وتكەن سەيسەنبى كۇنى شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ بيىلعى مودەراتورى ءۇندىستان مەملەكەتى اتالمىش ۇيىمنىڭ كەزەكتى جينالىسىن ونلاين فورماتتا وتكىزدى. شىۇ-نىڭ 2001 جىلى قىتايدىڭ باستاماسىمەن كەڭەس وداعىنان ءبولىنىپ شىققان ورتا ازيا ەلدەرىمەن بايلانىستى نىعايتىپ، ايماقتاعى باستى ويىنشى رەسەيدى ىعىستىرۋ ماقساتىندا قۇرىلعانى بەلگىلى. حالىق سانى جاعىنان قىتايدى باسىپ وزعان، ءبىر كەزدە ءوزى وتار بولعان انگلييانى دا ىعىستىرىپ, الەمدەگى بەسىنشى ەكونوميكاسى قۋاتتى ەلگە اينالعان ءۇندىستان بۇل ۇيىمعا 2017 جىلى مۇشە بولدى.

قىتاي، ءۇندىستان، رەسەي – ءۇش الپاۋىت ەل توپتاسقان شىۇ-نىڭ كەزەكتى جيىنىنىڭ ونلاين ءوتۋى الەمدىك ءباسپاسوزدىڭ تالقى تاقىرىبىنا اينالدى. شەكارا داۋىن ايتپاعاندا، سوڭعى ۋاقىتتا قىتاي مەن ءۇندىستاننىڭ ەكونوميكالىق باسەكەسى شارىقتاۋ شەگىنە جەتتى. قىتايدىڭ قاتاڭ كارانتين، ءبىر جاقتى ەكونوميكالىق ساياساتىنان قاشقان شەتەلدىك الپاۋىت كومپانيالار ءوندىرىس بازالارىن جاپپاي ۇندىستانعا كوشىردى.

جاقىندا امەريكادا ساپاردا بولعان ءۇندى ۇكىمەت باسشىسىنىڭ اق ۇيدە ەرەكشە قوشەمەتكە يە بولۋى دا قىتايدىڭ قىزعانىشىن تۋدىرىپ، ەكى ەلدىڭ گەوساياسي ۇستانىمىنىڭ الشاقتىعىن ايقىنداي ءتۇستى. قىتايدىڭ ءۇندىستاننىڭ اتا جاۋى پاكىستانمەن ەكونوميكالىق بايلانىستى كۇشەيتىپ وتىرعانى تاعى بار. ونلاين جيىندا مودە «تەرروريزمگە جەل بەردى» دەپ، ءسوز جەبەسىمەن پاكىستان بيلىگىن تۇيرەپ ءوتتى.

ال حالىقارالىق ىزدەۋ جاريالانعان رەسەي باسشىسىنىڭ جاعدايى بەلگىلى. كەزەكتى جيىن پۋتينگە ءوزىنىڭ الىدە تۇعىرىندا ەكەنىن ءپاش ەتۋگە جاقسى وراي بولعانىمەن، ءدال سول كۇنى پريگوجيننىڭ فسب-نىڭ پەتەربۋرگتەگى بولىمشەسىنەن مۇسادىرالانعان اقشاسى مەن قارۋلارىن الىپ كەتكەنى تۋرالى اقپارات تارادى.

قىتاي ءۇشىن ءۇندىستان رەسەيدىڭ مۇنايى مەن گازىنا ورتاقتاسىپ قانا قويماي، ورتا ازيا ەلدەرىمەن دە بايلانىستى كۇشەيتۋدە. ورتا ازياعا ىشتەي باقتالاس بولىپ وتىرعان قىتاي مەن رەسەيگە ءۇندىستان مىسىق تابانداپ مىقتى باسەكەلەسكە اينالۋى مۇمكىن. ءارينا اق ءۇيدىڭ باتاسىمەن. وتكەندە يران مەن تالىبتەر اراسىندا سۋعا تالاستان قارۋلى قاقتىعىس ورىن العاندا، اقش تارابى بىردەن تاليباندى «تەرروريست ۇيىم» قارا تىزىمىنەن الىپ تاستادى.

كەيىنگى كەزدە امەريكا ساراپشىلارى ترامپ پەن بايدەننىڭ سىرتقى ساياساتىن قاتاڭ سىنعا الۋدا. ەكى پرەزيدەنت كەزىندە امەريكانىڭ الەمدەگى ىقپالى السىرەپ، شىعىس ازيادان كاريب تەڭىزىنە، شىعىس ەۋروپادان پارسى شىعاناعىنا دەيىنگى بۇرىنعى گەوساياسي، ەكونوميكالىق ىقپالىن جوعالتتى دەپ ايىپتاۋدا. وعان ناقتى دالەل رەتىندە يران مەن رەسەيدىڭ بىرلەسىپ اسكەري ماقساتتاعى دروندار ءوندىرىپ جاتقانىن، قىتايدىڭ امەريكانىڭ ىرگەسىندە كۋبادا تىڭشىلىق بازاسىن سالعانىن العا تارتادى.

الداعى جىلى امەريكادا پرەزيدەنت سايلاۋى وتەتىنى بەلگىلى. مۇنىڭ ءبارى كەلەسى پرەزيدەنتكە قۇلاق قاعىس ەكەنى بەلگىلى. جىل سوڭىندا امەريكانىڭ سىرتقى ساياساتى عانا ەمەس، رەسەي باستاعان سوعىس ۋكراينانىڭ پايداسىنا شەشىلسە، بۇرىنعى كەڭەستىك كەڭىستىكتە دە ۇلكەن وزگەرىستەر بولاتىنى انىق.

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz