تومەنگى جالاقىنى كوبەيتۋ مۇمكىن بولماسا، جوعارى جالاقىنى تومەندەتەيىك!

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ءوز جولداۋىندا ۇكىمەتكە كەلەر جىلدىڭ باسىنان باستاپ ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىن 85 مىڭ تەڭگەگە كوتەرۋدى تاپسىردى. وسى ارقىلى سوڭعى 3 جىلمەن سالىستىرعاندا ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىنىڭ 2 ەسەگە وسەتىنىن، 1,8 ملن ادامنىڭ ءال-اۋقاتى ارتاتىنىن ايتتى. الايدا، ينفلياتسيانىڭ كەسىرىنەن ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرى وسكەنىمەن، قۇنى وسپەيتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.

سوڭعى كۇندەرى وسى 85 مىڭ تەڭگەنىڭ ماسەلەسى قوعامدا قىزۋ تالقىلانۋدا. ءماجىلىس دەپۋتاتى رينات زايتوۆ پارلامەنتتە اكەسى تەاتر، ال اناسى كىتاپحانا قىزمەتكەرى بولىپ قىزمەت ەتەتىن بەس ادامنان تۇراتىن جانۇيانىڭ تابىسى مەن شىعىنىن ەسەپتەپ، ۇكىمەت مۇشەلەرىنە ساۋال تاستادى. اتالمىش وتباسىعا ايىنا 200 مىڭ تەڭگە تابىس تۇسەدى، بىراق بارلىق شىعىندارىن بارىنشا ۇنەمدەپ كورسەتكەن كۇننىڭ وزىندە 200 مىڭ تەڭگە ءومىر سۇرۋگە جەتپەيتىن بولىپ شىقتى. وسىنداي اريفمەتيكانى العا تارتقان دەپۋتات 85 مىڭ تەڭگەنىڭ ەشتەڭەگە جەتپەيتىنىن، ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىن كەم دەگەندە 300 مىڭ تەڭگەگە ءوسىرۋ قاجەتتىگىن ۇسىندى.

ارينە، ءبىراز ادامعا بۇل ۇسىنىس جاعىپ كەتتى. بىراق، «ەكونوميكادان حابارى بار جاندار» ريناتتىڭ ارەكەتىن قۇر پوپۋليزمگە نەمەسە ساۋاتسىزدىققا بالاپ، ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىن 300 مىڭ تەڭگەگە كوبەيتۋ قازاقستاننىڭ قازىرگى جاعدايىندا مۇمكىن ەمەستىگى جونىندە ءۋاج ايتۋدا.

راسىندا سولاي ما؟

رينات زايتوۆتىڭ ءوزى بۇعان بيۋدجەت قاراجاتىن قالاي جەتكىزىپ بەرۋدىڭ جولىن ءاربىر دەپۋتاتتىڭ كورسەتىپ بەرە الاتىنىن ايتتى. ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ مەنەدجەرلەرى اي سايىن بىرنەشە ميلليون تەڭگەلەپ جالاقى العانىمەن قويماي، جىل سوڭىندا تاعى پالەنباي ميلليون تەڭگە بونۋستى وزدەرىنە جازىپ الادى. وسىنداي قيسىنسىز شىعىنداردى رەتكە كەلتىرسە، كۇندەرى 70 مىڭ تەڭگەگە قاراعان كوپشىلىكتىڭ ايلىقتارىن ازداپ بولسا دا كوتەرۋگە بولادى، ارينە.

بۇدان بولەك، مەملەكەتتىڭ بولمايتىن شارالارعا ميللياردتاردى بوسقا شاشىپ جىبەرەتىنى كوز ۇيرەنگەن قۇبىلىس. جاڭاجىلدىق شىرشانىڭ وزىنە جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر بىرنەشە ميلليون تەڭگەنى ويلانباي اۋدارا سالاتىنىن بىلەمىز. ال قازاقستانعا دىم پايداسى جوق حالىقارالىق جيىنداردىڭ قانشا ميللياردتاردىڭ باسىنا سۋ قۇيىپ جاتقانىن ءبىر قۇدايىم ءبىلسىن. ودان قالسا شەنەۋنىكتەردىڭ قىزمەتتىك كولىكتەرىن، جيھازدارىن، ۇيلەرىن جاڭالاۋ ءۇشىن جىلىنا ميللياردتاعان تەڭگە قارجى بيۋدجەتتەن شىعىندالادى. مۇندايلارعا كەلگەندە قاشاندا قارجى تابىلادى. ال قاراپايىم حالىققا كەلگەندە ۇنەمى جوقتان باسقانى ايتپايمىز.

ارينە، ماسەلەگە بۇدان تەرەڭىرەك قاراۋ كەرەك. ەندەشە تالداپ كورەيىك. ءسويتىپ زايتوۆتىڭ ۇسىنىسى پوپۋليزم بە، الدە حالىقا دەگەن شىنايى جاناشىرلىق پا، كوز جەتكىزىپ كورەيىك.

پرەزيدەنتتىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، بيۋدجەت سالاسىنداعى قىزمەتكەرلەردىڭ كەم دەگەندە 350 مىڭى ەڭ تومەنگى جالاقىعا ءومىر سۇرەتىن سياقتى. ەگەر ەڭ تومەنگى جالاقىنى 85 مىڭ تەڭگەگە ەمەس، 300 مىڭ تەڭگەگە كوتەرسەك، بيۋدجەتكە قوسىمشا قانشا سالماق تۇسەدى؟ بۇگىنگى تاڭدا ەتج مولشەرى 70 مىڭ تەڭگە، ونى 300 مىڭعا جەتكىزۋ ءۇشىن 230 مىڭ تەڭگە قوسىلۋى ءتيىس. بۇل دەگەنىمىز 1 جىلعا قوسىمشا 1 ترلن قوسىمشا قارجى كەرەك دەگەن ءسوز. بىراق، ماسەلە وسى 350 مىڭ قىزمەتكەرمەن شەكتەلىپ قالمايدى. 350 مىڭنىڭ سىرتىندا ەڭ تومەنگى جالاقى الماسا دا، ايلىقتارى 300 مىڭ تەڭگەگە جەتپەيتىن تاعى قانشاما مىڭ مەملەكەتتىك جانە بيۋدجەتتىك سالا قىزمەتكەرلەرى بار عوي. ولاردىڭ بارلىعىنىڭ جالاقىلارىنا كەم دەگەندە 230 مىڭ تەڭگە قوسۋ كەرەكپىز. ەگەر بۇلاردىڭ سانى كەم دەگەندە 1 ميلليون دەگەننىڭ وزىندە، بيۋدجەتكە جىل سايىن قوسىمشا 3-4 تريلليون تەڭگە سالماق تۇسەدى. ودان كوپ بولسا، شىعىن دا كوپ. ونسىز دا بيۋدجەت دەفيتسيتىن ۇلتتىق قوردىڭ ەسەبىنەن جابۋعا ادەتتەنىپ العان ۇكىمەت مۇنشا قوسىمشا قارجىنى تاۋىپ بەرە المايدى. ءتىپتى، ۇلتتىق كومپانيالارداعى مەنەدجەرلەردىڭ بونۋستارىن قىسقارتساق تا، حالىقارالىق جيىنداردى وتكىزۋدەن باس تارتساق تا.

بۇدان بولەك، جەكە سەكتوردا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ايلىقتارى از ميلليونداعان جان بار عوي. ەگەر مەملەكەتتىك جانە بيۋدجەتتىك سالا قىزمەتكەرلەرىنە بيۋدجەت ەسەبىنەن بىردەڭە ەتىپ قارجى تاۋىپ بەرە الساق تا، جەكە سەكتور ونى قايدان تابادى؟ ماسەلەن، ەكى-ءۇش ادامعا قىزمەت بەرىپ وتىرعان جەكە كاسىپكەر ازعانتاي تابىسىمەن سونشا ايلىقتى قالاي تاۋىپ بەرمەك؟ از ۋاقىتتا ءوزى بانكروت بولىپ، كاسىبىن جابۋىنا تۋرا كەلمەي مە؟

ارينە، زاڭ شىقسا، ونىڭ رەتىن «قارا جولمەن» بۇركەمەلەۋگە تىرىساتىندار تابىلادى-اق.

جالپى، مەملەكەت ەڭ تومەنگى جالاقىنى 300 مىڭ تەڭگەگە كوتەرە سالدى دەلىك. كوز الدىمىزعا سول كەزدەگى جاعدايدى ەلەستەتىپ كورەيىكشى.

شاعىنى بار، ورتاسى بار، ءتىپتى ءىرى بيزنەستەگىلەردىڭ وزدەرى جاپپاي جۇمىسشىلارىن قىسقارتا باستايدى. ويتكەنى، كەشە عانا 70-100 مىڭ تەڭگە بەرىپ جۇرگەن جۇمىسشىلارىنا ەندى 300-400 مىڭ تەڭگە ايلىق بەرۋگە كوبىسىنىڭ جاعدايى كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. بىراق، جۇمىستى دا توقتاتىپ قويا المايدى. سوندىقتان، ەڭبەك كەلىسىمشارتىنسىز از اقشاعا ادام جالداۋ باستالادى. «نە جۇمىستان بوسايسىڭ، نە وسىعان كەلىسەسىڭ» دەگەن تالاپ قويىلادى دەۋگە بولادى. بۇل ءوز كەزەگىندە مىڭداعان، بالكىم ميلليونداعان جۇمىسشىلاردىڭ ەڭبەك قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلۋىنا، ونى دۇرىس قورعاي الماۋىنا الىپ كەلەدى. زاڭنان تىس جۇمىس ىستەۋدىڭ سالدارى ميللياردتاعان تەڭگەنىڭ سالىعىنىڭ بيۋدجەتكە تۇسپەۋىنە، زەينەتاقى، ءمامس سالىمدارىنىڭ كۇرت تومەندەۋىنە الىپ كەلەدى. بۇدان بولەك جۇمىسسىزدىق ارتىپ، جاردەماقىعا يەك ارتاتىندار كوبەيەدى.

تاعى ءبىر كورىنىس: ەلدە جالاقى كوتەرىلگەن سايىن قازاقستانعا كەلىپ جۇمىس ىستەگىسى كەلەتىن شەتەلدىك ميگرانتتاردىڭ سانى ارتا تۇسەدى. بۇل جەردە رەسەيگە بارۋعا قورقىپ قالعان ورتالىق ازيانىڭ ميلليونداعان ميگرانتتارى بار. جەرگىلىكتى ازاماتتاردان از ەڭبەكاقى سۇرايتىن، قۇقىعىن تالاپ ەتە قويمايتىن، سىرتتا جۇرگەن سوڭ جۇمىسقا دەن قويىپ ىستەيتىن سىرتقى جۇمىس كۇشى جەرگىلىكتى كاسىپكەرلەردى قىزىقتىرارى حاق. بۇل ءوز كەزەگىندە تاعى دا ءوز وتانداستارىمىزدىڭ اراسىنداعى جۇمىسسىزدىقتى، كەدەيشىلىكتى ارتتىرادى. ياعني، ءبىز ەڭ تومەنگى جالاقىنى بىردەن جوعارى مەجەگە كوتەرەمىز دەپ وتىرىپ ەرتەڭ تۇزەۋ مۇمكىن بولماي قالاتىن سالدارلارعا جول بەرۋىمىز ىقتيمال.

اۋىزدىقتاپ ۇلگەرمەيتىن قىمباتشىلىقتى تاعى قوسىڭىز بۇعان. ويتكەنى، كەز-كەلگەن كاسىپكەر ايلىقتى كوبەيتۋ ءۇشىن ءوزى كورسەتەتىن قىزمەت اقىسىن، ساتاتىن تاۋارىن، وندىرەتىن ءونىمىنىڭ باعاسىن قىمباتتاتۋعا ءماجبۇر. ينفلياتسيانىڭ كوكەسى سول كەزدە بولادى. سالدارىنان 300 مىڭ تەڭگەنىڭ ءوزى قۇنسىز بىردەڭە بولىپ شىعۋى مۇمكىن. «توقال ەشكى ءمۇيىز سۇرايمىن دەپ ءجۇرىپ ساقالىنان ايىرىلىپتىنىڭ» كەرى بولادى سوندا.

ەندەشە، نە ىستەۋ كەرەك؟ ەڭ تومەنگى جالاقىنى كوتەرمەۋ كەرەك پە؟

مەن ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىن كەم دەگەندە 180 500 تەڭگەگە كوتەرۋ كەرەكتىگىن ۇسىنعانمىن. بۇل قايدان شىققان تسيفر؟ بۇل بىزدەگى ورتاشا جالاقى مولشەرىنىڭ تەڭ جارتىسى. نەمەسە تومەنگى جالاقىنى 200 اقش دوللارىنىڭ كولەمىنە جەتكىزسىن. بۇل قايدان شىققان تسيفر؟ پرەزيدەنت ەتج كولەمىن سوڭعى 3 جىلدا 2 ەسەگە كوتەرەمىز دەدى عوي، ياعني 42 500 تەڭگەدەن 85 000 تەڭگەگە. 3 جىل بۇرىنعى كۋرس بويىنشا 42 500 تەڭگەمىز 100 دوللار بولدى دەسەك، اقىرى ەكى ەسە كوبەيتەدى ەكەن، وندا 200 دوللار كولەمىندە ەتىپ بەكىتسىن. بۇل دەگەنىمىز 94 مىڭ تەڭگە شاماسى. ايتەۋىر 85 مىڭنان كوپ قوي. تىم بولماسا ارعى جاعىنداعى 9 مىڭ تەڭگەگە جارتى قاپ ۇن الۋعا بولىپ قالار... ەگەر كەلەر جىلى تاعى دا ۇلتتىق ۆاليۋتامىز قۇنسىزدانعانداي جاعداي بولسا، بالكىم 200 دوللار دەگەنىمىز 100 مىڭ تەڭگە بولار...

البەتتە، بۇل از. رينات زايتوۆتىڭ اريفمەتيكاعا سالىپ ەسەپتەپ بەرگەن جولى دۇرىس، 85 مىڭ تەڭگە جالاقى كۇنكورىسكە جەتپەيدى، كەم دەگەندە ول 300 مىڭ تەڭگە بولعانى دۇرىس. بىراق ونىڭ كەرى سالدارلارى بولاتىنىن جوعارىدا قىسقاشا سيپاتتاپ بەردىك. دەگەنمەن، ۇكىمەتتە وتىرعان جانداردىڭ حالىققا شىن جانى اشيتىندارى راس بولسا جانە ءبىلىمدى بولسا، وندا مۇنىڭ جولىن تابۋعا بولادى.

ماسەلەن، ءبىز ءوز رەتىمىزدە ءبىر جولدى كورسەتىپ بەرەيىك.

باي مەن كەدەيدىڭ اراسى تىم الشاقتاپ كەتكەنىن ايتىپ ءجۇرمىز. بۇل جاقسى كورىنىس ەمەس. بىزدە بايلار بايىعان ۇستىنە باي تۇسۋدە، ال كەدەيلەر كەدەيلەنگەن ۇستىنە كەدەيلەنىپ بارادى. كەدەيلەردىڭ بايلاردىڭ شاڭىنا ىلەسۋىنە دە ەشقانداي مۇمكىندىك قالماعان. مۇنىڭ سوڭى كەدەي ادامداردىڭ بايلارعا دەگەن جەككورىنىشىن ارتتىرا تۇسەدى. ال باي ادامداردىڭ سانى از، ال كەدەيلەردىڭ سانى تىم كوپ ەكەنىن ەسكەرسەك، ءتۇپتىڭ تۇبىندە كوپتىڭ قورقىتاتىنىن، تەرەڭنىڭ باتىراتىنىن ەسكەرۋگە ءتيىسپىز. وتكەن عاسىردىڭ باسىندا لەنين كەدەيلەردىڭ بايلارعا دەگەن وسىنداي جەككورىنىشىن پايدالانا وتىرىپ توڭكەرىس جاسادى. سوعان ۇقساس جاعداي قايتالانۋى بەك مۇمكىن. نە باسقا شاراسى قالماعان حالىقتىڭ ءوزى كوتەرىلەدى دە، بايلاردى تاپتاپ ءوتىپ، كەدەيلەردىڭ بيلىگىن قۇرادى. نە سىرتقى نەمەسە قانداي دا ءبىر مۇددەلى توپتار حالىقتىڭ ىزاسىن ءوز مۇددەلەرىنە پايدالانا وتىرىپ توڭكەرىس جاسايدى. قاي-قايسىسى بولسا دا جاقسىلىققا اپارمايدى. كەدەيلەردىڭ بيلىگى اقىر سوڭىندا قىپ-قىزىل رەپرەسسياعا، كەرى كەتۋگە ۇلاسادى. ياعني، كەڭەس وكىمەتىندەگىدەي كەزەڭ قايتا ورناۋى ىقتيمال.

بۇگىندە ينتەرنەت، الەۋمەتتىك جەلىلەر دامىعان، كىمنىڭ نە ءىشىپ، نە كيىپ جاتقانىن جاسىرۋ مۇمكىن بولماي بارادى. ءتىپتى، باقۋات جانداردىڭ وزدەرى ولارىن ماقتانىش ەتىپ الەۋمەتتىك جەلىلەرگە سالىپ وتىرادى. ميلليونداعان تەڭگەگە العان كيىمدەرىن، كولىكتەرىن ماقتانىپ كورسەتىپ وتىرادى. ءوز كەزەگىندە بۇل 70 مىڭ تەڭگەگە ازەر كۇن كورىپ وتىرعان جۇرتتىڭ ىزاسىن تۋدىراتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. قازىردىڭ وزىندە الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى كوممەنتاريلەرگە مونيتورنيگ جۇرگىزىپ كورسەڭىز، باي ادامدارعا دەگەن نەگاتيۆتىڭ كوپ جازىلاتىنىن اڭعاراسىز، اراسىندا «اتۋ كەرەك، اسۋ كەرەك، قاماۋ كەرەك، ەلدەن قۋ كەرەك» دەپ جاتاتىندارى دا كەزدەسەدى. جاقسى كورىنىس ەمەس. كۇنىن ارەڭ كورىپ جۇرگەندەردىڭ ىشتەرىندە ءبىر-ءبىر ديكتاتور تيران وتىرۋى دا ىقتيمال. وندايلار بيلىككە كەلسە ەشكىمدى ايامايدى. وتكەن عاسىردا قازاقتىڭ بەتكە ۇستارلارىن كوممۋنيستىك رەجيمنىڭ شەڭگەلىنە ايداپ سالعان ءوز قازاعىمىزدىڭ شولاق بەلسەندىلەرى ەمەس پە ەدى؟ سول كەشەگى كەدەي-كەپشىك بوپ جۇرگەن، ىشتەرىندە بايلارعا دەگەن ىزا-كەك قايناعان ادامدار ءوز كۇندەرى تۋعاندا ەشكىمدى اياپ قالعان جوق. دىم قولىنان كەلمەگەندەرى دومالاق ارىز جازىپ وتىردى. تاريحتان ساباق العىمىز كەلسە، قوعامدى مۇندايعا جەتكىزبەۋىمىز كەرەك. كەدەي حالىقتىڭ ساپاسى دا ناشارلايتىنى بولەك اڭگىمە. باستى نارسە – باي مەن كەدەي اراسىنداعى الشاقتىقتى ازايتۋ قاجەت. سوندا تۇرمىسى تومەن ازاماتتاردىڭ ىشىندەگى اگرەسسيا دا ازايادى.

