كەڭەس بيلىگى شەكارالاس مەملەكەتتەردى وزىنە قوسۋدى و باستا جوسپارلاعان بولاتىن. ولار باسقىنشىلىق ارەكەتىن "مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن" دەگەن سىلتاۋمەن ىسكە اسىردى. ماسكەۋدىڭ قاندى تىرناعىنا ىلىككەن ەلدىڭ ءبىرى فينليانديا ەدى. 

قازىرگى ماسكەۋ فين سوعىسىن ءجيى ەسكە المايدى. ونىڭ سەبەبى دە جەتەرلىك. كرەمل بۇل سوعىستا رەسمي 126 مىڭ، بەيرەسمي 400-600 مىڭ ساربازىنان ايىرىلدى، ال فينليانديا 25 مىڭ ساربازىن جوعالتقان بولاتىن. سول سەبەپتى دە ماسكەۋ بۇل سوعىس تاريحىنا كوپ توقتالمايدى، تەلەديداردان ءجيى كورسەتپەيدى، "رەسەيدىڭ جەڭىلمەس سوعىس ءداستۇرى" جايلى ايتقاندا مىسالعا كەلتىرمەيدى.

كەڭەس بيلىگى فينلياندياعا سوعىس اشۋىنىڭ سان سەبەبى بار دەيدى تاريحشىلار. سولاردىڭ ىشىندە فينليانديادا سوۆەتتىك بيلىكتى ورناتۋ، فينليانديانى تولىق كسرو قۇرامىنا قوسۋ، لەنينگرادتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەمىز دەگەن سىلتاۋمەن ارتيللەريالىق سوققى جاساي المايتىن جەرگە دەيىن فينليانديا اۋماعىن باسىپ الۋ جانە باسقا. قاي سەبەپ بولسا دا، باسقىنشى ماسكەۋ 1939 جىلى، 30-قاراشا كۇنى كسرو اسكەرى فينليانديا جەرىن ارتيللەريالىق سوققى استىنا الدى. سولايشا سوعىس باستالدى.

فينليانديا اسكەرى سانى باسىم، قارۋى كوپ كەڭەس اسكەرىنە قارسى شابۋىل تاكتيكاسىنا قاراعاندا، مىعىم قورعانىس جۇيەسىن قۇرا وتىرىپ سوققى بەرۋ ءتيىمدى دەپ سانادى. تاريحتا ماننەرگەيم شەبى دەگەن اتپەن قالعان ايگىلى قورعانىس سىزىعى قۇرىلدى. كسرو اسكەرى ءوزى ويلاعانداي جىلدام باسىپ الۋدى ىسكە اسىرمادى. سۋىق قىس پەن ويلاستىرىلعان تاكتيكا كسرو اسكەرىن ابدەن تيتىقتاتتى.

1939 جىلى، 12 جەلتوقسان كۇنى كسرو اسكەرى مەن فين ساربازدارى تولۆايارۆي كولىنىڭ بويىندا كەزدەسىپ، قيان-كەسكى شايقاس باستالدى. فين اسكەرىن ارو پاياري باسقارعان 16-جاياۋ اسكەر پولكى مەن بىرنەشە جاساق قۇرادى، جيىنتىعى 4 مىڭ سارباز. كەڭەس اسكەرى نيكولاي بەلياەۆ باسقارعان 139-اتقىشتار ديۆيزياسىنان تۇردى، جيىنتىعى 20 مىڭ جاساق.

فين اسكەرى كەڭەس ساربازدارى كول بويىنا جەتكەندە، ەكى جاقتان سوققى جاساپ، قورشاۋعا الىپ، جويقىن سوققى بەرۋدى ويلاستىردى. سول ماقساتتا 4 مىڭ جاساقتى 2 مىڭنان ءبولىپ، ەكى پوزيتسياعا جايعاستىردى.تاڭەرتەڭ سولتۇستىك باعىتقا ورنالاستىرىلعان فين جاساعى كەڭەس اسكەرىنە سوققى بەردى، ال ەكىنشى پوزيتسيا جول بويىندا جاۋ جاساعىنىڭ پايدا بولۋىن كۇتتى. تۇستە ەكىنشى پوزيتسياداعى اسكەر دە شابۋىلعا شىقتى. فين اسكەرىنە ارتيللەريا كومەككە كەلىپ، بىرنەشە مارتە باسقىنشى اسكەرى ورنالاسقان پوزيتسيالارعا سوققى جاسادى. كول ماڭىنداعى دەمالىس ورنىنا كەڭەس اسكەرى بەكىنگەنىن بىلگەن پاياري، دەمالىس ورنىن شابۋىلداپ، باسىپ الدى. كەشكە كسرو اسكەرى بارلىق پوزيتسيادان شەگىنىپ كەتتى. ۇرىس دالاسىندا فينليانديانىڭ 100-120 ساربازىنىڭ، ال كسرو-نىڭ 2-4 مىڭ ساربازىنىڭ مۇردەسى قالدى. بۇل شايقاس كۇللى فين حالقىن رۋحتاندىرعان ماڭىزدى جەڭىس بولدى.

كەڭەس اسكەرىن باسقارعان نيكولاي بەلياەۆ شايقاستاعى جەڭىلىسى ءۇشىن شەنىنەن ايىرىلدى. "ونى لاگەرگە جىبەرۋ كەرەك" دەگەندەر دە بولدى. الايدا كرەمل ء"بىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستى كورگەن تاجىريبەلى اسكەري ماماننىڭ كوزىن جويۋ قاجەت" ەمەس دەپ تاپتى. ارتىنشا ول ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قاتىستى. 1976 جىلى ومىردەن وتكەن بەلياەۆ ءوز ەستەلىكتەرىندە ومىرىندەگى ەڭ قيىن ۇرىس 1939 جىلى، 12-جەلتوقساندا بولدى دەيدى.

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz