اڭگىمە

جەڭىل ماشينا جەلدەي جۇيتكىپ، سارىتوعايدىڭ شاتقالىن ارتقا تاستاپ، كوكپەكتىڭ جازىعىندا زىرلاپ كەلە جاتتى. قاراپ وتىرعانشا ەرمەك بولسىن دەپ، راديوقابىلداعىشتىڭ قۇلاعىن بۇراپ ەدىم، باسى بىرىكپەي ءىرىپ كەتكەن اۋەن اۋەلەپ قويا بەردى. ايعايلاپ جاتىر ما، اتتانداپ جاتىر ما تانىپ، تۇستەپ بولماستاي قىم-قۋىت اۋسەر ءۇن كوڭىلىمدەگى كورىكتى ويدىڭ تۇنىعىن شايقادى. لەزدە جان دۇنيەم قۇلازىپ، جۇدەپ سالا بەردى. جاڭاعى شۋدى  ءان دەپ تانىپ، تىڭداۋ بىلاي تۇرسىن، ەكى قولىڭدى توبەڭە قويىپ، بەزىپ كەتكىڭ كەلەدى ەكەن. ءتىپتى مىناگى قازاق ءانى دەۋدىڭ ءوزى ۇيات.

– ءاي، اسەم اۋەنگە  ىرىتكى ءتۇستى عوي، – دەپ وسىعان دەيىن ءۇنسىز وتىرعان سەرىكتەسىم كەيىستىك ءبىلدىردى، – تىرلىگىمىزدىڭ ءتۇرى – مىناۋ. ەرتەڭگى شايدى ءىشىپ وتىرىپ، كەشكى ناننىڭ باعاسى قانشاعا قىمباتتار ەكەن دەپ، پۇشايمان بولامىز. ءانىمىزدىڭ سيقى – مىنە.  شىركىن، ءبىزدىڭ جاستىق شاعىمىزدى ايتىلعان اندەر-اي دەسەڭشى...

سەرىكتەسىم ءسوز اياعىن كۇرسىنىسپەن اياقتادى دا، ءۇنسىز قالدى. مىنانى ءان دەپ تىڭداپ جارىتپاسىمىزدى بىلگەن سوڭ، مەن راديوقابىلداعىشتىڭ قۇلاعىن بۇراپ، وشىرە قويدىم.

– دۇرىس ايتاسىز، وتاعاسى، – دەدىم ونىڭ ءسوزىن قوستاي ءتۇسىپ، – جاڭاعى شۋدى بۇگىنگى قازاق ءانى دەۋ ۇيات.

–  بۇل ءان ەمەس، – دەدى سەرىكتەسىم كۇيزەلە ءتىل قاتىپ، – بۇل – قۇرى ايقاي. «قۇر ايقاي باقىرعان، قۇلاققا ءان بە ەكەن» دەگەن اباي نەتكەن دانا ەدى. قىزىعى سول، قۇرى ايقاي بۇل كۇندەرى ءان بولىپ تۇر.

– تەگى باسقاسىن بىلاي قويعاندا، – دەيمىن الىستان وراعىتا سويلەپ، – كۇنى كەشە عانا ومىردەن وتكەن ءشامشى مەن نۇرعيساداي ءدۇلدۇلى بار قازاق ءانىنىڭ وسىنشا جۇتاعانىنا، وسىنشا ازعىنداپ كەتكەنىنە تاڭىم بار. جاڭاعى اندەردى تىڭداعاندا وزگەگە قايدام، مەن ءوزىم  ءشامشى مەن نۇرعيسانىڭ ارۋاعىنان ۇيالامىن...

ءان تۋرالى وي ەكەۋمىزدىڭ ورتاق دەرتىمىزگە اينالىپ، ءبىز ءبىر-بىرىمىزگە تىپتەن جاقىنداسا تۇستىك. جۇرە وتتاعان مالداي، ارنەنىڭ باسىن ءبىر شالىپ،   ەندىگى ءسوز جول جايى، ماشينا حيكاياسىنا اۋىسىپ ەدى.

– وسى ماشينانى الۋىما دا، ونىڭ ساتىلماي قالعانىنا دا سەبەپشى ايەلىم ەدى. ءاي، پەندە دەگەندى قويساڭىزشى. سويتكەن ايەلىمدى دە ادامنان ارى، يتتەن بەرى ەتىپ، قورلاعانىمدى قايتەرسىڭ،  – دەپ ءسوزدى ارىدەن قوزعاپ، ءسال تىزگىن ىرىكتىم.

– ايەلىمدى دەيسىڭ بە؟ – دەپ باربوسىن اعا قايتالاپ سۇرادى.

– ءيا، – دەدىم مەن.

– دەمەك، رەنىش بولعانى عوي.

– ە، نەسىن ايتاسىز، ءبارى دە بولعان. بارىنە دە كىنالى ءوزىممىن. بىراق اللا ءساتىن سالعاندا شاڭىراق شايقالىپ، بوساعا قيسايىپ بارىپ، قايتا قالپىنا ءتۇستى. مەن سوعان قۋانىشتىمىن.

– بۇل ءبىر ارتى باتپاق، الدى باقىتقا تىرەلگەن قىزىق اڭگىمە بولدى عوي ءوزى. ايتساڭ قايتەدى...

مەن سەرىكتەسىمنىڭ ءوتىنشىن جەرگە تاستاي المادىم. اڭگىمە باستالىپ تا كەتكەن.

– مەن ءانزالى عۇمىر بويى تەحنيكا جاعالاپ، تيسەلى ءدانىمدى ءتورت دوڭگەلەكتىڭ جولىنان تەرىپ جەپ كەلە جاتقان جانمىن. ءاۋ باستا تراكتورشى بولدىم. ماقتانعانىم ەمەس، ءوز ءىسىمدى كاپ-كادىمگىدەي ىستەپ، كوڭىلدەن شىعىپ ءجۇردىم. سونىڭ ارقاسىندا كوممۋنيست قاتارىنا قابىلداندىم. دارەجەم ارتتى. قازىر عوي، ءبارى بوس ءسوز، قىسىر اڭگىمە. ءوز كەزىندە كوممۋنيست بولعان قىزىل جاعالى ادامنىڭ ماڭىنان ءجۇرىپ، الدىنان ءوتۋدىڭ ءوزى قيىن بولاتىن. «اۋزى قيسىق بولسا دا، بايدىڭ ۇلى سويلەسىن» دەگەن ءتارىزدى نە نارسە بولسا دا، كوممۋنيست بولعان ادام كەپىل بولا كەتەتىن. ءبىز سياقتىنىڭ ونىنىڭ ايتقان سوزىنەن جالعىز كوممۋنيستىڭ ايتقان جالقى ءسوزى وكتەم ەدى. كوممۋنيستىڭ اق دەگەنى العىس، قارا دەگەنى قارعىس بولىپ، تۇكىرىگى جەرگە تۇسپەي تۇرعان اۋمەسىر شاق ەدى عوي ول. انە، وتاعاسى، زامان سولاي بولعان.

كوممۋنيست بولۋىن بولدىم، ايتسە دە دەپۋتات بولام دەپ ويلاعان جوق ەدىم.

مەزگىل كوكتەمنىڭ باسى ەدى. قايشى دەپ اتالاتىن قۇشاعىن كەڭگە جايعان جالپاق دالانىڭ توسىندە جەر جىرتىپ، اراداعى قول قالت ەتكەن بوس مەزگىلدى پايدالانىپ، تراكتوردىڭ اقاۋى سەزىلگەن جەردى تۇرتپەكتەپ، جوندەپ جاتىر ەدىم. قاسىمدا پارتيا ۇيىمنىڭ حاتشىسى ۇكەي دەگەن بار بولاتىن. كوكتەمگى ەگىندىكتى ارالاي كەلگەن بەتى ەكەن. مەنىڭ توقتاپ تۇرعانىمدى كورىپ، انانى ۇيتپەدىڭ، مىنانى بۇيتپەدىڭ دەپ، ەزۋى كوپىرىپ، مىلجىڭداپ تۇرعان. ساعات تۇسكى ون ەكى، ون بىرلەر شاماسى بولسا كەرەك.

ءبىر مەزەتتە قايدان ساپ ەتە تۇسكەنىن بىلمەيمىن، الدىڭعى اينەكتەرى كۇنگە شاعىلىسىپ، جارق-جۇرق ەتىپ سۋ جاڭا «ۆولگا» ماشيناسىنىڭ سىرعىپ كەلىپ، توقتاي قالعانى. پارتورگ بايقۇس قاپەلىمدە شوق باسقانداي ىرشىپ ءتۇسىپ، تاپىراقتادى دا قالدى. ارسالاڭداپ الدىنان شىعىپ، قول قۋسىرىپ، قۇراق ۇشتى. يەسىن كورگەن يتتەي قىلمىڭداپ، قاساپشىنىڭ پىشاعىنداي جالاڭ قاقتى. تراكتوردىڭ استىندا جاتقان جەرىمنەن ىڭعايلانىپ قاراسام، كەلگەن اۋداندىق پارتيا ۇيىمىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى ەكەن. دوكەي كەلدى دەگەن وسى. مەن دە ىڭعايسىزدانىپ، جايسىزداۋ كۇي كەشتىم. ءوز-وزىنەن كوكىرەگىم قىسىلىپ، قولىم قالتىرادى. وزىمشە ەسەندەسكەن بولدىم.

ءبىرىنشى حاتشى سول شىرەنگەن كۇيى سىزداي ءتىل قاتتى.

– بۇل كىم؟

مانادان بەرى قۇلاعىمنىڭ تۇبىندە ىلەنىڭ سارى ماساسىنداي ىزىڭداعان الاسا بويلى، سەمىزشە كەلگەن، تورتپاق، جاپالاق سارى جىگىت ءسوزدىڭ وتىرىك- شىنىن ارالاستىرىپ، سىدىرتا جونەلدى.

–  بۇل، – دەدى داۋىسىن كەنەپ قويىپ، – ءبىزدىڭ بولىمشەدەگى ەڭ وزات، ەڭ ۇلگىلى مەحانيزاتورلاردىڭ ءبىرى. شىنىن ايتقاندا وسىنىڭ الدىنا تۇسەر تراكتورشى  جوق. ءوز مىندەتتەمەسىن ورىنداۋ ءۇشىن جان اياماي ەڭبەك ەتەدى. وزگەلەر قۇساپ ۋاقىتپەن ساناسۋ دەگەندى استە بىلمەيدى. بۇعان كۇنىڭ دە ءبىر، ءتۇنىڭ ءبىر. ىستەي بەرەدى، ىستەي بەردى. ءوزى ناعىز كوممۋنيست.

وسىنشا جاسقا دەيىن اۋزى دۋالى باسشى الدىندا ماقتاۋ ءسوز ەستىپ تۇرعانىم وسى بولار. ەكى بەتىم البىراپ، ەكى داي كۇيگە ءتۇستىم.

– ىم، – دەدى ءبىرىنشى باسشى ىڭىرانىپ قويىپ، – بۇلار كوممۋنيزمنىڭ ىرگەتاسىن قالاپ جاتىر. ءبىز، – دەدى ءبىرىنشى حاتشى ءۇنى ەركىنسي شىعىپ، – وسىنداي ادامداردى ماراپاتتاپ، استە قادىر تۇتۋىمىز كەرەك. سەبەبى، ءبىز وسىلاردىڭ ارقاسىندا عانا كوممۋنيزم دەپ اتالاتىن ۇلى ءورىس، بايتاق قونىسقا جەتە الامىز.

– ءيا، – دەپ ءىلىپ اكەتتى پارتيا حاتشىسى، – ءيا، بىزگە ءدال وسىندايلار كەرەك. ءبىزدى كوممۋنيزم ەلىنە اپاراتىن وسىلار.

كوممۋنيزمگە اپاراتىندار الدەقانداي ءبىر ەرەكشە ءبىتىمدى، عالامات ادامدار دەپ جورامالداۋشى ەدىم. ەندى سول ۇلى ورىسكە ەلدى باستاپ اپاراتىنداردىڭ ءبىرى مەن ەكەنى ەسىمە تۇسكەندە ءارى قايران قالدىم، ءارى كوڭىلىم قوڭىلتاقسىدى. اياق استىنان كۇلكىم  كەلدى. الايدا سابىر ساقتادىم.

– جىگىتىم، – دەدى ءبىرىنشى حاتشى مەكىرەنە سويلەپ، – جاتۋىڭ جەتتى بىلەم. ەندى ورنىڭنان تۇر، بەرى، مەنىڭ قاسىما كەل.

مەن دەرەۋ ورنىمنان تۇرىپ، ءۇستىمدى قاعىپ، قاسىنا باردىم.

– قانشا بالاڭ بار؟ – دەدى حاتشى.

– ازىرشە ەكى بالام بار. ايەلىم ەكىقابات، – دەدىم.

– كوممۋنيسسىڭ عوي.

– ءيا، كوممۋنيسپىن.

– وتە جاقسى. سول كوممۋنيستىك دارەجەگە وسى كوك تراكتوردىڭ ارقاسىندا قولىڭ جەتتى عوي؟

– ءيا، ناق سولاي.

– از قالدى، – دەدى حاتشى ويلانا سويلەپ، – بۇيىرسا ارمان بولعان كوممۋنيزمگە دە جەتەمىز. سەن دە، مەن دە ازداپ ەسەيىڭكىرەپ قالامىز. ول – ءسوزسىز. دەمەك، كوممۋنيزمنىڭ ايبىندى قارتتارى ءبىز بولامىز. ال، انا ەكى قولقاناتىڭ كوممۋنيزم ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى بولىپ، ەڭ كىشكەنەڭ كوممۋنيزمنىڭ باقىتتى بالا باقشاسىندا دا تاربيەلەنەتىن بولادى. ايەلىم دەيسىڭ بە، ايەلىڭ سول باقىتتى بالا باقشانىڭ اسپازى بولىپ ىستەيدى.

– ايتقانىڭىز كەلسىن، اۋزىڭىزعا ماي، – دەدىم مەن.

باستىقتىڭ ءسوزىن  ۇكەي دە قولداي كەتتى.

– وي، بۇل كىسىلەر نە ايتسا دا ءبىلىپ ايتادى عوي. باسەكەڭدەردىڭ ايتقانى كەلەدى ءالى...

– وندا ءبارى دە ورتاق، – دەدى باسشى ءداپ ءوزى سول جاقتى كوزىمەن كورىپ كەلگەن ادامداي كوسىلە سويلەپ، – ءبارى ورتاق. سەنىكى دەگەن، مەنىكى دەگەن مۇلدە بولمايدى. ۇزىن ستول، – دەدى قولىن كولبەي سوزىپ، – ءۇستى تولعان الۋان ءتۇرلى ءدام. نە كەرەكتىنىڭ ءبارى بار. شەتىنە وتىر دا جەي بەر.

– راحمەت، – دەدىم كۇلە سويلەپ، – سىزدەر امان بولساڭىزدار سول كۇنگە دە جەتەرمىز.

– ۇكەي، – دەدى حاتشى ەندى پارتورگكە تىكەلەي ءتىل قاتىپ، – ەرتەڭ سەنبى، ارعى كۇنى دەمالىس. سەن مىنا جىگىتتى دۇيسەنبى كۇنى ەرتەڭگىسىن ماعان اكەل. بۇل جىگىتتىڭ ماڭدايى جارقىراپ، تاسى ورگە دومالاپ تۇر ەكەن. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارى كەڭەسىنە دەپۋتات بولىپ سايلانادى.

– ماقۇل، – دەپ ۇكەي قالباڭ قاقتى، – ماقۇل.

– راحمەت، – دەدىم مەن ءۇنىم دىرىلدەپ.

ءبىرىنشى حاتشى ءوز شەشىمىن ايتقان سوڭ كوپ كىدىرمەدى. اق «ۆولگا» قايقاڭ ەتىپ، كەلگەن ىزىمەن كەرى قايتتى. ارتىنان ۇكەي ىلەستى.

ءتۇس كورگەندەي بولىپ، اڭىرىپ مەن قالدىم. كوز الدىما كوممۋنيزم اۋىلى، ءۇستى الۋان ءتۇرلى دامگە تولى ۇزىن داستارقان، ستۋدەنت بولعان ەكى ۇلىم جانە بالا باقشا ەلەستەدى. ايەلىم كىل اق جىبەككە مالىنىپ، كيىنىپ العان ەكەن دەيمىن. الۋان ءتۇرلى گۇل كومكەرگەن بالا باقشا اۋلاسىندا قالىڭ بۇلدىرشىندەردىڭ اراسىندا وتىرعان سياقتى. قيالداعى قىزىق جالعاسا ءتۇستى. «وپىر-اي، – دەيمىن ىشتەي تولقىپ، كوك تراكتوردىڭ استىنان الدەبىر جەرىن شۇقىلاپ، جۇمىسىمدى ونان ارمەن جالعاستىرعان قالپى، – كوممۋنيزم دەگەندە ءبىر عاجاپ نارسە ەكەن عوي. ءبىر كوشە  باسىنان اياعىنا دەيىن سوزىلعان الۋان ءتۇرلى دامگە تولى. ۇزىن ۇستەل ءۇستى سول قيساپسىز قالىڭ ءدامدى ارەڭ كوتەرگەندەي بولىپ، بەلى مايىسادى. نە كەرەكتىنىڭ ءبارى بار، ال دا جەي بەر، جەي بەر. كەلەسى كوشەدەگى  ۇستەل ۇستىنە قويىلعان  جەمىستەن كوز تۇنادى. جانە قايدان اكەلگەنىن كىم ءبىلسىن، عۇمىرىڭدا كوزىڭە ىلىكپەگەن جەمىستەر. جەۋ بىلاي تۇرسىن، قاراپ تۇرىپ، اش قۇرساعىڭ الدانعانداي. ودان ارعى كوشەگە بىرنەشە قاتار التىن ناۋاشىقتار تارتىلىپتى. بىرىندە قىزعىلت ءتۇستى، اشاڭ سۋسىن اقسا، ەكىنشىسىندە ودان دا ءمولدىر، ودان دا تۇنىق اقشىل ءتۇستى سۋسىن باياۋ لىقسيدى. ناۋاشىقتىڭ ءار كەرتپەگىنە گاۋھار شۇمەكتەر ورناتىلعان. بۇراپ قالساڭ ءبىتتى، الگى سۋسىن التىن توستاعاندارعا قۇيىلىپ، ساۋ ەتە تۇسەدى. مەيمىلدەتىپ تولتىرىپ ال دا، سىڭعىتا بەر، سىڭعىتا بەر. ودان ارعى كوشەگە ۇزىندىعى ءبىر شاقىرىم جەرگە كۇمىس كەرمەگە نەشە قيلى كيىمدەر ءىلىنىپتى. كىل قىتايدىڭ جىبەك قۇرت ماتاسى مەن ءۇندىنىڭ ۇلبىرەگەن نازىك جىبەگىنەن   تىگىلگەن جۇپ-جۇقا ءوڭدى، كوبەلەك قانات كيىمدەردەن كوز تۇنادى. ءسال بەرىرەكتە جازاڭداۋ جەرگە اياق كيىمدەر قويىلىپتى.

– كەلىڭىز، – دەيدى ءبىر ۇلبىرەگەن جاپ- جاس قىز الدىمنان شىعىپ، – كەلىڭىز. بۇل كىم دەيتىن شىعارسىز. ەش نارسەگە تاڭدانباڭىز. ءبىز ءوزىڭىز ارمان ەتكەن كوممۋنيزمنىڭ قىزدارى بولامىز. اياق كيىمنىڭ قانداي ءتۇرىن العىڭىز كەلەدى، الا بەرىڭىز. اۋەلى اياق كيمىڭىزدى شەشكەنىڭىز ءجون بولار.

جۇرەگىم سۋ ەتە ءتۇستى. شوشىناتىن دا ءجونىم بار ەدى. اياق كيىمنىڭ باسى قاقىراپ، تابانى اشىلىپ كەتۋگە شاق قالعان. ال، شولاق بايپاعىمنىڭ وكشەسى كۇلدىرەپ توزىپ، باشپايلاردىڭ تۇسى الدەقاشان جىرتىلىپ، جۇلىم- جۇلىمى شىققان. ونىڭ ۇستىنە شۋاش ءيىسى دە ابدەن ءسىڭىپ، قولقانى قاباتىن. ال، مىنا كوممۋنيزم ارۋى اياعىڭدى شەش دەپ تۇر.

– قارىنداس، – دەپ  مىڭگىرلەيمىن، – قارىنداس كەلەسى جولى كەلسەم بولار ما ەكەن. بۇگىن زاۋقىم بولماي تۇرعانى.

– جوق، ولاي دەمەڭىز، – دەپ قاسارىسادى كوممۋنيزم ارۋى، – ولاي دەي كورمەڭىز. اياعىڭىزدى ءدال كازىر شەشكەنىڭىز ءجون دەيمىن.

– ءجا، ەندى دەگەنمەن، – دەپ تاعى كىبىرتىكتەيمىن، – ەرتەڭ دە بولاتىن ەدى عوي.

– ەرتەڭ بولمايدى. بالكىم، اياعىڭىز كىر بولار. ودان سەسكەنبەڭىز. ءبىز قازاقتاردىڭ اياعىن جاقسى بىلەمىز...كەرەك بولسا، جۋىپ تا بەرۋگە ءازىرمىز. سەبەبى، كوممۋنيزم دەپ اتالاتىن وڭىرگە ءبىرىنشى كەلگەن قازاق ءسىز قوي. كەلگەن قادامدارىڭىزعا نۇر جاۋسىن. قىزىمەتىنە دايىنبىز قازاقتاردىڭ.

– ەندى نە دەسەم ەكەن؟ – دەپ  تاعى تارتىنامىن. – جالپى جاقسى عوي ءبارى دە.

–  يا، جاقسى، – دەيدى قىز، – ءسىز بىلەر مە ەكەنسىز مىنا ءبىر ءجايىتتى؟

– ول نە نارسە؟

– و دۇنيەدە بەيىشتىڭ ەسىگىن قازاقتار اشاتىنىن ەستىپ پە ەدىڭىز؟

– ەستىگەن ەمەسپىن.

– ەندەشە تىڭداڭىز، و دۇنيەدە بەيىشتىڭ ەسىگىن، دالىرەك ايتقاندا ءبىر قاقپاعىن قازاقتار اشادى.

– قاشان؟

– ءار جۇما دەرلىك. جۇما سايىن و دۇنيەلىك مۇسىلماندار سول اراداعى مەشىتتە جۇما نامازىن وقيدى.

– ول جاقتا دا ناماز وقي ما؟

– وقيدى. سول شاقتا باس يمام قالىڭ جۇرتقا قاراپ، «ارالارىڭدا قازاق بار ما؟» دەپ ءۇش رەت ايعاي سالادى ەكەن. ارينە، قازاق بولماۋشىما ەدى، قازكەڭدەر جەتەدى. قازاقتار ءبىز بارمىز دەپ شۋ ەتە تۇسەدى. ەندەشە بىرەۋىڭ قاقپانى اشىڭدار دەيدى ەكەن  مەشىت باسشىسى.

جاڭاعى ايتقانىمىزداي، ول جاقتا قازاقتار دەگەن جىرتىلىپ، ايىرىلادى. بىراق وسى ومىردەگىدەي ءبىر بىرىمەن ارىزداسپايدى ەكەن. مۇقىم تاتۋ كورىنەدى. ۇلكەنىن، اعاسىن سىيلاعان ەل عوي. كەزەك تالاسسىز ۇلكەن ۇلدىڭ ەنشىسىندە  سىڭايلى.

– ۇلكەنىنەن وزگەسى  قاقپانى اشىپ كورىپ پە تەگى؟

– ءاي، ولارعا قاقپا اشۋ كەزەگى ءالى تيمەگەن شىعار. بىراق سول كەزەكتىڭ جاقىنداپ قالعانى ءسوزسىز. سول سەكىلدى ءسىز دە ۇلكەن ءۇيدىڭ بالاسىسىز عوي. كەلىڭىز، اياعىڭىزدى جۋىپ الىڭىز.

– ۇلدىڭ ۇلكەنى ەكەنىم راس، – دەپ مەن بايقۇس تاعى شەگىنشەكتەيمىن، – ايتقانمەن دە، تەگى قالاي بولار ەكەن.

– ەشتەڭە دە بولمايدى. اناۋ جەردە التىن ارالاستىرعان تازا سۋ بار. سوعان اياعىڭىزدى مالىپ الساڭىز بولدى، ءاپ- ساتتە تاپ-تازا بولىپ شىعا كەلەدى. بۇدان كەيىن ولە-ولگەنشە اياعىڭىزعا شاڭ قونبايدى.

– شىركىن، دەسەيشى، – دەپ تاعى تولقيمىن، – كوممۋنيزم دەگەنىڭ تىپتەن عاجاپ ەكەن عوي.

– البەتتە عاجاپ، – دەيدى قىز، – عاجابى سول ەمەس پە، و دۇنيەدە بەيىشتىڭ قاقپاعىن قازاقتاردىڭ اشاتىنى سەكىلدى، بۇل جالعاندا دا جەر بەتىندەگى بارشا حالىقتىڭ ىشىنەن كوممۋنيزم ەلىنە  العاشقى بولىپ، قازاقتار كەلىپ وتىر. باسقان قادامدارىڭا قۇت قونسىن، ايبىندى الاش ەلى!

– راحمەت.

سودان ارى ويىم بۇلدىراپ، كوز الدىم ىمىر- شىمىر بولىپ كەتتى. كوممۋنيزم قىزدارى ءاۋ دەگەندە بىرەۋ ەدى، ەندى قاپتاپ كەتكەندەي. ءبىرى كەلىپ، باسىمنان سيپاپ، قۇلاعىمنىڭ بۇلىعىن تازالاپ جاتسا، ەندى ءبىرى،  ايەلىمنىڭ اتىن سۇراپ، سونىڭ سالاقتىعىن، كۇيەۋىنە كۇيسىزدىگىن ايتىپ، جانى اشىعانسيدى. وسىنداي ءتاتتى قيالدىڭ قاناتىنا تەربەلگەن قالپى كوك تراكتوردىڭ استىندا الدەبىر تەتىگىن شۇقىلاپ جاتىپ، ۇيىقتاپ تا كەتىپپىن.

– ەي، تۇر، تۇرساڭشى، – دەگەن قاتقىل داۋىستان ويانىپ كەتتىم. قاراسام، ۇكەي ەكەن. بىردەمەگە اشۋلانىپ، كۇيبىڭدەپ سويلەپ ءجۇر.

– ەستەننىڭ كوك ءيتى كوتەك اربانىڭ استىنان شىقپاۋشى ەدى. سەنىڭ مىنا جاتىسىڭ سوعان قاتتى ۇقساپ ...

مەن ءلام دەپ اۋزىمدى اشپادىم. بىردەمە دەۋدىڭ  رەتى دە جوق ەدى.

جۇمىس اياقتالدى. ۇكەي  مەنى ماشيناسىنا سالىپ، توتەسىنەن اۋىلعا  تارتتى.

– جولىڭ بولدى، – دەدى ول ماعان جاۋتەڭدەي سويلەپ، – جول بولدى دەگەن وسى. بۇل دا بولسا مىنە، مەنىڭ ارقام. جاقسىلىق دەگەن وسى، سەن سونى ءتۇسىن، باۋىرىم. دەپۋتات بولعان سوڭ، ۇمىتىپ كەتىپ جۇرمە.

– جوق، – دەپ مەن ازار دا بەزەر بولامىن، – مەن جالپى ونداي جىگىت ەمەسپىن. ءسىزدىڭ بۇل جاقسىلىعىڭىزدى ولە-ولگەنشە ۇمىتپايمىن. بۇل مەنىڭ كوممۋنيستىك ءسوزىم.

كوممۋنيستىك ءسوزىم دەگەن اسەر ەتتى مە، ۇكەي كىلت وزگەرىپ سالا بەردى. ءبىرجولا سەنگەن سياقتى.

