BBC-ءدىڭ ورىس قىزمەتى رەسەيدە بۇلىك سالعان «ۆاگنەر» جاك قوجايىنى ەۆگەني پريگوجين مەن رەسەي ارمياسىنىڭ گەنەرالى سەرگەي سۋروۆيكيننىڭ دوستىعى جايلى ەگجەي-تەگجەيلى جازىپتى.

ەۆگەني پريگوجيننىڭ اسكەري توڭكەرىسىنەن كەيىن بۇتكىل ءبىر اپتا بويى جورنالشىلار مەن ساراپشىلار وزدەرىنە «گەنەرال سۋروۆيكين قايدا؟» دەگەن ساۋالدى قويدى. ۋكرايناداعى رەسەي اسكەري توبىنىنىڭ قولباسشىسىنىڭ ورىنباسارى سەرگەي سۋروۆيكين، وتكەن جەكەسەنبىدە پريگوجينگە جانە ونىڭ جالدامالارىنا قاراتا بۇلىك شىعارماۋعا شاقىرعان بولاتىن، سودان كەيىن ءىز-ءتۇسسىز جوق بولدى. «Financial Times» «سۋروۆيكين ۇسالدى» دەپ حابارلاسا، «Bloomberg» اگەنتتىگى بولسا، ەۆگەني پريگوجينمەن بايلانىستى بىرنەشە كۇن جاۋاپقا الىندى دەيدى، بىراق گەنەرالدىڭ قىزى ول ءوز جۇمىسىندا ءبارى جاقسى دەپ ءمالىم ەتتى. BBC وسى ەكى ءناننىڭ بىرلەسكەن قىزمەتىنە قاتىستى تاريحتى ءسوز ەتە باستادى.

2016 جىلى كوكتەمدە لۋگاندىق اندرەي (جەكە باس قاۋىپسىزدىگىنە وراي اتى-ءجونى وزگەرتىلىپ الىندى – BBC وسىعان دەيىن ەكى جىل بويى لحر جاعىندا سوعىسقان بولاتىن، ول ءوزىنىڭ بىرنىەشە قاندى كويلەك دوستارىمەن «ۆاگنەر» جاك قۇرامىندا سيرياعا بارۋعا بەل شەشەدى. ۋكراينانىڭ شىعىسىندا اسكەري ءىس-ارەكەت ەكىنشى مينسك كەلىسىمىنە وراي توقتاتىلعان بولاتىن، سوندىقتان بۇرىنعى حالىق جاساعىنداعىلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى جاڭا جاعدايدى قاراستىرا باستادى. مايدانعا ولاردىڭ كەرەگى دە جوقتىن، ال، ولار بولسا بەيبىت جاعدايعا مۇلدەم دايىن ەمەستىن.

سيريا پرەزيدەنتى باشار اساد بۇل كەزدە دەيىن بەس جىل بويى مۇزداي قارۋلانعان وپپوزيتسيامەن سوعىسىپ، ەلىنىڭ كوپ بولىگىنەن بيلىك جۇرگىزۋدەن ايىرىلىپ قالعانتىن. رەسەي ۋكراين وقيعاسىنا بايلانىستى سانكتسياعا ۇشىراپ، حالىقارالىق وقشاۋلانىپ، وعان كومەك قولىن 2015 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە سوزدى ۆلاديمير پۋتين سيريا قاقتىعىسىنان رەسەيدى حالىقارالىق فورماتتاعى كەلىسسوز ۇستەلىنە وتىرعىزاتىن مول مۇمكىندىك بولادى دەپ ۇمىتتەندى. رەسەي بيلىگى بۇل ەلدەگى اسكەري مىندەت «اۋە كۇشىمەن» شەشىلەدى، جەردەگى اسكەرلەر ەش شىعىنعا ۇشىرامايدى دەپ ۋادە بەردى. وسىلايشا سيريادا استىرتىن جاعدايدا اركەكەت ەتەتىن رەسەي جاك جالدامالارى پايدا بولدى.

اندرەيدىڭ سيريا ساپارى بار جوعى ءۇش اپتاعا سوزىلدى. ونىڭ وسى ەلدە بولعان 21-ءشى كۇنى تاپسىرما ورىنداپ قايتىپ كەلە جاتقان اسكەري ۇشاق ولاردىڭ جاتقان جەرىنىڭ ۇستىنەن فاب-500 (500 كەلىلىك فۋگاستىق اۆيا بومبا – BBC) تاستايدى. اندرەيدىڭ ۇيعارىمىنشا، بۇل ۇشاق رف ااك ەدى. ونىڭ قاسىنداعى التى دوسى قازاق تاپتى. «مەنىڭ ءتىرى قالۋىمنىڭ سەبەبى دارەت سىندىرۋ ءۇشىن از ۋاقىتقا شىعىپ كەتكەن ەدىم» دەيدى.

سول كەزدەگى سيريادا تاپ وسىنداي ىستەر ەۆگەني پريگوجيننىڭ جاقتاستارى ءۇشىن قالىپتى دۇنيە بولاتىن. وسىنداي دۇنيەلەر جايلى ۆاگنەرلىكتەردىڭ ماسكەۋگە جورىعى كەزىندە رەسەي ۇشقىشتارىنىڭ  ولىمىنە كىنا تاققان شاقتا ءدال سونداي وقيعالاردىڭ بۇعان دەيىندە ورىن العانىن وزدەرىنىڭ تەلەگرام-ارنالارىندا ءمالىم ەتە باستادى.

اندرەي وسى وقيعادان كەيىن لۋگانسكگە ورالىپ، ەندى ەشقاشان ءومىرىمدى نە «ۆاگنەر» جاك، نە رەسەي ارمياسىمەن بايلانىستىرمايمىن دەپ شەشتى. وسى ۇستانمىندا قاشان جاۋ اسكەرى ۋكرايناعا باسىپ كىرگەنگە دەيىن بولىپ، كۆازيرەسپۋبليكا موبيليزاتسيا جاريالانعان كەزدە بىردەن لحر اسكەري قۇرامىنان تابىلدى.

«سەزىمدەر ورەكپىگەن احۋال»

ۇشقىشتار جالدامالى اسكەر قوسىنىن بومبىلاعان كەزدەگى سيرياداعى رەسەي جاساعىنىڭ قولباسشىسى گەنەرال-پولكوۆنيك الەكساندر دۆورنيكوۆ ەدى. ول باسشىلىق ەتكەن كەزدە اۆياتسيانىڭ قولداۋىمەن جاك جالدامالارى ءبىرىنشى رەت رەسەيدە تىيىم سالىنعان «يسلام مەملەكەتى» سودىرلارىنان كونە قالا پالميرا قالاسىن ازات ەتتى. دۆورنيكوۆتى بۇل قىزمەتتەن گەنەرال-لەيتەنانت الەكساندر جۋراۆلەۆ الماستىردى. ونىڭ باسشىلىعى كەزىندە جالدامالىلار بىرلەسە وتىرىپ، ەڭ ءىرى سيريالىق قالا الەپپوعا تىكە شابۋل جاسادى. ال، يگيل سودىرلارى قولايلى ءساتتى قالت جىبەرمەي، 2016 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا پالميرانى قايىرا ءوز باقىلاۋلارىنا الا ءبىلدى.

جۋراۆلەۆتى گەنەرال-پولكوۆنيك اندرەي كارتاپولوۆ الماستىردى. ول باسشىلىق ەتكەن شاقتا پالميرا قايىرا ازات ەتىلدى.  2023 جىلى كارتاپولوۆ مەمدۋمانىڭ دەپۋتاتى رەتىندە اسكەرگە شاقىرۋ جاسىن 30 جاسقا دەيىن كوتەرەتىن زاڭ شىعارۋ ماسەلەسىن كوتەرىپ، جالدامالىلارعا بايلانىستى جىل سوزدەر لەگىن اقتاردى. وزىنە جاقسى تانىس ەۆگەني پريگوجيننىڭ شەرۋىن كارتاپولوۆ 29 ماۋسىم كۇنى بىلايشا تۇسىندىرەدى: «پريگوجين مىرزا ءۇشىن اقشا دەگەنىمىز بۇل – ماڭىزدى دا، شەشۋشى فاكتور ەمەس. بۇنىڭ ءبارى اقىر سوڭى باسسىزدىق بولىپ تابىلادى. ول سەزىمگە بەرىلىپ، وسىنداي ادۋاندىق تانىتتى».

