امانحان ءالىمۇلى. ناعىز پوەزيانى تۇسىنگەننەن بۇرىن، سەزىنەسىڭ
***
مەن قايسىبىر عالىم-قالامگەرلەردىڭ عىلىمي ءتىل زاڭدىلىعىنا باعىنىپ، ادەبيەت تەورياسىنان ورگەن شىعارماسىن وقي المايمىن. وندا سەزىپ-سەزىنە جازعانعا قاراعاندا، ءبىلىپ-بىلىمدىلىكپەن جازعان باسىم. ودان كوركەم ءتىل جانە جاندى وبرازبەن كوركەمدەلگەن سىرشىلدىق پەن شىنايىلىقتى كورە دە، تابا دا الماۋىمىزدىڭ سىرى سوندا. ال، مۇنداي شىعارما-شابىت كوزى پوەتيكالىق- پسيحولوگيالىق قۋاتتان ادا بولادى. پوەتيكالىق-پسيحولوگيالىق قۋات – شىعارماشىلىق سۋرەتكەرلىك پەن كوركەم ءتىلدى، وبرازدى، مۋزىكانى (توم) بويىنا تابيعي-تاريح توپىراقتان سىڭىرگەن جازۋشىلارعا ءتان قادىر-قاسيەتتەر. ۇلت جازۋشىسىنىڭ بەلگىسى دە سوندا. ولاردىڭ قاتارىنا مەن جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ، مۇحتار اۋەزوۆ، تاكەن الىمقۇلوۆ، ءابىش كەكىلباەۆ، قاليحان ىسقاقوۆ، اسقار سۇلەيمەنوۆ، قابدەش ءجۇمادىلوۆتى جاتقىزامىن. سوڭعى بۋىنداردان نەسىپبەك ءداۋىتايۇلى، جاڭابەك شاعاتاي، اسقار التاي، ايگۇل كەمەلبەۆا، دۋمان رامازان، داۋرەن قۋاتتى قوسامىن.
***
***
مەن قايسىبىر عالىم-قالامگەرلەردىڭ عىلىمي ءتىل زاڭدىلىعىنا باعىنىپ، ادەبيەت تەورياسىنان ورگەن شىعارماسىن وقي المايمىن. وندا سەزىپ-سەزىنە جازعانعا قاراعاندا، ءبىلىپ-بىلىمدىلىكپەن جازعان باسىم. ودان كوركەم ءتىل جانە جاندى وبرازبەن كوركەمدەلگەن سىرشىلدىق پەن شىنايىلىقتى كورە دە، تابا دا الماۋىمىزدىڭ سىرى سوندا. ال، مۇنداي شىعارما-شابىت كوزى پوەتيكالىق- پسيحولوگيالىق قۋاتتان ادا بولادى. پوەتيكالىق-پسيحولوگيالىق قۋات – شىعارماشىلىق سۋرەتكەرلىك پەن كوركەم ءتىلدى، وبرازدى، مۋزىكانى (توم) بويىنا تابيعي-تاريح توپىراقتان سىڭىرگەن جازۋشىلارعا ءتان قادىر-قاسيەتتەر. ۇلت جازۋشىسىنىڭ بەلگىسى دە سوندا. ولاردىڭ قاتارىنا مەن جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ، مۇحتار اۋەزوۆ، تاكەن الىمقۇلوۆ، ءابىش كەكىلباەۆ، قاليحان ىسقاقوۆ، اسقار سۇلەيمەنوۆ، قابدەش ءجۇمادىلوۆتى جاتقىزامىن. سوڭعى بۋىنداردان نەسىپبەك ءداۋىتايۇلى، جاڭابەك شاعاتاي، اسقار التاي، ايگۇل كەمەلبەۆا، دۋمان رامازان، داۋرەن قۋاتتى قوسامىن.
***
ءوزىن قالامگەر سانايتىن ادام، پروزانىڭ باستى بەلگىلەرىنىڭ قاتارىنا جاتاتىن ديولوگ پەن مونولوگتى بويىنا اللا بەردى (تابيعي) ءسىڭىرىپ، ولاردىڭ شىعارماداعى الاتىن ورىنى مەن ءرولىن اجىراتا الماسا، جازۋشى ەمەس. ديولوگقا ۇزاق سونار سۇراق-جاۋاپ نەمەسە ءمان-ماعاناسىز مىلجىڭ ءتىل قاتىسۋلار قانشالىقتى جۇرمەسە، مونولوگقا دا جۇرەك تولعانىسىن جاندى جەتكىزەتىن ىشكى ءيىرىم-نيۋانستان ورمەگەن، قىزدىرما قىزىل سوزدەر مەن سويلەمدەر جيىنتىعىنان تۇراتىن جەلدىرمە-جەلپىنىستەر سونشالىقتى جۇرمەيدى.
