ەرتە، ەرتە، ەرتەدە،
شاڭىراقتان كۇن تۇسپەيتىن،
كەرەگەدەن جەل سوقپايتىن،
توپىراعى از ولكەدە
جالعىز ۇيدە . جالعىز كەمپىر تۇرىپتى.

كۇنى كۇلمەي، اي ساۋلەسى بۇعىپتى،
ۇيدەن شىقسا، تەك التى اياق شىعىپتى.
ءتورت اياقتى، ەكى اياقتى ەكى جان
تىرلىك كەشىپ بىرگە ءومىر ءسۇرىپتى.
تىڭداساڭىز، ايتايىن ءبىر،
سول ەرتەگىم باستالادى
قۋانىشپەن بىتەتىن.
مەيىرىمنىڭ اسقاق ءانى
ءبىزدى الدا كۇتەدى.

ءالحيسسا،
كوكتە قيىق اي جۇزگەن،
تىنىشتىقتا بار ماڭاي.
ۇزىلەتىن كۇندەر مەن
سوزىلاتىن ايلار-اي.
جەر-انانىڭ بەسىگى،
ورتاق مەكەن ءبىر شۋاق.
يت-تىرلىكتىڭ ەسىگىن
كۇشىك قاقتى قىڭسىلاپ.
كىمنەن تۋدى، كۇتكەن كىم؟
كۇشىك بۇدان بەيحابار.
ەمىزدىكپەن ءسۇت بەرگەن
بىلەتىنى –كەيۋانا.
باسىن بەرمەس سۇراققا،
يت قوي ونىڭ جازىعى.
كۇندەر ءوتتى سىناپتاي
يتاياقتا - ازىعى.
ۋايىم دەگەن باسىنا ،
كىرىپ تە، ويلاپ جاتپادى.
جالعىز كەمپىر ءبىر ءوزىن
سەرىگىندەي باپتادى.
قولىنان ءبىر ءسات تۇسىرمەي،
قولتىعىنا دا قىسىپتى.
اياداي بولمە ىشىندە
ايالايدى كەمپىر كۇشىكتى.
الاقانىنا باعىنىپ،
تاماقتىڭ جەدى وڭدىسىن.
كورمەگەن ءبىر ءسات جابىعىپ
باقىتتى ەدى سول كۇشىك!
دومالانعان جۇپ-جۇمىر،
اق بورىقتاي ادەمى.
كوزدەرىندە كۇلكىنىڭ
وتى جانعان شاق ەدى.
وتىرۋشى ەد سول كەمپىر،
كەيدە جىلاپ، قامىعىپ.
جالعىز قالعان وزىنە
تاعدىرىنا باعىنىپ.
ويعا شومىپ كەي شاقتا،
قاتىپ قالار ءتىل قاتپاي.
شاشىن تالداپ جۇلاتىن
جىن سوققان ءبىر بەيباقتاي.
ەسىكتەردى مۇڭ قارىپ،
قۇلىپتارى تىرىسقان.
كۇشىك ءۇنسىز سىر باعىپ
تۇرۋشى ەدى بۇرىشتا.
تەرەزە اشىق. جەل كىردى،
كورىنەدى الاۋ ءتۇن.
مۇڭاياتىن كەمپىرگە
كۇشىك اياپ قارايتىن.
كەمپىر بايعۇس ەلپىلدەپ،
باۋىرىنا الار كۇشىگىن.
ەكى يىعى سەلكىلدەپ
ءتىلى - سويلەر، ءىشى-مۇڭ.
كۇشىك ءسىرا،اقىلدى،
ءوزى - ەركە، ءوزى - نىق،
«بار»، «جات» جانە «اكەلدى»
ۇعاتىن-دى ءتۇسىنىپ.
شاعىن ءۇيدىڭ ىشىندە،
ەكەۋى –اق تۇراتىن.
كەمپىر شىقسا دالاعا
كۇشىك تە ەرىپ شىعاتىن.
يەسى مەن كۇشىگى،
ءبىر-بىرىنە اياۋلى-اي.
كەمپىر قالدى ءبىر كۇنى
ۇيقىسىنان ويانباي.
قىز-قىز قايناپ جاتتى ءىشى،
ءارى-بەرى جورتادى.
اق بورىقتاي اق كۇشىك
ۇنسىزدىكتەن قورقادى.
كوڭىلسىز دە كۇن ءوتتى،
كوڭىلسىز دە ءتۇن ءوتتى.
ولگەن كەمپىر توسەگىن
كۇشىك بايعۇس كۇزەتتى.
قۇلقىن ءۇشىن قوزعالدى،
اش وزەگىن باسارعا،
اس ۇيدەگى قازاننان
سارقىپ ءىشتى باس الماي.
كۇشىك تاعى اشىقتى،
تىرمالادى ەسىكتى.
اشتىق ءوڭىن باسىپتى
اۋىر كۇندەر ءوتىپتى.
ءۇي ىشىندە شاۋىلدەپ،
تىنباي ۇرە بەرەدى.
ەستيتۇعىن قاۋىم جوق
ايقاي اۋەن - ولەڭى.
تاۋسىلعاسىن ايلاسى،
تىرمالاندى بالكونعا.
جالعىزدىعىن بايلاسىن
كوزدەرىندە جالت ويناپ.
قارالى كۇن وسىلاي،
جارالادى جۇرەگىن.
داۋىس ايتىپ ەسىككە
توقتاي الماي ۇرەدى.
بەزىلدەدى قوڭىراۋ،
بەزىلدەدى كۇشىك تە.
ادام با ەكەن ساڭىراۋ
قانداي كۇيگە ءتۇسىپ تۇر ؟
كەنەت ەسىك سارت ەتىپ،
توڭكەرىلىپ قۇلادى.
كۇشىك قالدى شاڭق ەتىپ
ءتىلىپ ءتۇستى قۇلاعىن.
دابىر-دۇبىر دىبىستار،
تارسىلداعان تاباندار.
ىسىلداعان قۋىستار
ۇرەيلەنگەن ادامدار.
سول تاباندار كۇشىكتى،
تەۋىپ جەرگە قۇلاتتى.
ماڭدايى دا ءىسىپتى
كوزىن سىزدى. شىراقتى.
مۇنى بايقاپ ادامدار،
جىن كورگەندەي تاپ بەردى.
ايتپەسە، ولار تالار ما
قورعاناتىن شاق كەلدى.
اشىق قالعان ەسىكتەن،
تومەن قاراي زۋلادى.
قۇتقارسىن با وشىككەن
دوپشا تەپتى تىنبادى.
بۇل ادامدا شاماسى،
وبال - ساۋاپ بار ما ەكەن؟
مەيىرىم مەن قايىرىم
قايسى تۇستا قالدى ەكەن؟!
كۇشىك زىتىپ بارادى،
اراسىمەن ۇيلەردىڭ.
جۇرەگى سۋىپ جارالى
اق يت بولار كۇنگە ەندى...

***
وتەر جىلدىڭ ءولىاراسى،
مي قارىعان ىزعارلى كۇن.
سارتىلداعان سارى اياز دا
تىنىشتىعىن بۇزعان بۇگىن.
ىشقۇسا يت .ءتىلسىز تاعى،
ىشتەن تىنىپ، ىڭىرسىدى.
ارماندادى، ءنار سىزبادى
جالاپ-جۇقتار جىلىمشىنى.
بەتون ۇيلەر اراسىمەن،
بۇگجەڭ باسىپ، بۇرسەڭ قاقتى.
تۇنەرگەن ءتۇن قاراسۇرەڭ
تابان قارىر قارى قاتتى.
ءيتتىڭ كوزى قاراڭعىنى،
جارىعىڭداي كورە الادى.
تاعدىرىنىڭ ساراڭ -دى ءۇنى
ءۇمىت ءۇنسىز جوعالادى.
جاقسى ەكەن عوي ءۇمىت ەتكەن،
اق يت قارعى، جانىڭ جوق پا؟
قوقىس تولى -قارا جاشىك
سەكىلدى ءبىر اۋىر قاقپا.
تىلىمەنەن ەزۋ جالاپ،
ءدامىن سەزدى شىرىك ەتتىڭ.
قازىر، قازىر اسقا تويات
نە ايتاسىڭ قۇدىرەتكە؟!
ەتتەن وزگە وڭگەنى دە،
وزگەلەردى كورمەدى مە؟!
جەلكەسىنەن قاپتى ءبىر يت
ەندى ۇمتىلا بەرگەنىندە.
اق ءيتتىڭ سۇر كوزدەرىنەن،
ءبىر تامشى اقتى، دومالادى.
قاراي-قاراي اينالاعا
ەندى ءۇنسىز جوعالادى.
قاتتى شىتتى قاباعىن يت،
اشتىق، جارا باتقانداي بوپ.
قاراي بەردى جۇلدىزدارعا
تارتىپ بارا جاتقانداي بوپ.
قالاداعى بۇرىشتار دا،
ۇرەي بولىپ كورىندى وعان.
قورقىنىشتان تىرىسقاندا
ءجۇردى مالتىپ قاراڭ-قۇراڭ.
قۇلقىنى ءۇشىن ىرىلداستى،
ءومىرى ءۇشىن جاعالاستى.
اق يت ەندى يت-تىرلىككە
ساق يت بولىپ ارالاستى.
العا كۇندەر ورمەلەدى،
جەمىن تاۋىپ ساقتىقپەنەن.
تىرلىك ءۇشىن كەۋدەدەگى
ازابىنا باس تىككەنى.
از-اق كۇندە ۇيرەندى ول،
ۇيرەندى ول قورعانۋدى.
تىرلىك دەگەن كۇيبەڭدى دە
كوز اشقالى زورعا ءبىلدى.
بۇيىرماعان اس تا وعان،
بۇيرىقسىز ءىس ىستەتتى.
ساقتىعىن دا تاستاماعان
جەڭە المادى كۇشى كوپتى.
تىرلىك جەلى بۇرىلادى،
كەتتى جۋىپ قان تىزەنى.
ىزالانا ىرىلدادى
كۇشى ءالسىز، جالعىز ەدى.
بۇكىل قالا بۇرسەڭ قاقتى،
اياز عانا اقىرادى.
اشىق تۇرعان اناۋ قاقپا
ساعىم بولىپ شاقىرادى.
ساق يت العا باستى قادام،
جانارىنا جاس تۇنا قاپ.
مۇمكىن تاعى جولى بولىپ
الدىندا ونىڭ اس تۇرا ما؟!
كوزىن تىكتى قاقپا ىشىنە،
اشتىق ىشتە ۇلىپ قاپتى.
اشەكەيلى قارعىباۋلى-
ەسەكتەي بوپ ەكى يت جاتتى.
ءوڭى مە، الدە ناق ءتۇسى مە؟!
ۇمتىلدى دا، تۇرىپ قالدى.
«ءۇيىرىم» دەپ ەسەپتەيدى
قانى ءبىر عوي ، ارعى جاعى.
«ارس» ەتكەن ءۇن ءتىلىپ كوكتى،
سول قيالىن بۇزىپ كەتتى...
قوس يت تە ودىرايا ۇمتىلىستى
كوزدەرىندە - بوتەندىك كۇشىكتەپتى!
قوس يت تۇردى قايشىلاپ قۇلاقتارىن،
وزگەنىڭ ەركىندىگىن ۇناتپادى.
ەكى جاقتان ىر-ىر ەتە ءتۇسىپ
كوزدەرىنە قان تولىپ، قۇلاتتى ونى.
الدەكىم اقىرىپ ايتاقتادى،
قوس يت يەسىنەن تايقاقتادى.
ساق ءيتتىڭ كۇتكەنى دە وسى ءسات ەد،
تاستاي قاشتى .
قوس ءيتتى.
تايپاق تامدى.