مۇنى قالاي ىستەيمىز؟ بايدىڭ مالىن كەدەيگە تارتىپ اپەرەمىز بە؟

جوق، ارينە. بىراق، وزگە دە جولى بار. ەگەر بىزدە «ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرى» دەگەن تۇسىنىك بار بولسا، وندا «ەڭ جوعارى جالاقى مولشەرى» دەگەن شەك تە بولۋى كەرەك. نارىق زاڭدىلىعىنا، حالىقارالىق تاجىريبەگە، بىردەڭە-شىردەڭەگە سايكەس ەمەس شىعار ايتىپ وتىرعانىم. ەشبىر ەلدە مۇنداي ءۇردىس بولماسا، وندا ءبىز-اق ءبىرىنشى بولايىق. ادەپتەن اسپايمىز، قۇقىقتى ساقتايمىز. البەتتە، ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرى رەسمي تۇردە بەكىتىلگەن ەكەن، بىراق ەڭ جوعارعى جالاقىنىڭ مولشەرى ولاي رەسمي بەكىتىلمەي-اق قويسىن. ءار مەكەمە بۇنى ءوزى شەشسىن. بىراق، ەڭبەك كودەكسىندە «بىلىكتىلىگىنە جانە لاۋازىمىنا قاراماستان مەملەكەتتىك جانە بيۋدجەتتىك مەكەمەلەر مەن وزگە دە بارلىق جۇمىس بەرۋشى ورىندارداعى ەڭبەككەرلەردىڭ جالاقىسىنىڭ ايىرماشىلىعى 5 ەسەدەن اسپاۋى كەرەك» دەگەن ءتارىزدى نورما ەنگىزىپ قويۋعا بولادى. بۇل دەگەن نە؟ ەگەر ءسىزدىڭ فيرمانىڭ باستىعى وزىنە 1 ميلليون تەڭگە جالاقى جازسا، وندا سول فيرمادا جۇمىس ىستەيتىن كۇزەتشىنىڭ جالاقىسى كەم دەگەندە 200 مىڭ تەڭگە بولۋعا ءتيىس. ەگەر وبلىس اكىمىنىڭ ايلىعى 2 ميلليون تەڭگە بولسا، سول اكىمدىكتە جۇمىس ىستەيتىن ەدەن جۋشىنىڭ ايلىعى كەم دەگەندە 400 مىڭ تەڭگە بولۋعا ءتيىس.

سول سياقتى، ۇلتتىق كومپانيا باسشىسى ايىنا 50 ميلليون تەڭگە ايلىق السا، ەڭ قاراپايىم قىزمەتكەرىنىڭ ايلىعى 10 ميلليون تەڭگە بولۋى قاجەت. البەتتە، ول مۇمكىن ەمەس ەكەن، وندا باسشىلار ايلىقتارىن ازايتۋى ءتيىس. ياعني، 85 مىڭ تەڭگە ايلىق الاتىن جۇمىسشىسى بار مەكەمەدەگى ەڭ كوپ جالاقى 425 مىڭ تەڭگەدەن اسپاسىن. مەيلى ول اكىم، نە مينيستر بولسىن، نە زاۋىت باسشىسى بولسىن.

اناۋ فۋتبولشىلار مەن حوككەيشىلەرگە اي سايىن 20-30 ميلليون تەڭگەدەن بەرەمىز عوي. ال سول كلۋبتا جۇمىس ىستەيتىن قاراپايىم جۇرگىزۋشىنىڭ، تازالىقشىنىڭ، اسپازدىڭ ايلىعى قانشا ەكەن؟ ەگەر ءبىز جۇرگىزۋشىگە 200 مىڭ تەڭگەدەن ارتىق ايلىقتى قيماساق، دەمەك فۋتبولشىعا دا، مەيلى ول قانشا جەردەن اۋليە بولسا دا 1 ميلليون تەڭگەدەن ارتىق جالاقى بەرمەۋىمىز كەرەك.

