قوعامىمىزدىڭ بۇگىنگى كۇنگى ءدىني ساۋاتتىلىق دەڭگەيىنە كوڭىل تولادى دەۋگە ەرتەرەك. قازاقستان ءۇشىن ءداستۇرلى ەمەس دىندەردىڭ قۇرعان تورىنا جاس بۋىننىڭ توپىرلاپ ءتۇسۋى قالىڭ جۇرتشىلىقتى الاڭ ەتكەن ماسەلەنىڭ بىرىنە اينالىپ وتىر. شاتاق ءدىننىڭ تامىر جايۋى جايلى اڭگىمەنى ارىدەن باستايىق.

حالقىمىز ءتول دىنىمەن قايتا قاۋىشقان 1990 جىلدار ءالى كۇنگە ەسىمىزدە. ءدىندى مەڭگەرۋدە، اسىرەسە، جاسى 20-عا دەيىنگى جەتكىنشەكتەر بەلسەندىلىك تانىتتى. بىراق ءداستۇرلى ءدىن (يسلام، پراۆوسلاۆيە) ۇستازدارى جوقتىڭ قاسى ەدى. سوندىقتان مەشىت، شىركەۋدەگى ءدىني ۋاعىزدار عيبادات قىلۋ تارتىپتەرىن ۇيرەتۋدەن ءارى قاراي اسپادى. ءداستۇرلى ءدىن وكىلدەرى «ەڭ ابزال، ەڭ دۇرىس ءدىن بىزدىكى» دەۋمەن شەكتەلىپ، تاياز، بىرجاقتى سويلەندى. ەڭ جامانى،  تەولوگيا قاتىستى قيىن، بىراق جاستار ءۇشىن اسا ماڭىزدى، سۇراقتار جاۋاپسىز قالىپ كەلدى. سانا-سەزىمدى جاۋلاپ الۋ تەتىكتەرىن جەتىك مەڭگەرگەن شەتەلدىك جاڭا ءدىني اعىمداردىڭ ىزدەگەن ءورىسى دە وسى-تۇعىن.

قوعامىمىزدىڭ بۇگىنگى كۇنگى ءدىني ساۋاتتىلىق دەڭگەيىنە كوڭىل تولادى دەۋگە ەرتەرەك. قازاقستان ءۇشىن ءداستۇرلى ەمەس دىندەردىڭ قۇرعان تورىنا جاس بۋىننىڭ توپىرلاپ ءتۇسۋى قالىڭ جۇرتشىلىقتى الاڭ ەتكەن ماسەلەنىڭ بىرىنە اينالىپ وتىر. شاتاق ءدىننىڭ تامىر جايۋى جايلى اڭگىمەنى ارىدەن باستايىق.

حالقىمىز ءتول دىنىمەن قايتا قاۋىشقان 1990 جىلدار ءالى كۇنگە ەسىمىزدە. ءدىندى مەڭگەرۋدە، اسىرەسە، جاسى 20-عا دەيىنگى جەتكىنشەكتەر بەلسەندىلىك تانىتتى. بىراق ءداستۇرلى ءدىن (يسلام، پراۆوسلاۆيە) ۇستازدارى جوقتىڭ قاسى ەدى. سوندىقتان مەشىت، شىركەۋدەگى ءدىني ۋاعىزدار عيبادات قىلۋ تارتىپتەرىن ۇيرەتۋدەن ءارى قاراي اسپادى. ءداستۇرلى ءدىن وكىلدەرى «ەڭ ابزال، ەڭ دۇرىس ءدىن بىزدىكى» دەۋمەن شەكتەلىپ، تاياز، بىرجاقتى سويلەندى. ەڭ جامانى،  تەولوگيا قاتىستى قيىن، بىراق جاستار ءۇشىن اسا ماڭىزدى، سۇراقتار جاۋاپسىز قالىپ كەلدى. سانا-سەزىمدى جاۋلاپ الۋ تەتىكتەرىن جەتىك مەڭگەرگەن شەتەلدىك جاڭا ءدىني اعىمداردىڭ ىزدەگەن ءورىسى دە وسى-تۇعىن.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءدىن سالاسىنداعى ولقىلىق پەن تايازدىقتار بىرتىندەپ قوردالانا بەردى. قازىرگى تاڭدا سولاردىڭ «جەمىسىن» تاتۋدامىز. سول 90-جىلداردىڭ باسىندا دىنگە بەت بۇرعان ءجاسوسپىرىم جەتكىنشەكتەردىڭ الدى قازىر 35-40 جاستا، ياعني ورتا جاسقا ىلىنە باستادى. بىراق ولاردىڭ ءدىني ساۋاتى ساتىلادى ما، بىلايشا ايتقاندا، ءدىن ءىسىن قۇداي ىسىنەن ايىرا الاتىن دارەجەگە جەتتى مە؟ بۇل جاعىنان كۇماندىمىز. ويتكەنى، مەشىت ىشىندە قاتار-قاتار ساجدەگە تۇرعانداردىڭ اراسىندا نامازدى «وزىنشە» وقيتىن مۇسىلمان باۋىرلاردىڭ ازايار ءتۇرى كورىنبەيدى. ولاردىڭ كوپشىلىگىن جاس دەۋگە اۋىز بارمايدى. ءدىن تازاسىن ىزدەپ، اتا ساقالى اۋزىنا تۇسكەنشە سەندەلە بەرمەك پە، شىركىندەر؟!...

شىن ءدىندى شاتاق دىننەن قايتسەك ايىرامىز دەگەن كەلەلى ماسەلە ەكەنىنە وسى ايتقاندارىمىز دا جەتكىلىكتى سياقتى.  ەندى تاقىرىبىمىزعا ويىسالىق.

كۇللى پايعامبارلاردىڭ ميسسياسى ءبىر. ولار بۇكىل الەمدە مەيىرىمدىلىك پەن ادىلەت سالتانات قۇرۋ قاجەتتىگى جايلى راقىمدى قۇداي تاعالانىڭ جارلىعىن جەر بەتىنە جەتكىزەدى. ماسەلەن، قاسيەتتى قۇراندا: «(مۇحاممەد س.ع.س.) ءبىز سەنى بۇكىل الەمگە راحمەت ەتىپ قانا جىبەردىك» دەلىنگەن ء(انبيا سۇرەسى، 107-ايات). يسا پايعامبارعا تۇسكەن «ءىنجىل» كىتابى دا وسى ميسسيانى ايتادى. ونداعى ءبىر ايان بىلاي دەيدى: «كيەلى ءماتىننىڭ قاي قايسى دا قۇدايىلىق رۋحقا يە جانە پەندەنى ۇيرەتۋگە، بىلىقتى ارشۋعا، قاتەنى تۇزەتۋگە، ادىلەتتى قورعاۋعا قىزمەت ەتەدى» (تيموفەيگە 3:16).

ءوزىڭىز دە ويلاڭىز، قاي ۇلتتىڭ وكىلى بولماسىن، ەگەر ول ادال، مەيىرىمدى كىسى بولسا، كىم كىمنىڭ دە ونى «كاپىر» دەي الماسى انىق. كەرىسىنشە قاتىگەز كىسىدەن اۋلاق بولۋعا تىرىسادى. مىسالى، مەشىتتە ناماز وقىپ تۇرعان، ءوزىن كامىل مۇسىلمان سانايتىن، ءتۇسى سۋىق «سالافيستكە» جاقىنداۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى. سۇيىسپەنشىلىك پە، الدە قاتىگەزدىك ۋاعىزدالا ما؟ شىن ءدىن مەن شاتاق دىننەن ايىرۋدىڭ ەڭ باستى كىلتى، امالى وسى ارادا. عۇلاما ويشىل شاكەرىمنىڭ «بۇل كەزدەگى دىندەردىڭ ءبارى ناشار» دەگەن ولەڭىندە:

ءدىن ادامدى ءبىر باۋىر قىلماق ەدى،

ونى ءبولىپ، دۇسپاندىق قارۋ جاسار.

«ءىنجىل»، «قۇران» - ءبارى ايتىپ تۇرسا-داعى،

اداسىپ اردان كۇسىپ، قارا باسار، -

دەيتىنى سول.

شاكەرىمنىڭ سوزىنەن ۇعاتىنىمىز: ءىنجىلدىڭ دە، قۇراننىڭ دا وزەگى - مەيىرىم، ادىلەت. دەمەك، دىنشىلدىكتىڭ دە ولشەمى وسىلار.   ەگەر مەشىتكە ناماز وقۋعا بارىپ جۇرگەن مەكتەپ جاسىنداعى نەمەسە ستۋدەنت بالاڭىزدىڭ مىنەز-قۇلقىنان قاتىگەزدىك بەلگىلەرى بايقالسا، ايتالىق، اتا-انانىڭ ءتىلىن الۋدان باس تارتسا، وقۋ ۇلگەرىمى تومەندەسە، وندا بولدى، ءبىتتى، مۇنى جات ءدىني اعىمنىڭ تەرىس ىقپالى دەۋگە ابدەن بولادى. ال، ەگەر ونىڭ ىسىندە قايىرىمدىلىق، جۇزىندە مەيىرىمدىلىك كوبەيسە، بىلايشا ايتقاندا، جۇرەگى جۇمسارا  باستاسا، اڭگىمە مۇلدە باسقا. سولاي بولۋعا ءتيىستى قالىپتى جاعداي مىنە وسى. ويتكەنى، ادام جۇرەگى ءتاڭىرىنى تانىپ-ءبىلۋ، حيكمەتىن سەزۋ ارقىلى جۇمسارادى. «جۇرەگى جۇمساق بىلگەن قۇل» (اباي). قايىرىمسىز، قياناتشىل بالادان نە ءۇمىت، نە قايىر؟ ونىڭ كەلەشەكتە شاتاق ءدىننىڭ وكىلى، ءدىني فاناتيك بولىپ شىعا كەلمەسىنە كىم كەپىل.

سونىمەن، شىن دىندارلىقتىڭ ايناسى - توزىمدىلىك پەن سۇيىسپەنشىلىك ەكەندىگى كۇمان تۋعىزبايتىن اقيقات.

سايىپ كەلگەندە، شاتاق ءدىندى ءداستۇرلى دىننەن ايىرۋدىڭ تومەندەگى امال-تاسىلدەرى وسى اقيقاتتان تۋادى. كەيبىر يسلامي توپتار ءداستۇرلى ءدىندى قابىلداماي، ونىڭ جەرگىلىكتى ەرەكشەلىكتەرىنە ورە تۇرەگەلىپ، قارسى تۇرادى.   اسىرەسە، سالافيزم يدەولوگياسىنان راديكاليزم مەن توڭكەرىسشىلدىكتىڭ ءيسى اڭقيدى. مۇنداي رۋحتىڭ جاستار ساناسىن تەز جاۋلاپ الاتىنى بەلگىلى.    بىراق بۇل قۇراندى تەرىس وقىعاندىق بولادى. نەگە؟ ويتكەنى، ونى تەك مەيىرىمدىلىك، ادىلەت، عىلىم جايلى اياتتار عانا كوكتەي وتەدى. ەگەر عىلىمي تۇرعىدان ساراپقا سالار بولساق، بارشا كيەلى كىتاپتاردىڭ تۇپكى ءمان-ماعىناسىن، مۇسىلمانشا، ءتاۋليىن وسى ۇشەۋى عانا قۇرايدى.

قۇراندا: «قۇداي ءادىل ادامداردى سۇيەدى، ال زالىمداردى سۇيمەيدى» دەگەن ايات قايتالانىپ وتىرادى. ول - الەمدىك دىندەرگە ورتاق تەمىرقازىق. سونىمەن قاتار، زەرتتەۋشىلەر  قۇراندا الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىككە قاتىستى ونداعان سۇرەلەر بارىن انىقتاپ وتىر. اتاپ ايتقاندا، بۇل سۇرەلەر 87-107 ارالىعىن قامتيدى. مىسالعا، «ماعۇن» سۇرەسىنىڭ جەتى اياتىن الايىق:

سونداي ءدىندى وتىرىكسىنگەن كىسىنى كوردىڭ بە؟

جەتىمدى شەتكە قاعاتىن سول ەمەس پە،

ول مىسكىندى تاماقتاندىرۋعا ىنتاسىز.

سويتە تۇرا ناماز وقىعانى نەندەي وكىنىش!

ەكىجۇزدىلەر نامازدى نەمقۇرايدى وقيدى.

ولار ۇساق زاتتارىن بەرۋگە دە قيمايدى.

كەلتىرىلگەن جەتى اياتتى مۇقيات وقىعان ادام، ولاردا شىنعا سەن، جەتىم-جەسىردى جەبە، ساراڭ بولما، مىرزا بول، ەكىجۇزدىلىك قىلما، ءىسىڭ مەن ءسوزىڭ ءبىر بولسىن  دەگەن استار بارىن، قىسقاسى، ءادىل، شىنشىل بولۋعا ۇندەيتىن ۇكىمدەر  تۇنعانىن ەش قيىندىقسىز اڭدايدى. سول سياقتى «ءبىلىمدى ىزدە»، «عىلىم جولىن تاپ» دەگەنگە ساياتىن اياتتار سانى 700-دەن اسىپ جىعىلادى ەكەن.

بۇل ارادا راديكالدى اعىمداردىڭ ورتاعاسىرلىق عۇلامالاردىڭ ەڭبەكتەرىن ءۇزىپ-جۇلىپ الىپ، وزدەرىنە يدەولوگيالىق قارۋ قىلىپ العاندارىنا كوپشىلىك نازارىن اۋدارىپ وتىرمىن. شىندىعىندا قۇراننىڭ جۇگى «شيرك»، «بيدعات»، «جيحاد»، «كاپىر» ۇعىمدارىنا تۇسپەيدى. بۇلار حاقىندا ايات-حاديستەردى دۇرىس تاپسىرلەۋ دانىشپان عۇلامالاردىڭ عانا سىباعاسى.

ايتا كەتەلىك، ءار ادامعا جاقسى-جاماندى ايىرۋدى ۇيرەنۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن وسيەت-زاڭداردىڭ سانى ءىنجىل ءماتىنى بويىنشا 613 (ونىڭ ىشىندە 248-ءىن ورىنداۋ پارىز، ال 365-ءى كەرىسىنشە تىيىمدار) ەكەنى انىقتالىپ وتىر. اتاپ ايتقاندا: «قيانات، ۇرلىق، زومبىلىق جاساما»، «ادىلەتكە جاق بول»، «كەكشىل بولما، كوپكە توپىراق شاشپا»، «تۋعان حالقىڭدى ءسۇي، كەشىرىمدى بول»، «ءوزىڭ نەنى ۇناتساڭ، وزگەلەرگە سونى جاسا»، «قايىرىمدىلىق جاساۋدى ۇيرەن»، «جەتىم-جەسىردى جەبەي ءجۇر»، «سوتتىڭ ءادىل بولۋىن تالاپ ەت»  ت.س.س.

