قازىر بىرەۋ ءدىندى ءبىلىپ، بىرەۋ بىلمەي «وزەكتى تاقىرىپقا» اينالدىرىپ جىبەردى. بىلەتىندەردىڭ ءسوزىن جوققا شىعارۋشىلاردىڭ حالىق اراسىندا «جۇلدىزعا» اينالۋلارى وتە قاۋىپتى قۇبىلىس. وسى باعىتتا قمدب بىرقاتار ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، ايتاقشىلاردىڭ سوزىنە ەرىپ اداسقان جاماعاتى قايتىپ ءداستۇرلى ءدىننىڭ اياسىنا ورالتا ءبىلدى. دىنبۇزارلارعا قارسى جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستار مەن ارەكەتتەر جايىندا قمدب ءدىني وڭالتۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى حاسان امانقۇلوۆپەن بولعان سۇحباتتى Abai.kz وقىرماندارى نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز.

- سوڭعى 30 جىلدا ءدىني تاربيە بەرۋدە جىبەرگەن كەمشىلىكتەرىمىز بەن جەتىسىكتەرىمىز قانداي؟

- نەگىزىندە، اسىل ءدىنىمىز جاس ۇرپاق تاربيەسىنە ەرەكشە كوڭىل بولەدى. ءدىنىمىز بالالارىمىزدىڭ يماندى دا يناباتتى، ەلى مەن جەرىن سۇيەتىن، اتا-اناسىن قۇرمەتتەيتىن ساليقالى ۇرپاق ەتىپ تاربيەلەنۋىنە ءمان بەرەدى.

قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى دا بۇل ءىستى نازاردان تىس قالدىرعان ەمەس. اتاپ ايتقاندا، بالالارىمىزعا يماندىلىق تاربيە بەرۋ ماقساتىندا مەشىتتەر جانىنان جىلدا جازعى ساۋات اشۋ كۋرستارىن ۇيىمداستىرادى. ول جەردە بالالارىمىز قۇران الىپپەسىن، ءدىن نەگىزدەرىن ۇيرەنىپ، تانىمدىق ويىندار ويناپ، جازعى دەمالىسىن قىزىقتى دا پايدالى وتكىزۋگە مۇمكىندىك الادى.

قازىرگى تاڭدا وسكەلەن ۇرپاق اراسىنداعى يماندىلىققا، ىزگىلىككە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن بايقايمىز. اسىرەسە جىلدا وتكىزىلەتىن قۇران بايقاۋلارىنا جەتكىنشەكتەردىڭ كوپتەپ قاتىسۋى – وسىنىڭ ايقىن ايعاعى.

ارينە، قوعام بولعاننان كەيىن كەمشىلىك تە جوق ەمەس، جاستار اراسىندا كۇنالى جولعا اۋەستەردە بارشىلىق ەكەندىگى بەلگىلى. سونىڭ قاتارىندا ويىنقۇمارلىق، اجىراسۋ جانە جات اعىم جەتەگىندە كەتۋ سەكىلدى ىستەردى اتاپ وتۋگە بولادى.

قيىن جاعدايعا تاپ بولعاندار ءدىن قىزمەتكەرلەرىنە كەلىپ تىعىرىقتان شىعار جول ىزدەپ جاتادى. بۇل دا بولسا، قوعامدى ىزگىلىك پەن تۋرالىققا باستاۋدا ءدىننىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە ەكەندىگىن ۇعىندىرادى.

- جات اعىمدارمەن كۇرەسۋدىڭ وڭتايلى جولدارى قانداي؟

- قازاقتا «اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن جول ىزدە» دەگەن جاقسى ءسوز بار. كەز كەلگەن كۇرەس ەڭ ءبىرىنشى دەرتتىڭ الدىن الۋ شارالارىنان باستالادى. اداسۋشىلىقتىڭ الدىن الۋدىن نەگىزگى جولى – اعارتۋشىلىق. بۇل باعىت بويىنشا قمدب بار كۇشىن سالىپ جاتىر دەسەك، ارتىق ايتقان بولمايمىز. اتاپ ايتقاندا، قمدب-عا قاراستى مەشىتتەردە جۇرگىزىلىپ جاتقان دارىستەردە جانە ۋاعىزداردا بۇل تۋرالى ايتىلۋدا. قمدب-نىڭ ءتول باسىلىمدارى «مۇنارا» گازەتى مەن «يمان» جۋرنالىندا جات اعىمدار جايىندا ءتۇرلى ماقالالار جاريالانۋدا، سونداي-اق  الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى دۇرىس اقپاراتتار تاراتىلۋدا، قارسى اقپاراتتىق-ناسيحاتتىق جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. ونلاين فورماتتا تۇراقتى تۇردە مۋفتياتتىڭ رەسمي اقپارات كوزدەرى - Munara TV تەلەكانالى مەن Munara FM راديوسى جۇمىس ىستەپ كەلەدى.

دەگەنمەن، ەلىمىزدە تەرىس اعىم ەتەگىنەن ۇستاپ شاتاسىپ جۇرگەن ازاماتتارىمىز بارشىلىق. بۇل ازاماتتارمەن كەشەندى جانە جۇيەلى تۇردە وڭالتۋ جۇمىسى جۇرگىزىلەدى. جات اعىم قۇربانىنا دەسترۋكتيۆتى جات يدەولوگيانى بارىنشا مانسۇقتاپ، ءداستۇرلى يسلامنىڭ نەگىزدەرىن ساناسىنا ءسىڭدىرۋ – ءدىن قىزمەتكەرلەرىنەن ۇلكەن ىجداھاتتىلىق تالاپ ەتىلەدى.

- قازاقستانداعى ءدىني وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىلىم بەرۋىنە كوڭىلىڭىز تولا ما؟

- 30 جىل ىشىندە ءدىني ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزە الدىق. سەبەبى، قازىرى تاڭدا ءدىني باسقارماعا قاراستى 9 مەدرەسە-كوللەدج جانە «نۇر-مۇباراك» ۋنيۆەرسيتەتى قىزمەت ەتۋدە. ءدىن سالاسىندا بەلگىلى ۇستازدار توبى قالىپتاسىپ ۇلگەردى.

سونداي-اق مەشىتتەردە ءدىني ساۋات كۋرستارى، دايىندىق كۋرستارى، قۇران جاتتاۋ ورتالىقتارى جۇمىس جاساۋدا.

سونىمەن قاتار ءدىني ءبىلىم الۋعا ەلىمىزدە قانداي دا ءبىر شەكتەۋ جوق. زاڭدىق تۇرعىدان دا بارلىق مۇمكىندىك بەرىلگەن. قازاق جاستارىنىڭ شەتەلدە ەمەس، ءوز ەلىمىزدە ءدىني ءبىلىم الۋ ءۇشىن بارلىق جاعدايلار جاسالۋدا.

- ءدىني فاناتيزم دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟

- فاناتيزم مەن راديكاليزم، مىقتى مەملەكەتتەردىڭ ءوزىن توقىراتىپ، تۇراقتى دامۋىنا كەرى اسەر ەتىپ، قوعامدا الاۋىزدىق تۋدىرا الاتىن قاۋىپتى قۇبىلىس. فاناتيزمگە بوي الدىرعان ادام، جانكەشتىلىك پەن بىربەتكەيلىككە سالىنىپ، اقيقاتتىلىعىنا قاراماستان ەشكىمنىڭ كوزقاراسىنا قۇلاق سالماي، سوقىر سەنىمنىڭ جەتەگىندە كەتەدى. اسىلىندا، يسلام ءدىنى كەز كەلگەن شەكتەن شىعۋشىلىققا قارسى.

ءبىز ءدىندى ۇستانعاندا ءتىلىمىزدى، تاريحىمىزدى، مادەنيەتىمىزدى، سالت-ءداستۇرىمىزدى دە ەسكەرۋىمىز قاجەت.

