سىرتقى ساياساتتاعى «سامميتشىلدىك» ناقتى ناتيجە بەرە مە؟
ءسوز جوق، سىرتقى ساياساتتىڭ ءوز زاڭدارى مەن زاڭدىلىقتارى، سىرت كوزگە كورىنە بەرمەيتىن قۇپيا قالتارىستارى بار. سولاي بولۋى دا كەرەك، ايتپەسە ديپلوماتيا سەكىلدى ءبىلىم مەن بىلىكتىلىكتى، ايلاكەرلىك پەن قۋلىقتى قاجەت ەتەتىن بۇل سالامەن كەز كەلگەن اينالىسا بەرەر ەدى عوي.
دەسەك تە، سىرتقى ساياسات – جاريا ساياساتتىڭ ءبىر ءتۇرى بولعاندىقتان وندا ورىن الىپ جاتقان وقيعالار مەن تەندەنتسيالارعا قوعام وكىلدەرى باعا بەرىپ وتىرۋى دا زاڭدى. ويتكەنى ونى جۇزەگە اسىراتىن – مەملەكەت، ال مەملەكەتتى اسىراپ وتىرعان ءبىز، سالىق تولەۋشىلەر.
الىس پەن تەرەڭگە بارماي-اق، جاڭا قازاقستان تۇسىنداعى سىرتقى ساياساتتىڭ ءبىر عانا قىرىن ساراپتايىن.
ونى شارتتى تۇردە سىرتقى ساياساتتاعى «سامميتشىلدىك» سيندرومى دەپ اتار ەدىم.
قاراپ وتىرساڭىز، سوڭعى كەزدە قازاقستان رەسمي تۇردە بىرنەشە سامميتكا قاتىستى. ەۋرووداق، اقش، قىتاي، رەسەي – الەمدىك ساياساتتىڭ امبيتسيالىق ورتالىقتارى «اياق استىنان» ورتالىق ازياعا، سونىڭ قۇرامداس بولىگى – ءبىزدىڭ ەلگە ەمەشەگى ءۇزىلىپ قالعانداي. بۇرىن-سوڭدى بولماعان جايت!
ارينە، ءار باستاماشىلدىڭ ءوز مۇددەسى بار.
پاندەميا مەن انتيرەسەيلىك سانكتسيالار زاردابىن شەگىپ جاتقان «ۇجىمدىق باتىستىڭ» دىتتەگەن ماقساتى بەسەنەدەن بەلگىلى. ول – رەسەيدىڭ مۇنايى مەن گازىنان ءبىز جاققا بەت بۇرۋ، رەسەيدەن تىس جاڭا تاسىمال مەن لوگيستيكالىق باعىتتار تابۋ.
قىتاي بولسا، مىڭجىلدىق ديپلوماتياسىنىڭ ءداستۇرى مەن دايەكتەرىنە ساي وزىمەن شەكارالاس ورتالىق ازيا اۋماعىن قارجى، ينۆەستيتسيا، مەنشىك، ناقتىراق ايتساق، ساياسي ىقپال ارقىلى ءوز ۋىسىندا ۇستاعىسى كەلەدى. سول قاعيداتپەن ول باياعىدا-اق الىستاعى افريكانى جاۋلاپ الدى.
رەسەيدىڭ نەپويمپەريالىق پيعىلى و باستان بەلگىلى: كەشەگى يمپەريانىڭ قالدىقتارىن باعىنىشىنان شىعارماۋ. كەلەسى جىلى ول جاقتا پرەزيدەنت سايلاۋى ءوتۋى ءتيىس. ەل ىشىندەگى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق احۋال ۋشىعىپ تۇر، باسقا ەلمەن سوعىسىپ جاتقان ەلدىڭ جاعدايى بەلگىلى عوي، كۇن سايىن ميلليارداتر جۇمسالىپ جاتىر. سول سەبەپتى «شاعىن ءارى جەڭىستى سوعىس» يدەولوگەماسى ءالى دە بولسا، وزەكتى. ول پاسىق تا ساسىق وي بىزدە دە جاناپ ءوتۋى ابدەن ىقتيمال.
وسىناۋ، ءاربىر الپاۋىتتىڭ ءوز مۇددەسى مەن قالاعانى بار جاعداياتتا تاۋەلسىز قازاقستان ءوز ورنىن قالاي تابادى؟ الەمدىك قايتا قۇرۋدا ءبىزدىڭ ەلەپ-ەسكەرىپ جاتقا كىم بار؟
جانە دە ەل ەكونوميكاسىنا سونشالىقتى قاجەتتى سىرتقى ينۆەتيتسيالاردى تارتۋدا ءبىز الەۋەتتى ەلدەرگە نە ۇسىنامىز؟
تاعى دا سول قازبا بايلىقتارىمىزدى ما؟ ولاي بولسا، ەكستەنسيۆتى دامۋدى قالاعان، سونىڭ ارقاسىندا ەلدى تىعىرىققا تىرەگەن «ەسكى قازاقستاننان» ايىرماشىلىعىمىز نە؟
الدە ينفراقۇرىلىم، قولدا بار بايلىقتى وڭدەۋ سالاسى، جوعارعى تەحنولوگيالار مەن زيالى دا زايىرلى ەكونوميكا باعىتتارىن دامىتامىز با؟
قاراپ وتىرسام، ءبىزدىڭ بيلىك وتكەننەن ءتيىستى ساباق الا باستاعان سىقىلدى: سامميتتەرمەن قاتار ەل باسشىسى قوناقتاردى قابىلداعان ەل باسشىلارىمەن دەربەس كەزدەسۋلەر وتكىزىپ، ناقتى ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى تالقىلاي باستاپتى.
ماسەلەن، پرەزيدەنتتىڭ گەرمانياعا بارعان ساپارىندا وسى ءۇردىس ەرەكشە كوزگە ءتۇستى. توقاەۆ نەمىس كومپانيالارىن مۇنايدى وڭدەۋ ءىسىن مەن كەنجەلەپ قالعان گەولوگيالىق بارلاۋ ىسىنە ارالاسۋعا شاقىردى. بۇل دا بولسا، ەجەلدەن ايتىلىپ كەلە جاتسا دا، ءوز شەشىمىن تابا الماي كەلە جاتقان وتە-موتە وزەكتى ماسەلە.
مۇنداي ناقتىلىق پەن جاسامپازدىقتى ءوز باسىم دۇرىس وزگەرىس دەپ باعالايمىن.
تەك «ۇزاعىنان ءسۇيىندىرىپ، جاريا بولعان جوبالار قاعاز جۇزىندە قالىپ قويماسا» دەگەن تىلەك بار.
سول كەزدە عانا بىرىنەن سوڭ ءبىرى ءوتىپ جاتقان سامميتەردىڭ جەمىسىن، حالقىمىزعا، مەملەكەت ەكونوميكاسىنا بەرەر پايداسىن كورە باستايمىز.
ءامىرجان قوسان
Abai.kz
