قازاقستان سىرتقى ساۋدا بويىنشا بيىلعى جىلدىڭ 10 ايىندا 110,5 ميلليارد دوللار كولەمدى باعىندىرا الدى. ەندى قاراشا مەن جەلتوقسان ستاتيستيكاسى مىقتى شىعاتىن بولسا، ون جىلدىق رەكورد ورناتۋعا بارلىق مۇمكىندىك بار. ءبىز بىلتىرعى كورسەتكىشتەن كەمىندە 30% اسىپ تۇسەتىن بولامىز.

تاۋار اينالىمىنىڭ قۇرىلىمىن تالدايتىن بولساق، ەكسپورتىمىز 71,1 ميلليارد دوللار، يمپورتىمىز 39,4 ميلليارد دوللارعا شىعىپ تۇر. ءبىر قىزىعى، بيىل ءبىز مۇناي ەكسپورتى بويىنشا توننالىق كولەمدەگى جوسپاردى ورىنداي الماي قالدىق. بىراق سوعان قاراماستان، الەمدىك نارىقتارداعى باعا (مۇناي، فەرروقورىتپالار) جوعارى بولدى دا، ءبىز جالپى ەكسپورتتا اقشالاي كولەم جاعىنان ۇتىپ كەتتىك.

مۇناي بويىنشا بيىل كۇتپەگەن كەدەرگىلەرگە تاپ بولعانىمىز جاسىرىن ەمەس. ءاۋ باستا، 2022 جىلى ەلىمىز 87,5 ميلليون توننا مۇناي ءوندىرۋى ءتيىس ەدى. جىل باسىندا ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى وسىنداي جوسپاردى بەكىتتى دە، ەكسپورتتىق ۆىرۋچكامىزدى شامالاي باستادىق.

سيۋرپريزدەر ساۋىردە بوي كورسەتتى. قازاقستاننىڭ نەگىزگى مۇناي تراسساسى - كتك تەرمينالىندا «قىزىق داۋىلدار» ورىن الىپ، ءبىراز ۋاقىتقا مۇناي ەكسپورتى توقتادى. ونى قالىپقا كەلتىرە باستاعاندا NCOC جۇرگىزەتىن قاشاعان كەنىشىندە گازدىڭ سىزدىقتاۋى انىقتالىپ، ونداعى مۇناي ءوندىرىسى ۋاقىتشا جابىلدى. سونىڭ سالدارىنان بيىل ءبىز كوپ بولسا 84,6 ميلليون توننا مۇناي ەكسپورتتايتىن سياقتىمىز. ەندى بارلىق كۇشتى كەلەسى جىلعا سالۋ كەرەك.
قازاقستان بويىنشا بارلىق سالالاردى الاتىن بولساق، بيىل ەڭ مىقتى جۇمىس ىستەگەنى - ۋران ءوندىرىسى بولدى. وسى سالادا قازاق اۋديتورياسى ەلەمەي وتكەن ستراتەگيالىق ماڭىزدى جاڭالىق بار.

بيىلعى جىل اياقتالايىن دەپ قالعاندا "قازاتومپروم" ۇلتتىق كومپانياسى قىتايدىڭ ۇلتتىق يادرولىق كورپوراتسياسىمەن (CNNC) عاسىر كەلىسىمىنە وتىردى. ەندى قازاقستان قىتايداعى بارلىق اەس-تەرگە دايىن وتىن - ۋران تابلەتكالارىن ساتاتىن بولادى. قىتايدا قازىر 52 رەاكتور بار جانە تاعى 14 رەاكتور بلوگىنىڭ قۇرىلىسى جوسپارلانعان. قازاتومپروم جاقىندا وسى تابلەتكالاردىڭ العاشقى پارتياسىن - 34 كونتەينەرگە تيەلگەن 30 توننا تابلەتكانى تەمىرجولمەن قىتايعا سالىپ جىبەردى. كەم دەگەندە 20 جىل بويى قىتاي ۇزدىكسىز زاكاز بەرىپ تۇرماق. ول قالاي مۇمكىن بولدى؟

قىتايداعى اەس-تەر فرانتسۋز تەحنولوگياسىمەن جاسالعان. رەاكتور ديزاينى AFA 3G دەپ اتالادى. قازاقستان ۋراندى شيكىزات رەتىندە ەمەس، دايىن ءونىم رەتىندە ساتۋدى باياعىدان بەرى ارمانداپ جۇرگەن. سول ءۇشىن وسكەمەندە ء"ۇلبى-تۆس" زاۋىتىن سالدى. وسى زاۋىت 2021 جىلى فرانتسۋزدىق Framatome كومپانياسىنىڭ سەرتيفيكاتتاۋىنان ءوتىپ، قىتايداعى اەس-تەرگە وتىن ساتۋعا رۇقسات الدى. قىتاي اەس سانى بويىنشا اقش پەن فرانتسيادان كەيىن ءۇشىنشى ورىندا. وسى نارىقتى تۇگەل ءبىز الدىق. اقش اەس-تەرىنە وتىن جەتكىزۋ تولىق كانادانىڭ قولىندا. ال ءبىز بولاشاقتا فرانتسيا ءۇشىن تالاسا الامىز.

بيىلعى جىلدىڭ باسىندا "قاڭتار وقيعاسىن" كورگەن حالىقارالىق ساراپشىلار، "قازاقستاننىڭ ەكونوميكادا شارۋاسى ءبىتتى" دەپ توپشىلاعان ەدى. قاڭتار دەپرەسسياسىن ءبىز اقپان ايىنىڭ سوڭىندا ەڭسەرىپ شىقتىق. ءدال سول كەزدە سوعىس باستالدى. ونىڭ ەكونوميكالىق، سانكتسيالىق سالدارىمەن ءالى كۇنگە دەيىن كۇرەسىپ كەلەمىز. پاندەميادا مۇناي فيۋچەرستەرى ءتىپتى تەرىس باعاعا مينۋسقا كەتكەندە اۋىر جاعدايعا ۇشىراعانىمىزدى ۇمىتقان جوقپىز. ەندى سول مۇنايدى بولاشاقتىڭ وتىنى - گيدروگەن، ۋرانمەن اۋىستىرۋعا بەل شەشە كىرىستىك.

ءبىز 2022 جىلى تىرىسىپ باقتىق. رەسەيدەن كەيبىر ءوندىرىستى تارتتىق، پوليپروپيلەن زاۋىتى اشىلدى، تۇڭعىش رەت اينەك جاسادىق، رەسەي ءبىزدىڭ ءترانزيتتى توقتاتسا، ءبىز ونى اينالىپ وتۋگە تىرىستىق. ءبىزدى قاتتى رەنجىتكەنى - ينفلياتسيا بولدى. كەي ۋاقىتتاردا ول ءبىزدىڭ سالىمىزدى سۋعا كەتىرە جازدادى.
بىراق ءوز باقىتىمىز ءۇشىن ءبارىبىر كۇرەسەمىز. ءبىز - باقىتتى بولۋعا لايىق حالىقپىز.

ايبار ولجاەۆ

Abai.kz