اۋىرسىنعان دەنەسى، ازداي ءالى،
جاساۋراعان سەكىلدى كوز جانارى.
باياعى ءوزى تۇرعان ۇيگە قاراي
جەلە جورتىپ، بۇلكەكتەي قوزعالادى.
كوڭىلىندە وت ءسوندى، قارايدى ءۇمىت،
اۋزىمەن تۇتقالاردى جالاي ءجۇرىپ.
تانىس ءۇيدىڭ جانىنا جەتكەنىندە
ۇلىدى قارا ءتۇندى قاق ايىرىپ.
كوزدەرى جالىن شاشىپ، ۇشقانداي وت،
ساعىنىش سامال لەبىن قۇشقانداي كوپ.
يەسىن، ماپەلەگەن ءساتىن اڭساپ
تۇردى يت ۇلكەن بولىپ، كىشكەنتاي بوپ.
كوكەيىندە - وكسىك پەن وشپەندىلىك،
وكسىك ول - يەسىن اڭساپ كەشكەن قىلىق.
قاتىگەز سەزىمدەرىن وياتادى
قوس ءيتتىڭ تالاعانى سەسكەندىرىپ.
ساق ءيتتىڭ ساعى سىندى
ءوز ءۇيىرى، ءوز تەگىنەن،
بۇل ءالسىز بە تاياق جەپ
وزىندەي تەنتەگىنەن.
ساق يت ەندى كوك يت بوپ ىرىلدادى
مەيىرىمدى بىلمەيتىن ەرتەڭىنە.
***
يەسىزدەر جالعاندا بۇل عانا ما ؟
ۇيىققان يتتەر كوبى ەدى بۇل قالادا.
كوپ يتتەرگە قوسىلدى سودان كەيىن
جالعىزدىعى وتكەندەي ءبىر قاراعا.
كوپ يتتەرمەن توپتانىپ كوشە كەزدى،
اش وزەگىن اششى وكسىك ۇيىرەدى.
جۇق بولارلىق تالعاجاۋ تاپپاعان كۇن
باس توبەت بۇعان قاراپ شۇيىلەدى.
كوك ءيتتىڭ جۇرەگى سازىپ، قارنى ءتۇستى،
سۇيەك-ساياق بۇيىرماي تاڭعى ، تۇسكى.
ۇلكەن يتتەر توبىقتان قاعىپ تاستاپ
تابىلعان قوقىستاردى سارقىپ ءىشتى.
كەمىك، سۇيەك باعالىداي تابىندىردى،
يت-تىرلىگى مۇڭايتتى، جالىندىردى.
ىلىققان دا بىلىققان اق ازۋمەن
قارپىسىپ تا شارپىسىپ قالىپ ءجۇردى.
تابيعاتتىڭ تىرلىگى كوندىكتىردى،
ەسەسىن جىبەرمەۋدى ەندى ۇقتىردى.
جانتالاسقان جاراتىلىس قۇلقىنى ءۇشىن
تىرناقتىعا ءتىس باتپاي ، كەمدىك قىلدى.
بۇراۋداي بۇرالادى سانا-جانى،
القىمىنان الادى، جاعالادى.
كوزدەرىنە كول تۇنعان سول كوك ءيتتى
جابىلىپ كوپ يتتەردىڭ تالاعانى.
جىعىلادى دۇنيە جارتاسىنان،
تىستەردىڭ ءىزى قالدى ارقاسىندا.
بويىن الىپ اۋلاققا قاشىپ شىقتى
قىرسىققان ءتورت توبەتتىڭ ورتاسىنان.
جەلە جورتىپ كەلەدى دامەلى ۇنمەن،
«قۇتىلدىم» دەپ يتتەردىڭ الەگىنەن.
جوندارىنا ۇلپا قار قوناقتايدى
اق اسپان الەمىنەن!
اق قار دەگەن عاجاپ قوي، قارا قانداي!
قارالىقتى اقتىقپەن وراعانداي.
ءۇستى-باسىن اق قار شالعان ادامدار دا
مەيىرىممەن قاراعانداي!
اپپاق مامىق توبەڭنەن جەبەگەندەي!
قالانى عاجاپ كۇيگە بولەگەندەي.
اسىر سالىپ ويناعان ءبىر توپ بالا
مۇڭدى ءيتتى ەلەگەندەي!
يت كوزىندە مۇز ەمەس، بۇلاق كۇلدى،
مەيىرىم سەزدى. جانىنا قۋات قىلدى.
قارا بالا جانىنا جاقىنداپ كەپ
قولىمەن نانىن ءۇزىپ لاقتىردى.
ۇمىتتى يت. ۇمىتتى قۇلقىن قامىن،
لاقتىرىلعان نانعا دا ۇمتىلمادى.
قارا بالا كوزىندەگى –مەيىرىم، شۋاق
بارادى جان-جۇيكەسىن جىلىتىپ، انە.
يت كوزىنەن باداناداي مونشاق ءتۇستى،
كوڭىلىنەن مىڭ-مىڭ كەپتەر سامعاپ ۇشتى.
بالادان پاكتىك پەنەن تازالىقتى
سوسىن تاعى سەزىندى مىنا كۇشتى.
كوزدەرىنەن ىستىق جاس تامادى كوپ،
وكسىك مۇڭى القىمنان قاعا بەرەد.
ادامداعى مەيىرىمنەن تامىرى ءيىپ
باتەڭكەسىن بالانىڭ جالادى كەپ.
بالا بايعۇس تايعاناپ قۇلاعانى،
ەستىلەدى شىرقىراپ جىلاعانى.
«الباستى يت بالانى تالاپ جاتىر»
دۇبىرلەسىپ كەتىپتى مىنا حالىق؟!
قاپتاعان ەل سورلى يتكە تۇرا ۇمتىلدى،
يت كوزىندە جالىنىش شىراي تۇردى.
تەپكىلەگەن تەپكىنىڭ استىندا قاپ
جۇرەگىنە قايناعان لاي تۇندى.
كوك بەت ايەل كوكشەڭدەپ شاۋىپ كەلدى،
( ادامدار دا يت بولىپ قاۋىپتى ەندى):
«قاڭعىباس»، «قايدان كەلگەن»، «قاعىنعان يت»
«اتىڭدار! ءدۇيىم ەلگە قاۋىپ ءتوندى!
بايعۇس يت تابار ەندى قايدان تۇراق؟
جان-جاعىنا قارايدى الا-جۇلاق.
تىلدەرى سالاقتايدى، ەنتىگەدى
جانارىندا سوڭعى وت ءسوندى جىلاپ...
قورعاسىن-وق قابىرعاسىن جانشىعانى،
دوڭگەلەندى يت ىڭىرسىپ قانسىرادى.
قۇلاقتا-اقىرزامان ۇنىندەي بوپ
مىلتىقتىڭ گۇرس-گۇرس ەتكەن داۋسى قالدى...
***
باسى اينالدى مەڭ-زەڭ تارتىپ،
قاپىرىق كۇننىڭ دەمىن جۇتىپ.
تىنىسى سيرەپ، ءتىلى شىعىپ
نەنى ۇقتى، نەنى كۇتتى؟!
جان قىسىلدى، ءتانى اۋىرىپ،
جوعالعانداي باياعى ءۇمىت.
كۇنى ۇزاققا ءوزىن سۇيرەپ
الىس ماڭعا بارادى ىعىپ.
قابىرعاسىن كۇتىرلەتىپ،
ىزدەرىندە قان قاتقانداي.
جىلجى بەردى،كىدىرمەدى،
كۇن ۇياسىنا باراتقانداي.
كوزدەرىنە وت تۇتانىپ،
قينادى ونى سوردىڭ سورى.
اياعى دا كەتتى تالىپ
بولدى ەندى قوردىڭ قورى.
تاس جىرادان جىلجىپ ءوتتى،
باۋىرىنا سىز باستىرا.