***
كەز-كەلگەن پروزالىق شىعارما – كوركەم، شىن-شىنايى سۋرەتكەردىڭ قالامىنان تۋسا، ول پوەزيا سياقتى ەركىن، جاتىق، ەرىك ەركىڭنەن تىس وقىلۋى ءتيىس. وعان جۋرناليستىك ءادىس-ءتاسىل، پوشىم-پورىم، تىلدىك قور جۇرمەيدى. شىنايى پروزانىڭ پۋبليستيكادان ايىرماشىلىعى سوندا.
***
وبەكتى مەن سۋبەكتىنىڭ, ادام جانە تابيعات, قۇدايدىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق پەن بايلانىستى سەزىپ قانا قويماي، بىلگەن اقىن دا، جازۋشى دا باقىتتى.
***
وبراز – ۇلتتىق-ينتەلەكتۋالدى ىشكى ينتۋيتسيانىڭ بەينەلەۋ، ۇقساتۋ، تەڭەۋ، كوركەمدەۋ كورىنىسى.ءتىل – انا سۇتىمەن كەلىپ، ۇلتىق-تىلدىك ورتانىڭ قۇنارىنان ورگەن قۇبىلىس بولسا، پوەزياداعى مۋزىكا – جاراتۋشى يەنىڭ كۇشىمەن بولعان كەز-كەگەن تابيعي دىبىستى ءتىل مەن وبراز ارقىلى سازدى سوزگە ءتۇسىرىپ، ۇندەستىرە بىلەۋ. «اقىننىڭ ۇندەستىك ۇلى» بولاتىنىنىڭ سىرى سوندا. مىسالى، «سارى اعاش سازعا بىتكەن سياقتانىپ»، «سار جەلىپ «ساۋلەم-ايعا» سالعان قانداي»، «ساعىناي ساپتىاياقا ءسيىپ ولگەن»، «ساعىنىش سانامداعى سارتاپتانعان» بولىپ كەتە بەرەدى...
***
ناعىز پوەزيانى تۇسىنگەنەن بۇرىن، سەزىنەسىڭ، ءتۇسىنۋ – اقىل-ويدىڭ كورىنىسىن بايقاتاتىن قاسيەت، ال، سەزىنۋ، سەزۋ، سەزىم – قۇبىلىس. قۇبىلىس بولسا– پوەزيانىڭ دا، پروزانىڭ دا، جالپى ونەر اتاۋلىنىڭ نەگىزى
***
كەيبىر جاس اقىندار سۇتكە سۋدى كوپ قوسىپ ساتاتىن ساۋدەگەرلەر سياقتى، جەلوكپە-جەلەڭ، قىزدىرما-قىزىل، ورەكپىپ-وڭمەڭدەۋ، كوپىرمە كوپسوزدىلىك پەن مىلجىڭدىققا اۋەس. ياعني، ولاردا جيناقىلىق، ءبىر ىزدىلىك، سويلەم مەن ءسوز، سەزىم تاسقىنىن تەجەي الاتىن ىشكى اللا بەردى اقىندىق قۇبىلىس جوق تا، ولەڭشىلدىك قاسيەت بار. ولەڭدەرىنىڭ باسىنان باستاپ، اياعىنا جەتكەنشە، اقىننىڭ (اقىن بولسا) نە ايتقالى وتىرعانىن تۇسىنبەي، وبرازبەن ايتقاندا، ءوزىڭدى ورماندا اداسىپ جۇرگەندەي سەزىنەسىڭ. وندا تال-تەرەك، ەمەن سياقتى تاعى دا باسقا اعاشتار بار، بىراق، ناعىز ورمانىڭ ءوزى جوق.
***
پوەزيانى (ولەڭدى دەپ قابىلداڭىز) ءتۇسىندىرىپ، ونى ادۆوكات بولىپ قورعاۋدىڭ ەش قاجەتى جوق، ول ءوزىن ءوزى اقتاپ تا، قورعاي دا الاتىن قۇبىلىس.
***
اقىن ءوزىنىڭ العان تاقىرىبىن جاقسى سەزىنىپ، جان-جاقتى ءبىلىپ, ايقىن كورىپ، باسىنان كەشسە, ەشقانداي دا ابستراكتسيالى ءارى تۇماندى دا كومەسكى, سۋسىما ۋىستا دا، سانا-سەزىمدە تۇرمايتىن ولەڭ تۋدىرمايدى.
***
سەزىم – لىپ ەتپە، ۇشپا كوڭىل كۇيدىڭ كورىنىسى، ونىڭ پوەزياداعى كورسەتكىشى جيناقىلىق، قىسقالىق، ءسوز بەن سويلەم ۇنەمشىلدىگى. ونى قۇبىلىس دەۋىمىزدىڭ سىرى سوندا. ەندەشە، اقىندىق قۇبىلىس. پوەما، داستان، وقيعالى ولەڭ تۋرالى اڭگىمە باسقا.
***
ورىندالۋعا كەلمەيتىن قيال – قياليلىقتىڭ باسى، وتىرىكتىڭ كولەڭكەسى. وسى ەكەۋىنەن اسا الماعان ولەڭدى جازعان ادام قيالي نەمەسە وتىرىكشى. وندايلاردان اقىن شىقپايدى.
***
ناعىز اقىن ءوزى قيالداعان، ارمانداعان، كوكسەگەن نارسەنىڭ نەمەسە نەنىڭ بولسىن، ءتىپتى، كىمنىڭ بولماسىن جەتەگىندە باس-كوزسىز كەتپەي، كەرىسىنشە، ولاردى ءوزىنىڭ ىشكى ەرىك ەركىندىگىنە باعىندىرىپ، ياعني، اللا تۋدىراتىن ولەڭنىڭ كوزى – شابىتتى شاعىنىڭ ۋىسىندا ۇستاي ءبىلۋى ءتيىس. و دا اقىندىق قۇبىلىسقا ءتان كوڭىل-كۇي. قالعانىنىڭ ءبارى قياليلىق، باس-كوزسىز، سانا-سەزىمسىز كۇماندى دا تۇماندى جان قوزعالىسى مەن كوڭىل كۇيدىڭ كومەسكى كوشىرمەسى. وندايلاردان ءتۇپتىڭ تۇبىندە اقىن شىقپايدى، تەك ەت پەن تەرىنىڭ اراسىنداعى قىزبالىقتاي ولەڭشى بولىپ قانا قالادى. مەن وندايلاردى ومىرىمدە كوپ كوردىم.اسىرەسە، ايەلدەردىڭ اراسىندا وندايلار ۇشان-تەڭىز.
***
قازىر ورىس ادەبەتىندە «ينتەرپوەزيا» دەگەن اعىم-تۇسىنىك قالىپتاسىپ، ول شىنايى پوەزيانىڭ جاۋى بولىپ وتىر. ونداي جاعىمسىز قادىر-قاسيەت بىزدە دە ورىن العان.
***
ولەڭ تەحنيكاسىن (ولەڭ جاساۋدى، جازۋدى) مەڭگەرىپ الۋ قاۋىپتى قاسيەت. ول كاسىپقويلىقتىڭ باسى، ولەڭشىلىكتىڭ نەگىزى. ولاردىڭ ولەڭدەرىندە جۇرەك تولقىسى، جان قوزعالىسى، سەزىم تاسقىنى بولمايدى.
***
پوەزيانىڭ جاۋى– شالا جانسار ۇيقاسقا، ودان ءارى كەتكەندە ۇيقاسسىز ىرعاققا ءتۇسىرىلىپ، قىزىل-قىزدىرما سوزدەر جيىنتىعىنان تۇراتىن ولەڭدەر.
***
كەيبىر جاس اقىنداردىڭ ولەڭدەرىن وقىعاندا تاڭقالامىن، تاڭقالاتىنىم ولاردىڭ جازعاندارىندا ولەڭگە قاجەتتى نارسەنىڭ ءبارى بار، تەك مازمۇن جوق. نەنى ايتىپ جاتقانىن، نە ايتقىسى كەلگەنىن تۇسىنبەيسىڭ.
Abai.kz