ءسويتىپ، قازاقستانداعى ءدىني اعىمداردىڭ قايسىسى ەلىمىزدەگى ءداستۇرلى دىندەردى قارالاۋ ارقىلى قوعام تۇتاستىعىنا جىك تۇسىرسە، سول اعىمدى جات نەمەسە شاتاق دەيمىز. ءداستۇرلى ءدىندى تەرىستەپ، ونىڭ جاماعاتىنان وزدەرىنە مۇشە تارتۋ ارەكەتىن  «پروزەليتيزم» دەيدى.

ەندى شىن ءدىندى شاتاق دىننەن ايىرۋدىڭ ءۇشىنشى امالىن قاراستىرايىق. ءار حالىقتىڭ وتباسىلىق جانە ۇلتتىق قۇندىلىقتارى بار. ەگەر الدەبىر اعىم ولاردى سىيلاماسا، جەرگىلىكتى ادەت-عۇرىپتى سىرتقا تەبەتىن بولسا، بۇل ونىڭ شاتاق ءدىن ەكەنىنىڭ كۋاسى. عىلىم تىلىندە بۇل دەرتتى «كوسموپوليتيزم» دەيدى.

كەيبىر يسلامي توپتاردىڭ  ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدەن مۇسىلمانشىلىقتى ءبولىپ الىپ، ەكەۋىن سوعىستىرا باستاعانى بەلگىلى. ولاردان «سەندەر كىمسىڭدەر؟» دەسەڭ، «مۇسىلمانبىز» دەيدى، «ۇلتىڭ كىم؟» دەسەڭ، «ۇلتىمىز جوق، ءبىز مۇسىلمانبىز» دەيدى. مۇنىڭ اتى قوعام تۇتاستىعىنا جىك ءتۇسىرۋ ەمەي نە.  دىندەگى «ءبىز» جانە «ولار» دەگەن ءبولىنىس پەن كەشەگى كەڭەستىك داۋىردەگى باي جانە كەدەي دەپ ەكى تاپقا ءبولىنۋ اراسىندا ايىرما شامالى.

ەگەر ەرى - ءبىر، ايەلى - ەكىنشى دىندە بولسا، مۇنداي وتباسى كۇيرەمەگەندە قايتەدى. بۇل رەتتە «يەگوۆا كۋاگەرلەرى»، «كريشنا ساناسى»، «مۋنا شىركەۋى» سياقتى جات اعىمدار ءوز «ۇلەستەرىن» قوستى.  جاڭا ءدىني قوزعالىس سانالاتىن حريستياندىق پروتەستانتتىق اعىم وكىلدەرى وزدەرىن قۇدايدىڭ ءامىرى مەن ىزگى حابارىن تاراتۋشىلارمىز دەپ سانايدى. سويتە تۇرا، ءار ۇلتتىڭ عاسىرلار بويى قالىپتاسقان، مەيىرىم، ادىلەتكە قىزمەت ەتەتىن سالت-ساناسىن، تاربيەلىك جۇيەسىن كۇيرەتىپ جۇرگەنىن وزدەرى دە اڭدامايدى.

قورىتا ايتقاندا، كوسموپوليتتىك كوزقاراس، ءبىز جانە ولار دەپ ءبولىنۋ نەگىزىندە ۇلتتىق مادەنيەتتى تاركى ەتۋ، بارلىق سەكتالار مەن شاتاق دىندەرگە ورتاق سيپات  ەكەندىگى ءسوزسىز.

شىن ءدىن مەن شاتاق دىندەردى ايىرۋدىڭ امالدارى جايلى ايتپاعىمىز ازىرگە وسى.  ولار، ارينە، سىرتقى نىشاندار.

ەندى ءدىننىڭ ىشكى جاعى، تەرەڭگە بەت قويىپ، قۇدايعا قۇلشىلىق قىلۋدىڭ ءمانىسىن جانە ول جايلى ۇلى ابايدىڭ تانىمدارىن قاراستىرماقپىز.

يسلامدا، مەيلى، حريستياندىقتا بولسىن، ءدىن نەگىزىن جاراتۋشىعا سەنىم، ياعني يمان ۇعىمى قۇرايدى.   ويشىل عۇلامالار قۇدايدىڭ ءىسىن، عىلىمىن، دانالىعى مەن زاڭدارىن تانىپ-ءبىلۋدى «كامىل يمان»، «حاس عيبادات» دەپ اتايدى. وزگە قۇلشىلىقتىڭ تۇرلەرى تاعاتقا، ياعني سىرتقى عيباداتقا جاتادى.

اللا تاعالانىڭ ادام بالاسىنا ءناسىپ ەتكەن يگىلىگى مەن ىرىزدىعىندا شەك جوق، باسقانى قويا تۇرعاندا، جۇتقان اۋا، ءبىر تامشى سۋ، ءبىر ءتۇيىر نانعا دەيىن جاراتۋشىعا قارىزدارمىز. سوندىقتان قۇدايعا قۇل بولۋ، قۇلشىلىق - دىندارلىق قانا ەمەس، ادامشىلىقتىڭ دا باستى شارتى. وسىنى كوپشىلىكتىڭ ساناسىنا شوكتىرۋ - ءدىندى ساباسىنا ءتۇسىرۋدىڭ، ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ الدىن الۋدىڭ   العىشارتى بولسا كەرەك.

راس، قۇلشىلىقتى ءار دىندە ارقيلى تۇسىنەدى. ماسەلەن، حريستيان جانە بۋددا دىندەرىندە موناح بولىپ، قوعامنان وقشاۋ ءومىر ءسۇرۋ تازا قۇلشىلىققا بالانادى.  ال، يسلامداعى عالىم سىماقتار: «جىندار مەن ادامزاتتى وزىمە قۇلشىلىق قىلۋلارى ءۇشىن عانا جاراتتىم»  دەگەن اياتتى ء(زاريات سۇرەسى، 56-ايات) ساجدە قىلۋ ارقىلى قۇدايعا جالبارىنۋ دەگەن تار ماعىناسىندا قاراستىرىپ، عيبادات ۇعىمىمەن شەكتەپ قويادى. بالەنىڭ باسى وسى ارادا ەمەس پە.

ەندەشە قۇدايعا قۇلشىلىق قىلۋدىڭ ءمانىسى نەدە؟

قاراپايىم حالىقتىڭ ۇعىمىندا قۇدايعا قۇل بولۋ - دۇنيەگە قۇل بولماۋدىڭ امالى.  قازاق حالقى ەجەلدەن ىشكى يماندى وسىلاي ءتۇسىندى جانە ونى سىرتقى تاعاتتان ايىرا ءبىلدى.

يماندىلىق - جۇرەك تازالىعىندا دەگەن پرينتسيپ تۇعىرى كەڭەستىك داۋىردە دە شايقالعان ەمەس. الدىڭعى بۋىن، بىزدەر كورىپ وستىك، قىزىل بەتى - ۇياتى جوق، ادىلدىكتى بەلىنەن باسقان، قياناتشىل قىلىقتارعا بارعان پەندەنى عانا حالىق «ءاي، كاپىر-اي» دەپ سوگەتىن. ياعني «كاپىر» ۇعىمى ناماز وقىمايتىن كىسىگە ەمەس، ار-ۇياتتان جۇرداي، قۇدايدىڭ مەيىرىم، ادىلەت زاڭىنان بەيحابار نادانعا  قاراتا ايتىلۋشى ەدى.

قىسقاسى، قۇلشىلىق قىلۋدىڭ ءمانىسى -  اللانىڭ پەندەسىنە سالعان تۋرا جولىنا، تازالىققا ۇمتىلۋعا سايادى. ىنتالى جۇرەك، شىن پەيىلمەن. ەگەر بۇلاي تالپىنبايتىن بولسا: «كۇللى تانمەن قىلعان قۇلشىلىقتارىڭ ەشبىر عادەلەتتى مارحاماتتى بەرمەيدى، - دەيدى اباي 38-ءشى سوزىندە. - كوزىڭ كۇندە كورەدى ناماز وقۋشى، ورازا تۇتۋشىلاردىڭ نە ءحالاتتا ەكەندىكتەرىن، وعان دالەل كەرەك ەمەس».

قۇداي ءىسىن ءدىن ىسىنەن ايىرۋ دا اسا ماڭىزدى ءىلىم. بۇل ەكەۋىن ءبىر دەپ ءبىلىپ، اداسىپ جۇرگەن ازاماتتار ارامىزدا بارشىلىق. عاسىرلار بويى قالىپتاسقان قۇلشىلىق عيباداتىن ء(دىني راسىمدەر، عۇرىپتار، دوگمالار، كۋلتتىك عيماراتتار ت.ب.), جيناقتاپ ايتقاندا، «ءدىن ءىسى» دەيدى.  قۇداي ءىسى مۇلدە باسقا ۇعىم. وعان ون سەگىز مىڭ عالامنىڭ جاراتىلۋى، جەر مەن اسپان، كۇن مەن ءتۇن، ءولىم مەن ءومىر، جان مەن ءتان، اقيقات پەن جالعان سياقتى دۇنيەنىڭ كورىنگەن ءھام كورىنبەگەن سىرلارى كىرەدى. جاراتۋشىنىڭ سيپاتتارى مەن ەسىمدەرى، مەيىرىم، ادىلەت سياقتى زاڭدارى دا وسى قاتاردا.

كوردىڭىز بە، قۇداي ءىسى مەن زاڭى ماڭگى، ولار ەشقاشاندا وزگەرمەيدى. ال ءدىن ءىسى وزىندىك دامۋ جولىنان ءوتىپ بارىپ، ورنىعادى.  ماسەلەن، حريستيان دىنىندە كاتوليكتەر سولدان وڭعا قاراي الاقانمەن، ال پراۆوسلاۆتار وڭنان سولعا قاراي قوس بارماقپەن شوقىنادى. مۇنداي وزگەشەلىكتەر (ناماز وقىعاندا ءبىرى قولىن جوعارى، ەكىنشىسى تومەن بايلاۋ دەگەن سياقتى) يسلام الەمىندە دە جەتىپ ارتىلادى. ءسويتىپ، ءدىن ءىسىن قۇداي ىسىمەن جارىستىرىپ، ونى قاتىپ قالعان قاعيداعا اينالدىرۋعا تىرىسۋشىلىقتىڭ ارتى جاقسىلىققا اپارمايدى.  اراب ەلدەرىنىڭ قازىرگى ءحال-احۋالى ءسوزىمىزدىڭ ءبىر دالەلى.

ءدىن جولى - تاريحات تۋرالى «بۇل جول - بەك شەتىن، بەك نازىك جول» دەسە، قۇداي جولى تۋرالى مۇلدە باسقاشا ايتادى اباي: «دۇنيەدە تۇپكى ماقساتىڭ ءوز پايداڭ بولسا، ول جول - قۇدايدىڭ جولى ەمەس. ...نە ءتۇرلى بولسا دا، يا دۇنيەڭنەن، يا اقىلىڭنان، يا مالىڭنان عادالەت-شاپاعات سەكىلدى بىرەۋلەرگە جاقسىلىق تيگىزبەك ماقساتىڭ بولسا، ول - قۇدايدىڭ جولى» (38-ءسوزى). مەشىتتى توڭىرەكتەگەن جاستاردىڭ وسى انىقتامانى جاتقا بىلگەندەرى ءجون-اۋ.

الەۋمەتتىك زەرتتەۋلەر جات اعىمدارعا جاسى 30-عا دا جەتپەگەن جاستار تارتىلاتىنىن كورسەتىپ وتىر. اعا بۋىن وكىلدەرى جوقتىڭ قاسى. نەگە؟ ويتكەنى، سوڭعىلار قۇداي جولى ادىلەتتى ءومىر ءسۇرۋ، وزگەلەرگە قامقور بولۋ ەكەنىن جاقسى بىلەدى. بۇل ساباقتى ولارعا ءومىر تاجىريبەسى بەرەدى.   شاتاق ءدىن يىرىمىنە كىل جاستاردىڭ تارتىلۋى وسى جايتپەن ءوز تۇسىنىگىن تابادى.

«ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي باۋىرىم دەپ»، «ادامدى ءسۇي، اللانىڭ حيكمەتىن سەز». ۇلى اباي ادام بولۋ دا، كامىل مۇسىلماندىق تا وسى جولدا دەپ ۇقتىرادى. سوڭعى وسيەتتەرى وسىلار. ءدىندار بولۋدىڭ، ءدىن جولى تاريحاتقا ءتۇسۋدىڭ ءجونى وسى ەكەن دەپ، اناسى پىسىرگەن استان باس تارتۋدىڭ، ناماز وقىماعانى ءۇشىن اكەسىنە كاپىر دەۋدىڭ، ول ول ما، كىسى ولتىرۋگە بارۋدىڭ بەتىن ءارى قىلسىن!

زايىرلى مەملەكەت جاعدايىندا دىندارلىقتى ەمەس، عىلىمدى جانە قوعامنىڭ ينتەللەكتۋالدىق بايلىعىن ارتتىرۋ ماڭىزدى. سونداي-اق، قوعامنىڭ ماقساتى - جاستاردى عىلىم-بىلىمگە ءۇيىر قىلۋ، ادال ەڭبەككە باۋلۋ ەكەنىنە كىم تالاسار؟  اللا تاعالانىڭ پەندەسىنە سالعان جولى قايسى دەپ تىنباي ىزدەنگەن حاكىم اباي ماحاببات، ادىلەت جانە عىلىمدى بۇل جولدىڭ ءۇش ايقىن بەلگىسى دەپ انىقتاپ بەرەدى.

«بۇلاردى، - دەيدى اباي، - ءار ادامنىڭ بويىندا اللا تاعالا ءتاحمين (ولشەۋلى، شامالى) بار قىلىپ جاراتقان. بىراق وعان ءراۋاج (دامۋ، ورلەۋ) بەرىپ گۇلدەندىرمەك، بالكي ادام ءوز حالىنشە كامالاتقا جەتكىزبەك، ونىڭ جاھاتىندە (تاراپىنان) بولماق» (38-ءسوز).  اتالمىش ءۇش فەنومەندى: «بۇلاردىڭ كەرەك ەمەس جەرى جوق، كىرىسپەيتۇعىن دا جەرى جوق. ول - جاراتقان ءتاڭىرىنىڭ ءىسى»، - دەپ تاعى ءبىر نىقتايدى 45-سوزىندە.

ءسوز سوڭى، جوعارىدا قاراستىرىلعان قۇدايعا قۇلشىلىق قىلۋدىڭ ءمانىسىن، ءدىن ءىسىن قۇداي ىسىنەن ايىرۋدى، شىن يماندى، سونداي-اق،  ءدىن ماقساتى نەدە، كيەلى ماتىندەردىڭ رۋحى قايسى دەگەندى تانىپ-ءبىلۋ يماندىلىق تاربيە مەن ءدىني ساۋاتتىلىق نەگىزدەرى بولىپ تابىلادى.  سوندىقتان بۇل ىلىمدەردى حالىق ساناسىنا نىق جەتكىزۋ شاراسى مەملەكەتتىك ورگاندار مەن زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ باستى نازارىندا بولۋ كەرەك دەگەن ويدامىز.

اسان وماروۆ،

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءدىن ىستەرى اگەنتتىگى

«ءدىن ماسەلەلەرى جونىندەگى عىلىمي-زەرتتەۋ جانە تالداۋ

ورتالىعىنىڭ» جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى.

Abai.kz