دۇنيەگە قارايدى يت
كوزدەرىنە مۇڭ-جاس تۇنا.
ايسىز اسپان. ءتىلسىز تاعى،
كەتتى الىسقا كۇن قاشىپ.
جارالى يت ءۇنسىز جانى
جاتتى جەرمەن سىرلاسىپ.
الدەنەگە ەلىكككەندەي،
باسىن كوككە كوتەردى.
يەسىندەي سەنىپ كەلگەن
ايدى ىزدەپ كەتەر-ءدى.
يت يەسىن ەس كورەدى،
يەسىنە تارتادى.
يەسىز يت-وشكەن ءولى
ءتىرى مىسكىن ،قاڭقالى.
اسپان، كوككە ۇمتىلادى،
ايدى اڭسايدى، ىزدەيدى.
ايسىز اسپان. ءتۇن قۇلاعى
بەيمازا اۋەن ۇزبەيدى.
يت ۇلىدى،زارىن توكتى،
ەستىرتەم دەپ قالىڭ كوپكە.
داڭعازا اۋەن بيلەپ العان
ۇشادى ەلدىڭ جانى كوكتە.
يت ۇلىدى: يەسىزدىكتەن،
قورعانسىزدىقتان،
جالعىزدىقتان
زارىن توكتى.
قارا تاسقا. اناۋ كولگە،
كەڭ دالاعا،
مىناۋ بەلگە.
بالا ەستىدى ءيتتىڭ زارىن،
كوز الدىندا-ءيتتىڭ قانى.
كوشەدەگى كورگەن قىلىق
كوڭىلىندە-ويناق سالىپ.
بالا ءيتتى اياپ كەتتى،
اناسى تاياپ كەپتى.
-اپا،-دەدى –يتكە وبال
وبال دەگەن قايدا كەتتى؟
وكسىك اتىپ كومەيىنەن،
جىلاي بەردى ول توقتامادى.
انا اياپ ءوز بالاسىن
تاتتىلەرىن اقتارادى.
-جىلاما -, دەپ سۇيە بەردى،
جەي قويشى -, دەپ ءتاتتىنى.
الدىنا اكەپ ۇيە بەردى
باسىلمايدى اپتىعى.
-اپا،اپا،-دەيدى بالا،
جانارىنان جاس اعىپ.
جىلاپ جاتقان ءيتتى قارا
نەگە يەسىز بولعانى؟
الايىقشى سول ءيتتى ەندى،
باعايىقشى اۋلادا.
انانىڭ دا جانارىنان
ءبىر تامشى جاس تامعانى.
- اكەڭە ايت، - دەپ بالاسىنا
اناسى ءبىر قارادى.
اسىر سالىپ بالاسى ەندى
اكەسىنە بارادى.
ەستىگەن-ءدى اڭگىمەنى،
اكە قۇشتى بالاسىن.
مەيىرىم دەگەن ءمولدىر شۋاق
جالعاپ تۇردى اراسىن.
ات-سايماندى ەرتتەپ الىپ،
ۇشەۋى ءيتتى ىزدەدى.
كوڭىلدەرىن جەتتى الىپ
ۇمىتتەرىن ۇزبەدى.
ءولىمشى يت ىڭىرسيدى،
ءتىپتى ولاردى سەزبەدى.
(توڭىرەكتەن تۇڭىلسە-يگى
تانىمايدى وزگەنى.)
بالا اكەسى دارىگەر ەد،
ءيتتىڭ جازدى جاراسىن.
باس كوتەرگەن يتتە تە ەندى
تاپتى كوڭىل داۋاسىن.
اكەسى يتكە ۇيشىك جاساپ،
ۇيا قىلدى جىپ-جىلى.
سول ارادان ەستىلەدى
ءسابيدىڭ دە سىڭعىرى.
جاقسىلىقپەن اياقتالار،
ەرتەگىمنىڭ اياعى.
بالكىم، ءسىرا، اياپ قالدىم
ءيتتى جانە بالانى...

مارجان ەرشۋ

Abai.kz