كىم دە بولسا قازاق بولىپ تۋىلعانىمەن «قازاق» بولا سالمايدى. ول ءۇشىن ۇرپاقتى التىن دىڭگەككە جەتەلەيتىن ۇلتتىق تاربيە قاجەت. بىراق كۇنكورىس قامىمەن ۇدىرە كوشىپ، بۇرىنعى ءداستۇر جالعاستىعى، تاربيە ساباقتاستىعى ۇزىلگەن زاماندا – ۇلتتىق تاربيە شايىلۋ ۇستىندە. جاسىرىپ نەعىلايىق، قازىرگى قاريالار اراسىندا «اقساقال» بولۋدىڭ قانداي ەكەنى، جىگىتتەردە – «قازاق جىگىتى»، قىزداردا – «قازاق قىزى»، كەلىندە – «قازاق كەلىنى» جانە ت.ب. تۋرالى ناقتى تۇسىنىكتەر تايازداپ كەتتى. اركىم ءوز بىلگەنىمەن قازاققا ۇقساپ باعۋدا! ءبىز وسى ۋاقىتقا دەيىن قازاق بولمىسىن اشاتىن «اتا-اپا»، «اعا-ءىنى»، «باۋىر-قارىنداس»، «اقساقال-جىگىت»، «قىز-كەلىن»، «ناعاشى-جيەن» جانە باسقا كوپتەگەن قاتىناستاردىڭ قانداي ەكەنى ءتۇرالى ناقتى «قاعيدا» قابىلداي المادىق. تىپتەن، ۇلتتىق دەڭگەيدە ءوزىمىزدى «قازاق ەتىپ» تاربيەلەۋ دە كومەسكىلەنە ءتۇستى. سوندىقتان، شاشىراڭقى تاربيە شالاعاي قازاقتى «وندىرۋدە»! وسىنىڭ اسەرىنەن بويىمىزعا كورىنگەننىڭ قاڭسىعى سىڭۋدەيىن ءسىڭىپ جاتىر.

كىم دە بولسا قازاق بولىپ تۋىلعانىمەن «قازاق» بولا سالمايدى. ول ءۇشىن ۇرپاقتى التىن دىڭگەككە جەتەلەيتىن ۇلتتىق تاربيە قاجەت. بىراق كۇنكورىس قامىمەن ۇدىرە كوشىپ، بۇرىنعى ءداستۇر جالعاستىعى، تاربيە ساباقتاستىعى ۇزىلگەن زاماندا – ۇلتتىق تاربيە شايىلۋ ۇستىندە. جاسىرىپ نەعىلايىق، قازىرگى قاريالار اراسىندا «اقساقال» بولۋدىڭ قانداي ەكەنى، جىگىتتەردە – «قازاق جىگىتى»، قىزداردا – «قازاق قىزى»، كەلىندە – «قازاق كەلىنى» جانە ت.ب. تۋرالى ناقتى تۇسىنىكتەر تايازداپ كەتتى. اركىم ءوز بىلگەنىمەن قازاققا ۇقساپ باعۋدا! ءبىز وسى ۋاقىتقا دەيىن قازاق بولمىسىن اشاتىن «اتا-اپا»، «اعا-ءىنى»، «باۋىر-قارىنداس»، «اقساقال-جىگىت»، «قىز-كەلىن»، «ناعاشى-جيەن» جانە باسقا كوپتەگەن قاتىناستاردىڭ قانداي ەكەنى ءتۇرالى ناقتى «قاعيدا» قابىلداي المادىق. تىپتەن، ۇلتتىق دەڭگەيدە ءوزىمىزدى «قازاق ەتىپ» تاربيەلەۋ دە كومەسكىلەنە ءتۇستى. سوندىقتان، شاشىراڭقى تاربيە شالاعاي قازاقتى «وندىرۋدە»! وسىنىڭ اسەرىنەن بويىمىزعا كورىنگەننىڭ قاڭسىعى سىڭۋدەيىن ءسىڭىپ جاتىر.

بۇل ءۇردىستى توقتاتۋدىڭ جولى بار ما؟ ماسەلەنىڭ بار ءتۇيىنى وسى كۇرمەۋدى شەشۋدە دەپ ويلايمىز. ونىڭ الدىن الۋ ءۇشىن تاۋلسىزدىكتەن كەيىن «مەملەكەت قۇرۋشى ۇلت» رەتىندە قازاق ۇلتى تەز ارادا «قازاقتانۋ» ينستيتۋتىن قۇرىپ، ءوزىن-ءوزى تانۋدى قولعا الۋى قاجەت ەدى. سوندا ۇلتتىق بولمىستى قارقىندى دامۋىتۋعا، وزىندىك ۇلتتىق كەلبەتتى قالىپتاستىرۋعا، سول ارقىلى الەمدىك باسەكەلەستىككە قابىلەتتى ۇلتقا اينالۋعا تەوريالىق نەگىز جاسالىنىپ، ۇلتتىعىمىزدى نىعايتۋعا بۇگىنگىدەي بەيبەرەكەت تۇردە ەمەس، سانالى − بىرتۇتاستىعىمىزبەن، بىرتەكتىلىگىمىزبەن قادام باسار ەدىك. وكىنىشكە وراي، ولاي بولمادى...

اقپاراتتى اقتارا وتىرىپ، بۇل تاقىرىپتا جازبالار از ەكەنىنە كوز جەتكىزدىك. تەك بەلگىلى بلوگەر بولات نۋكەنۇلى «قازاق حالقى باي-قۋاتتى بولۋى ءۇشىن نە ىستەۋى كەرەك!» دەگەن شىعارما ۇسىنىپ، ءبىرشاما تالپىنىس جاساپتى (http://content.foto.mail.ru/bk/bolat53/_myphoto/i-86.jpg).  ەندى، سودان ءۇزىندى كەلتىرە وتىرىپ، ويىمىزدى جالعاستىرامىز. مۇندا ماسەلەنى زەرتتەۋ ادىستەمەسىنىڭ نەگىزى دۇرىس كورسەتىلگەن: «وزگە ەتنيكالىق توپ وكىلدەرى مەملەكەت قۇرۋشى بايىرعى ۇلت توڭىرەگىنە توپتاسىپ، ءبىرتۇتاس حالىق بولىپ، ءبىر تىلدە سويلەپ، بولاشاققا سەنىمدى تۇردە اياق باسۋى ءتيىس». شىنىندا دا، قوعام وسى قاعيدانى تۇتاس قابىلداعان جاعدايدا قوعامدا «قازاق دەگەن كىم؟»، «قالاي قازاق بولۋ كەرەك؟»، «ول ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟» دەگەن سۇراقتار تۋار ەدى. سول كەزدە بۇل سۇراقتارعا وزگەلەر ەمەس، قازاقتىڭ ءوزى جاۋاپ بەرۋگە ءماجبۇر بولار ەدى. ال قازىر بۇل سۇراقتاردى وزگەلەر تۇگىلى قازاقتىڭ ءوزى وزىنە قويماي وتىر. سەبەبى، بولمىسى شاشىراڭقى كۇيگە تۇسكەن حالىق «بولمىس تۇتاستىعىن» ءالى دۇرىس ۇعا الماي جاتىر. مەنىڭشە، سولاي. ەندى وسى ماسەلەگە ارنايى توقتالامىز. مۇندا ءبىر-بىرىنە قارسى بىرنەشە كوزقاراستار بار:

1.  «مەملەكەت ۇستانىمى». قازىر مەملەكەتتىڭ ۇلتتىق ساياساتى «قازاق بولمىسىن» قالىپتاستىرۋ، ونى الەمگە «قازاقستاندىق برەند» رەتىندە ۇسىنۋدان گورى، قازىرگى قازاقتاردى تەزدەتىپ جاھاندانۋ پروتسەسىنە ەنگىزۋدى كوزدەيدى. مىسالى، جاستاردى شەت ەلدەردە وقىتۋدىڭ ارتىقشىلىعىن دارىپتەۋ، «ءۇش تۇعىرلى ءتىل» باعدارلاماسىن قابىلداۋ، وقىتۋ جۇيەسىن باتىس ۇلگىسىنە كوشىرۋ جانە ت.س.س. ارينە، ءۇش-ءتورت تىلدە ەمىن-ەركىن سويلەۋ جامان ەمەس. الەمنىڭ قاي بۇرىشىندا ءوزىن ەركىن ۇستايتىن قازاق بولۋ ودان دا جاقسى! بىراق شىندىق تەك وسىندا ما؟! ويلانايىق...

