رەسەيدىڭ باستى ەكونوميكالىق اكتيۆى مۇناي جانە گاز سالاسى بولىپ سانالادى. رەسەي الەم ەلدەرىن، ونىڭ ىشىندە ەۋروپا مەملەكەتتەرىن وسى ۋاقىتقا دەيىن ءوز ەنەرگەتيكا سالاسىنا تاۋەلدى ەتتى. گاز قۇبىرلارى رەسەيلىك گازدى كۇنى-ءتۇنى ەۋروپا ەلدەرىنە تاسىمالداپ جاتتى. 

ەۋروپا مەن رەسەي اراسىندا 2008 جىلى العاش اۋقىمدى قاراما-قايشىلىق باستالعان ساتتە، ەو ەلدەرى رەسەيگە قارسى قاتاڭ شارالار قابىلدامادى. ءبىر سەبەبى رەتىندە رەسەي مەن ەۋروپا اراسىنداعى ەنەرگەتيكا سالاسىندا ۋاعدالاسقان جوبالاردىڭ كوپتىگى ايتىلادى. ۋاقىت ءوتىپ جاتتى. ەۋروپانى كوگىلدىر وتىنمەن قامتاماسىز ەتەتىن جاڭا گاز قۇبىرلارى سالىنىپ جاتتى. ولاردىڭ اراسىندا اتىشۋلى "سولتۇستىك اعىن-2" جوباسى دا بار بولاتىن.

2014 جىلى رەسەي ۋكرايناعا اگرەسسيا جاساپ، ەلدىڭ شىعىسىنداعى ەكى وبلىسىن تارتىپ الدى، قىرىمدى سوعىسسىز جانە زاڭسىز نەگىزدە وزىنە قوستى. بۇل رەسەي مەن باتىس اراسىنداعى تەكەتىرەستى كۇشەيتتى. سوعان قاراماستان ەۋروپا ەلدەرى رەسەيدەن گاز جانە مۇناي ساتىپ الۋدى توقتاتپادى. رەسەيدىڭ كوگىلدىر وتىنى ەۋروپالىقتار ءۇشىن اسا ماڭىزدى بولاتىن. ونى ماسكەۋ دە جاقسى بىلەدى. سول سەبەپتى دە گازدى الداعى تاڭدا ساياسي بوپسا رەتىندە قولدانۋعا بولاتىنىن ءتۇسىندى. 2022 جىلى رەسەي مەن ۋكراينا اراسىندا اشىق سوعىس باستالعان ساتتە، كرەمل گاز باعاسىن ءوسىرىپ، ەۋروپانى بوپسالاپ، وزىنە سالىنعان سانكتسيالاردى الىپ تاستاۋعا، ۋكرايناعا كومەك بەرمەۋگە شاقىردى. انىعى تالاپ قويدى.

ەۋروپا رەسەيدىڭ "گاز قاقپانىنان" قۇتىلۋ كەرەكتىگىن ايتا باستادى. "ەۋروپالىقتار ءۇشىن 2022-2024 جىلدار قيىن بولماق، الايدا ءبىز رەسەيدىڭ گازى مەن مۇنايىنا تاۋەلدىلىكتەن قۇتىلۋعا ءتيىسپىز" دەگەن ۇراندار ءجيى ايتىلا باستادى.

2022 جىلى رەسەيدىڭ ءۇمىت ارتقان "سولتۇستىك اعىن-2" جوباسىن ەۋروپا توقتاتىپ تاستادى. ارتىنشا قۇبىردا جارىلىس بولدى. رەسەي جارىلىستى باتىس جاسادى دەسە، باتىس رەسەيدىڭ ءوزىن ايىپتاپ وتىر.

2022 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا ەۋروپا ەلدەرى مەن اقش رەسەيدىڭ مۇنايىنا شەكتىك باعا ەنگىزدى. ول باررەلىنە 60 دوللار بولىپ بەكىتىلدى. ارتىنشا رەسەي مۇناي تەڭىز پورتتارى ارقىلى تاسىمالداۋعا تىيىم سالاتىن قۇجات كۇشىنە ەندى. رەسەي قازىرگى ۋاقىتتا ءوز مۇنايى نارىقتاعى مۇناي باعاسىنان ەكى ەسە ارزان نەگىزدە ساتۋدا. سوڭعى اقپارات بويىنشا رەسەي مۇنايىن 38 دوللاردان ساتىپ جاتىر. تىعىرىققا تىرەلگەن رەسەيدىڭ مۇنايىن ساتىپ الۋشىلار نەگىزىنەن قىتاي مەن ءۇندىستان، ولار "كرەمل مۇناي مەن گازعا تاعى دى جەڭىلدىك جاساسىن" دەپ كەلەدى.

ەۋروپا رەسەيدىڭ مۇنايى مەن گازىنان باس تارتىپ جاتقاندىقتان، بالاما رەتىندە وزگە ەلدەردەن ساتىپ الۋدى ارتتىرۋدا. رەسەي مۇنايى مەن گازىن الماستىرا الاتىن ەلدىڭ ءبىرى رەتىندە ەو ەلدەرى يرانمەن كەلىسسوز جۇرگىزگەن بولاتىن. الايدا يراننىڭ ۋكراينا سوعىسىندا رەسەيدى قولداپ قارۋ بەرۋى جانە يادرولىق باعدارلاما بويىنشا كەلىسە الماۋى، تەگەرانمەن كەلىسىم جاساۋدا قيىندىقتار بارىن كورسەتتى. ەۋروپا ازەربايجانمەن كەلىسىپ، گاز ساتىپ الۋدا ءوزارا ءىرى جوبالار جاسايتىنىن ايتتى. سونىمەن قاتار ەو كاتار، يراك، ليۆيا، ساۋد ارابياسىمەن كەلىسىم جۇرگىزۋدە. ەو كەلىسىپ جاتقان ەلدىڭ ءبىرى - قازاقستان.

قازاقستان مۇنايىن ساتىپ الۋشى ەلدەردىڭ باسىم بولىگى ەۋروپادا ورنالاسقان. الايدا رەسەي مەن ۋكراينا اراسىندا سوعىس باستالعالى بەرى، ەۋروپاعا مۇناي جەتكىزۋدە بىرقاتار قيىندىقتار تۋىندادى. قازاقستان مۇنايىنىڭ 80 پايىزى تاسىمالداناتىن كتك مۇناي قۇبىرىندا بىرەسە ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزەڭىندەگى تەڭىز ميناسى تابىلدى، بىرەسە مۇناي توگىلىپ، ەكولوگياعا زيان كەلدى دەدى، بىرەسە داۋىل سوعىس، قۇبىر زاقىمداندى. قىسقاسى 2022 جىلى كتك قۇبىرى ارقىلى مۇناي تاسىمالداۋدا 4 مارتە بىرنەشە كۇننەن بىرنەشە اپتاعا سوزىلعان كەدەرگىلەر بولدى. سەبەبى بۇل قۇبىر رەسەي اۋماعى ارقىلى وتەدى.

قازاقستان مۇناي تاسىمالداۋدى ءارتاراپتاندىرۋ ماقساتىندا وزگە باعىتتاردى ىزدەۋدە. قۇرلىق ارقىلى قازاقستان-تۇركىمەنستان-يران جولى ايتىلسا، كسپي تەڭىزى ارقىلى قازاقستان-ازەربايجان-گرۋزيا جولى ايتىلۋدا. "باكۋ-تبيليسي-جەيحان" مۇناي قۇبىرى دا نازاردان تىس قالماۋدا. ال شىعىس باعىتتا قىتايعا مۇناي مەن گازدى ساتۋدى ارتتىرۋ كوزدەلىپ وتىر.

قازاقستان مۇنايىن ساتىپ الۋعا ەۋروپا ەرەكشە ىقىلاس تانىتۋدا. اسىرەسە گەرمانيا. گەرمانيا رەسەيدىڭ مۇنايى مەن گازىنان تولىق باس تارتقان ەل. ول ءوز نارىعىنداعى تاپشىلىقتى تەز ارادا جويۋ ماقساتىندا كوپتەگەن ەلدەرمەن كەلىسسوز جۇرگىزىپ جاتىر. بەرلين استانامەن مۇناي ساتىپ الۋ بويىنشا كەلىسىم جاساسقانى بۇعان دەيىن دە ايتىلعان بولاتىن. ەندى مىنە 2023 جىلدىڭ العاشقى جارتى جىلدىعىندا گەرمانياعا 300 مىڭ توننا قازاق مۇنايى جەتكىزىلەتىنى بەلگىلى بولدى. جەتكىزۋشى "قازترانسويل". بۇعان دەيىن ەنەرگەتيكا ءمينيسترى بولات اقشولاقوۆ قازاقستان گەرمانياعا 2023 جىلى جالپى 1.5 ملن توننا مۇناي ساتاتىنىن، الداعى ۋاقىتتا ونىڭ كولەمىن 7 ملن تونناعا ارتتىرۋ مۇمكىن ەكەندىگىن ايتقان ەدى. بۇعان دەيىن قازاقستان گەرمانياعا جەتكىزەتىن مۇنايدى رەسەيدىڭ "درۋجبا" قۇبىرى ارقىلى تاسىمالدايتىنى ايتىلعان بولاتىن. رەسەي تاراپى دا ول اقپاراتتى راستاپ، 2022 جىلعى 7-ماۋسىمداعى قازاقستان پەن رەسەي ۇكىمەتى اراسىنداعى كەلىسىمگە ساي ىسكە اساتىنى ايتىلعان بولاتىن.

رەسەي جەرىندە تاسىمالداۋ قۇبىرلارىندا "وقىستان جارىلىس بولىپ، كۇتپەگەن جەردەن داۋىل تۇرماسا", 2023 جىلى گەرمانياعا قازاقستان مۇنايى تاسىمالدانا باستايدى.

كا مىرزا

Abai.kz