ءشارىپحان قايسار. دۋلات اعانىڭ اينالاسىندا كىمدەر وتىر؟
قاي كەزدە دە ۇلت ءۇشىن تۇلعانىڭ ورنى بولەك. تۇلعاعا بيلىكتىڭ ۇشار باسىندا وتىرۋ، جوعارعى ساپىندا ءجۇرۋ شارت ەمەس. ونىڭ داۋىسى حالقىنا قاي كەزدە دە جەتىپ جاتادى.
قالامگەر دۋلات اعا يسابەككە بۇكىل الاش جۇرتى ءدان ريزا. ورنىنان سۋىرىلىپ تۇردى دا، ەلباسىنىڭ تىكە وزىنە قانداستارىنىڭ ماسەلەسىن توتەسىنەن ايتتى دا سالدى. جۇرەگىنىڭ اۋىرعانى سونشالىق، قازاق دەگەن سوزگە كەلگەندە داۋىسى تىم قاتقىل شىقتى. ەشكىم ونىڭ شاپانىن شەشىپ العان جوق.
عالامتوردى كەزىپ جۇرگەن سول ۆيديوعا بۇگىن تاعى قاراپ وتىرمىن. بۇل جولى دۋلات اعاعا ەمەس، اينالاسىندا وتىرعاندارعا (http://old.abai.kz/content/assambleya-zhinalysyndagy-zhazushy-dulat-isabekovtin-oralmandar-zhaily-soilegen-sozi).
قاي كەزدە دە ۇلت ءۇشىن تۇلعانىڭ ورنى بولەك. تۇلعاعا بيلىكتىڭ ۇشار باسىندا وتىرۋ، جوعارعى ساپىندا ءجۇرۋ شارت ەمەس. ونىڭ داۋىسى حالقىنا قاي كەزدە دە جەتىپ جاتادى.
قالامگەر دۋلات اعا يسابەككە بۇكىل الاش جۇرتى ءدان ريزا. ورنىنان سۋىرىلىپ تۇردى دا، ەلباسىنىڭ تىكە وزىنە قانداستارىنىڭ ماسەلەسىن توتەسىنەن ايتتى دا سالدى. جۇرەگىنىڭ اۋىرعانى سونشالىق، قازاق دەگەن سوزگە كەلگەندە داۋىسى تىم قاتقىل شىقتى. ەشكىم ونىڭ شاپانىن شەشىپ العان جوق.
عالامتوردى كەزىپ جۇرگەن سول ۆيديوعا بۇگىن تاعى قاراپ وتىرمىن. بۇل جولى دۋلات اعاعا ەمەس، اينالاسىندا وتىرعاندارعا (http://old.abai.kz/content/assambleya-zhinalysyndagy-zhazushy-dulat-isabekovtin-oralmandar-zhaily-soilegen-sozi).
اناۋ تالعات ماماشەۆپەن ءبىر قاتاردا كوزىن اشىپ-جۇمىپ وتىرعان قارا شالدى بۇل كۇندە بۇكىل قازاق تانيدى. مىرزاتاي جولداسبەكوۆ دەگەنىڭىز سول. پاتشا بولمادى دەمەسەڭىز، بيلىكتىڭ ءبىراز بيىگىنە كوتەرىلىپ بارىپ قايتقان ادام. قازاق ەلى العاش تاۋەلسىزدىككە جەتكەندە ناعىز ۇلتتىق يدەياولوگيانى جاسايتىن جەردە ءجۇردى. ەلشىلىكتى دە قىزمەت اتقاردى. «كۇندەرىمنىڭ كۋاسى» دەگەن كۇندەلىك كىتابىن وقىساڭىز، ەكى كۇننىڭ بىرىندە ەلباسىنىڭ داستارقانىندا وتىرعانىن، ەل مەن جەر، ۇلت قامى جايلى اڭگىمەلەسكەنىن الدە نەشە جەردە اسا ماقتانىشپەن ايتادى. سونىڭ ناتيجەسىن كورسەك، كوزىمىز شىقسىن! ەستىسەك، قۇلاعىمىز كەرەڭ بولسىن! تەگىندە، جالعان كىتاپ - جاساندى اقىن تاپقىش. توزعان ەلدىڭ باسىن قوساتىن ءسوز ايتۋدىڭ ورنىنا، توزعان شاپان ىزدەگىش... ونىڭ كوزىنە سول شەتتەگى بەس ميلليون قازاق ءومىرى تۇسكەن ەمەس. تىلىنە دە ورالىپ كورگەن جوق. قازىر مىرزاكەڭنىڭ ءىشى تولعان قىجىل. سوڭعى كەزدە «ءبىز يدەولوگياسىز كونستيتۋتسيامەن ءومىر سۇرەمىز» (http://news.nur.kz/255984.html) - دەپ بۇلبۇلشا سايرايتىندى شىعاردى. كەزىندە بيلىكتىڭ ءبىر تۇتقاسى قولىندا تۇردى عوي، سوندا ءوزى نە ءبىتىرىپ جۇرگەن؟! نەگە ايتپاعان ەلباسىعا ماناعى سالتاناتتى كەزدەسۋلەردە؟!
«2005 جىلى ەلباسى قازاق مەملەكەتتىگىنىڭ تاريحىندا تۇڭعىش اق وردا سالىپ، ونىڭ سالتاناتتى اشىلۋىنا ارنايى اقسەلەۋ، ءابىش ۇشەۋمىزدى شاقىردى. سول تاريحي ساتتە ۇشەۋمىزدىڭ اتىمىزدان مەن سويلەپ، ەلباسىنا قۇتتى بولسىن ايتىپ، باتا بەردىم. ەرتەڭىنە:
- تاريحقا قازاقتىڭ ءۇش ءبيى قايتا كەلدى، - دەپ جۇرت شۋ ەتە ءتۇستى. راسىندا دا، سولاي ەدى. ءدام ۇستىندە ەلباسى سول كەزدەگى مەملەكەتتىك حاتشى ورالباي ابدىكارىموۆكە: - بيلەر كەڭەسىنىڭ جارعىسىن تەز ءبىتىر. ۇشەۋىنىڭ (مەنى، ءابىشتى، اقسەلەۋدى نۇسقاپ) جالاقىسىن ءوزىم شەشەمىن. پرەزيدەنت قورىنىڭ ەسەبىنەن ءبولىم قۇرىپ بەر. بۇل كىسىلەر ەلمەن جۇمىس ىستەيدى، - دەدى.
سول جىلدارى ەلباسى قوعامداعى، ەل ىشىندەگى بۇگىنگى قالىپتاسقان احۋالدى قاداعالاپ وتىرۋ ءۇشىن، ۇلتقا بايلانىستى ماسەلەلەردى رەتتەپ وتىرۋ ءۇشىن، ەلمەن تياناقتى، جۇيەلى جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن بيلەر كەڭەسىن قۇرامىن دەپ ەدى، اياقسىز قالدى» (http://www.baq.kz/news/20210) دەيدى.
مىرزاتاي اقساقالدىڭ «شۋ ەتە ءتۇستى» دەپ وتىرعان «جۇرتى» شىرىمبەك پەن ساۋلەبەك، ت.ب. ال، بىلايعى ەل تىم-تىرىس كۇيىندە قالعان بولاتىن. مىنە، مىرزەكەڭنىڭ ارمانى - ءبىر بالاسى نە نەمەرەسى قازاقشا بىلمەيدى، سوعان قاراماستان، «ەكىنشى تولە بي» بولماق! قۇداي ساقتاپتى قازاقتى، اياقسىز قالعانى قانداي جاقسى بولعان! ورالباي ابدىكارىموۆ بايسالدى، پاراساتتى ازامات قوي، ءبيدىڭ سيقى مىرزاتاي بولسا، جەتىسكەن ەكەنبىز دەسە كەرەك، ءسىرا!
ال، دۋلات اعانىڭ ارت جاعىندا وتىرعان كىسى دە بار قازاققا بەيتانىس بولماسا كەرەك! قۋانىش سۇلتانوۆ دەگەن جانى اياۋلى اعامىز وسى! اتام زاماننان بەرى اتتان ءتۇسىپ كورگەن جوق. مىرزاتايدان كەيىنگى ەكىنشى يدەولوگ. سەناتتىڭ، سوسىن قازىر ءماجىلىستىڭ ىسقىرعان دەپۋتاتى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جانىنداعى ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كوميسسيانىڭ دا توراعاسى. بۇل كىسىنىڭ كىمنىڭ قۇقىعىن قورعاپ جۇرگەنىن يت ءبىلسىن. قورعادى دەيىن دەسەڭ، قانداستاردىڭ تاپتالىپ كەلە جاتقان قۇقىعى اناۋ. توراعانىڭ وتىرعانى مىناۋ. ءبىر ءماۋ دەگەن ەمەس. «يماندىلىق - ادامگەرشىلىك پەن ادالدىقتىڭ جولى» (http://www.islam-orkeniet.kz/?p=1845) - دەپتى بۇل كىسى. كىمگە ادالدىق، قۋانىش مىرزا؟! ۇلتقا ما، ۇلىققا ما؟!
كورەسىڭ، ەگەر الگى ءبىز بىلەتىن قۋانىش سۇلتانوۆ وسى بولسا، ەرتەڭ-اق ەلباسىنىڭ وسى ءسوزىن جالاۋلاتىپ، جينالىس شاقىرادى. قۇنجىڭداپ بىردەمەلەر ىستەگەن بولادى، تەلەارنالارعا ەكپىندەتىپ سۇحبات بەرەدى. سوڭى «ءىس ءبىتتى، قۋ كەتتىنىڭ» اياعىن قۇشادى.
ەڭ وكىنىشتىسى - سول، قۋانىش سۇلتانوۆ تۋرا شەكارانىڭ تۇبىندە - جاركەنت اۋدانىنىڭ كوكتال اۋىلىندا تۋعان عوي. ارى قارايعى وتىز شاقىرىم جەردە قىتاي مەن قازاقستاننىڭ شەگاراسى تۇر. وتە قالساڭ، قاپتاعان قارا قىتايدىڭ ىشىندە ۇلارداي شۋلاعان قالىڭ قازاق. كوزدەرى جاۋدىراپ، ىرگەسىندە تۇرعان اتاجۇرتىنا جەتە الماي دال. جەتكەندەرى ازاماتتىق الا الماي قاڭعىپ ءجۇر. مىنە، ادامدىق قۇقىق كەرەك بولسا! ونى ايتاسىز، اعامىز كەزىندە ازۋىن ايعا بىلەگەن سول قىتاي ەلىندە وكىلەتتى ەلشى دە بولدى ەمەس پە!؟ قايتكەندە قازاعىنا، قانىنا تارتاتىن ءجونى بار عوي، تىم قۇرىسا!
تاعى كىمدەر بار ەكەن دۋلات اعانىڭ ماڭىندا؟
ە، اناۋ قاققان قازىقتاي بولىپ شىرەپ وتىرعان كوزاينەكتىڭ حالىقارالىق قازاق ءتىل قوعامىنىڭ توراعاسى، ادەبيەتشى-عالىم ومىرزاق ايتبايۇلى. ءوزى ءتىل جونىندە ءتىس جارا بەرمەيتىن كىسى. ومەكەڭنىڭ ەلباسىعا «عاسىر عۇلاماسى» دەگەن ءبىر عاسىردا ءبىر-اق رەت بەرىلەتىن اتاقتى ۇسىنعاندا سويلەگەن ءسوزىن ەستىسەڭ شىركىن...
مىناۋ - كيم سەرىكباەۆ.
انەەەۋ ارتىندا وتىرعان «مۇز قالا سالعىش مۇحامەتجانوۆ» دەگەن لاقاپ اتى بار كومپوزيتور تولەگەن مۇحامەتجانوۆ.
و، ساۋىتبەك ءابدىراحمانوۆ مىرزا دا بار ەكەن! انە، كوزدى-اشىپ جۇمعانشا جىلت ەتىپ وتە شىقتى. «ەگەمەننىڭ» كولدەي بەتىن كوشى-قون تاقىرىبىنان تيىپ وتىرعان، جازا قالسا، شايىنعازىلارىنىڭ اۋزىنا ءسوزدى شايناپ سالىپ بەرىپ جۇرگەن ءدويدىڭ ءوزى.
موڭعوليانىڭ ازاماتتىعىن سۇراپ، قايتامىز دەپ وتىرعان 800-دەي قازاقتىڭ وسىناۋ جانايقايىن بۇلاردىڭ دۋلات اعا يسابەكتەن باسقاسى ەستىمەگەن، بىلمەگەن بە سوندا؟! باسقا - باسقا، باس گازەتتىڭ باسىندا وتىرعان ساۋىتبەك كوكەم؟! جانە بۇل بۇگىن عانا كوتەرىلىپ وتىرعان ماسەلە ەمەس قوي. قازاق كوشىنىڭ توقتاپ قالعانى باق-تا قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى ايتىلىپ كەلەدى ەمەس پە؟!
وسى مەرەكەلىك جينالىستا ەلباسىنىڭ قولىنان سىيلىق العان كىم دەيسىز عوي. ۇلتىنىڭ ءسوزىن سويلەگەن دۋلات اعا ەمەس، تاعى وسى ساۋىتبەك ءابدراحمانوۆ.
ەندى كىم قالدى؟ وۋ، ساۋىتبەكتەن بەرى قاراي يىقتاسىپ ءبىر قاتاردا تەرەششەنكولەر دە جايعاسىپتى. سەگىز ءجۇز تۇرماق، سەكسەن مىڭ قازاق كوشىپ كەتسە دە بۇلاردىڭ تۇگى كەتپەيدى. دۋلات اعانىڭ نە ايتىپ تۇرعانىن ۇعىپ تا جاتقان جوق. قانداستارىمىز ءۇي سالاتىن، مال جاياتىن جەر تاپپاي سەندەلىپ ءجۇر. ال، بۇلار قازاق دالاسىنىڭ ەڭ شۇرايلى جەرلەرىن ويىپ تۇرىپ الىپ العان. ازات وتانى ىرگەدە تۇر. قازاقتىڭ شارۋاسىن قايىرىپ قويىپ، مىنا جينالىستى دا سولاردىڭ قۇرمەتىنە اشىپ وتىرمىز ەمەس پە؟! 1962 جىلى كەلگەن قازاق كوشىنىڭ 50-جىلدىعى، تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن باستالعان كوشتىڭ 20-جىلدىعى دەگەندى وسىلاي اتاپ وتەيىك دەيتىن كىسىڭ مىرزاتاي مەن قۋانىش، ساۋىتبەك پەن تولەگەن بە؟! كەرەك بولسا، وسىلاردىڭ، وسى تىلدىلەردىڭ كوڭىلىنە قاراپ، شەتتەن كەلەتىن قازاق كوشىن دە توقتاتتىق قوي. كوشى-قون كوميتەتى قۇرىلماسا، قۇرىلماي قالسىن; شەتتەگى قازاقتار كەلمەسە، كەلمەي قالسىن; قازاقستان حالىقتارى اسسامبلەياسىنىڭ باسىنان قۇس ۇشىرۋعا بولمايدى قازىر. دەمەك، ورالماندارىڭدى ناعىز ۇرمايتىن تالعات ماماشەۆ ەمەس، وسى تەرەكەڭدەر...
مىرزاكەڭدەر مەن ساۋكەڭدەر قانداستارى شاقىرعان جينالىستان گورى وسىنداي سەسسيالارعا كوپ بارادى. ويتكەنى، مۇنداي جەردە قابدەش ءجۇمادىلوۆ، ساپابەك ءاسىپ، تولەن ابدىك، تەمىرحان مەدەتبەك، جانۇزاق اكىم، حاسەن قوجا-احمەت، سەكىلدى ادامنىڭ مىسىن باساتىن ۇلتشىلدار كوپ بولا بەرمەيدى. سوندىقتان، بۇلاردىڭ بەتتەرىنەن نۇرى توگىلىپ، ەڭسەلەرى كوتەرىلىپ وتىرادى.
دۋلات اعا يسابەككە قاراعاندا وسى وتىرعان قاسقا مەن جايساڭداردىڭ قاي-قايسىسى دا ەلباسىمەن ەكى كۇننىڭ بىرىندە ۇشىراسىپ تۇرادى. ەڭ كەمىندە، سۇحبات العانسىپ اقورداعا سىپسىڭداپ كىرىپ-شىعىپ جۇرەدى. قارتاڭدارى ۇلكەندى-كىشىلى جينالىستاردا الدىڭعى قاتاردا، كەيدە ءتىپتى پرەزيدۋمدا وتىرادى. ءسوز الىپ مىنبەگە دە كوپ شىعادى. ا، بۇلار سوندا وسى شەتتەگى قازاقتىڭ قىل ۇستىندە تۇرعان قيىن تاعدىرى جونىندە نەگە ءبىر اۋىز ءسوز ايتپايدى؟ قازەكەمنىڭ «كارى وگىز پىشاقتان قورىقپايدى» - دەگەنى قايدا. الدە، ەلباسى ءتىلىمىزدى كەسىپ الادى دەپ سەسكەنە مە؟! كەسسە، نەگە انا دۋلاتتىكىن كەسىپ المادى؟!
ءدال وسى جينالىستا دۋلات كوكەم يسابەك ايتپاسا، سماعۇل اعا ەلۋباي ايتاتىن ەدى بۇل ماسەلەنى. وعان مەنىڭ سەنىمىم كامىل. ال، مىنالارعا سەنسەك، قۇداي بىلەدى، جابۋلى قازان جابۋلى كۇيىندە قالاتىنىنا داۋىم جوق!
ءبىز بەكەرگە ءسوز شىعىنداپ وتىرمىز، انىعىندا، ۇلت تۋرالى، ونىڭ ىشىندە شەتتەگى قازاقتار جايىندا ايتۋ بۇلاردىڭ قانىندا جوق قاسيەت. ونى ەل باياعىدا ءبىلىپ بولعان. ول ءۇشىن كىسىدە ۇلكەن نامىس، جوعارى بىلىك، اقساقالدىق بەدەل بولۋ كەرەك. ەڭ باستىسى - تۋلاپ تۇرعان قازاقى قان! قۇداي شەتتەگى قازاقتىڭ كۇنىن مىرزاتاي مەن قۋانىشقا نەمەسە ساۋىتبەك پەن تولەگەنگە قاراتپاسىن!!! قايتا كۇستالاناماي تىنىش جۇرسە، سوعان دا توبا.
ۇلت تاعدىرى تۋرالى بىرەۋ جانى كۇيىپ پىكىر ايتادى. وعان ەلباسى جاۋاپتى ادامنان «جاۋاپ» الىپ، باتىل شەشىم جاسايدى. ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن تارقاتۋعا ۋادە بەرەدى. مەنىڭ زىعىردانىمدى قايناتقانى - انا توبىردىڭ سوعان ايىزى قانا دۋىلداپ كەپ كۇلگەندىگى. قازاق مۇندايدى تەكسىزدىك دەيدى. ساحنادا كۇلدىرگى ايتىپ ۋاليبەك پەن ءجۇسىپ نەمەسە تۋكا تۇرعان جوق! الدىڭدا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى، ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءوزى وتىر. ونىڭ ۇستىنە، ول كىسى جەمقورلاردى «جازالايمىن!» -دەدى بىردەن كەسىپ. بۇل كۇلكى تۋدىراتىن ءسوز ەمەس. كۇلۋدىڭ ورنىنا، قۇداي-اۋ، دۇركىرەي تۇرەگەلىپ، كوشى-قون جايىن ءىلىپ اكەتىپ جان-جاقتان پىكىر قوسپايدى ما؟!.
ناعىز الاشتىڭ ازاماتى دەپ دۋلات اعا يسابەكوۆتى ايت! تۇلعا دەگەن وسىنداي بولادى، كوكەلەر!! ۇلتىنىڭ تاعدىرى تۋرالى ءدال وسىنداي جەردە، ءدال وسىلاي ايتا بىلەدى ول!
Abai.kz