پريگوجيننىڭ  مەدياحولدينگى ريا فان اگەنتتىگىندە كوررەسپوندەنت بولىپ ۇزاق ۋاقىت ىستەگەن 2023 جىلدىڭ قاڭتارىنىڭ باسىندا ونكولوگيالىق سىرقاتتىڭ سالدارىنان ومىردەن وزعان كيريلل رومانوۆسكي پالميراعا ەكىنشى رەت تىكە شابۋىل جاساۋعا قاتىستى ءوز ەستەلىگىن قالدىرىپتى. ونىڭ وسى ەستەلىگى پريگوجين مەن قورعانىس مينسترلىگى اراسىنداعى تەكەتىرەس باستالعان شاقتا جاريا ەتىلدى.

«ءبىز پالميرا ماڭىنا سەدويمەن بىرگە («ۆاگنەر» جاك كومانديرلەرىنىڭ ءبىرى – BBC) كەلگەن شاعىمىزدا، رەسەي اسكەرىنىڭ ورنالاسقان ايماعىندا تەك گەنەرال الەكساندر دۆورنيكوۆ ءوزىنىڭ سانسىز نوكەرلەرىمەن ءام كۇزەتشىلەرىمەن عانا بولدى. ول ءۇش قاباتتى بەتون شاتىرلى عيماراتتىڭ كوماندالىق پۋنكتىندە وتىردى. رەسەي گەنەرالىنا ءتان داعدىمەن ول وتە ماس بولاتىن دەپ ەسكە الادى رومانوۆسكي.

ونىڭ سوزىنە سەنەر بولساق، 2016 جىلدىڭ كوكتەمىندە ەۆگەني پريگوجين رەسەي گەنەرالدارىمەن قاقتىعىسىپ قالعان بولاتىن. جەتى جىل بۇرىن دا 2023 جىلى ورىن العان تاپ وسى سەبەپ بولاتىن، سودىرلار قوسىنىنا شابۋىلداۋ ءۇشىن جاك نەگىزىن سالۋشى گەنەرال دۆورنيكوۆتان ەكى تىكۇشاق پەن گاۋبيتسانىڭ جاردەمى ءۇشىن جۇزدەگەن سناريادتاردى سۇرادى.

ول كەزدە ولار قولىن قاقپاي سنارياد بەردى.

پالميرانى اسكەريلەر مەن جالدامالىلار ەكىنشى رەت العاننان كەيىن  قورعانىس ءمينيسترى سەرگەي شويگۋ جاك كومانديرلەرىن ماراپاتتاۋدان باس تارتتى دەپ ءۋاجدايدى رومانوۆسكي: «شويگۋ ايقاي سالىپ، ءتۇسى بۇزىلىپ، توناۋشىلار تاريحتا قالمايدى. ولارعا پالميرانى العانى ءۇشىن قاھارماندىقتى بەرىپ ەش كەرەگى جوق. ولارعا بەرىلگەن ءار ماراپا مەلەكەتتىڭ بەتىنە شىركەۋ تۇسىرەدى» دەگەندى ايتتى.

رەسەي قاھارمانى جۇلدىزىن قالانى العانى ءۇشىن گەنشتاب باستىعى  ۆالەري گەراسيموۆ پەن قرعانىس ءمينسترىنىڭ ورىنباسارى دميتري بۋلگاكوۆ جانە دۆورنيكوۆ ءوزى الدى. 2023 جىلدىڭ قىسىندا گەراسيموۆ ۇرىس قيمىلدارىننىڭ باسى قاسىندا بولدى.

