حح عاسىر قازاقستاندا تىكەلەي ۇجىمداستىرۋ 1929 جىلى باستالدى. 1930 جىلدىڭ 1 ساۋىرىنە دەيىن شارۋاشىلىقتاردىڭ 50%-ى ۇجىمداستىرۋمەن قامتىلدى. رەسپۋبليكالىق باسشىلىق ف.ي. گولوششەكين بۇل ارەكەتتى قازاقستانداعى «كىشى قازان» قاجەتتىلىگىمەن تىكەلەي بايلانىستىردى. ۇجىمداستىرۋدىڭ اپاتتى سالدارى (ون مىڭداعان جەر اۋدارىلعاندار مەن كونتسلاگەرلەرگە سوتتالعاندار، ميلليونداعان قۇرباندار) كوشپەلى حالىقتى جوسپارلى وتىرىقشى دەپ اتالاتىن جاعدايمەن كۇشەيتتى.

شارۋاشىلىق ماسەلەسىنەن مۇلدە بەيحابار پارتيا ديلەتانتتارى كولحوز ورتالىقتارىنا جۇزدەگەن مىڭ باس مالدى شوعىرلاندىردى، كيىز ۇيلەردەن تازا ورامدار مەن كوشەلەر جاسادى. قازاقتار قىستاۋلارىنان قۋىلىپ، جوعارىدان تاپسىرىسپەن تىگىلگەن كيىز ۇيلەردە جويىلۋعا ۇشىرادى. اسىرەسە رەسەيدىڭ ورتالىقتارىنان كەلگەن «جيىرما بەس مىڭ» جۇمىسشى جۇمىس ىستەيتىن ايماقتاردا شىعىن كوپ بولدى.

سونىڭ سالدارىنان اشارشىلىق پەن ءتۇرلى ىندەتتەردىڭ سالدارىنان وسى جىلدارى قازاق حالقىنىڭ 50 پايىزى (2,5 ملن.) قىرىلدى. پوپۋلياتسيانىڭ كوبەيۋى توقتاتىلدى، جىنىستىق جانە جاستىق قۇرىلىم بۇزىلدى. بۇل بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ناقتى كورىنىس بەرەدى. 1929 جىلى ورتالىق ۇكىمەتتىڭ تىكەلەي قولداۋىمەن گولوششەكين رەسپۋبليكا ۇكىمەتى جانىنان قونىس اۋدارۋ باسقارماسىن ۇيىمداستىردى. ونىڭ جارعىسىندا قونىس اۋدارۋشىلارعا ارنايى جەر قورى ءبولىنىپ، ول جەرگە بايىرعى ۇلت وكىلدەرىن بەكىتۋ ارقىلى قۇرىلاتىنى، ت.ب. كوشپەلىلەردى جاپپاي ۇجىمداستىرۋ مەن جاپپاي وتىرىقشىلاندىرۋدى جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى.

ءبىراز ۋاقىتتان بەرى قازاقتار ءۇشىن قايعىلى سالدارى بولعان بىرقاتار شەشىمدەر قابىلداندى. 1928 جىلى 27 تامىزدا قازتسيك پەن قازاق اكسر حالىق كوميسسارلار كەڭەسىنىڭ «بايلىق شارۋاشىلىقتارىن تاركىلەۋ تۋرالى»، سول جىلدىڭ 13 قىركۇيەگىندە «تاركىلەۋگە قارسى كۇرەسكەنى ءۇشىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك تۋرالى» بىرلەسكەن قاۋلىلارى قابىلداندى. جانە ءىرى جارتىلاي فەودالدىق بايلاردى قۋىپ شىعارۋ». 1930 جىلى 19 اقپاندا «ۇزدىكسىز ۇجىمداستىرۋ ايماقتارىندا اۋىل شارۋاشىلىعىن سوتسياليستىك قايتا قۇرۋدى كۇشەيتۋ جانە كۋلاكتار ​​مەن بايلارمەن كۇرەسۋ شارالارى تۋرالى» قابىلداندى.

بۇل زورلىق-زومبىلىق شارالارىنا حالىق كەيدە قولدارىنا قارۋ الىپ، اشىق قارسىلىق كورسەتتى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ 1992 جىلى 7 جەلتوقسانداعى قورىتىندىلارى مەن قاۋلىسىندا قازاقستاندا 1921-1931 جج. ستاليندىك كۇشتەپ ۇجىمداستىرۋعا قارسى قازاقتاردىڭ 372 كوتەرىلىسى بولدى، وعان 80 مىڭنان استام ادام قاتىستى.

ولار اسىرەسە سوزاق، شەمونايحا، بۇقتىرما، ىرعىز، قازالى، قارماقشى، سامارا، ابىرالى، شىڭعىستاۋ، قاستەك، بالقاش، شۇبارتاۋ، ماڭعىستاۋداعى كوتەرىلىستىڭ قايعىلى زارداپتارىمەن تانىمال. ولار حالىقتىڭ باسقا رەسپۋبليكالارعا، ونىڭ ىشىندە شەت ەلدەرگە قونىس اۋدارۋىمەن اياقتالدى.

سونىمەن، 1930 جىلدىڭ باسىنان 1931 جىلدىڭ ورتاسىنا دەيىن قازاقستان اۋماعىنان 281230 شارۋا قوجالىعى كوشىپ كەلدى. ولاردىڭ ەداۋىر بولىگى قىتاي، يران، اۋعانستان تەرريتوريالارىنا قونىس اۋداردى. جاپپاي اشارشىلىق جىلدارىندا قازاقستاننان 1 ميلليون 130 مىڭ ادام قونىس اۋدارسا، ونىڭ 676 مىڭى ۇيلەرىن ءبىرجولا تاستاپ كەتسە، تەك 454 مىڭى عانا ەلگە ورالعان. 1930 جىلدارداعى گپۋ ورگاندارى جۇرگىزگەن جازالاۋ ارەكەتتەرىنىڭ ناتيجەسىندە.

20 عاسىردا كوتەرىلىستەر مەن قوزعالىستارعا قاتىسقانى ءۇشىن 5551 ادام جاۋاپقا تارتىلىپ، ونىڭ 883-ءى اتىلعان. بۇل تەك گپۋ جاعىنان زارداپ شەككەن ادامدار ەكەنىن ەسكەرىڭىز. ال ولاردىڭ قانشاسى قولباسشىلار مەن رەۆوليۋتسيالىق ۇشتىكتەردىڭ قياناتىنىڭ كەسىرىنەن قازا تاپتى؟ اشارشىلىق پەن ونىمەن بايلانىستى ءتۇرلى ىندەتتەردىڭ سالدارىنان وسى جىلدار ىشىندە بۇكىل قازاق حالقىنىڭ 49 پايىزى قىرىلدى!

1931-1933 جىلدارداعى اشارشىلىقتان قازاقستاندا قانشا ادام ولگەنىن ناقتى ەشكىم بىلمەيدى. قازاقستان بۇرىن-سوڭدى بولماعان الەۋمەتتىك ەكسپەريمەنتتىڭ الىپ سىناق الاڭىنا اينالدى.

بۇل جەردە قازاقستان ەتنوستارىنىڭ ءداستۇرلى ءومىر ءسۇرۋ جۇيەلەرىن بۇزۋمەن اياقتالىپ، اقىر سوڭىندا «ارتتا قالعان حالىقتاردىڭ كاپيتاليزمدى اينالىپ ءوتىپ، سوتسياليزمگە ءوتۋ مۇمكىندىگى تۋرالى» ورتودوكسالدى ماركسيستىك پوستۋلاتتى جۇزەگە اسىرۋعا قىلمىستىق ارەكەت جاسالدى. ادامزات تاريحىندا بۇرىن-سوڭدى بولماعان اپات تولىق ايتۋگا بولادى.

كەرىمسال جۇباتقانوۆ

Abai.kz