى سول سالانىڭ جاقسى ماماندارى دا بولدى. ال، باستاۋىش سىنىپتاردى قوسىپ وقىتۋ بارلىق ۋاقىتتا پراكتيكادا بولدى. ال قازىر... جو-جوق. ءولىپ كەتسە دە ولاي وقىتۋعا بولمايدى ەكەن. «لۋچشە ونداي مەكتەپ جابىلسىن» دەيدى «شالاپوتنىي شەنەۋنىك».
سونىڭ ءبارى زامانمەن، اداممەن، جاعدايمەن ساناسپايتىن زاڭدار قابىلدانعاندىقتان. «شالاپوتنىي شەنەۋنىك» وسى تالاپتاردى ءوز ويىنان شىعارىپ تۇرعان جوق، شالا زاڭنىڭ ساۋاتسىز تارماقتارىنىڭ تالاپ ەتكەننىن ايتىپ وتىر. ال «شالاپوتنىي» زاڭدى شىعاراتىندار ەشقاشان مەكتەپتە قىزمەت ەتىپ كورمەگەن... (دەپۋتاتتار ەمەس، ولاردىڭ مىندەتى تەك قابىلداۋ ءۇشىن قول كوتەرۋ عوي، سوندىقتان اۋىزعا الۋعا دا تۇرمايدى) مينيسترلىكتەگى پورتفەلدەرى جۇپ-جۋان شەنەۋنىكتەر، ءمينيستردىڭ ورىنباسارلارى جانە ءمينيستردىڭ ءوزى.  ءسوزىمىز جالاڭ بولماس ءۇشىن مينيسترلىكتەگى باسشىلاردىڭ كىمدەر ەكەندىگىن تانىستىرا كەتەلىك.

مينيستر باقىتجان جۇماعۇلوۆتىڭ ومىرىندە مەكتەپكە ساباق بەرىپ كورمەگەن، مۇعالىمدىكتىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىن، كومسومول، پارتيا بەلسەندىسى. بىرنەشە جىل كازگۋ-ءدىڭ  زاۆحوزى بولعان. ءسويتىپ ءجۇرىپ، قولداۋشى اعالارىنىڭ ارقاسىندا ماتەماتيكادان كانديداتتىق، دوكتورلىق قورعاپ، عالىم اتاندى. سوسىن «نۇر وتاندى» گۇلدەندىرمەك بولىپ، قۇداي ناعىز وزىنە لايىقتاعان ورنىنا بارىپ ەدى، ءبىر ۋاقىتتا مينيستر بولىپ شىعا كەلدى.

ورىنباسارى مۇرات ورىنحانوۆ تا ماتەماتيك. بىراق بۇ دا مەكتەپ ەسىگىن مۇعالىم رەتىندە اشىپ كورمەگەن ادام. ءنوۆوسىبىر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماتەماتيكا فاكۋلتەتىن بىتىرگەننەن كەيىن ءومىر بويى كازگۋ-ءدىڭ ماتفاگىندا قىزمەت ەتتى. وسىندا ءجۇرىپ عىلىمي اتاعىن قورعادى. جۇماعۇلوۆپەن جاقىندىعىنىڭ ارقاسىندا ءمينيستردىڭ ورىنباسارى بولىپ شىعا كەلدى. قازاقشا «ني بۋم-بۋم».

تاعى ءبىر ورىنباسارى سايات شاياحمەتوۆ ماماندىعى بويىنشا ەكونوميست. مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ سالاسىندا ىستەگەن. ودان مينيسترلىكتىڭ قاراماعىنداعى اق-دى باسقاردى. ءبىراز جىل جۇماعۇلوۆتىڭ ورنىن باسىپ بۇل دا كازگۋ-ءدىڭ زاۆحوزى بولدى. بۇل دا مۇعالىم بولىپ كورمەگەن جان. قازىر ۆيتسە-مينيستر.

مۇرات ابەنوۆ دەگەن ورىنباسار ءماجىلىس دەپۋتاتتىعىنان كەلدى. سوندا كوزگە ءتۇسىپ، بەلسەندى بولىپ جۇرەتىن ەدى. اقىرى 2012 جىلدىڭ اياعىندا پرەزيدەنت ونى مينيسترگە ورىنباسار قىلىپ تاعايىندادى. وسى عانا «جۇماعۇلوۆتىڭ ادامى ەمەس» سياقتى، بىراق كازگۋ-ءدىڭ زاۆحوزدىعىنا قاتىسى جوق بولعانىمەن بۇل دا ماتەماتيك. مەكتەپتەردە ءتيىپ-قاشىپ 1-2 جىل ىستەگەن، ايتەۋىر ەسىگى قاي جاقتان اشىلاتىنىن بىلەتىن بولۋى كەرەك. بىراق نەگىزگى جۇمىسى شەنەۋنىك، بيزنەسمەن.

«ءبىلىم جانە عىلىم سالاسىن باقىلاۋ» دەپ اتالاتىن، اتىنان ات ۇركەتىن كوميتەت بار. مەكتەپتەرگە قوجاڭداپ، نەشە ءتۇرلى قاعازداردى تالاپ ەتىپ كەلەتىن كوبىنەسە وسى كوميتەتتىڭ قىزمەتكەرلەرى. ونىڭ باستىعى سەرىك يرساليەۆ دەگەن ادام. بۇل دا مەكتەپتىڭ ىشىندەگى جاعداي تۇگىل ەسىگىنىڭ قاي جاعىنان اشىلاتىنىن بىلمەيتىن ادام. ماماندىعى بويىنشا ورمانشى. اۋىلشارۋاشىلىعى عىلىمىنىڭ كانديداتى.   1993 جىلدان بەرى وقۋ مينيسترلىگىنە كەلىپ، ءارتۇرلى ورىنتاقتارعا سەكىرىپ جۇرگەن ەدى. ءبىر كۇشتىنىڭ ارقاسىندا بولسا كەرەك، 1999 جىلى ءبىلىم بەرۋدىڭ مەملەكەتتىك ستاندارتتارى ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى بولىپ شىعا كەلدى. سودان بەرى كىم كورىنگەن باسقاراتىن ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا بيىك ورىنتاقتان تۇسكەن جوق. قازىر جوعارىدا اتالعان قىزمەتتە.

ەرىككەن حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ سىنىنان قورىققاننان ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ مەنتاليتەتىنە جات، نەشە ءتۇرلى باقىلاۋ قىزمەتتەرىن اشتىق. سونىڭ ءبىرى - بالالار قۇقىن قورعاۋ كوميتەتى. ايتەۋىر قاعاز تولتىرۋدان باسقا پايداسى جوق بۇل كوميتەتتى رايسا شەر دەگەن 60-تان الدەقاشان اسىپ كەتكەن اپامىز باسقارادى. باسقا جەرلەردە مۇنداي اپايلار ەندىگى دەم الىپ جاتار ەدى، ال رايسا اپامىز ءالى دە اتتان تۇسپەي، قاقشاڭداپ ءجۇر. ءبىر سۇيەنەرى بار ەكەنى ايدان انىق. بۇل كىسى دە ماماندىعى پەداگوگ بولعانىمەن مەكتەپتە سوناۋ، 70-ءشى جىلداردىڭ باسىندا 1-2 -اق جىل قىزمەت ەتكەن ادام. قالعان ءومىرىنىڭ ءبارى «اتىپ كەل، شاۋىپ كەل» دەگەن سياقتى ينسپەكتور، مەتوديست ت.ب. سوندايلار بولعان. ودان ءارى اۋداندىق، قالالىق كەڭەستەردىڭ دەپۋتاتى. 1996-99 جىلدارى ءماجىلىس دەپۋتاتى بولعان. ول پارلامەنت تاراتىلعاندا وسى مينيسترلىكتىڭ ءبىر ورىنتاعىنا قونجيا قويعان، سودان بەرى مىزعىماي كەلەدى. ەڭ قىزىعى، جۋىردا قازاق تىلىنەن مەملەكەتتىك قىزمەت اگەنتتىگىنە ەمتيحان تاپسىرىپ، «بەس» الدى. قازاق ءتىلىن مۇلدە بىلمەيتىن، بىلگىسى دە كەلمەيتىن ادامنىڭ وسىنداي باعا العانىنا كۇلەرسىڭ بە، جىلارسىڭ با؟

مىنە، ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى جوعارعى باستىقتاردىڭ سيپاتى وسىنداي. كورىپ وتىرعانىمىزداي، مينيسترلىك باسشىلارى مەن قوسشىلارىنىڭ اراسىندا مەكتەپتىڭ تىنىسىن تانيتىن، وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ديرەكتور بولعان بىردە-ءبىر ادام جوق. ءبارى دە مەكتەپتە تەر توگىپ قىزمەت ەتىپ كورمەگەن، بالانىڭ پسيحولوگياسىن، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ سۇرانىسىن  مۇلدە بىلمەيتىن، مەكتەپتىڭ ىشكى احۋالىن جۇرەگىمەن دە، جانىمەن دە سەزىنبەگەن كەزدەيسوق ادامدار. سوندىقتان ولاردىڭ شىعارعان زاڭى قايبىر دۇرىس بولسىن. ولار بالانىڭ باسىنا ءبىلىم مەن تاربيە ەگۋدى، جاقسى ازامات قالىپتاستىرۋدى ەشقاشان ويلاماي، تەك بيۋدجەتكە ءتيىمدى جاعىن عانا كوكسەيتىندەر سياقتى. مەملەكەتكە كەلتىرەتىن جالعىز پايداسى - ديرەكتوردىڭ «جەپ قويۋىنا» تيىم سالۋدى عانا كوزدەۋ. ونىمەن اينالىساتىن ارنايى ورگاندار، قارجى-باقىلاۋ، قۇقىق ساقتاۋ قىزمەتتەرى بولعاندىقتان بىزگە ءبىلىم بەرۋ سالاسى ەڭ جوعارعى باسقارۋ ورگاندارىنان باستاپ تومەن قاراي تۇگەل، وزدەرىنىڭ ناقتى ىستەرىمەن اينالىساتىن ادامدار كەرەك. سوندا عانا ساپالى ءبىلىم، سانالى تاربيە بولادى.

Abai.kz