كومپيۋتەر – ەركىندىك اياسى.
تسەنزۋرادان ەركىندىك، بىراق كەيدە – وكىنىشتىسى  –
گرامماتيكالىق ەرەجەلەردەن دە.
... بۇرىن-سوڭدى ەشقاشان كوز الدىمنان وسىنشا
كولەمدە ساۋاتسىز ءماتىن وتكەن ەمەس.
بۇرىن جەكە حات الماسۋداعى
قاتەلەر بۇگىن كوپشىلىككە اشىق.
ولار ساناعا ءسىڭىپ، قار كوشكىنىندەي تارالىپ جاتىر.

ەۆگەني ۆودولازكين

وسىدان وتىز ەكى جىل بۇرىن ەلىمىز وزىنە ءوزى قوجا مەملەكەتكە اينالدى. ءبارىن جاڭادان باستاۋ وڭاي بولعان جوق. ابدىرادىق. جانتالاستىق. ەكونوميكانى كوتەرەمىز دەدىك، شەتەلدەن ينۆەستيتسيا تارتتىق. پوتسكەڭەستىك ەلدەردىڭ بارىنە ەركىندىك كەلدى، باتىس ەلدەرىنىڭ تەحنولوگيالىق يگىلىكتەرىن تۇتىنا باستادىق. اس تا، توك زامان تۋدى، «نە كيەم، نە ىشەم» دەمەيمىز. بىراق ءبىز وسى ۋاقىت ارالىعىندا اسا ماڭىزدى قۇندىلىق – كىتاپ وقۋ مادەنيەتىن جوعالتىپ الدىق.

يمپەريانىڭ قۇرساۋىندا بولعان قازاق دالاسىندا شوپاندارعا دەيىن كلاسسيكتەردى وقيتىن، ءار اۋىلدا مىندەتتى تۇردە مادەنيەت ۇيلەرى، كىتاپحانالار بولاتىن. سودان بولار، ول كەزدەگى اقپاراتتىڭ ءبارى ساۋاتتى، تۇسىنىكتى، ىقشام، قۇلاققا جاعىمدى ەدى.

قازىرگى قازاق تىلىندەگى جارناما، تەلەۆيدەنيە، سايتتار، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ رەسمي اقپاراتتارى مەن قۇجاتتارىنىڭ ساپاسى سىن كوتەرمەيدى.

قازاق ءتىلىنىڭ تابيعاتىن تۇسىنۋدەن قالدىق. ماعىناسىز سوزدەردىڭ تىزبەگى. ساۋاتتى ۇلتتىڭ عانا جارقىن بولاشاعى بار. ويلاناتىن ۋاقىتىمىزدى وتكىزىپ الماساق يگى...

بالالارىمىزعا ەرتەگى وقۋدىڭ ورنىنا، سمارتفون ۇستاتا سالامىز. وكىنەتىن جاعداي.

قازىرگى قولدانىسقا ەنىپ كەتكەن سۇمدىق قەتەلەر: «تىلدەردى وقىتۋدىڭ رەسپۋبليكالىق ورتالىعى، بالالاردىڭ تولىق ەمەس كۇندىك توپتارى، مىندەتتى مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ قورىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنىڭ، مادەنيەت جانە ونەر قىزمەتكەرلەرىنىڭ كۇنى، مالىمەتتەردى ەنگىزۋ، باياندالعاننىڭ نەگىزىندە، قۇزىرەتتەر ورتالىعى، ينۆەستيتسيالار، كەلىسسوزدەردى جۇرگىزۋ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىمەن جاريالانعان كونكۋرسقا قاتىسۋشىلاردىڭ ءتىزىمى، لاۋازىمدى ادام، كونفەرەنتسيانىڭ شەڭبەرىندە، اعىمداعى جىلدىڭ قاڭتار ايىنىڭ 25-كۇنىنە دەيىن، جاڭا بۋىننىڭ ۋلترادىبىستىق زەرتتەۋى، مەكەمەلەردىڭ ەسەبىنەن، زەرتتەۋدىڭ فۋنكتسيونالدىق ادىستەرىنىڭ ماماندارى، تۋىلعان كۇن جانە ت.س.س».

كورسەتىلگەن قاتەلەردىڭ دۇرىس نۇسقاسىن كورسەتۋ – بوس اۋرەشىلىك. تۇسىنبەيدى. جاپپاي ساۋات ارتتىرۋ ءۇشىن، سمارتفوننىڭ ورنىنا كىتاپ بولۋ كەرەك. مىندەتتى تۇردە كلاسسيكتەر.

مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر، جۋرناليستەر قاراپايىم گرامماتيكالىق ەرەجەلەردى بىلمەيدى. قازاق ءتىلىنىڭ تابيعاتىن مەڭگەرمەگەن، سويلەم قالاي قۇرالاتىنىنان بەيحابار. «ورىسشا ءماتىننىڭ سوزدەر تىزبەگىن كەرىسىنشە قولدانساڭ بولدى، قازاقشا اۋدارماسى شىعادى» دەگەن وي ميلارىنا كىرىپ كەتكەن. سويلەمدەگى وي، سويلەمدە بولاتىن بولىنبەيتىن بىرلىكتەر جايلى حابارى جوق. جالعاۋ قانداي جاعدايدا جالعانادى، قاي كەزدە جالعانبايدى – ونى بىلمەيدى. بۇل – تەلەۆيدەنيە، سايتتارداعى قازاق ءتىلىنىڭ مۇشكىل جاعدايى.

ساۋاتسىز بلوگەرلەر دە، مادەنيەتسىز انشىلەر دە بۇعان ءوز «ۇلەستەرىن» قوسىپ جاتىر. حالىق، جاس ۇرپاق سولاردىڭ ىستەگەنى دۇرىس ەكەن دەپ ءجۇر. ەركىندىك. «ءاي» دەيتىن قوجا جوق. اركىم بىلگەنىن ىستەپ قالىپ جاتىر. «ساحنادان كيە كەتتى، مادەنيەت وگەي بالانىڭ كۇيىن كەشۋدە»، – دەپ كينورەجيسسيور، جازۋشى ەرمەك تۇرسىنوۆ تالاي ايتىپ ءجۇر. «ويلى قوعام قۇرۋدىڭ باستى ىرگەتاسى ەكونوميكا ەمەس، ساياسات ەمەس. دامۋدىڭ باستى العىشارتى – مادەنيەت».

نەلىكتەن بۇگىن قازاق ءتىلىنىڭ ساپاسى تومەندەپ كەتتى؟ سەبەبى بارىنە ءبارىبىر. ءبارىمىز بىلەمىز جاعدايدىڭ ناشار ەكەنىن. بىراق ايتامىز دا قويامىز، كۇلەمىز دە قويامىز. بۇعان كوپشىلىكتىڭ جانى اۋىرمايدى. ەتىمىز ۇيرەنىپ كەتكەن. قاداعالامايمىز. حالىققا تارالاتىن اقپاراتتى ساپالى سۇزگىدەن وتكىزبەيمىز. رۋحانياتتىڭ كەرەگى جوق، قارىننىڭ ۋايىمى جوق. ودان باسقا نە كەرەك؟...

قازىرگى ادامدار ناعىز ءومىردى سۇرۋدەن قالدى. اسىعىس. جانتالاس. سمارتفونسىز ءومىر سۇرە المايدى. سالدارى – شولاق ويلاۋ. بەلگىلى ءبىر ويدى اياقسىز قالدىرىپ، بىردەن كەلەسى ويعا كوشۋ. ميىمىزدان فراگمەنتارلىق كورىنىستەر عانا زۋىلداپ وتەدى. سمارتفون الەمىندە ءبارى بار. ۋاقىتىڭ اسقان زىمياندىقپەن ۇرلانىپ جاتىر. سانامىز، ويلاۋ قابىلەتىمىز سەمىپ جاتىر. كىتاپ وقيتىنداردىڭ وزدەرىنە كلاسسيكا كەرەك ەمەس. كىتاپ دۇكەندەرىندە كلاسسيكتەردىڭ كىتاپتارى جەتىستىككە جەتۋدى ۇيرەتەتىندەردەن ارزان تۇرادى. سۇرانىس جوق. ينستاجۇلدىزداردىڭ ۇيرەتەتىن باستى يدەياسى  – قالاي دا بايۋ. ولارعا تەلمىرگەن جۇرت...

بەلگىلى رەداكتور نازگۇل قوجابەكتىڭ تەلەگرام ارناسىنان الىنعان قاتەلەر: «بارۋ قاجەت ەمەس، تاقتىڭ مۇراگەرى، قازاقستان تاۋارلىق اشتىققا تاپ بولدى، باعىڭىزدى سىناڭىز، الەۋمەتتىك – گۋمانيتارلىق جانە پەداگوگيكالىق عىلىمدار بويىنشا جۇمىس توبى، قارجىلىق ساۋاتتىلىققا وقىتۋ، بايدەن ءوزىنىڭ جاسىن ۇمىتتى ما، ۇمىتىپ قالدىق ەكەنبىز، كوتەرىڭكى كوڭىل-كۇيدەگى ادام، بارلىعىنا سالەم، الەم ادەبيەتىنىڭ جيناعى، اقبوز اتتاعى حانزادا، دانەكەرشى، تاقيادا جۇرسەم، قوناقجايلى، قازاق ءتىلىن بۇلعاماڭىز، قورقىنىشپەن ءومىر سۇرەدى، تالدىرماشتاي قىز، بولۋ كەرەك ەكەنىمىزدى، سۇتپەن شاي، اتى-ءجونىن ۇمىتتىم، قولدانبانى جۇكتە، ەنەسى تاراپىنان قىسىم كورسەتىلگەن، ءسىز، جۇمىس ىزدەيدى،  نە جوعالتاسىڭ، دەتەكتيۆتى جانر، بۇل كىتاپ ايىپتاۋ دا، اعىنان جارىلۋ دا بولىپ تابىلمايدى، يتكە سۇيەك لاقتىرۋ، ادامداردى زىندانعا لاقتىرۋ، سالماق جوعالتۋ، ساراپشىلىق كوميسسياسى، دەرلىك دۇرىس، بالىق تازالاۋ، ەگىننىڭ شىعىمدىلىعى، جەڭدەرىن ءتۇرىپ، بىردەڭە ىستەۋ كەرەك شىعارمىز، ۇلتتىق كيىمدە كەلەدى جانە ت.س.س.».

پرەزيدەنت ق.ك. توقاەۆ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ 32-ءشى سەسسياسىندا «قازاق ءتىلى ءبىلىم مەن پروگرەستىڭ ءتىلى بولۋى ءتيىس. ونى بۇگىن ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتى مەڭگەرۋى كەرەك. قازاق ءتىلى ازاماتتىق بىرىگۋدىڭ پارمەندى قۇرالى بولادى. مادەني، رۋحاني بىرلىكتىڭ سيمۆولىنا اينالادى»، – دەپ ايتتى. جاقسى باستاما. ءبارىمىز قولدايمىز.

قالىپتاسقان جاعدايعا ءارى قاراي كوز جۇما قاراۋعا بولمايدى. اۆگەيدىڭ ات قوراسىن تازالاۋدى ءبىلىم سالاسىنان، بالاباقشادان باستاۋ كەرەك ەكەنى بەلگىلى. بۇل تۇرعىدا، ءوز قۇزىرەتىمىز شەگىندە مەملەكەتتىك قىزمەت جۇيەسى بويىنشا ۇسىنىستارىمىز بار. مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ ادەپ كودەكسىنە كىتاپ وقۋ، تەاترعا بارۋ، ونەردى تۇسىنە ءبىلۋ تۋرالى باپتار ەنگىزۋ. مەملەكەتتىك ورگانعا جۇمىسقا قابىلدانار الدىندا ۇمىتكەردەن قازاق، ورىس كلاسسيكالىق ادەبيەتىنەن اۋىزشا، جازباشا (شىعارما) ەمتيحان الۋ. تەست سەنىڭ رۋحاني دۇنيەڭنىڭ، ساۋاتىڭنىڭ دەڭگەيىن بەلگىلەي المايدى. بۇل تالاپتى زاڭناماعا، كونكۋرس تارتىبىنە ەنگىزۋ. مەملەكەتتىك ورگاننىڭ وزىندە تۇراقتى نەگىزدە مادەني باعىتتاعى كورپوراتيۆتىك ءىس-شارالار وتكىزۋ.

كىتاپ وقيتىن قىزمەتكەرلەر ساۋاتسىزدىققا جول بەرمەيدى. قازاقشا زاڭ ءتىلى دە تۇسىنىكتى، ىقشام بولادى. كىتاپ وقيتىن ۇرپاق پارا بەرمەيدى، پارا المايدى. وسى جولمەن ءبىز بىرنەشە پروبلەمانى شەشەمىز – ساۋاتسىزدىق جويىلادى، سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەستىڭ قاجەتتىلىگى جويىلادى.

ارايلىم راحمەتوۆا، 

قر ءتسدياوم ءتىل ساياساتى باسقارماسىنىڭ باس ساراپشىسى

Abai.kz