كوزى قاراقتى قازاققا ىشتەي دە، سىرتتاي دا جاقسى تانىس قالامگەر ۋاحاپ قىدىرحانۇلىمەن 1962-1964-جىلدارى شىعىس قازاقستان وبلىستىق «كوممۋنيز تۋى» (بۇگىنگى «ديدار») گازەتىنىڭ رەداكتسياسىندا بىرگە قىزمەت ىستەدىك. «مادەنيەت جانە تۇرمىس» ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ۋاحاپ الماتىعا كوشىپ، «سوتسياليستىك قازاقستان» (بۇگىنگى «ەگەمەن قازاقستان») گازەتى رەداكتسياسىنا  ورنالاستى. رەداكتسيانىڭ جاۋاپتى حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ جۇرگەن مەنى دە الماتىنىڭ ءدامى تارتىپ (1966-جىلى), «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ رەداكتسياسىنا كەلىپ، قاتارداعى ادەبي قىزمەتكەر بولدىم.

ەكەۋىمىزدىڭ دوستىق قۇشاعىمىز سۋىماي جۇرگەنىمىزگە 60 جىل!

تاعدىردىڭ تاۋقىمەتىنە تاپ بولعان قىدىرحان اۋلەتى 1933-جىلى، ۋاحاپتىڭ 1 جاسىندا، زايساننان اۋىپ، قىتايدان پانا تاپقان. سوندا، شىعىس تۇركىستاندا، ەرجەتكەن ۋاحاپ ول جاقتاعى قازاقتاردىڭ تىرلىگىنە ارالاسىپ، مۇمكىندىگىنشە جاردەمدەسكەن. ولاردىڭ اتامەكەنگە ورالار العاشقى كوشىن ۇيىمداستىرىسقان.

1955-جىلى ەلگە ورالىپ، قازىرگى ءال-فارابي اتىنداعى ۇلتتىق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتتىڭ جۋرنالشىلار فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇسىپ، ءتامامداپ شىققان سوڭ «لەنينشىل جاس» (قازىرگى «جاس الاش») گازەتى رەداكتسياسىنا ورنالاسقان. ودان «كوممۋنيزم تۋىنا» كەلىپ، ءبولىم مەڭگەنۋشىسىنىڭ ورىنباسارى، مەڭگەرۋشى بولدى.

ۋاحاپ ادەبي جولىن ولەڭنەن باستادى.1960-جىلى جاس اقىنداردىڭ «جىرعا ساپار» جيناعىندا ءبىر توپ ولەڭدەرى جارىق كوردى.

جاس جازۋشىنىڭ العاشقى «انت» حيكاياتى «جول باسى» اتتى ۇجىمدىق جيناققا ەندى. «شاڭقاي ءتۇس»، «تاڭ نۇرى»، «تاسقاينات»، «التىن اي» اتتى اڭگىمە-حيكاياتتار جيناعىنىڭ، «ساعىنىش سازدارى» اتتى دياسپورالىق شەجىرە كىتاپتىڭ، باسقا دا كىتاپتاردىڭ (جيىرما شاقتى) اۆتورى. ورىس جانە تۇرىك حالىقتارى تىلدەرىنەن بىرنەشە كىتاپ اۋدارعان. 1991-جىلى قۇران كارىمدى قازاقستاندا قازاق تىلىنە العاش اۋداردى. «قۇران كارىمدى انا تىلىمە اۋدارعانىم – ەڭ باستى ەڭبەگىم، حالىق الدىنداعى ءبىرىنشى پارىزىمدى وتەگەنىم!» - دەدى ۋاحاپ، شىنايى شۇكىرشىلىك سەزىممەن.

قالامگەر-تاريحشىنىڭ ءور التاي قازاقتارىنىڭ تاريح-تاعلىمدارى ارقىلى تۇتاس ۇلت تاعدىرىن اڭعارتقان تاريحي-دەرەكتىك قوس كىتابى – «اتتەڭ «التاي»، «مارقاكول» 2008-جىلى جارىق كوردى.

ۋاحاڭ حالىقارالىق ادەبي «الاش» سيلىعىنىڭ يەگەرى. جۋرناليستەر وداعىنىڭ سىيلىعىمەن ءۇش مارتە ماراپاتتالدى. «قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت قىزمەتكەرى»، «قۇرمەت بەلگىسى» وردەنىن العان. «زايسان قالاسىنىڭ  قۇرمەتتى ازاماتى».

مىنەز-قۇلقىنىڭ قاراپايىمدىلىعىنىڭ، ات-اتاققا، سىي-سياپاتقا   ۇمتىلمايتىن ۇستامدىلىعىنىڭ «ارقاسىندا» وزىنە تيەسىلى سىباعادان قۇر قالا بەرەتىن ۋاحاپتىڭ  ازاماتتىق ۇستانىمى، جازۋشىلىق دارىنى، حالىقارالىق «شالقار» (بۇرىنعى «ءبىزدىڭ وتان») گازەتىنىڭ  باس رەداكتورى بولىسىمەن (1965 ج.) حالقىمىزدىڭ كونە تاريحىن، كوركەم ونەرىمىزدى، سالت-ءداستۇرىمىزدى، ادەت-عۇرپىمىزدى ناسيحاتتاۋداعى، وزىمىزدە «ەسكىرە» باستاعان ناۋرىزىمىزدى جاعىرتۋ-جاڭارتۋداعى، شەت ەلدەردەگى قازاقتارىمىزبەن بايلانىستى نىعايتۋداعى («شالقار» گازەتى الەمنىڭ 30 ەلىنە 40 مىڭ دانا بولىپ تاراعان)  ەڭبەگى زور. قيىرلارداعى قانداستارىمىز گازەتكە ەلگە ورالۋ جونىندەگى وي-پىكىرلەرىن، ولەڭ-جىرلارىن، اڭگىمەلەرىن جولداپ، گازەت ولاردى جاريالاپ تۇردى. شەتكە كەتە بارعان بايىرعى «اۋشاديار» جىرىمىز دا بىزگە سول جولمەن  ورالدى.  اڭگىمەمىزدىڭ اۋانىنا وراي بىرنەشە شۋماعىن وقىلىق:

اۋشاديار - ءبىر بولار،
جاماننىڭ كوڭىلى كىر بولار.
اتا-اناسىن سيلاعان
اق شالمالى بي بولار.
اۋشاديار - ەكى دەر،
ەرجەتكەننىڭ ەركى دەر.
ومىراۋى تولعان تۇيمەلەر،
قىز بالانىڭ كوركى دەر.
اۋشاديار - ءۇش بولار،
اتان تۇيە كۇش بولار.
ەكى جامان قوسىلسا،
ومىرباقي ءوش بولار.
اۋشاديار - ءتورت بولار،
جارىڭنىڭ قوينى ءورت بولار.
ەكى جاقسى قوسىلسا،
ومىرباقي سەرت بولار.
اۋشاديار - بەس بولار،
جاقسى جارىڭ ەس بولار.
جامان جارعا كەز بولساڭ،
قايعىمەنەن كەش بولار.
اۋشاديار - التى دەر،
بۇرىنعىنىڭ سالتى دەر.
اعايىنمەن ءوش بولساڭ،
بەرەكەسىز حالقى دەر.
اۋشاديار - جەتى دەر،
ەر تىلەۋىن ەل تىلەر.
ەل ىشىندە ەرلەردىڭ
ۋəدەلى سەرتى دەر.
اۋشاديار - سەگىز دە،
سۋ اياعى تەڭىز دە.
ەكى جاقسى قوسىلسا،
ومىرباقي ەگىز دە.
اۋشاديار - توعىز دە،
كۇي توركىنى قوبىز دە.
جاۋدان قاشقان  جىگىتتى
جورعالاعان قوڭىز دە.
اۋشاديار - ون بولار،
قوي تەرىسى تون بولار.
كوپتىڭ قامىن ويلاساڭ،
قىلعان ءىسىڭ وڭ بولار.

ەرتەدە قازاقتا اۋشاديار اتتى حان بولىپتى. سول تۇستا تاراعان، سانامالاپ ايتىلاتىن بۇل وسيەت-جىردىڭ شەت ەلدەردەگى قازاقتاردا 50 شۋماقتان اساتىن نۇسقاسى دا بار دەسەدى...

«ءبىر سىرلى، سەگىز قىرلى» جازۋشىنىڭ سەزىمى ساۋلەلى، شۋاقتى. كوسەمسوز بولىپ قۇيىلىپ، اق ولەڭگە اينالىپ، اسا ايشىقتانىپ كەتەتىن ساتتەرى كوپ. ول شەبەرلىك قاسيەتى بارشا تۋىندىسىندا تۇنىپ، تۇششىندىرا تانىلىپ تۇر. مىسالى، «قۋان، قازاق!» دەپ اتاعان ءسۇيىنشى لەبىزىنەن ءۇزىندى:

«قۋان، قازاق! قۋاناتىن كۇن بۇگىن. قۋناپ الار قۇدىرەتتى تۋدى كۇن. سارايىڭ تولسىن ساحارادان ەسكەن سامالعا، كۇن نۇرى قونسىن كۇڭگىرتتەپ قالعان جانارعا. بيىكتەگى جاۋدىراپ تۇرعان جۇلدىزدى كوسىلىپ جاتىپ ساناۋعا – كەڭ ءتۇرىپ تاستا تاۋەلسىز ءۇيدىڭ تۇندىگىن!

ەگەمەندىگىڭدى، ەگەي ەلدىگىڭدى، ەرىك-تەڭدىگىڭدى، كەمەلدەنۋىڭدى، كەمەرلەنۋىڭدى زاڭمەن الدىڭ بەكەمدەپ. ويلاما ەندى، ءالى دە وگەي ەكەم دەپ. ۇلتتىق سالتىڭ، حالىقتىق قالپىڭ – ءبارى دە زاڭمەن قورعالدى. قايتادان تاپتىڭ قاسقايىپ العا تارتاتىن قاسىم حان سالعان داڭعىل دا داڭقتى جولداردى. ەسكىرىپ قالعان ەسىمنىڭ جولى جاڭاردى. سەرپىلدى ساناڭ، ساياسي اسپان اعاردى. ەكشەلىپ ەلدىڭ بەرگىسى مەن ارعىسى، تاسادان شىقتى تاۋكەنىڭ «جەتى جارعىسى»! اتاڭنىڭ سالتى، ۇلتىڭنىڭ نارقى توعىسىپ، زامانعا ۇيلەس زاڭعار ءبىر قۇجات جاسالدى. قولىڭا ال دا وسىناۋ ۇلى كانوندى، ابىلاي بولىپ قورعاي ءبىل ۇلى قامالدى!

ۇلتىڭنىڭ ءۇنى ىلگەرى شىقتى ۇرانداپ. ءتىلى جوق حالىق قالايشا ەلدىك قۇرا الماق؟! جاھانعا جار سال ءوزىڭنىڭ انا تىلىڭمەن، داڭقىڭدى جەتكىز حالىقتىق قوڭىر ۇنىڭمەن! قازاق قىپ ءوسىر ۇلىڭ مەنەن قىزىڭدى، بوياۋسىز كورسەت قازاقى نۇرلى ءجۇزىڭدى! تايسالما، تۋىس، تاۋەلسىز بولدىڭ سەن تولىق، بوداندىق بۇعاۋ ءبىرجولا ەندى ءۇزىلدى. تۇرىكستانداعى تايقازانىڭدى كوتەرىپ، قازاقشا دامدە اق نانىڭ مەن تۇزىڭدى!..  قۋان، قازاق! قۋانىشتى كۇن بۇگىن! قورعالاماي قورعاناتىن، ۇلى ىستەردى قولعا الاتىن تۋدى كۇن!» دەپ شاتتاندى، 1994-جىلى، اتازاڭىمىز العاش قابىلدانعاندا. قاراسوزبەن جازىلعان جىر!

قادىرلى قاجى ۋاحا! 90 جىل جاساعان ادامعا قۇدايدىڭ قالاۋىمەن ەسەپكە ءتۇزۋ ەندى ءبىر 10 جىل جاساۋ كوپ بولماعاي! قالامىڭدى ءالى دە بەكەم ۇستاپ، نەمەرە-شوبەرە-شوپشەكتەرىڭنىڭ تەك جاقسىلىعىن كورۋىڭە سەنى قۇرمەتتەۋشى بارشامىز تىلەكتەسپىز!

وكشەڭدى باسىپ كەلە جاتقان دوسىڭ عابباس (قابىشۇلى).

Abai.kz