وسىنداي تاجىريبە ارقىلى ءبىز باي مەن كەدەيدىڭ اراسىن جاقىنداتۋعا مۇمكىندىك الامىز. ەكىنشى جاعىنان، بيۋدجەتتىڭ ميللياردتاعان تەڭگە قاراجاتىن ۇنەمدەپ، ونى تومەن جالاقى الاتىنداردىڭ ايلىقتارىن كوبەيتۋگە نەمەسە باسقا دا پايدالى جوبالارعا بولە الامىز.

ال جەكە سەكتور شە؟ ولار دا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ايلىقتارىن كوتەرە الادى. ەگەر تابىس قىزمەتكەرلەردىڭ ايلىقتارىنان ارتىلىپ، اسىپ-توگىلىپ جاتسا، ءتۇرلى جوبالارعا ينۆەستيتسيا سالسىن. سولاي ەل ەكونوميكاسىنىڭ وسۋىنە ۇلەستەرىن قوسسىن.

مۇنداي تاجىريبەنىڭ كوپتەگەن پايدالى تۇستارى بار. بىرىنشىدەن، باي مەن كەدەيدىڭ اراسىن جاقىنداتۋعا سەپتەسەتىنىن جوعارىدا ايتتىق. سونداي-اق، «ارزان ماماندىقتار» مەن «قىمبات ماماندىقتار» اراسىنداعى الشاقتىق تا ازايادى. ناتيجەسىندە جۇرتتىڭ ءبارى «قىمبات ماماندىقتار» بويىنشا جوعارى ءبىلىم الۋعا ۇمتىلىپ، سوڭىندا ديپلومىن ساندىققا سالىپ جۇمىسسىز سەندەلىپ ءجۇرۋ ءۇردىسى تومەندەيدى. باسشىلار مەن قاراپايىم جۇمىسشىلار اراسىنداعى تۇسىنىستىك ارتادى. سونداي-اق، پارامەن جۇمىسقا تۇرۋ ارەكەتتەرى دە ازايادى. سونىمەن قاتار، قاراپايىم جۇمىسشىلاردىڭ جالاقىسىن كوتەرۋ ارقىلى تولەم قابىلەتتەرىن ارتتىرىپ، ەكونوميكاعا وراسان زور تابىس كەلتىرەمىز. بىلەسىزدەر، بايلار كوپ اقشاسىن شەتەلدەرگە شاشادى. قىدىرادى، شەتەلدەردەن قىمبات كيىمدەر الدىرادى، ءتىپتى شەتەلدەن جىلجىمايتىن مۇلىكتەر الادى. سولاي قارجىنىڭ ءبىراز بولىگىن شەتكە جىبەرەدى. ال قاراپايىم جۇرتشىلىق ادەتتە كەرەكتىسىنىڭ بارلىعىن ءۇي جانىنداعى دۇكەننەن، بازاردان ساتىپ الادى. اقشا ءوز ەلىمىزدە قالادى، اينالىمعا تۇسەدى، ەكونوميكاعا جۇمىس ىستەيدى. وسى قاراپايىم جۇرتتىڭ جالاقىسىن كوتەرۋ ارقىلى ءبىز ەكونوميكاداعى بەلسەندىلىكتى ارتتىرا تۇسەمىز.

ايتپاقشى، «دەكرەتكە - ميلليونمەن» دەگەن كوزبوياۋشىلىق تا ازايادى. كەيبىر پىسىقايلاردىڭ دەكرەتكە شىعار ۋاقىتىندا سوڭعى ايلارىنا زەينەتاقى تاعى باسقا سالىمدارىنا ميلليونداپ ايلىق الىپ جۇرگەندەي قوماقتى قارجى اۋداراتىنى بۇگىندە ەشكىمگە جاسىرىن ەمەس قوي. ەگەر ول جۇمىس ورنىندا 85 مىڭ تەڭگە ايلىق الاتىندار بولسا، ولار دا وتىرىكتەن ايلىقتارىن جوعارى ەتىپ كورسەتە الماي قالادى. مۇنداي دا پايدالى تۇسى بار.

ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرى ورتاشا ايلىق كولەمىنەن ارى كەتسە ەكى ەسە از كولەمدە بولسىن، ياعني 185 500 تەڭگە بولىپ بەكىتىلسىن دەگەن ۇسىنىس تۋرالى جوعارىدا ايتتىم. ەڭ تومەنگى جالاقى مەن ەڭ جوعارى جالاقى اراسىنداعى ايىرماشىلىقتى ازايتار بولساق، وندا ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرى ورتاشا جالاقىدان ەكى ەسەدەي عانا از بولاتىن بولادى. جانە وسىنداي تاجىريبە ارقىلى ءبىراز جىلدا ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىن رينات ايتىپ جاتقان 300 مىڭ تەڭگەگە جەتكىزە الار ەدىك. تاعى ءبىر نارسە: بۇل تاجىريبە ارقىلى ەڭ تومەنگى جالاقى الاتىنداردىڭ سانىن ەداۋىر ازايتامىز. ەگەر بۇگىندە 1,8 ميلليون ادام ەڭ تومەنگى جالاقىعا كۇنەلتىپ جۇرسە، ءبىز ۇسىنعان تاجىريبە جۇزەگە اسسا، 300-400 مىڭ ادام عانا ەڭ تومەنگى جالاقىعا جالتاقتايتىن بولادى. ويتكەنى، كوپتەۋ ايلىق العىسى كەلەتىن باسشىلاردىڭ بارلىعى نەمەسە از اقشاعا مىقتى مامان تارتا الۋ مۇمكىن بولماعان جاعدايدا مەكەمە «بىلىكتىلىگى تومەن» قىزمەتكەرلەرىنىڭ دە جالاقىسىن قوسا كوتەرۋگە ءماجبۇر بولادى.

ءبىز مۇمكىن ەمەس ۇسىنىستى ايتىپ وتىرعانىمىز جوق. تابىستى ءادىل ءبولۋدىڭ ازىرشە ەڭ دۇرىس فورمۋلاسى دا وسى بولاتىن شىعار. سوندىقتان، ۇكىمەتتە وتىرعاندار «وگىزدى دە ولتىرمەي، اربانى دا سىندىرماي» حالىقتىڭ تابىسىن ارتتىرۋدىڭ جولىن تاپپاي وتىرسا، وسى ۇسىنىستى زەردەلەپ كورۋگە كەڭەس بەرەمىز.

ءتۇيىن: ايتپاقشى، قۇرمەتتى ۇكىمەت باسشىسى ءاليحان اسحانۇلى, قۇرمەتتى ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى سۆەتلانا قابىكەنقىزى!

ەگەر وسى ءتارىزدى ءتيىمدى كەڭەس بەرە المايتىن كەڭەسشىلەردى نەگە ۇستاپ وتىرسىزدار؟ ولاردى قىزمەتتەرىنەن الىپ، شتاتتارىن قىسقارتا سالۋ كەرەك. ايلىقتارىنان ارتىلعان اقشانى ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىن ارتتىرۋعا قوسا سالۋعا بولادى. ءبارىبىر ەڭ ۇتىمدى ۇسىنىستار مەن كەلەلى كەڭەستەردى كابيرنەتتە وتىرعان جانىڭىزداعىلار ەمەس، حالىقتىڭ اراسىندا جۇرگەن قاراپايىم ازاماتتار بەرەدى.

ەربول مولدابەكۇلى

Abai.kz