مەجەلى ۋاقىت تا كەلىپ جەتىپ، حاتشى ايتقان دۇيسەنبى ەمەس، كەلەسى دۇيسەنبى كۇنى ەرتەڭگى وندار شاماسىندا ءبىرىنشى حاتشىنىڭ كەڭسەسىنەن ءبىر-اق شىقتىم. كوپ ءسوز نە كەرەك، حاتشى ءوز ايتقانىن ورىنداپ تىندى. اۋەلى ءوزى مەنىمەن وڭاشالاپ، جەكە سويلەسىپ الدى دا، ودان سوڭ كوپتىڭ تالقىسىنا سالدى. ءبارى دە ماقۇل دەپ، ءجون دەسىپ جاتىر. نەشە ءتۇرلى گازەتكە سۋرەتىم باسىلىپ، مەن تۋرالى جازىلعان ەتەكتەي-ەتەكتەي ماقالالار دا جارىققا شىقتى. راديودان سويلەپ، تەلەديداردان دا ءوز مىندەمەتتەلەرىمدى ايتىپ شىقتىم. تالاي جەردە تالاي مارتە كەزدەسۋلەر  دە بولىپ ءوتتى. ءبىر ءتاۋىرى جينالىستا  نە ايتام، راديودا نە سويلەيمىن دەپ باسىمدى قاتىرىپ جاتپايمىن. مەن ايتۋعا ءتيىستى سوزدەردىڭ ءبارى كۇنى ىلگەرى جازىلىپ، تاسقا باسىلىپ، دايىن تۇرادى. مەن سول دايىن دۇنيەنى وقۋشى عانامىن. ودان تىس قيالاي تارتقان قيىن سۇراقتار بولسا، ونىڭ ءبىرازى ماردىمسىز جاۋاپ الىپ، كوبى اياق استى   قالىپ جاتاتىن. جانە ول جاعىنا ءۇڭىلىپ، ءجىتى باقىلاعان دا ەشكىم بولمايتىن.

نە دەرىڭىز بار، مەنىڭ ءومىرىمنىڭ جارقىن ساتتەرى  كۇتپەگەن تۇستان وسىلاي باستالدى. شارۋا جاعى دا شامالى، ءۇي ءىشى دە جۇپىنى ەدى. ۇرىن كەلگەن ەن داۋلەت، مول قازىنانىڭ استىندا قالعانداي ەدىم.  دەپۋتاتقا دەگەن توسىن كومەك قورى بار ەكەن. سونىڭ ارقاسىندا اينالاسى ەكى-ءۇش ايدىڭ شىندە بۇكىل تىرشىلىگىم وزگەرىپ سالا بەردى. قايدان كەلگەنى جانە قانشا اقشا ەكەنى دە بەلگىسىز الۋان ءتۇرلى تۇكتى كىلەم بارلىق بولمەمىزدى تەگىس ارالاپ، وراپ الدى. بەس بولمەلى ءۇيدىڭ ءىشى قايتا تۇلەپ، جاڭعىرا ءتۇستى. ارنايى تەلەفون تارتىلىپ، جازۋ ۇستەلى قويىلدى. بۇرىندارى قوس قاسىق سۋ مايعا شىجىلداپ قۋىرىلىپ جاتاتىن كوك جۋا ەندى كوزدەن بۇلبۇل ۇشتى. قارا قازاندا اۋىق-اۋىق ەت قايناپ، قاقپاقتارى مايعا تەرشىدى.   انشەيىندە بايقامايدى ەكەنمىن، تىلەۋلەس جان، بۇيرەك بۇرار اعايىن مۇنداي كوپ بولار ما. بىرىنەن سوڭ ءبىرى كەلىپ، قۇتتى بولسىن ايتىپ، قيىلا قاراپ، اسىقتاي ۇيىرىلەدى. بارىنەن دە ايەلىم جادىرانى ايتساڭشى. قارا تورى ءوڭى بوگدە قۋانىشتان بال-بۇل جانىپ، جايراڭ قاقتى. بۇرىن دا سىپايى ەدى، ەندى ءتىپتى سىزىلا ءتۇسىپتى. جازىلىپ جاستىق، ءيىلىپ توسەك بولىپ، اياعىنىڭ ۇشىمەن جەر باستى. ءوزى قۇرالپى ايەلدەرمەن سويلەسكەندە دە ءسال تاكاپارسىپ، سالقىن كۇيمەن سىزداي قالىپتى.

مۇنىڭ ءبارى دەپۋتاتتىقتىڭ العاشقى ايلارىندا بولعان جاي ەدى.

كوك تراكتور جايىنا قالىپ، رەسپۋبليكا جوعارى كەڭەسى دەپۋتاتىنىڭ ات ۇستىندەگى كۇندەرى ءوتىپ جاتتى. قايدا بارساڭ دا قاۋمالاعان قوشەمەتشى توپ ءۇزىلىپ، ۇزدىگىپ تۇرعان تىلەۋلەس جاننان كوز تۇنادى. جايۋلى داستارحان، الۋان ءتۇرلى شاراپ، ءىش تە جە جاعىن ايتىپ جەتكىزە المايسىڭ. كۇنى كەشەلەرى مىناۋ كىم ەي دەگەندەي، ءمۇرنىن شۇيىرە كەيكيىپ قارايتىن اۋىل باسشىلارى تۇگىل، الىستان سالقىن سىز بەرىپ، شىرەپ تۇراتىن اۋدان باسشىلارىنىڭ ءوزى مەنى كورگەندە قوعاداي جاپىرىلىپ، قول قۋسىرىپ، قىزداي سىزىلدى. نەبىر دوكەيمەن تاباقتاس، ارىپتەس بولدىم. نەبىر  سىلاڭداعان قىزدار، جۇزىكتىڭ كوزىنەن وتكەندەي سۇلۋ كەلىنشەكتەر قيىلا قىزمەت ەتتى. سولارمەن نەعۇرلىم جاقىنداسقان سايىن اۋىل دا، ونىڭ ادامدارى دا قارابايىر تارتىپ، الىستاپ بارا جاتتى.

زامان ءوستىپ وتە بەرەر مە ەدى، قايتەر ەدى، كىم ءبىلسىن. جاعداي سول وقيعادان كەيىن كۇرت وزگەرىپ سالا بەردى.

اۋدان ورتالىعىنداعى اتقارۋ ۇيىمىنىڭ مەكەمەسىندە مەنىڭ قىزمەت بولمەم بولدى. ءار اپتانىڭ ءۇشىنشى كۇنىن سوندا وتكىزەمىن. كادىمگى باستىق سياقتىمىن. كەلۋشىلەردى قابىلدايمىن، ولاردىڭ تولىپ جاتقان سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەمىن. ءىستى وزىمشە قاراپ، شەشىم قابىلدايمىن. كوبىنەسە ارىزبەن اينالىسامىن. قولىمنان كەلسە، سول ارىز يەلەرىنىڭ جاعدايىن دۇرىس شەشۋدى كوزدەۋشى ەدىم. تالاي ادامنىڭ العىس، ريزاشىلىعىنا دا يە بولدىم.

بىردە جۇمىس ۋاقىتى اياقتالار ساتتە، جاسى ءالى وتىزعا ەركىن جەتە قويماعان، اياقتارى وقتاۋداي جۇپ-جۇمىر، اق تۋشاداي بۇلاڭىتقان جاس قىز كىرىپ كەلىپ ەدى. كوزى قاپ-قارا، مويىلداي بولىپ مولدىرەپ تۇر. اق قۇبا جۇزىنە ونشا ۇزىن دا ەمەس، ونشا قىسقا دا ەمەس، ۇش جاعى كۇلتەلەنىپ، بۇيرالانا قايىرعان تولقىندى قارا شاشى تىپتەن جاراسىپ تۇرعان ءتارىزدى. ۇستىنە دە وسىعان لايىقتاپ، توگىلدىرىپ اق جىبەك كويلەك كيىپتى. تۇل بويىنان ەسىل جاستىق پەن الدەقانداي تاكاپارلىقتىڭ لەبى اڭقىپ تۇرعانداي ەدى.

ول سىپايى سىزىلىپ، يبامەن سالەمدەسكەن سوڭ از بوگەلدى دە، ءبىر جاپىراق قاعازدى ۇسىندى. ارىز ەكەن. كوز جۇگىرتىپ سىدىرتىپ وقىپ شىققاننان كەيىنگى ۇققانىم مىناۋ ەدى: ءوزى دارىگەر ەكەن. وقۋ ءبىتىرىپتى. ورتالىق ەمحانادا ءتورت-بەس جىل ىستەسە دە، ءجوندى پاتەر الا الماپتى. سونىڭ سالدارىنان تۇرمىس تا قۇرا الماپتى. قانشا قۇلشىنسا دا جاڭا پاتەرگە قولى ءبىر جەتپەي كەلەدى ەكەن.

– حاليما، تۇسىنىكتى، – دەدىم ارىزدى ۇستەل ۇستىنە قويىپ جاتىپ، – ءساتى تۇسسە جاڭا پاتەر دە الىپ قالارسىڭ.

– راحمەت، – دەدى قىز قۋاقى جىميىپ، ء–سىز سەكىلدى جاعدايدى  تۇسىنەتىن اعايلار تۇرعاندا نەگە جاڭا پاتەر المايمىز، ارينە، الامىز.

– ءيا، الاسىڭ.

– ەندى، اعاسى، پاتەر الۋ ونشا كەشىگە قويماس.

– قاراستىرىپ كورەيىن. ىڭعايى كەلىپ جاتسا، دەرەۋ الىپ بەرۋگە ات سالىسارمىن.

– تانىستىق دەگەن جاقسى عوي، – دەدى قىز ەركىنسي سويلەپ، – ءتيىستى ورىندارعا انشەيىن جاي مامان ەكەن، قولجەتىمدى ءۇي كەرەك دەسەڭىز ءسوزىڭىز جۇعىمدى بولا قويماس. ودان دا، – دەدى قىز ويناقىلانا قاراپ، سىقىلىقتاي كۇلىپ. – بۇل مەنىڭ اكپەمنىڭ جالعىز قىزى ەدى دەڭىزشى. سول دا جەتىپ جاتىر...

– اكپەمنىڭ قىزى دەيىن بە؟ – دەدىم مەن دە كۇلگەنسىپ.

– ءيا، سويتە سالىڭىز. نەسى بار، مەن ءسىزدىڭ اكپەڭىزدىڭ قىزى بولۋعا، ءتىپتى باسقالاي جاناشىرىڭىز بولۋعا قۋانا-قۋانا كەلىسەر ەدىم.

– جارايدى، وندا تۇرعان نە بار دەيسىڭ. ايتسام ايتايىن...

–  ءسويتىڭىز، – دەدى قىز قۋانا قول شاپالاقتاپ. – سويتسەڭىز ءىسىمىز تەز وڭعا باسادى.

اڭگىمە وسىلاي باستالدى دا، ودان ءارى ءوربي ءتۇستى. قىز مەنىڭ تەلەفون نومەرىمدى، جالپى ادرەسىمدى تەگىس جازىپ الدى. العاشقى تانىستىقتان سوڭ دا ۇزبەي قارا كورسەتىپ، حابارلاسىپ ءجۇردى. كەلە-كەلە اۋەلى الداعى ۋاقىتتا نە ىستەيتىنىمدى، جۇمىس جوسپارىمدى، قايدا باراتىنىمدى دا ءبىلىپ، سۇراعىشتايتىن ادەت تاپتى. نە ەكەنىن قايدام، ايتەۋىر وسى قىزدى كوردىم ءبىتتى، ەمەشەگىم ەلجىرەپ، ۇزىلۋگە شاق قالام. نە دەسە دە ماقۇل دەپ، شىبىنداعان جىلقىنىڭ كۇيىن كەشەمىن.

جاڭىلماسام ەكى رەت مەنىمەن بىرگە الماتىعا بارىپ تا قايتتى. قاشان كورسەڭ ەت جۇرەگى ەزىلىپ، قۇراق ۇشىپ، قۇشاق جايىپ تۇرعانى. ال، مىقتى بولساڭ شىداپ كور... كوڭىل كەتە باستاعان. ءبىر كەزدەسكەندە جىگىتتىك نيەت ءبىلدىرىپ ەدىم، ونشا كەت ءارى ەمەس ەكەن. نوقتاعا ءوزى باس سۇققان مالداي تەز كونە كەتتى. اناۋ كەزدەگى جاي تانىستىق ەندى قىز قۇشاعىنان ءبىر-اق شىعىپ ەدى. اۋدان ورتالىعىنا بارۋىم جيىلەي ءتۇستى...

ارادا ەكى-ءۇش اي وتكەندە حاليما ءۇش بولمەلى جاپ-جاڭا پاتەرگە يە بولدى. اتا-انا، ەت جاقىن تۋىستارىن شاقىرىپ، توي جاسادى. تويدىڭ قاق ورتاسىندا الشاڭداي باسىپ، مەن ءجۇردىم.

پاتەر تەك حاليمانىڭ عانا ەمەس، ەكەۋىمىزدىڭ مەكەنىمىزگە اينالعانداي ەدى... جاسىراتىن نەسى بار، كوپ ۋاقىتىم وسىندا ءوتىپ جاتتى. حاليما مەنىڭ جاي عانا كوڭىلدەسىم ەمەس، تۇپتەپ كەلگەندە مەنىڭ نەكەگە وتىرماعان ايەلىمە اينالعانىن ءوزىم دە سەزبەي قالىپپىن...

بىردە ەرتەڭگى شايدىڭ الدىندا كۇتپەگەن تۇستان شاڭ شىقتى. حاليما بالكونعا شىعىپ، كەشىگە بەردى. قايناعان شاي سۋىپ، ىشىلەتىن اس كەشەۋىلدەي بەرگەن. بۇعان نە بولدى ەكەن دەپ باسپالاپ قاراسام، حاليما تەرىس قاراپ جىلاپ تۇر ەكەن.

– حاليماش، نە بولدى؟ – دەپ تۇرا ۇمتىلدىم.

حاليمادا ءۇن جوق، سولق-سولق ەتەدى.

– جىلاماشى، – دەپ جالىنىپ جاتىرمىن، – جىلاماشى، جانىم. كوز جاسىڭدى كورسەتپەشى ماعان. ايتشى، ساعان نە بولدى؟

– نە بولدى دەيسىڭ بە؟ – دەپ ايەل بۇرىلىپ، بارلاي قارادى، – نە بولۋشى ەدى. ءبارى دە بولدى. ەڭ باستىسى مەن سەنىڭ ايەلىڭ بولدىم. بىراق قانداي ايەلىڭمىن.

– حاليما، – دەيمىن كۇمىلجىپ، – قويشى ەندى. راس، ايتەۋىر بىردەمەلەر بولدى.

– كىممەن قارايساڭ، سونىمەن اعار دەگەن. ەندى مەن ءۇشىن ەكى ءتۇرلى جول قالدى، – دەدى ول زىلدەنە سويلەپ، –  نە ساعان تۇرمىسقا شىعۋىم كەرەك. نە وسى ءۇشىنشى ەتاجدان قۇلاپ ءولۋىم كەرەك.

– ول جاعى شەشىلگەن، – دەدىم بويىمدى پالەدەن اۋلاق سالىپ، – مەن سەندىكپىن، جانىم. ول جاعىنان ەش ۋايىم ەتپە.

– ۋايىم ەتە قويماسپىن، – دەدى ول ءبىر ءتۇرلى مەلشيە قاراپ، – ايتقانسىڭ تالاي رەت جار ەتەم دەپ. ەندى سول ءسوزىڭنىڭ ۇدەسىنە شىق. اۋىلعا بار دا انا ايەلىڭنىڭ ساۋداسىن ءبىتىرىپ، تىندىم قىپ كەل...

– ماقۇل، – دەدىم مەن ىلە ءتىل قاتىپ، – ءبارى دە تەك سەن ويلاعانداي بولادى.

وسى ايتقان ءسوزىمنىڭ رەتىندە ونى قۇشاقتاپ، ايمالاپ سۇيە باستادىم.

جامانات حابار قاشان جەردە جاتۋشى ەدى. مەنىڭ دارىگەر قىزبەن كوڭىلدەس بولعانىم  اۋداننان تاراپ، اۋىلدى دا اينالىپ شىققانداي ەدى. نۇكەڭ اۋدان ورتالىعىنان دارىگەر قىز الاتىن بولىپتى. اۋىلداعى ايەلىن تاستايدى ەكەن. كوڭىلى وزگەگە اۋىپتى دەگەن ءسوز ءبىز تىرلىك كەشكەن ءوڭىردى جەلدەي جۇيتكىپ، تەگىس شارلاپ شىققانداي بولعان. مەنىڭ ەكى وتتىڭ ورتاسىندا قالعانىم انىق ەدى.

سول كۇنى اۋىلدان ارنايى ىزدەپ كەلگەن ايەلىم مەنى حاليما ۇيىنەن تاپتى. ول ۇيدە جوق ەدى.

– راس پا، – دەيدى ەسىكتى اشىپ ۇيگە كىرگەن بويدا، بوساعادا ماعان تەلمىرە قاراپ، – شىن سولاي بولىپ جاتىر ما؟

– نەنى سۇراپ تۇرسىڭ، – دەيمىن مەن بەتىم بۇلك ەتپەي، – ايتىپ تۇرعانىڭ نە نارسە ءوزى؟

– سەن وسى ۇيدە تۇراتىن دارىگەر قىزبەن نەكەلەسەتىن بولىپسىڭ عوي؟

– كىم ايتتى؟

– ەلدىڭ ءبارى ايتىپ ءجۇر.

– وتىرىك.

– وندا بۇل ۇيدە نەعىپ ءجۇرسىڭ؟

– نەعىپ جۇرگەنى نەسى، جاي، قىزىمەت بابىمەن ءجۇرمىن...

ايەلىم نە دەرىن بىلمەي ءمۇدىرىپ قالدى.

– ولە قالماسپىز، – دەدى سودان سوڭ ءوڭىن بۇزىپ، – ماعان جانىڭ اشىماسا مەيلى، ول جاعىن ءوزىڭ ءبىل. بىراق انا ءۇش ۇلعا جانىڭ اشىسىن. سولاردىڭ كوزىنىڭ جاسى، مۇرنىنىڭ سوراسى سەنى ءتۇپتىڭ تۇبىندە وڭدىرتپايدى. مەنى جەسىر، ءۇش بالانى ءتىرى جەتىم ەتىپ، باقىتتى بولامىن دەپ ويلاي كورمە.

ايەلىم وسىنى ايتتى دا، وكسىپ جىلاعان كۇيى ۇيدەن شىعىپ كەتتى. سىلەيىپ تۇدىم دا قالدىم.

حاليمامەن ىلىكتەس كۇندەر باياۋ جىلجىپ وتە بەردى.

ءوستىپ جۇرگەندە دۇنيەنىڭ توبەسى توڭكەرىلىپ، زاماننىڭ زاۋال شاعى جەتتى. كەڭەس اتتى قىزىل يمپەريانىڭ شاڭىراعى شايقالدى دا، تۇقىمى تۇزداي قۇرىدى. كەڭەستىڭ تۇقىمى كۇنگە ەرىتكەن مۇزداي قۇرىعان سوڭ، ءبىزدىڭ نە تامتىعىمىز قالسىن. ءوز-وزىمىزدەن تورعايداي توزىپ، ءشىلدىڭ قيىنداي شاشىراپ، بەرەكەمىز كەتتى. دەپۋتاتتىق مانساپ   شورت تيىلدى. اينالىپ كەلگەندە ءبارى دە قۇرىدى. سول قۇرىعان تىرلىكپەن بىرگە مەنىڭ دە حاليمامەن اراداعى قيماستىعىم سۋ اياعى قۇردىمعا كەتكەندەي ەدى.

بۇل ايەل دەگەن تۋمىسىندا تۇرلاۋسىز، اۋا رايىنداي قۇبىلمالى حالىق قوي.

جايشىلىقتا الدىنان كەلسەڭ، نۇكەتايلاپ موينىڭا اسىلىپ، الىسقا ۇزاي قالساڭ، ارتىڭنان قول بۇلعاپ، قاراپ تۇراتىن جاڭا قوساعىم كوز الدىمدا سابىنداي بۇزىلىپ، ءىرىپ بارا جاتتى. ءبىر ءتۇرلى توڭ تەرىس، بۇيىعى حال تانىتتى. كوپ سويلەمەيدى. سويلەي قالسا دا، بۇرىنعىداي جادىراپ كۇلىپ، جايناڭداپ قوينىن اشپايدى. ۋاقىتپەن بىرگە وزگەرىپ، وڭىپ بارا جاتقانى انىق ەدى. اۋەلى كەي كەزدەرى پاتەردىڭ كىلتىن تاستاماي، ءوزى جالعىز كەتىپ، ەسىك كۇزەتكەن كۇندەرىم دە ءوتتى. نە دەيسىڭ، ۇرسا المايسىڭ. ۇرۋعا ءتىپتى قۇقىڭ جوق. جاي عانا جايداق سەس كورسەتكەنسىپ، قۇر ىشتەن تىنامىن دا قويامىن. نەكەلەسپەگەن ايەلىڭ بولعان سوڭ، اشۋ شاقىرعان دا، داۋىس كوتەرگەن دە قيسىنسىز كورىنەدى ەكەن.

جاڭىلماسام قازان ايىنىڭ العاشقى كۇندەرىنىڭ ءبىرى بولار. ءتۇس الەتىندە ۇيگە كەلسەم، توردە ءدال مەن وتىراتىن ورىندىقتا، ءشانيىپ بىرەۋ وتىر. ءوزى اسكەري ادام ەكەن. مەنەن گورى جاستاۋ، قياقتاي قارا ءمۇرتتى، قىزىل شىرايلى، يىقتى كەلگەن جاس وفيتسەر. ا دەگەننەن جانىما جايسىز اسەر ەتتى. ءبىر سۇمدىقتى سەزگەندەي ىشتەي تىنىپ، تىكسىنىپ قالدىم. جۇرەگىم زىرق ەتە ءتۇستى. كىرەرىن كىرىپ الىپ، نە تورگە وزارىمدى، نە شىعىپ كەتەرىمدى بىلمەي، ءوز-وزىمنەن كىرىپتار كۇي كەشتىم. ال، بۇلاردىڭ مەندە تەگى شارۋاسى جوق سياقتى. جاس وفيتسەر ورىس تىلىندە الدەنە دەپ ەدى، قارسى بولمەدە اس ازىرلەپ جاتقان حاليما ءماز بولىپ، سىڭعىرلاعان كۇمىس كۇلكىسىمەن جاۋاپ قاتتى. كۇلىپ بولا بەرە ءوزى دە بىردەمە دەپ ەدى، ەندى كەپ ەكى يىعى سەلكىلدەپ جاس وفيتسەر كۇلسىن. بۇدان ارىعا شىداپ تۇرا المادىم.

– حاليما، كەڭسەدە ءبىر جۇمىسىم بار ەدى، – دەدىم وزىمشە سىلتاۋ ايتقانسىپ، – سوعان بارۋدىڭ مەزەتى كەلىپ تۇرعانىن قاراشى.

حاليما قارسى بولمەدەن شىعا كەلدى دە:

– بار، – دەدى جاقتىرماي ءتىل قاتىپ، – بارا بەر. مەن بىلسەم، بۇل ۇيدە سەن ايالدايتىن  تۇك تە قالماعان ءتارىزدى. جولىڭ بولسىن.

مەن سۇمىرەيىپ ۇيدەن شىققاندا، ارتىمنان ەسىك تارس ەتىپ، قاتتى جابىلىپ، كىلتتەلىپ تە جاتتى. ەندى بۇل ەسىكتى كورسەم، جەلكەمنىڭ شۇقىرىن كورەيىن دەگەن ويمەن ەنتەلەي باسىپ، كوشەگە شىقتىم. قايدا بارا جاتىرمىن، جانە نە ىستەيتىنىم دە بەلگىسىز ەدى. كورىنگەن كوشەدە جاپىراق تەرىپ جايىلعان مالداي، الباتى لاعىپ كەتتىم.

ءۇش كۇننەن سوڭ «قايداسىڭ اۋىل» دەپ جولعا شىقتىم. كەشتەتىپ ءوزىم وسكەن موماقان ءپىشىندى، اياداي اۋىلعا دا جەتتىم. كوشەنىڭ شەتى كورىنگەندە اۋدەم جەردەن، الىستان ءتۇسىپ قالدىم. سودان ۇيگە تۋرا بارماي، اۋىلدى وراعىتىپ، سىرتتاي شەڭبەرلەي ءجۇرىپ، ۇيگە بەت الدىم. ءبىزدىڭ ءۇي اۋىلدىڭ تاۋ جاق جەلكە تۇسىندا ەدى.

كۇن باتىپ بارا جاتتى. قولىمدا تۇيىنشەك. تۇيىنشەكتە ۇلدارىم مەن ايەلىمە سوڭعى تيىنىما   ساتىپ العان ازداعان سىيلىعىم بار. ەمپەڭدەپ ءجۇرىپ كەلەمىن. «ويپىر-ماي، ايەلىمنىڭ بەتىنە قالاي قارايمىن. بۇل قىلىعىمدى قالاي تۇسىنەر، – دەپ ويىم ونعا بولىنەدى، – تۇسىنسە جاقسى، وت باسىنىڭ تۇپكىلىكتى يەسى بولىپ قالدىم. ال، تۇسىنبەسە قايتتىم».

وسىنداي الۋان ءتۇرلى ويلارمەن سىرتقى قاقپانى اشىپ، ىشكە بەت العام. الدىمنان ارسىلداپ ءۇرىپ، اقتوس شىقتى. مەنى تانىدى. جىم بولدى. ەركەلەپ اياعىما وراتىلدى. مەنىڭ كوڭىلىم بوسادى... اقتوستى باسىنان سيپادىم.

ۇيگە تايانعان سايىن ۇرلىق ىستەيتىن جانداي بۋىن-بۋىنىم بوساپ، بويىمنان ءال كەتتى. قينالا كەپ، قيپاقتاي كەلىپ، اقىرى ەسىكتىڭ تۇتقاسىنا  دا قولىم ىلىكتى-اۋ. ۇيگە كىردىم. ماعان كوزى تۇسكەن بويدا ايەلىم بىرەۋ توبەدەن سوعىپ وتكەندەي، تەرەزە الدىندا سىلەيىپ تۇردى دا قالدى. ەكى ۇلىم بولسا بىرىنەن سوڭ ءبىرى كەلىپ، قۇشاعىما قۇلاي كەتتى. ەكەۋىن الما كەزەك ءسۇيىپ، اكەلگەن بازارلىعىمدى بەرىپ، ماۋقىن باستىم.

– مەن ەشكىممەن ۇيلەنگەن جوقپىن، – دەدىم ايەلىمە قاراپ مىڭگىرلەپ، – ەلدىڭ ايتقان ءسوزىنىڭ ءبارى وتىرىك. سەنبەسەڭ، مىنە، – دەپ ءتيىستى قۇجاتتارىمدى ۇسىندىم. ايەلىم قۇجاتتاردى العان بويدا دەمى قالتىراي اۋىر كۇرسىنىپ، ءسال كىدىردى. ءسال كىدىردى دە، ارتىنشا قۇجاتتى كەۋدەسىنە باستى. مەن ۋھ دەپ راحاتتانا دەم الدىم. الدىمنان جاڭا دۇنيەنىڭ ەسىگى اشىلىپ، كەل دەپ، ىمداپ شاقىرعانداي ەدى...

مەن ءوز جانۇياممەن وسىلاي تابىستىم.

اڭگىمە ءبىتتى. مەن دە، مەنىڭ سەرىكتەسىم دە ازكەم ءۇنسىز قالدىق. جەڭىل ماشينا بۇل كەزدە قالا شەبىنە تاياپ قالىپ ەدى...

دانەش احمەتۇلى

Abai.kz