- كسرو كەزىندە ءدىني فاكتور مەن تاۋەلسىزدىك كەزىندەگى ءدىني فاكتوردىڭ ايىرماشىلىعى نەدە دەپ ويلايسىز؟

- كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە بارلىق دىندەردى بارىنشا تۇمشالاۋ ساياساتى ءجۇرزىلدى. ەڭ قاندى كەزەڭدەر كەڭەس ۇكىمەتى قۇرىلعان ساتتەن باستاپ سوعىسقا دەيىنگى جىلداردا ءوتتى. كوپتەگەن مەشىت-مەدرەسەلەر قيراتىلىپ، ءدىني تۇلعالار قۇربان بولدى. ءدىننىڭ ءتۇپ-تامىرىمەن جويۋ ساياساتى كەيىنگى ۇرپاق ساناسىندا ءدىننىڭ تولىق جويىلىپ كەتۋىنە الىپ كەلدى.ارينە، عاسىرلار بويى قانعا ءسىنىپ كەتكەن ءدىننىڭ قۇندىلىقتارىن تولىق جويىپ جىبەرۋ – وڭاي ءىس ەمەس. اللاعا شۇكىر، تاۋەلسىزدىگىمىزبەن قايتا قاۋىشقاننان كەيىن حالقىمىز ۇمىتا جازداعان ءدىنىمىزدىن نىشاندارىن قايتا قالپىنا كەلتىرە باستادى. ەندىگى ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – جاس ۇرپاقتى ءداستۇرلى ءدىنىمىز نەگىزىندە ىزگى، ساليقالى ۇرپاق ەتىپ تاربيەلەۋ.

- قازاقتى بۇكىل الەم جۇرتشىلىعى مۇسىلمان دەپ تانيدى. ءداستۇرلى قازاق يسلامى مەن قازىرگى قازاق يسلامى اراسىنداعى ۇقساستىق، ايىرماشىلىق پەن وزگەشەلىك قالاي؟

- نەگىزىندە قازىرگى نەمەسە بۇرىنعى يسلام دەپ ءبولىپ جارۋ دۇرىس ەمەس. يسلام ءدىنى كەز كەلگەن قوعامدا جانە كەز كەلگەن ۋاقىتتا ۇيلەسىمدى تۇردە ءومىر سۇرەتىن ءدىن. ارينە زاماننان ارتتا قالماي، بۇگىنگى زاماناۋي تەحنيكا جانە تەحنولوگيانى ۇيرەنىپ، تۇرمىسىمىزدا قولدانىپ، كوشتەن كەش قالىپ كەتپەۋ ءبىز ءۇشىن وتە ماڭىزدى.

- ءدىننىڭ اتىن جامىلىپ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزعا ءتىل تيگىزۋشىلەرگە قاتىستى كوزقاراسىڭىز قانداي؟

- قازىرگى تاڭدا تەك قازاقستان ءۇشىن عانا ەمەس، الەمدىك دەڭگەيدە ءدىني راديكاليزمنىڭ ۇلكەن ماسەلەگە اينالىپ وتىرعاندىعى بەلگىلى. ءدىندى جەلەۋ ەتكەن راديكالدى توپتار كوپتەگەن مامىراجاي كۇيدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان مەملەكەتتەردىڭ تۇبىنە جەتتى. ەلىمىزدىڭ شەكاراسى بەكەم جابىق بولعانىمەن، اقپاراتتىق كەڭىستىكتىڭ شەكاراسىن بۇعاتتاۋ وڭاي شارۋا ەمەس. ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى بيدعات پەن شيرككە بالاپ، «تازا يسلامدى» ۇستانۋ كەرەك دەپ جۇرگەن وتانداستارىمىز دا از ەمەس.

قمدب جات يدەولوگيالارعا شالدىققان باۋىرلارىمىزبەن جۇيەلى تۇردە جۇمىسىن جۇرگىزە بەرەدى. وڭىرلەردەگى ءبىلىمدى دە بىلىكتى ماماندارىمىز اداسقان باۋىرلارىمىزعا اسىل ءدىنىمىزدىڭ ءداستۇرلى ۇستانىمدارىن جەتكىزىپ، ەلدىڭ تىنىشتىعى مەن حالىقتىڭ اماندىعى ءۇشىن قىزمەت ەتۋدى توقتاتپايدى.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

Abai.kz