بۇل «مەملەكەتتىڭ ۇستانىم» قازاق ۇلتىنىڭ تراگەديالىق تاريحى مەن زامانا ماسەلەلەرىنىڭ استارىنا تەرەڭ بويلاماۋدان تۋىنداعان دەسە بولادى. ياعني، ءبىز ءۇشىن جاھاندانۋدىڭ جويقىن ىقپالىن ەلەمەي: «ۇلتىمىزدىڭ مادەني-رۋحاني ىرگەتاسى شايىلمايدى» − دەپ ساناۋ ناعىز جايباراقاتتىق، جاۋاپسىزدىق! ويتكەنى، مۇنىڭ استارىندا «ءوز جەرىندە «قازاق» دەگەن اتپەن بىرىگىپ، مەملەكەت قۇرعاننان نەبىر تاريحي كاتاكليزمدەرگە تاپ بولعان ۇلتتىڭ بۇگىنگى رۋحى بۇرىنعىدان مىڭ-مىڭ ەسە قۋاتتى رۋحاني ەكسپانسياعا توتەپ بەرۋگە شاماسى جەتە مە؟» دەگەن سۇراق تۇر. ونىڭ ۇستىنە قازىرگى «ەكسپانسيادا» كوزگە كورىنىپ تۇرعان «جاۋ» جوق: كىممەن كۇرەسەرىڭدى، قالاي كۇرەسەرىڭدى ۇعۋ قيىن. سوندىقتان بۇعان جاۋاپ رەتىندە ۇلتتىق داستۇردە كونسەرۆاتيۆتىك كوزقاراس پايدا بولۋدا. ءيا، ونداي كونسەرۆاتيزمنىڭ سىنعا ۇشىراپ جاتقانىنا قاراماستان، قازىرگى جاعدايدا ۇلت ءۇشىن ونىڭ باسىم بولعانى ءتيىمدى. ونسىز – ءبىزدىڭ ۇلتتىعىمىز (سالت-ءداستۇر، ادەت-عۇرىپ جانە ت.ت.) جەلدىڭ ىڭعايىمەن دومالايتىن قاڭباققا اينالار ەدى...

بىراق ءوزىن-ءوزى قورعاي المايتىن، دامىتا المايتىن «كورسوقىر كونسەرۆاتيزم» ۇلتتىق ءداستۇردى جويىپ تىنادى! قالاي؟ سەبەبى، حالىقتىڭ مەملەكەتتىڭ ىرگەتاسىن قۇرايتىن سۋبەكت رەتىندەگى نەگىزگى مىندەتى – ونىڭ جەكەلەگەن وكىلدەرىنىڭ حامەلەونداي قۇبىلىپ كەز كەلگەن ورتاعا ءسىڭىپ كەتە الۋىن قامتاماسىز ەتۋ ەمەس.  حالىقتىڭ (ۇلتتىڭ) سۋبەكت رەتىندەگى باستى مىندەتى – ءوزىن الەمدەگى بارلىق مەملەكەتتەر مەن ۇلتتاردان ەرەكشەلەپ تۇرا الاتىنداي «وزىندىك بولمىسىن» ءتۇزۋى. ال بۇل «مىندەتتىڭ» دىڭگەگى – وسى جەردىڭ تاريحي قوجاسى بولىپ تابىلاتىن نەگىزگى حالىقتىڭ «ۇلتتىق بولمىسىنان» قۇرالاتىنى» − اينىماس اقيقات!  بۇكىل الەم وسىلاي دامۋدا. ونىڭ جارقىن مىسالى جەتكىلىكتى: جاپون، نەمىس، سكانديناۆ حالىقتارى، نەمەسە، بىرىككەن اراب امىرلىگى، ءۇندى، قىتاي جانە ت.ب. كوپتەگەن ەلدەردى اتاي الامىز. بۇل ولشەم بويىنشا ورتالىق ازيا ەلدەرىنەن وزبەكتەر مەن تۇركىمەندەر، ءىشىنارا تاجىكتەر ەرەكشەلەنىپ تۇر دەپ ويلايمىز...  مىنە، سوندىقتان مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قولداۋ تاپپاعان ۇلتتىق ماسەلە جوعارىدا ايتقانداي «كورسوقىر كونسەرۆاتيزمگە» جەتەلەپ، مەملەكەتتىڭ دامۋىنا كەدەرگى بولا باستايدى. بۇل قۇلدىراۋمەن بىرگە ۇلت تا ازىپ-توزا بەرەدى...

سونىمەن، «مەملەكەتتىك ۇستانىمنىڭ» جاعىمسىز جاعى مىنادا دەپ بىلەمىز: ول – قازاقستانداعى قازاق ۇلتىنىڭ ستاتۋسى جونىندە ءبىر ايقىندىققا قول جەتكىزبەي جاتىپ، ۋاقىتتى جىلدامداتقىمىز كەلەتىنى. شىنىندا دا، قازىر مەملەكەت كەلبەتى (ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، مادەني، رۋحاني باعىتتار) ايقىندالماي جاتقاندا − مەملەكەت قۇرۋشى قازاقتى قارقىندى تۇردە «الەمدىك قازاققا» اينالدىرۋ بىزگە قانشالىقتى پايدالى؟ ءبىز «الەم ءبىزدى تانىدى» دەپ ءجيى ايتامىز. بىراق ءوز ەلى مەن جەرىندە وتىرىپ «ۇلتتىق بولمىسى» السىرەگەن ۇلتتىڭ (حالىقتىڭ) «تانىعان الەمدە» قانشالىقتى بەدەلگە يە ەكەندىگى تۋرالى ويلاندىق پا؟ ونىڭ «ءوزىن-ءوزى ساقتاۋ يممۋنيتەتى جويىلىپ كەتپەي مە؟» دەپ سۇرادىق پا؟.. ەندەشە ەشبىر مويمەڭكەسىز «بۇنداي ۇستانىمنىڭ ۇلتتىق دامۋدا پايداسىنان زيانى باسىم» دەپ اشىق ايتۋىمىز قاجەت. بۇل − وتە وزەكتى، ايتۋعا لايىق ماسەلە. ويتكەنى، جاراتۋشى ءاربىر حالىققا تاريحي جاۋاپكەرشىلىكتى (ميسسيانى) ۇنەمى جۇكتەي بەرمەيدى...، ونداي تاعدىر ۇلتقا ءبىر-اق رەت بەرىلۋى مۇمكىن!

 2. «ۇلتشىلدىق ۇستانىمى». مۇنىڭ ءوزى دە بىرنەشە تارماققا بولىنەدى: ءبىرى – «الەمدە ءبىرىنشى بولىپ جىلقىنى قولعا ۇيرەتىپ، مال ءوسىرۋ مەن ونىڭ ونىمدەرىن ۇقساتۋ مادەنيەتىن جوعارى دەڭگەيگە كوتەرىپ، ات تۇياعى جەتكەن جەردىڭ ءبارىن ءتيىمدى پايدالانىپ، قورشاعان ورتامەن-تابيعاتپەن ۇيلەسىمدى قارىم قاتىناس ورناتا  بىلگەن بابالارىمىز ءوز بولمىسى مەن زامانىنا ساي باقىتتى ءومىر ءسۇرىپ، ۇلت مادەنيەتىن دامىتقان. ول كەزەڭدەردە، الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىنىڭ تۇرعىندارى ومىرلەرىنە قاۋىپ ءتوندىرىپ جابايى اڭ اۋلاپ، ەتىن جەپ، تەرىسىن كيىم ەتىپ جۇرگەن زامان ەكەن… وسىنداي تاڭدانعاندار مەن تامسانعانداردىڭ قاتارى كوبەيىپ، اقىرى «ۇلى جىبەك جولى» قازاق دالاسىنىڭ ۇستىمەن ءوتىپتى...» (ب.بۋتەەۆ) دەپ كەلەتىن، وتكەندى اڭسايتىن «اسقاق تاريحشىل ۇستانىم» بولسا، ەكىنشى-ءۇشىنشى جانە ت.ب. قاتاردا – «اسىرە ۇلتشىلدىق»، «قاتاڭ» («جۇمساق») ۇلتشىلدىق», تىپتەن، «ۇلتسىزدانعان ۇلتشىلدىق» دەيتىن قۇبىلىستار دا كەزدەسەدى! ارينە، ءبىز  قازىرگى قازاقتىڭ «ۇلتتىق بولمىسى» تاريحي جاعدايدا قالىپتاسقانىن، ونىڭ نەبىر كۇردەلى زامانداردا شىڭدالىپ، بۇگىنگى ۇرپاققا جەتكەنىن − ماقتانىشپەن ەسكە الامىز. مۇنى «ۇلتتىق سەزىمدى وياتۋشى فاكتور» دەپ مويىندايمىز! بىراق وسى فاكتوردى دۇرىس قولدانىپ وتىرمىز با؟ «ءيا» دەسەك − قاتەلەسەمىز. سەبەبى، قازىردىڭ وزىندە ءبىز ءوز ارامىزدا بابالار جاساعان اسقاق تاريحتى بولىسە الماي، ءبىرتۇتاس حالىق رەتىندە كورىنە الماي وتىرعانىمىز وتىرىك ەمەس. سىرت كوزگە ءبارى دۇرىس سەكىلدى − ماقتاناتىن تاريح بار، ونى جالعاستىرۋشى حالىق بار... دەگەندەي. الايدا، ماقتاناتىن تۇگى جوق! بولماسا، قازىرگى قازاق زيالىلارى جيىلىپ الىپ: «قايتسەك قازاق بولامىز؟»، «ءتىلىمىز نەگە شورقاق؟»، «ۇرپاق قايدا بارادى؟» جانە ت.ب. زارزامان سارىنىن سالماس ەدى عوي!!!

 «ۇلتسىزدانعان ۇلتشىلدار» وزگە ءتىل اياسىندا ءدىلى مەن بولمىسى دەفورماتسياعا ۇشىراعان، الايدا وزدەرىن «قازاق» دەپ تانيتىن ۇلت وكىلدەرى اراسىندا ءجيى ۇشىراسادى. ولار دا «ۇلتىم» دەگەندە ەگىلىپ تۇرادى، بىراق «ۇلتتىق بولمىس» توڭىرەگىندەگى ۇستانىمى كوسموپوليتيزمگە سايكەس. وسى جاعىنان العاندا ولاردىڭ ۇستانىمى «مەملەكەتتىككە» مەيلىنشە جاقىن. ولاردىڭ كوپشىلىگى قازاقتىڭ ءالى كۇنگە ۇستاناتىن ءبىرشاما سالت-داستۇرلەرىن جاتىرقاي قابىلدايدى. كەيدە، مۇلدەم قابىلداي المايدى − «مامبەتى»، «مامبەتيزم» دەپ مىسقىلدايدى...  (ونى مەنىڭ جەتىنشى اتام مامبەت باتىر ەستىسە عوي شىركىن!..). مىسالى، اقىن ولجاس سۇلەيمەنوۆ قازاقتى تەزىرەك «الەمدىك ۇلت» قاتارىنان كورۋدى ارمانداسا، حالىققا تانىمال بولۋعا ۇمتىلعان بىرقاتار ءورىستىلدى (اعىلشىن ءتىلدى) ازاماتتار «قازىر قازاق سورلى كۇيدە بولسا، بۇل − قازاقتىڭ بەيشارالىعىنان» دەگەندى دالەلدەۋمەن ءجۇر.  (بىرجاقتى كىنالاۋ بولماس ءۇشىن، بۇل قاتاردا قازاقى ورتادا ءوسىپ، قازاقى تاربيەدەن قۇر قالعان ۇلت وكىلدەرى بار ەكەنىن ەسكەرەمىز. ۇلتتىق بولمىس ءۇشىن ولاردىڭ «اياقتان شالۋى» العاشقىلاردان ءبىر مىسقال كەم ەمەس، مۇمكىن – ودان گورى قاۋىپتىرەك بولار). «ىشتەن شىققان جاۋ جامان» دەپ قازاق وسىندايدا ايتسا كەرەك...

سونىمەن، قازاق حالقى رۋحاني-مادەني باي-قۋاتتى بولۋى ءۇشىن نە ىستەۋى كەرەك؟ ول ءۇشىن قازاق ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن، قازىرگى زاماندا وعان قانداي ميسسيا جۇكتەلگەنىن ءبىلۋى كەرەك. سونىمەن بىرگە، بولاشاق قالاي بولارىن بولجاۋى قاجەت. ەگەر وسى ماسەلەنى ۇلت ءوزىنىڭ الدىنا اشىق قويۋعا قول جەتكىزسسە، وندا ول كوپ قينالماي-اق «قازاقتىعىن» ساقتاي وتىرىپ الەمدىك باسكەلەستىككە تۇسە الارىن ۇعار ەدى. ۇلتتىق سانادا وسىنداي «تۇسىنىك» بولسا − جاھاندانۋعا تەك «ۇلتتىق برەندپەن» ورنەكتەلگەن ەكونوميكا ارقىلى ەنەتىنىمىزدى انىقتاپ الار ەدىك. ياعني، قازىرگى باستى مىندەت − «ەكونوميكالىق ورلەۋگە» «ۇلتتىق بولمىسپەن» بارعاندا عانا ناتيجە بولارىن ۇعار ەدىك. ەندەشە، ەڭ الدىمەن، ءبىر-بىرىنەن اجىراعىسىز وسى ماسەلەلەردى شەشۋگە ءتيىسپىز: نىعايعان ەكونوميكا – ۇلت بولمىسىن نىعايتادى،  ۇلتتىق بولمىستى تەرىستەيتىن ەكونوميكا − مىندەتتى تۇردە ءوزىن-ءوزى قيراتادى، تۇراقسىزدىققا اپارادى! سول سەبەپتى − «قازاق بولۋ وڭاي ما؟» دەگەن سۇراق اسا ماڭىزدى!

ب. بۋتەەۆ تاعى ءبىر قۇندى پرينتسيپتەردى اتايدى: ولار − «جەكە تۇلعا»، «جاۋاپكەرشىلىك ورتا»، «ۇلتتىق سانا». بىراق وسىعان بايلانىستى كەلتىرگەن تۇجىرىمى كوڭىلگە قونىمسىزداۋ: «اتا-بابالارىمىز كۇشتى مەملەكەتتىلىكتى جەكە باستىڭ ەركىندىگى (؟) ءۇشىن  قۇرباندىققا شالىپ، مەملەكەتتىلىكتى كۇشەيتۋگە ءجوندى كوڭىل بولمەي ءجۇرىپ (؟), باسقا ەلدىڭ بودانى بولىپ قالدى. ال قازىر كەرىسىنشە، ەگەمەندىك جاعدايىندا مەملەكەتتىگىمىزدى كۇشەيتۋگە كوپ كوڭىل بولىنگەنىمەن، اسىرەسە سوڭعى 100 جىلدا توز-توزى شىققان قازاق ازاماتتىق قوعامى (؟) ءالسىز بولعاندىقتان − ۇلتتىق قوعامدىق سانا وتە تومەنگى دەڭگەيدە بولىپ تۇر» دەگەن.

ەندى وسىنى تالداعاندا مىندەتتى تۇردە «تاريحتاعى جەكە تۇلعانىڭ ءرولى» تۋرالى تەورياعا تىرەلەمىز. ول تەوريادا «مەملەكەتتىڭ كۇيرەۋى جەكە تۇلعانىڭ ەركىندىگىنەن تۋىندامايدى». وندا: «جەكە تۇلعانىڭ ەركىندىگى تەك حالىقپەن بىرگە بولسا عانا ماعىنالى» دەلىنگەن. (ەركىندىك − «تۇلعا» مەن «حالىق» ماقساتىنىڭ ءبىر ارنادا توعىسۋى). كەرىسىنشە، «جەكە تۇلعا» قانداي دا ءبىر نارسەگە (ۇلت مۇددەسىنەن الشاق) باسىبايلى (تاۋەلدى) بولىپ قالسا − مەملەكەت ازىپ-توزا باستايدى. مىسالى، تۇركى جۇرتىنا تىكەلەي قاتىسى بار حازار مەملەكەتىن كۇيرەتكەن كەسەل «كوررۋپتسيا» دەپ اتالعان. حازار ەلىندە كوررۋپتسيا تۇلعا تاراپىنان قولداۋ تاپتى. بۇل تاريحتا بەلگىلى جايت.  «ال بۇعان دەم بەرۋشى «سىرتقى كۇش» −  «حالىقتى، اسىرەسە، بيلىكتى تۇتاسىمەن ۇستەمە قارىزبەن بايلاپ-ماتاپ العان ەۆرەيلەر ەدى» دەپ جازادى تاريحشىلار. ولار اعىل-تەگىل اقشانىڭ كۇشىمەن بيلىكتىڭ عانا ەمەس، حالىقتىڭ ءدىلىن دە، تىپتەن، ءدىنىن دە وزگەرتە الدى. ءسويتىپ، حالىقتىڭ ءور مىنەزى از ۋاقىتتا ازىپ-توزىپ، اقشاعا تولىق ايىرباستالىپ كەتكەن ەدى... سوڭى مەملەكەتتىڭ كۇيرەۋىمەن جانە جويىلۋىمەن تىندى...

ال اۆتوردىڭ مىنا سوزىمەن كەلىسپەسكە بولمايدى: «ەرتە كەزدەگى ازات، تاۋەلسىز قازاق ەلىندە باتىرلار، بيلەر، باسشىلار وتە كوپ بولعان، سەبەبى قازاقتىڭ ءار اتا-اۋىل-رۋلارىنىڭ جاۋاپكەرشىلىك ورتاسى وزدەرىنىڭ زيالى تۇلعالارىن ومىرگە الىپ كەلگەن… ارتىندا قالىڭ قاۋىم ەلى بار جانە قانداستارىنىڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى جان-تانىمەن سەزىنگەن اقىلدى تۇلعالار  ۇلتتىق جاۋاپكەرشىلىك ورتانى قالىپتاستىرىپ، ءوز ىشىنەن تولە بي، قازىبەك بي، ايتەكە بي، ابىلقايىر، ابىلاي سىندى كەمەڭگەرلەردى ىرىكتەپ شىعارعان…»  وتە ورىندى ءسوز! بۇل، اسىرەسە، ءدال قازىرگى كەزدە وزەكتى بولا تۇسكەن ماسەلە! وسى جەردە «قازاق بولۋ وڭاي ما ەكەن؟» دەگەن سۇراقتى قايتالاپ ءوتۋدىڭ  رەتى كەلىپ تۇرعان سىڭايلى...       

ەندى «قازاق بولۋعا» كەدەرگى كەلتىرىپ تۇرعان ءبىرشاما «مىنەزدەردى» اتاپ وتەيىك. ولار:  1) قۇلدىق پسيحولوگيا. (بۇل جەردە بىرەۋدىڭ باسىبايلى قۇلى ەمەس، «قۇلقىننىڭ»، «اراق پەن ەسىرتكىنىڭ»، «دۇنيە-مۇلىكتىڭ»، «بايلىق پەن بيلىكتىڭ»، «سەكتالاردىڭ» جانە ت.ب. قۇلى ءسوز بولىپ وتىر); 2)  «قازاق بولۋعا» دەگەن سالعىرتتىق، جاۋاپسىزدىق، نەمقۇرايلىلىق. (مۇنىڭ كورىنىسىن كۇندەلىكتى كورىپ كەلەمىز. اسىرەسە، اتا مەن نەمەرە بايلانىسىنىڭ السىرەۋى ۇرپاق اراسىنداعى ساباقتاستىقتى ءۇزىپ، ۇلتتىق بولمىس تايازدالۋدا).  

سوندىقتان اتا جولىن ۇمىتقان، وزگەنىڭ اقىلىمەن  جۇرگەن، جەتەگىندە كەتكەن، ۇلتتىق بولمىسى وزگەرگەن قوعامدى ىشتەن جەگىدەي جەيتىن جەمقورلىق جايلاپ الادى.وسىنداي ورتادا وسكەن قازاق بالاسى ەندى «قازاق بولۋدى» ەمەس، الدىمەن «كوررۋپتسيونەر» بولۋدى ويلاپ جۇرسە – وعان تاڭ قالماساڭىز بولادى...

مىنەكي، باستاپقىدا ەلەۋسىز عانا ايتىلعان «قازاق بولۋ» تىپتەن دە وڭاي شارۋ بولماي شىقتى... «قازاق بولۋ»  − اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋدان قيىن سەكىلدى...  مۇمكىن، كوسموسقا ۇشۋمەن شامالاس شىعار...

Abai.kz