سيريادا بولىپ كەلگەن بۇرىنعى جالدامالارىدىڭ BBC-ءدىڭ ايتقاندارىنا سەنەر بولساق، سيرياداعى توپتى سەرگەي سۋروۆيكين باسقارعان كەزدە ەكى جاق ءتىل تابىسىپ قويانقولتىق ارەكەت ەتكەن كەز بولىپتى. وسى ەلدەگى رەسەي اسكەرىنە  سۋروۆيكين اۋەلى 2017 جىلدىڭ ناۋرىزى مەن جەلتوقسانىندا جانە كەيىن 2019 جىلدىڭ قاڭتارى مەن ساۋىرىندە باسشىلىق ەتتى. «دوسە» ورتالىعىنىڭ مالىمدەۋىنشە 2017 جىلى سۋروۆيكين «ۆاگنەر» جاك قۇرمەتتى مۇشەلىگىنە الىنىپ، وعان  جەكە م-3744 ءنومىرى تابىس ەتىلدى.

 «ءوزىن اقتاعان وداق»

2017 جىلدىڭ جازىنىڭ اياعىندا سۋروۆيكين ءبىرىنشى رەت سيرياداعى رەسەي توبىن باسقارىپ، تامىز ايىندا حومس پروۆينتسياداعى ەس-سۋحنە قالاسى ءۇشىن ۇرىسقا ارالاستى. تاپ وسى تامىز بەن قازان ارالىعىندا وسى پروۆينتسيادا ورىن العان شايقاستاردا جالدامالىلار زور شىعىنعا ۇشىراعاندىعى ءسوز بولا باستادى.

سۋروۆيكيندى باسقامەن اۋىستىرعان شاقتا جاڭا باسشىمەن پريگوجيننىڭ پىكىرى جاراسا قويعان جوق. 2017 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا باسشىلىققا گەنەرال-پولكوۆنيك شەنىن العان الەكساندر جۋراۆلەۆ قايتىپ ورالىپ، بۇل پريگوجيننىڭ «ۆاگنەرى» ءۇشىن ناعىز «قارالى بەتتەرگە» اينالعان ونى جاقسى بىلەتىندەر كەڭىنەن ءسوز ەتەدى.

2018 جىلدىڭ اقپانىنىڭ باسىندا جالدامالىلار قالاسىنداعى دەير-ەز-زور پروۆينتسياسىنداعى حاشام قالاسى ماڭىنداعى  مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىن باسىپ الماقشى بولعان كەزىندە (بۇل ارادا اسكەري ەمەس، ەۆگەني پريگوجيننىڭ سيرياداعى جەكە باستىق بيسنەس مۇددەسى جاتىر— بي-بي-سي) ولار اسپانننان امەريكا اۆياتسيانىڭ سوقىسىنا ۇشىرادى. بۇل سوققى جاسالماس بۇرىن امەريكا جااعى رەسەي اسكەري باسشىلىعىنان سىزدەر وندا اسكەر اتتاندىردىڭدار ما سۇراۋ سالىپ الدى دا، ولار جوق دەپ جاۋاپ قايتارعاننان كەيىن عانا اۋە سوققىسىن جاسادى.

2017 جىل رەسەي اسكەريلەرى مەن جالدامالىلارى ءۇشىن تابىستى جىل سانالسا دا، ولاردىڭ اراسىندا ورىن العان ادام شىعىنى وراسان زور بولدى. بىراق اسكەري باسشىلىق بۇنىڭ ءبارىن جاسىرىپ جاۋىپ، تەك تامىز كەزىندە جۋرناليستەرگە ون ادام قازا تاۋىپتى دەپ مالىمدەگەنىمەن، ولگەندەر سانى قىرىقيان اسىپ جىعىلعان ەدى.

گەنەرال سۋروۆيكين 2017 جىلعى سيريا ناۋقانى ءۇشىن رەسەي باكتىرى جۇلدىزىن توسىنە كرەملدە پرەزيدەنت ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ ءوزى قادادى. وسى ورايدا بۇرىنعى ۆاگنەرشى 2017-2018 جىلدارى سيريا ايماعىنداعى سوعىسقا قاتىسقان قازىر فرانتسيادا تۇراتىن مارات گابيدۋللين: «رەسەي ارمياسىنىڭ سيرياداعى 2017 جىلعى بارشا جەڭىسى ءۇشىن سۋروۆيكين پريگوجينگە قارىزدار، سول كەزدە بۇل وداق ابدەن بىتە قايناسىپ، تۇراقتى تۇردە ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىرىپ كەلدى» دەيدى.

«اقىرزامان گەنەرالى»

ۋكرايناعا باسا كوكتەپ كىرمەستەن جارتى جىل بۇرىن 2012 جىلدىڭ تامىزىندا سەرگەي سۋروۆيكينگە ارميا گەنەرالى اسكەري اتاعى بەرىلدى. ونىڭ الاتىن ورنى مەن ءرولى سوعىستىڭ العاشقى كەزىندە ەش ءسوز بولمادى. تەك 2022 جىلدىڭ 24 ماۋسىمىندا قورعانىس مينيستەرلىگىنىڭ كەزەكتى  بريفينگىندە اتى اتالىپ، نەنى باسقارىپ نەنى قوياتىنى ءسوز ەتىلدى. سۋروۆيكين «وڭتۇستىك» توبىنىڭ باسشىسى اتاندى.

«ارميا گەنەرالى س.ۆ.سۋروۆيكين باسقاراتىن وڭتۇستىك اسكەر توبى «گورسك قازانىنداعى» ۋاك تاستالقان ەتتى دەپ جازدى قورعانىس ۆەدومستۆاسى ءوزىنىڭ كەشكى حابارلاماسىندا.

2022 جىلدىڭ 8 قازانىندا سۋروۆيكين باسا-كوكتەپ كىرگەن بارشا رەسەي اسكەرىنىڭ باسشىسى بولىپ تاعايىندالدى. ول قىس جاقىنداپ قالعان شاقتا ۋكراينانىڭ ەنەرگەتيكالىق ينفراقۇرىلىمدارىن زىمىران سوقىسىنىڭ استىنا العىزسا دا، جاڭا ۇرىس تاكتيكاسى ەش ناتيجە بەرمەي، ۋكراينا قاھارلى قىستان قىسىلماي شىعا الدى. كيەۆ ولاردىڭ اياقتارىنا جىعىلىپ ءبىتىم سۇراي قويعان جوق.

كرەملگە ءىش تارتاتىن «كومسومولسكايا پراۆدا» گازەتى: «سيريا كەزىنەن بەرى ونى ارىپتەستەرى «اقىرزامان گەنەرالى» دەپ اتايدى. بۇنداي بەيرەسمي لاقاپ اتقا اسا قاتىگەزدىگى ارقاسىندا قول جەتكىزىلدى»دەپ جازدى.

ول قىزمەتىنە تاعايىندالعان العاشقى ايلاردا بيلىكشىل بلوگەرلەر «اقىرزامان گەنەرالىن» كوككە كوتەرە ماراپاتتاپ، ۋكرايدىق جەو بەرىلگەن زىمىران سوققىلارىن تامسانا جازدى. اقىر اياعى ول رەسەي ارمياسىنىڭ حەرسون ءوڭىرىن جانە دنەپردىڭ جاعالاۋىن تاستاپ شىعۋىمەن تاريحتا قالدى.

«ۆاگنەر» جالدامالىلارى سۋروۆيكين قىزمەتىنە تاعايىندالا سالىسىمەن رەسەي ارمياسىنداعى ەش قۇپياعا اينالماي جاريا ەتىلدى.  ەۆگەني پريگوجين ءوزىن وسى قوسىننىڭ باسشىسىمىن دەپ اشىق مويىندادى. رەسەيدىڭ اسكەري ناۋقانى باستالعان كەزدە جاك بۇل قاقتىعىسقا ارالاسقان جوق، تەك 2022 جىلدىڭ ناۋرىزىندا عانا مولكينو پوليگونىندا ەرىكتىلەردى قاتارىنا تارتۋعا بەل شەشە كىرىسىپ كەتتى. ال، مامىر مەن ماۋسىم ايلارىندا پريگوجينا لۋگانسك ايماعىندا پوپاسنوي، سەۆەرودونەتسك جانە ليسيچانسكدە قارقىندى شابۋىلدار جاساۋعا كىرىسىپ، ماڭىنداعى ۇرىستارعا قاتىستىپ، تابىستى ءىس-قيمىلدار جۇرگىزدى. تامىز ايىندا ءبىتىپ بولمايتىن توعىز ايعا سوزىلعان باحمۋت توزاعىنا تۇتىلدى. پ.

قورعانىس مينيستەرلىگىمەن بولعان سوڭعى قاقتىعىس 24 مامىر كۇنگى توڭكەرىس جاساۋ ارەكەتىنە ۇلاستى. ەۆگەني پريگوجين سەرگەي سۋروۆيكين ۋكرايناداعى اسكەردى باسقارعان تۇستا ياعني، جەلتوقساننىڭ سوڭىندا ءوز مالىمدەلەرىن جاساي باستاعان ەدى. ونىڭ سەبەبى تۋرا 2016 جىلى سيرياداعىداي بولدى. باحمۋتتى الا الماۋىمىزدىڭ باستى سەبەبى مينيستەرلىكتىڭ كەسىرىنەن تۋىنداعان سناريادتىڭ جەتىسپەۋشىلىگى بولىپ تابىلادى دەگەن مالىمدەلەر جاسادى. بىراق بۇعان قاتىستى پرەزيدەنت ۆلاديمير پۋتين تورەشىلدىككە جول بەرىپ ەش قۇلىق تا، ىنتا دا تانىتپادى. ول قاڭتاردىڭ باسىندا كادرلاردى سىپىرا الماستىرىپ، «ارنايى وپەراتسياعا» باسشىلىق ەتۋگە گەنشتاب باستىعى گەراسيموۆتى تاعايىنداپ، الڭ سۋروۆيكيندى ونىڭ ورىنباسارى ەتىپ قىزمەتىنەن تومەندەتتى.

ەۆگەني پريگوجين مامىر ايىنىڭ باس كەزىندە وزىنە قاجەت سناريادتى ءبارىبىر الاتىندىعىن، ال سۋروۆيكين بولسا، قورعانىس مينيستەرلىگى مەن «ۆاگنەر» اراسىنداعى تۇسىنىستىككە جاۋاپ بەرەتىندىگىن ءمالىم ەتتى.

سۋروۆيكين بۇلىك بولعان كۇنى اسكەري-عارىش كۇشتەرىنىڭ باسشىسى قىزمەتىندە بولىپ، جاك جاۋىنگەرلەرى ماسكەۋگە باعىت العان تۇستا اسپانداعى ۇشاقتاردى اتىپ قۇلاتقان بولاتىن، سول سەبەپتى الارعا قاراتا العاش ءسوز قوزعاعان دا وسى جان بولدى. ول پريگوجين جالدامالارىن «كولوننانى توقتاتىپ، وزدەرى ورنالاسقان جەرگە قايتۋعا» جانە «ماسەلەنى باس قولباسشىمەن اقىلعا سالىپ، بەيبىت جولمەن شەشۋگە شاقىردى». سۋروۆيكين قاتىسۋىمەن الدەبىر شتاب ىشىندە اعاش ۇستەل باسىندا قولىنا پپ-2000 پيستولەت-پۋلەمەتىن ۇستاعان كەزىندە جازىلعان روليك تارادى.

بۇل سۋروۆيكيننىڭ سوڭعى رەت جۇرت الدىنا شىققانى بولىپ تابىلادى: «ازىرشە كەش بولماي تۇرعاندا قالىق قالاعان ەركى مەن بۇيرىعىنا باعىنۋلارىڭ قاجەت»،- دەپ، مالىمدەپ، ءوزىنىڭ بۇلىكشىل جاك گەنەرالدارى مەن قورعانىسمينسترلىگىنىڭ اراسىنداعى اراعايىندىق تانىتقانتىن، ەندى ونىڭ تاعدىر-تالايى قالاي بولعاندىعىنا الەمدىك باسپالار بال اشۋ ۇستىندە.

سايتقا ازىرلەگەن ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz