كiتاپ جونiندە بiر اۋىز ءسوز

قازاقتا «جۇرگەنگە جورگەم iلiنەدi» دەگەن ءسوز بار. سول ءسوزدiڭ راستىعىنا تاعى دا كوزiم جەتتi. ويدا جوقتا ولجالى بولدىم. ءوڭiم تۇگiل تۇسiمە كiرمەگەن قازىناعا تاپ بولدىم. ارينە، ات باسىنداي التىن ەمەس، ايتكەنمەن التىنىڭنان بiر مىسقال دا كەم ەمەس. جاپىراقتاي عانا جاسىل كiتاپ كورگەننەن كوزiمە وتتاي باسىلدى. سىرتقى مۇقاباسىندا ءداستۇرلi شىعىس الەمiنiڭ ءالiپتi ورنەگiمەن «ماليكە جانە ونىڭ مىڭ بiر ساۋالى» دەگەن جازۋ تۇر. ەرiكسiز ىقىلىس اۋدارتىپ، ىنتىزار ەتەتiندەي. «مىڭ بiر ءتۇندi» قۇنىعا وقىپ، بۇرمەلi كويلەك، سۇرمەلi كiرپiك، كوزدiڭ نەبiر قۇپياسىنا بوي الدىرعان بوزبالا كەز، بوزىم جاس الدىمنان بوز تايلاقتاي تايراڭداپ وتە شىقتى… ەسiمدi جيار-جيماستان كiتاپقا قول سوزا بەردiم.

بۇل — 1998 جىلدىڭ جازى بولاتىن. وزبەكستانداعى قازاق ەلشiلiگiندە قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن كەزiم. جولساپارلاپ ءجۇرiپ جىزاق شاھارىنىڭ قوناقۇيiنە توقتاعانمىن. كەشكiلiك — اۋىل-ەلدi ارالاپ كەلگەن مەنi قوناقۇي كەزەكشiسi وزبەك اعايىندارعا ءتان سىپايىلىقپەن: «ءشاي iشiڭiز، ءشول باسىڭىز» دەپ شاعىن بولمەسiنە شاقىردى. ءشاي ۇستiندە كوزiم شالعانى — الگi كiتاپشا. جايۋلى جاتىر ەكەن.

— ءوزiمiزدiڭ جىزاق باسپاحاناسىنان شىققان، – دەدi شوقشا ساقالدى، الا شاپاندى اعايىن، — كiمنiڭ قاعازعا جازىپ، حاتقا تۇسiرگەنi دە بەلگiسiز. بiراق وتە قۇندى دۇنيە…

كiتاپتىڭ بiرiنشi بەتiن اۋدارىپ، العىسوزiنە كوز جۇگiرتتiم.

كiتاپ جونiندە بiر اۋىز ءسوز

قازاقتا «جۇرگەنگە جورگەم iلiنەدi» دەگەن ءسوز بار. سول ءسوزدiڭ راستىعىنا تاعى دا كوزiم جەتتi. ويدا جوقتا ولجالى بولدىم. ءوڭiم تۇگiل تۇسiمە كiرمەگەن قازىناعا تاپ بولدىم. ارينە، ات باسىنداي التىن ەمەس، ايتكەنمەن التىنىڭنان بiر مىسقال دا كەم ەمەس. جاپىراقتاي عانا جاسىل كiتاپ كورگەننەن كوزiمە وتتاي باسىلدى. سىرتقى مۇقاباسىندا ءداستۇرلi شىعىس الەمiنiڭ ءالiپتi ورنەگiمەن «ماليكە جانە ونىڭ مىڭ بiر ساۋالى» دەگەن جازۋ تۇر. ەرiكسiز ىقىلىس اۋدارتىپ، ىنتىزار ەتەتiندەي. «مىڭ بiر ءتۇندi» قۇنىعا وقىپ، بۇرمەلi كويلەك، سۇرمەلi كiرپiك، كوزدiڭ نەبiر قۇپياسىنا بوي الدىرعان بوزبالا كەز، بوزىم جاس الدىمنان بوز تايلاقتاي تايراڭداپ وتە شىقتى… ەسiمدi جيار-جيماستان كiتاپقا قول سوزا بەردiم.

بۇل — 1998 جىلدىڭ جازى بولاتىن. وزبەكستانداعى قازاق ەلشiلiگiندە قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن كەزiم. جولساپارلاپ ءجۇرiپ جىزاق شاھارىنىڭ قوناقۇيiنە توقتاعانمىن. كەشكiلiك — اۋىل-ەلدi ارالاپ كەلگەن مەنi قوناقۇي كەزەكشiسi وزبەك اعايىندارعا ءتان سىپايىلىقپەن: «ءشاي iشiڭiز، ءشول باسىڭىز» دەپ شاعىن بولمەسiنە شاقىردى. ءشاي ۇستiندە كوزiم شالعانى — الگi كiتاپشا. جايۋلى جاتىر ەكەن.

— ءوزiمiزدiڭ جىزاق باسپاحاناسىنان شىققان، – دەدi شوقشا ساقالدى، الا شاپاندى اعايىن، — كiمنiڭ قاعازعا جازىپ، حاتقا تۇسiرگەنi دە بەلگiسiز. بiراق وتە قۇندى دۇنيە…

كiتاپتىڭ بiرiنشi بەتiن اۋدارىپ، العىسوزiنە كوز جۇگiرتتiم.

— وزبەكشە بiلەتiن بە ەدiڭiز؟ – دەدi قوناقۇي كەزەكشiسi ودان سايىن ىقىلاسىن اۋدارا ءتۇسiپ، ءشايiن جاڭارتىپ جاتىپ.

— شامالى حابارىم بار، – دەدiم مەن العىسوزدiڭ استارىنا ۇڭiلە ءتۇسiپ.

شىنىندا دا، وزبەك باۋىرىم ايتقانداي، كiتاپ يەسi وسى كۇنگە دەيiن بەيمالiم ەكەن. مۇحامماد زافار دەگەن بۇحارالىق كوزi اشىق بiرi كiسi مۇقياتتاپ كوشiرiپ بۇگiنگە امان-ەسەن جەتكiزiپتi.

كۇندى ءارi وتە-موتە سيرەك كەزدەسەتiن دۇنيە ەكەنiنە كوز جەتكiزگەن سوڭ وزاعاڭا ءوزiمدi جاقسىلاپ تانىستىردىم. ەلشiلiك قىزمەتiندە جۇرگەنمەن تۋاسى شايىر ەكەنiمدi, تiپتi سامارقان ءۋالاياتىندا تۋعانىمدى، ايگiلi سايىپقىران — ءامiر تەمiرمەن  جەرلەس ەكەنiمدi, ول جايىندا ساحنالىق دۇنيە جازعانىمدى دا جاسىرماي الدىنا جايىپ سالدىم.

قوناقۇي كەزەكشiسi سىپايى عانا ەمەس، كiشiپەيiل، ءارi اڭگiمەشiل، وتكەن-كەتكەننەن حابارى مول ادام بولىپ شىقتى. سامارقان تاريحىن قوزعاپ، كەش، جىزاق شاھارلارىنىڭ شارتارابىن شارلاپ شىقتىق.

— جارايدى، دەمالىڭىز، جۇمىسباستى ادامسىز عوي، شارشاتتىم بiلەم انانى-مىنانى ايتىپ. مىنا كiتاپشاعا بەيiلiڭiزدiڭ اۋعانىن مانا بiلگەنمiن، وزiمiزدە شىققان عوي، تاۋىپ الارمىن، ال مىنانى  سiزگە سىيلادىم، – دەپ «مىڭ بiر ساۋالدى» ماعان ۇزاتا بەردi.

ودان بەرi دە ءۇش-ءتورت جىل ءوتiپ كەتiپتi. اتالمىش كiتاپتى وقىپ قانا قويماي، قازاقى قالىڭ وقىرمانعا قاجەتi بار عوي دەپ تارجiمالاۋعا كiرiستiم.

ماعان، اسiرەسە، قاتتى ۇناعانى — بەلگiسiز جازباگەردiڭ ء/ارi عالىم، ءارi دiن ادامى بولسا كەرەك/ «قۇران كارiمدi» تاپسiرلەۋدەگi تاپقان وزگەشە امال-ءتاسiلi. «مىڭ بiر ساۋالدىڭ» — ەرەكشەلiگi دە، تارتىمدى ءارi قىزىقتى وقىلاتىنى دا وسىدان بولسا كەرەك. جاپىراقتاي عانا جاسىل كiتاپشادا قانشاما تاعىلىم مەن تانىم، وسيەت پەن ءناسيات، ريۋايات پەن حيكايات جاتىر دەسەڭiزشi?!

كiتاپتى اۋدارىپ، كوپشiلiك يگiلiگiنە جاراتۋ نيەتi دە وسىدان تۋىپ وتىر.

اينالايىن، وقىرمان!

ەندiگi كوڭiل دە، بەيiل دە، ىقىلاس تا، ىنتا دا وزiڭiزدە!

كەلiڭiز، كiتاپ iشiنە ەنiڭiز — ولجاعا ورتاق بولايىق!..

يسرايىل ساپارباي

 

 الھامدۋ ليللاھي راببيل الامينا ۋا اقۋباتۋ ميل مۋتتاقينا ۋاس-سالاتۋ ۋاسسالامۋ الا راسۋليھي مۋحاممادين ۋاوليھي ۋا اسھابيھي اجماين!

باعزىلاردىڭ بايان ەتۋiنشە جانە دە تاريحشى عۇلامالاردىڭ تاراتۋىنشا ۇرىم پاتشالىعىندا ءارiپ سۇلتان دەگەن سەركە كوڭiل، سەرiقايرات كiسi بولىپتى. قولى اشىق، جانى جومارت جايدارىنىڭ ءوزi ەكەن. مۇسىلماندىقتىڭ قاستەرلi دە قاسيەتتi جولىنان اينىماي دا بۇرىلماي اللانىڭ بەرگەن ولشەمدi جاسىن ابىرويمەن اتقارىپ، وتكەرiپ بولعاننان كەيiن دارۋل فانيدەن دارۋل باقيعا ساپار شەگiپتi. “مiرi كەم دۇنيە” دەمەكشi, سوڭىندا جارىق دۇنيەسiن جالعاستىرار جالعىز-اق قىزى قالىپتى. نىسپى-جامالى — ماليكە ەكەن. اكە مۇراسىنا يە بولعان بويجەتكەن ۇزاماي تاققا وتىرىپ، باسىنا ءتاج كيiپتi.

اكە جولىن قۋعان، ارتىقشا تۋعان ماليكە بiر كۇنi ۋازiرلەرiنەن باستاپ سارايدىڭ يگi جاقسىلارىن ۇزiرiنە شاقىرتىپتى. شاقىرتىپتى دا بىلاي دەپتi: «مەنiڭ كوكiرەك سارايىمدا سارالاپ ساقتاپ جۇرگەن مىڭ ساۋالىم بار. كiمدە-كiم وسى ساۋالدىڭ بارiنە مۇدiرمەي، كiدiرمەي جاۋاپ بەرەتiن بولسا، باسىمدى دا، باعىمدى دا، تاعىمدى دا تۇگەلiمەن سوعان سىيعا تارتامىن».

ماليكەنiڭ بۇل ءسوزi كوپ ۇزاماي ءدۇيiم ەلگە تاراپتى. تالاپتىلار مەن ۇمiتكەرلەر دە از بولماپتى. از كۇننiڭ iشiندە اينالا-توڭiرەكتەن اناۋ دا كەلiپتi, مىناۋ دا كەلiپتi. ماليكە دە ولاردى ساۋالدىڭ استىنا الىپتى. مەنمiن دەگەن تالاي تارلاندار مەن تاي-بوزىمدار، عۇلامالار مەن دانىشپاندار سىننان وتە الماي، سىباعاسىنا جەتە الماي ورتا جولدا وماقاسا قۇلاي بەرiپتi, قۇلاي بەرiپتi…

ماليكە بولسا ولاردىڭ سەسiن قايتارىپ: «نەنi بۇلدانىپ، نەنi مالدانىپ دانىشپانمىن، دانامىن دەپ جۇرسiڭدەر؟ كوڭiل تولارعا، iلiپ الارعا بiرەۋiڭ جوق! ازiرەتi ءالi كارiم اللاھۋ ۋاجھاھۋدىڭ: «حالاقا مانلاياريفا قادراھۋ!»، ياعني «ءوز قادiرiن بiلمەگەن تiرiسiندە ازاپقا، ولiسiندە توزاققا تۇسەدi» دەپ ايتقانى بار. سەندەر دە ەندi سونىڭ كەبiن كيەسiڭدەر!» – دەپ بiرiن زىندانعا، بiرiن تۇرمەگە توعىتادى دا، ون كۇننەن كەيiن ءولiم جازاسىنا كەسپەك بولادى. مۇنى ەستiگەن ەل بۇرىنعىداي ەمەس، ابدىراپ، ابىرجىپ قالادى. تاۋەكەلگە بەل بايلاۋشىلار دا ازايادى.

جازاسى مەن قازاسىن كۇتiپ جاتقان بەيشارالاردى اياعان يگi جاقسىلار بiر كۇنi ماليكەنiڭ قۇزىرىنا كەلiپ بىلاي دەيدi:

— الديار پاتشامىز، اياۋلى حانىم ماليكە! رايىڭىزدان قايتىڭىز. قانعا ەمەس، يمانعا جۇگiنگەيسiز. تۇتقىنداعى بايعۇستاردى بiر جولعا كەشiرiڭiز. ەلدەرiنە قايتسىن. بۇلاردى ولتiرگەننەن ابىرويىڭىز ارتا قويماس، جاۋ ارتتىرىپ الارسىز…

ايتسا ايتقانداي، ماليكە جازىقتى جازعان بايعۇستاردى بوساتىپ، ەلدەرiنە قايتارادى. ارادا بiر جىل وتەدi. مەن دانىشپانمىن دەپ ەشكiم دە كەلە قويمايدى. 

ونىڭ ەسەسiنە ماليكە — دانىشپاننىڭ اتاق-داڭقى الەمدi شارلاپ كەتتi.

كۇندەردiڭ كۇنi بولعاندا، تولىقسىپ اي تولعاندا، ماليكە «قۇزىرىڭىزعا تۇركiستان جاقتان بiر كiسi كەلiپ تۇر» دەگەن حابار الدى.

راسىندا دا دانىشپان ماليكەنiڭ داقپىرتى تۇركiستانعا دا جەتكەن ەدi. تۇركiستان مەن ۇرىم اراسى جاياۋلىعا قىرىق كۇنشiلiك جول ەكەن. وسى جولدى ارىپ-اشىپ ارتقا تاستاعان جولاۋشىعا ماليكە:

— مەنiڭ مىڭ بiر ساۋالىما جاۋاپ بەرگەلi كەلدiڭ بە؟ – دەپتi. جولاۋشى دا كiدiرمەدi:

— نار تاۋەكەل! ينشاللا! جاۋابىم دايىن. ءار iستiڭ اياعىن اللا بiلەدi. اللا تاعالا «قۇراني شاريپتە بىلاي دەيدi: «اعۋزۋ بيللاھي مينا شايتونير راجيم. بيسميللاھير راحمانير راحيم! قاۋلاھۋ تاعالا، كۋلل شاين حاليقۋن يللا ۋاجعاھۋ لاھۋل ھۋكمۋ ۋا يلايھي تۋرجاھۋن!».

— ساۋالىما ساي كەلمەسە جاۋابىڭ،

تالقانىڭ مەن تاۋسىلادى تالابىڭ!

— مەن ءپارۋانا، سەنiڭ جارىق جامالىڭ،

قاراماۋعا بار ما ءداتiم، امالىم؟

جان شوعىڭا كۇيiپ-جانىپ كەتپەسەم،

بۇل جالعاندا كiمگە كەرەك امانىم؟!

— اللا تاعالانىڭ قۇدiرەتiمەن ەكi جاھاندا ءار نارسە پايدا بولدى. اللا تاعالانىڭ ءوزi دە بiلە بەرمەيتiن بۇل نە؟

— اللا تاعالا بiرەۋ. ول وزiنە ۇقساس باسقا بiر نارسەنi بiلگەن ەمەس.

— اللا تاعالانىڭ بويىندا نە نارسە جوق؟

— ۇيقى.

— كiمنiڭ تۋعان-تۋىسقانى، ايەل، بالا-شاعاسى جوق؟

— جالعىز عانا جاراتۋشى يەنiڭ.

— اللا تاعالانىڭ ءجۇزi قاي تاراپقا قاراۋلى دەپ ويلايسىڭ؟

— قاراڭعى ۇيگە شام جاقساڭ، جارىعى شارتاراپقا تۇسەدi. جاراتۋشىنىڭ نۇر جامالى دا جان-جاققا ءتۇسiپ تۇر. ونىڭ قۇدiرەتi دە وسىندا.

— اللا تاعالا قايدا — عارىشتا ما، جەردە مە؟

— عارىشتا ەمەس، جەردە ەمەس، ونىڭ جايى — لا مەكەن-ءدۇر!

— پەيiشكە ۇقسايتىن حوش يiستi, شىرىن ءدامدi ماۋە بار ما، بار بولسا ول قايسى جەمiس؟

— ول ءتاڭiرiنiڭ مەيiر-شاپاعاتى. ءتاڭiرiنiڭ سىي-سياپاتىنا بولەنگەن جاننىڭ رۋحى دا تازا، پاكيزا بولماق.

— اللا تاعالا ەڭ اۋەلi كiمدi, نەنi جاراتتى؟

— كافۋ نۇندى جاراتتى.

— وعان قانداي دالەلiڭ بار؟

— اللا تاعالا «قۇراني شارiپتە» «ان ياكۋلا لاھۋ كۋن فاياكۋن!» – دەپ حابار بەرگەن.

— كۋن فاياكۋننەن نە پايدا بولدى؟

— جاراتۋشى اۋەلi «كۋن» («پايدا بول»). سونسوڭ «فاياكۋن»(«بولدى، جەتەدi») دەپ الەمدەگi بارشا نارسەنi جاراتتى.

— قاي جاقتان كەلدiڭiز؟

— اكەنiڭ سۇلباسىنان، انانىڭ راحىمىنان.

— بۇعان ايتار دالەلiڭ قايسى؟

— «قاۋلاھۋ تاعالا، ياحرۋجۋ مين باينيس سۋلبي ۋاتتارايبي!».

— قايدا باراسىڭ؟

— لا مەكەنگە بارامىن.

— قايدا تۇراقتايسىڭ؟

— قابىرستاندا تۇراق تابامىن.

— نە جەيسiڭ؟

— حام (حارەكەت) جەيمiن.

— نەنiڭ قام-حارەكەتiن جەيسiڭ؟

— احيرەتتiڭ.

— اللا تاعالا وتتان نەنi جاراتتى؟

— توزاقتا ەكi نارسەنi جاراتتى. بiرi — مۋزاككار (ەركەك), ەكiنشiسi — مۋانناس (ايەل). مۋزاككاردىڭ قۇيرىعى جىلاننىڭ قۇيرىعىنا، ال مۋانناستىڭ قۇيرىعى شاياننىڭ قۇيرىعىنا ۇقسايدى. جۇرە كەلە ەكەۋi جۇپتاستى. ولاردان جىن پايدا بولدى.

— وعان قانداي دالەلiڭ بار؟

— «قۇراني شارiپتە» مىنانداي ءسوز بار: «قاۋلاھۋ تاعالا ءۋال جيننا حالاقناھۋ مين ناريسسامۋم»، ياعني «بiز جىنداردى وتتان جاراتتىق».

— جانى مەن باسى جوق بولسا دا جەمiس جەيتiن نە نارسە؟

— ول — حازiرەتi مۇسا س.ا.س-نىڭ اساتاياعى. پەرعاۋىن الايھي لانا (ەجەلگi مىسىر پاتشاسى) مۇسا س.ا.س.-مەن باسەكەلەستi. ەكەۋi دە اساتاياقتارىن جەرگە تاستادى. قۇداي تاعالا اساتاياقتارعا جان بەردi. ودان ايداھار پايدا بولدى دا اۋزىنا تۇسكەن نارسەنiڭ ءبارiن جالماپ-جۇتا باستادى. كاپiرلەر مۇنى كورiپ، قورقىپ قاشتى.

— جانى، قاناتى بولماسا دا اسپانعا ۇشىپ كەتكەن نە نارسە؟

— ول — كوھي تۋر-دۋر. اللا تاعالا ونى تاجال نۇرىنا اينالدىرعانى سەبەپتi اسپان اياسىنا تارالىپ كەتتi.

— داۋىسىن وزiنەن وزگە ەستiمەيتiن كiم ەدi?

— ول داۋىستى مۇسا س.ا.س.-نان باسقا ەشكiم دە ەستي العان جوق.

— اسپاننان جاۋعان جاڭبىر دا ەمەس، قار دا ەمەس، بiراق ول سۋدان مەيiرi مەن ءشولi قانىپ، حالىق قارىق بولىپ قالدى. ول قانداي سۋ؟

— مۇسا پايعامبار قولدارىن جايىپ سۋ سۇرادى. اساتاياعىن تابان استىنداعى تاسقا ۇردى. سودان قۇدiرەتتiڭ كۇشiمەن ون ەكi بۇلاق پايدا بولدى. حالىقتىڭ قارىق بولعانى — سول سۋ.

— بiر توپ جۇرتقا سايا بولعان نەنiڭ كولەڭكەسi ەدi?

— قۇمدى شولەيتتە ادام ايتقىسىز ىستىق كوتەرiلiپ اجال قاۋپi تاياعاندا مۇسا س.ا.س. اللا تاعالاعا سىيىندى. اللا مۇنى قابىل الىپ، اسپاندى لەزدەمدە بۇلت تورلادى. جۇرت امان قالدى.

— اتا-اناسى جوقتاردىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسiن تۇستەپ بەرە الاسىڭ با؟

— ەڭ بiرiنشi — حازiرەتi ادامنىڭ.

     ەكiنشi — حاۋا انانىڭ.

     ءۇشiنشi — يسمايلدىڭ ورنىنا قۇرباندىققا شالىنعان قوشقاردىڭ.

     ءتورتiنشi — حازiرەتi سالىق س.ا.س.-نىڭ تۇيەلەرiنiڭ.

     بەسiنشi — حازiرەتi يسا س.ا.س.-نىڭ.

     التىنشى — حازiرەتi شيش س.ا.س.-نىڭ.

— ارعى دۇنيەدە دە، بەرگi دۇنيەدە دە جوق تاعامنىڭ اتى قانداي؟

— بiر توپ كاپiرلەر كەلiپ: «ەي، يسا، كانە، دۋا قىل، قۇدايىڭ بiزگە اسپاننان پiسكەن بالىق جiبەرسiن. ونى جەپ بiز دە مۇسىلمان قاۋىمىنا كiرەيiك» – دەدi. يسا پايعامبار ولاردىڭ كوزiنشە قۇدايعا جالبارىنىپ، سيىندى. ايتقانداي-اق اسپاننان بالقىپ پiسكەن ۇلكەن بiر بالىق ءتۇستi. كاپiرلەر الدارىنداعى بالىقتى جەپ بولعان سوڭ «ومiرiمiزدە مۇنداي ءتاتتi تاعامدى جەپ كورمەپ ەدiك» – دەپ يمانعا ۇيىپ، مۇسىلمان بولدى.

— بۇعان قانداي دالەلiڭ بار؟

— «قۇراني شارiپتە»: «اللاھۋمما انزيلا الاينا مايداتان ميناس ساماي»، ياعني «ەي، اللا، بiزگە ءوز تاراپىڭنان بiر داستارحان سىيلاي گور!» دەگەن ايات بار.

— يسناين نەشەدەن تۇرادى؟

—  ون ەكiدەن تۇرادى. ولار:

زاۋجي يسناين;

ۋال-ارزي ۋاس ساماي;

ۋال-ءلايلi ۋان ناھاري;

ۋال-شامسي ۋال-قاماري;

ۋال-ءجانناتي ۋان ناري;

ۋال-كۋفرۋ ۋال-يماني;

ۋال-ھاياتي ء(ومiر) ۋال-قاماتي;

ۋال-باررۋ ۋال-باھرۋ;

ۋال-ارشۋ ۋال-كۋرسۋ;

ۋال-لاۋھۋ ۋال-قالامۋ;

ۋال-يلمۋ (iلiم) ۋال-امالۋ;

ۋال-حۋسنۋ ۋال-يشقۋ (سۇيiسپەنشiلiك).

— ناماز الدىندا نەلiكتەن ازان ايتىلادى؟

— بەس ۋاقىت ناماز بەن جۇما نامازعا ازان ايتۋ پارىز سانالادى.

— بۇعان قانداي دالەل ايتاسىڭ؟

— التى بiردەي ساحابا — ءابۋزار عاففاري، سالمان فارسي، اككاشا ابدوللا، يبن ماقسۇت، ءابۋ دارداح جانە اقلاما حازiرەت مۇحاممەد پايعامباردىڭ قۇزىرىنا كەلگەن كەزدە راسۋلۋللانىڭ كوڭiلسiز وتىرعانىن كورەدi. «ەي، راسۋلۋللا، – دەدi ولار، — كوڭiلiڭiز سىنىق سياقتى، سەبەبi نە؟». سوندا پايعامبارىمىز: «باياعى ساحابالار جاماعاتتان تىس قالۋلى. جاماعات نامازىنا بۇل نۇقسان كەلتiرمەسە يگi ەدi» – دەدi. ساحابالاردىڭ بiرi: «نەلiكتەن ولاي ويلايسىز؟» دەگەندە، «بۇل iس ناسرانيلەردەن (حريستيانداردان) بولىپ تۇر». ەندi بiرەۋلەر: «مۇمكiن، باسقالاردان دا بولار» دەدi. پايعامبار: «بالكiم، دەگەنمەن، بۇعان سەبەپشi — جويتتەر».

— ەرتەسiنە ابدۋللا انساري كەلiپ: «ەي، راسۋلۋللا، مەن كەشە بiر ءتۇس كوردiم. اسپاننان ەكi پەرiشتە جەرگە ءتۇسiپ، قۇبىلاعا قاراپ ازان شاقىردى. بiرەۋi تاكبير ايتىپ تۇردى، مەن ونى ۇيرەنiپ الدىم. سوندا راسۋلي اكرام س.ا.س. بىلاي دەدi: «ازان شاقىرۋمەن iس بiتپەيدi. تەك پايعامباردىڭ ءتۇسi عانا اقيقاتتان ايان بەرمەك».

كەيiنiرەك ءامiر ۋل مومىن ءالي كارامالاۋھۋ زاجھاھۋ كەلiپ: «ەي، ءنابيiم، مەن بۇگiن تاڭ ازاندا ءتۇس كوردiم» دەي بەرگەندە پايعامبارىمىز: «ەي، ابدۋللا انساري، پەرiشتەلەر اۋزىنان ازان ۇيرەندiم دەدiڭiز، ايتىڭىزشى، مەن دە تىڭدايىن؟!» – دەپ انساريعا نازارىن اۋداردى. ابدۋللا انساري ازان ايتىپ، تاكبير وقىدى. بۇعان قاراپ راسۋلۋللا جابiرەيiل پەرiشتە مەراج كەشتەرiندە اقسادا مەشiتiندە ازان مەن تاكبير وقىپ كەتiپ جۇرگەنiن پايىمدادى. ساحابالارىنىڭ ءتۇس كورۋiن وسىعان جورىدى. بەس ۋاقىت ناماز بەن جۇما نامازى كەزiندە ازان شاقىرۋ ءراسiمi, مiنە، وسىدان قالعان. بۇل كەيiن كەلە بارشا جاماعاتقا ءمالiم بولدى.

— نەشە ۋاقىت ناماز وقۋ پارىز؟

— بەس ۋاقىت ناماز وقۋ كiم-كiمگە دە پارىز.

— بەس ۋاقىت نامازدىڭ تۋ سەبەبiن قالاي تۇسiندiرەر ەدiڭ؟

— ادام اتا مەن حاۋا انا ءجانناتتان قۋىلعان سوڭ بiرازعا دەيiن جەردەگi قاراڭعىلىققا كوزدەرi ۇيرەنە الماي ءجۇردi. ۋاقىتى جەتiپ، تاڭ اتتى. ونىڭ شۇكiرانا قۇرمەتiنە ەكi راكات ناماز وقىدى. نامازى قابىل بولدى. قازiر ول بiزگە دە پارىز.

— بەسiن نامازى كiمنەن قالعان؟

— حازiرەتi يسمايلدى قۇرباندىققا شالۋ تۋراسىندا اللا تاعالا تاراپىنان جارلىق ءتۇستi. اكەسi ونى قۇرباندىققا قيۋ ءۇشiن بiر شەتكە الىپ بارىپ قول-اياعىن بايلاپ، تاماعىنا پىشاعىن تاقادى. وسى مەزەتتە اللا تاعالادان «ۋا، فادايناھۋ بيزيبھين ازيمي!»، ياعني «ۋا، ونىڭ ورنىنا ءجانناتتان اكەلiنگەن قوشقاردى قۇرباندىققا شالۋدى پارمان ەتتiك!» – دەگەن حابار ءتۇستi. ەندiگi بiر ريۋاياتتا نارمۋد الايھيلانا مانجانىق پەن يبراھيم الايھيسالامدى جانىپ جاتقان وت iشiنە تاستاعان. ول وت يبراھيمگە اسەر ەتپەگەن. اللا تاعالا: «ەي، وت-جالىن، ورشiمەي ءورتiڭدi باس، القىنبا، سالقىندا، يبراھيمگە زالالىڭ (زيانىڭ) تيمەسiن!» – دەپ بۇيىردىق» – دەدi. مiنە، سونىڭ شۇكiرانا شاراپاتىنا ارنالىپ ءتورت راكات ناماز وقىلدى. اللا تاعالا مۇنى قابىل قىلدى، بiزگە پارىز بولدى.

— نامازدىگەر نامازىن كiم وقىدى؟

—  حازiرەتi ءجۇنiس پايعامباردى ءناھان ء(نان) بالىق جۇتىپ قويدى دا ول ءۇش كۇن بويى بالىقتىڭ iشiندە جاتتى. (باعزى بiر رەتتە قىرىق كۇن بويى دەپ ايتىلادى). اللا تاعالانىڭ شاراپاتى ارقاسىندا امان شىقتى. وسى وقيعانىڭ ۇرمەتiنە ءتورت راكات ناماز وقىلدى. بۇل اللا تاعالا تاراپىنان  بiزگە پارىز بولدى.

— ال نامازشام كiمنەن قالدى؟

— حازiرەتi يساعا كاپiرلەر قۇدايدى بiرەۋ ەمەس، ۇشەۋ دەدi. جەر مەن كوك ىزاعا بۋلىعىپ: «ەي، اللا تاعالا، مىنالاردىڭ جازاسىن بەر!» – دەپ ءوتiندi. مۇنى جاراتۋشى قابىل الىپ: «بۇلاردىڭ جازاسىن ءوزiم بەرەمiن!» – دەدi. حازiرەتi يسا ءوز ابىرويىن ساقتاپ قالۋى سەبەپتi ونىڭ شۇكiراناسىنا ءۇش راكات ناماز وقىلدى. بۇل اللا تاراپىنان قابىلدانىپ، بiزگە دە پارىز بولىپ قالدى.

— ال ەندi قۇپتان نامازىن كiم وقىدى؟

— حازiرەتi مۇسا الايھيسسالام مادينەدەن مىسىرعا جەتكەنشە حازiرەتi شۇعايىپ الايھيسالامنىڭ قىزى سافۋرا بوسانار حالگە جەتتi. وسىناۋ بەيمەزگiل ۋاقتا قاسقىرلار قويعا شاپتى. وت جاعۋ كەرەك بولعانىمەن شاقپاق تۇتانا قويمادى. وسىلايشا ابىرجىپ تۇرعان بiر مەزگiلدە كوز ۇشىندا وت كورiندi. سولاي قاراي ءجۇردi. ارالىق بiراز جەر بولعانىمەن لەزدە جەتiپ كەلگەندەي بولدى. وسى ساتتە اللا تاعالادان اۋەز جەتتi: «قاۋلاھۋ تاعالا ان يا مۇسا ينني انالاھا راببال الامين ۋا ان القي اساكا!»، ياعني «ەي، مۇسا، البەتتە، مەن الەمنiڭ جارىلقاۋشىسىمىن. سەن اساتاياعىڭدى قولىڭا ال!»

حازiرەتi مۇسا بۇل بۇيرىقتى قابىل الىپ، جارتى جولدان قايتىپ ۇيiنە كەلسە، زايىبى امان-ەسەن بوسانىپ، ءۇي-قوراسىندا تىنىشتىق ورناعان ەكەن. مiنە، وسىنىڭ قۇرمەتiنە ءتورت راكات ناماز وقىلدى. اللا تاراپىنان بۇل قابىل الىنىپ، بiزگە پارىز بولىپ قالدى.

— ەرتەدەن كەشكە دەيiن نەشە راكات ناماز وقىلادى؟

— وتىز راكات، ونىڭ ون جەتiسi — پارىز، ون ەكiسi — سۇننەت، ۇشەۋi ءۋاجiپ بولىپ ەسەپتەلەدi.

— بۇل نامازداردا قانشا رۋكۋع، قانشا سۋجۋد (ساجدە), نەشە تاكبير جانە نەشە تاسبەح بار؟

— 32 رۋكۋع، 64 سۋجۋد، 77 تاكبير، 188 تاسبەح بار. تاسبەحتەردi ءۇش-ۇشتەن ايتۋ لازىم.

— نەگە كەشكە ناماز داۋىستى، اۋەزدi قىراتپەن، ال كۇندiزگi ناماز باسەڭ اۋەنمەن وقىلادى؟

— پەرiشتەلەر نامازدىڭ ءبارiن داۋىستاپ وقيدى. ال اللا تاعالا پەندەلەرiنە: «كۇندiز ءجاي، ال كەشكiلiك داۋىستاپ وقىڭدار، سوندا پەرiشتەلەردiڭ ساۋابىن الاسىڭدار» – دەپ ەسكەرتتi. بەس  ۋاقىت نامازعا، سونداي-اق، ازان، تاكبير ايتۋدى دا ۇمىتپاعان ءجون.

— ءمايiت نامازىندا نەگە ازان مەن تاكبير ايتىلمايدى؟

— ادام بالاسى — حاقتىڭ ۇلى. ۇل بولسىن، قىز بولسىن، انادان تۋىلعاندا حازiرەتi مۇحامبەت مۇسا س.ا.س.-نىڭ سۇننەتiنە ساي وڭ قۇلاعىنا ازان، سول قۇلاعىنا تاكبير ايتىلىپ، ات قويىلادى. وسى ازان مەن تاكبير ءمايiت ء(ولiم) نامازى بولىپ سانالادى.

— باسقا ناماز تۇرلەرiندە رۋكۋع، سۋجۋد بار دا، جانازادا نەگە جوق؟

— اللا تاعالا رۋزي قيامەتتە كاپiرلەرگە بىلاي دەپ ەسكەرتپە جاسادى: «نە ءۇشiن مەنەن باسقاعا سىيىندىڭ؟» سەبەبi, مۇردەگە ول جۇرمەيدi.

— عۇسىل كەزiندە  (جۋىنۋدا) نەندەي نارسە پارىز سانالادى؟

— قول ساۋساقتارىن عۇسىل مەن تااراتتا قوزعالتپاق پارىز سانالادى.

— داريا قايدان پايدا بولدى؟

— توپان سۋدان.

— توبەلەر قايدان شىققان؟

— پەيiشتەن.

— وگiزدiڭ تەگi قايدان شىقتى؟

— ول دا پەيiشتەن پايدا بولدى.

— قانداي دالەلiڭ بار؟

— اللا تاعالا «قۇراني شارiپتە» بىلاي دەگەن: «ۋا مينال باقارا يسناين»، ياعني سيىر دا ەكەۋدەن ءوسiپ-ونەدi.

— ەشكiنiڭ نەگiزi قايدان شىققان؟

— ول دا پەيiشتەن شىققان. اللا تاعالا: «ۋا مينال مازي يسناين»، ياعني «ەشكi دە و باستان ەكەۋ».

— ات پەن ەسەكتiڭ ءتۇبi نەدەن پايدا بولدى؟

— ات پەن ەسەك جەلدەن جارالعان.

— قيامەت قايىمعا دەيiن بiرi قۋىپ، بiرi قاشاتىن نارسەلەر نە؟

— بiرi — كۇندiز، بiرi — ءتۇن، ياعني كۇن مەن ءتۇن.

— بiر داراق (اعاش) بار. ونىڭ ون ەكi بۇتاعى، ءار بۇتاقتا وتىز جاپىراعى، ءار جاپىراعىنىڭ بiر جاعى اق تا، بiر جاعى قارا. ول قانداي داراق؟

— ول داراعىڭىز — بiر جىل. ون ەكi بۇتاعى — ون ەكi اي. ءار بۇتاعىنداعى وتىز جاپىراق — وتىز كۇن. جاپىراقتىڭ اق جاعى — كۇندiز، قارا جاعى — ءتۇن.

— كۇندiز-ءتۇنi جۇرۋدەن شارشامايتىن، دەمالۋدى بiلمەيتiن نە؟

— ونىڭ بiرi — اي دا، ەكiنشiسi — كۇن.

— پەيiشتە دە، بۇل دۇنيەدە دە ەرەكشە باعالاناتىن جەمiس اعاشىنىڭ اتى نە؟

— ول قۇرما اعاشى.

— حازiرەتi ادام اتانىڭ قان توككەن پەرزەنتiنiڭ اتى كiم؟

— ابىلدى قابىل ءولتiرiپ، قان توككەن.

— پايعامبارلار جەرگە نەشە مارتە ءتۇستi?

— العاش رەت حازiرەتi ادام اتا، ودان سوڭ ەلۋ مارتە حازiرەتi شيس نابيوللا، ءۇشiنشi كەزەكتە حازiرەتi ىدىرىس پايعامبار، تورتiنشiسiندە حازiرەتi يبراھيم پايعامبار ون رەت ءتۇستi.

— نەشە كiتاپ ءتۇستi? ولاردىڭ قايسىسى قالدى، قايسىسى ءوشتi?

— ءجۇز ءتورت كiتاپ ءتۇستi. ونىڭ تورتەۋi بار دا، ءجۇزi جوق. تورتەۋدiڭ بiرەۋi «ءتاۋرات» — مۇسا الايھيسسالامعا، ەكiنشiسi — «Iنجiل» — يسا الايھيسسالامعا، ءۇشiنشiسi — «زابۋر» — ءداۋiت الايھيسسالامعا، ءتورتiنشiسi «فۋرقان» — «قۇران» — مۋسھاف-قالامي شاريف» دەپ اتالادى. ول مۇحاممەد الايھيسالامعا ءتۇستi.

— «ءتاۋرات» نەشە سۇرەدەن تۇرادى؟

— ءار سۇرەسi توعىز مىڭ اياتتان تۇرادى. «Iنجiل» — سەگiز مىڭ سۇرە. ءار سۇرەسi — ون ەكi مىڭ ايات.

— «قۇراندى» نەگە «فۋرقان» دەپ اتايدى؟

— «قۇراننىڭ» ءار سۇرەسi مەن اياتى بولەك-بولەك تۇسكەن. ال باسقا ۇشەۋi بiرجولا ءبۇتiن حالدە تۇسكەن. «قۇران» سول ءۇشiن «فۋرقان» دەپ اتالادى.

— «فۋرقان» نەشە جىلدا ءتۇستi?

— جيىرما ءۇش جىل iشiندە ءتۇستi.

— ەڭ العاش قاي ايات ءتۇستi?

— «اۋال (اۋەلi) يڭروع بيسمي راببيكاللازي حالاقا» ءتۇستi. سوڭىندا «الياۋما اكمالتۋ لاكۋم ديناكۋم ۋا اتمامتۋ الايكۋم نەماتي ۋا رازيتۋ لاكۋم ال يسلاما دينان» تۇسكەن.

— «قۇران» نەشە سۇرە جانە ءار سۇرەنiڭ اتى قانداي؟

— «قۇران» ءجۇز ون ءتورت سۇرەدەن تۇرادى:

 

1. فاتيحا سۇرەسi

2. باقارا سۇرەسi

3. يمران سۇرەسi

4. نيسا سۇرەسi

5. مايدا سۇرەسi

6. انام سۇرەسi

7. ءال-اراف سۇرەسi

8. ءال-انفال سۇرەسi

9. ات-ءتاۋبا سۇرەسi

10. ءجۇنiس سۇرەسi

11. ھۋد سۇرەسi

12. ءجۇسiپ سۇرەسi

13. اررۋاد سۇرەسi

14. يبراھيم سۇرەسi

15. ءال-ھيجر سۇرەسi

16. ان-ناحل سۇرەسi

17. ءال-يسروع سۇرەسi

18. كاھف سۇرەسi

19. ماريام سۇرەسi

20. تاھا سۇرەسi

21. ءال-ءانبيس سۇرەسi

22. ءال-ھاج سۇرەسi

23. ءال-مۋمينۋن سۇرەسi

24. ءان-نۇر سۇرەسi

25. ءال-فۋرقان سۇرەسi

26. ءاش-شۋارا سۇرەسi

27. ءان-نامل سۇرەسi

28. ءال-قاساس سۇرەسi

29. ءال-انكابۋت سۇرەسi

30. ار-رۋم سۇرەسi

31. ءال-لۇقپان سۇرەسi

32. اس-ساجدي سۇرەسi

33. ءال-ازھاب سۇرەسi

34. اس-ساباا سۇرەسi

35. ءال-فاتير سۇرەسi

36. ياسين سۇرەسi

37. ۋا-س-ساففات سۇرەسi

38. ساد سۇرەسi

39. از-زۋمار سۇرەسi

40. ءال-عافۋر سۇرەسi

41. ءال-فۋسسيلات سۇرەسi

42. اش-شۋرا سۇرەسi

43. از-زۋھرۋف سۇرەسi

44. اد-دۋحان سۇرەسi

45. ءال-جاسيا سۇرەسi

46. ءال-اھكاف سۇرەسi

47. ءال-مۇحاممەد سۇرەسi

48. ءال-فاتي سۇرەسi

49. ءال-حۋجۋرات سۇرەسi

50. قاف سۇرەسi

51. ۋاز-زاريات سۇرەسi

52. ۋاز-تۋر سۇرەسi

53. ۋا-ن-ناجم سۇرەسi

54. ءال-قامار سۇررەسi

55. ار-راحمان سۇرەسi

56. ءال-ۋاقيا سۇرەسi

57. ءال-حاديد سۇرەسi

58. ءال-مۋجادالا سۇرەسi

59. ءال-حاشر سۇرەسi

60. ءال-ءمۇمتاھانا سۇرەسi

61. اس-ساف سۇرەسi

62. ءال-جۋما سۇرەسi

63. ءال-مۋنافيقۋن سۇرەسi

64. ات-تاعابۋن سۇرەسi

65. ات-تالاق سۇرەسi

66. تاحريم سۇرەسi

67. مۋلك سۇرەسi

68. قالام سۇرەسi

69. ءال-حااققا سۇرەسi

70. ءمااريج سۇرەسi

71. نۇح سۇرەسi

72. جىن سۇرەسi

73. مۇزامميل سۇرەسi

74. مۋدداسسير سۇرەسi

75. قيامەت سۇرەسi

76. ينسان سۇرەسi

77. ۋال-مۋرسالات سۇرەسi

78. نابا سۇرەسi

79. ۋان-نازيات سۇرەسi

80. اباسا سۇرەسi

81. تاكۆير سۇرەسi

82. ينفيتار سۇرەسi

83. مۋتاففيفۋن سۇرەسi

84. ينشيكاح سۇرەسi

85. بۋرۋج (بورىش) سۇرەسi

86. تاريق سۇرەسi

87. الا سۇرەسi

88. عاشيا سۇرەسi

89. ۋال-فاجر سۇرەسi

90. بالاد سۇرەسi

91. ۋاش-شامس سۇرەسi

92. ۋال-لايل سۇرەسi

93. ۋاز-زۋحا سۇرەسi

94. شارح سۇرەسi

95. ۋاتت — تيىن سۇرەسi

96. الاق سۇرەسi

97. قادىر سۇرەسi

98. باينا سۇرەسi

99. زiلزالا سۇرەسi

100. ۋال-اديات سۇرەسi

101. ءال-قاريا سۇرەسi

102. تاكاسۋر سۇرەسi

103. ۋال-اس سۇرەسi

104. حۋمازا سۇرەسi

105. فيل سۇرەسi

106. قۇرايش سۇرەسi

107. ماۋۆن سۇرەسi

108. كاۋسار سۇرەسi

109. كافيرۋن سۇرەسi

110. ناسىر سۇرەسi

111. ماساد سۇرەسi

112. ىقىلاس سۇرەسi

113. فالاق سۇرەسi

114. ان-ناس سۇرەسi.

— «قۇراندا» نەشە ايات بار؟ بۇل اياتتاردىڭ سەبەپ-سالدارى قانداي؟

— «قۇراندا» 6666 ايات بار. ونىڭ 1006 اياتىن پايعامبارلار بايان ەتكەن. 1020 اياتى اللا تاعالا تاراپىنان تاراتىلادى. 1000 اياتى پاتشالار مەن زيالى ادامدار تاراپىنان بايان ەتiلەدi. 1200 ايات — يمان شارتتارىنا تيەسiلi. 200 ايات ءدارi-دارمەكتەر حاقىندا. 200 ايات بايلىق پەن قازىنا جانە ساۋدا-ساتتىق پەن ساۋداگەرلەر حاقىندا. 70 اياتى قازىلار مەن بيلەر حاقىندا بايان ەتiلەدi. 103 ايات كۇناكارلاردىڭ تاۋبەگە كەلۋi تۋراسىندا. 203 ايات بۇقارا حالىقتىڭ ىرىزدىعى مەن نەسiبەسi حاقىندا. 50 ايات قاجىلار حاقىندا. 694 ايات ايەل الۋ، اجىراسۋ، زيناقورلىققا بايلانىستى. 366 ايات پiتiر، زەكەت جايىندا. 200 ايات ساداقا بەرۋ تۋرالى. 61 ايات كۋاگەرلiك حاقىندا. 150 ايات

— شۇكiرلiك كiمنەن قالعان؟

— حازiرەتi نۇح پايعامباردان.

— زاكiرلiك شە؟

— زiكiريا پايعامباردان.

— دانالىق كiمنەن قالعان؟

— حازiرەتi ايۋب پايعامباردان.

— حازiرەتi حاۋا رازياللاھۋ انحادان كەيiن 16 پايعامبار قايسى ايدا جانە قايسى كۇندە دۇنيەگە كەلiپ، نەشە جىل ءومiر ءسۇرiپ دۇنيەدەن ءوتتi?

— ەڭ اۋەلi حازiرەتi ادام الايھيسسالام. مۇكارام (امال) ايىنىڭ جۇماسى كۇنi تاڭسارiدە دۇنيەگە كەلiپ، سول امال ايىنىڭ ون بiرiندە جۇما كۇنi دۇنيەدەن ءوتتi. شيس مۇكاررام ايىنىڭ iشiندە، ياعني جۇما كۇنi دۇنيە جارىعىن كورiپ، حاۋا انانىڭ ومىراۋىن ەمدi. 912 جىل ءومiر ءسۇرiپ، راببيۋل ايىنىڭ 12-سi, ياعني جۇما كۇنi دۇنيە سالدى. ىدىرىس پايعامبار قۇربان ايىنىڭ  10-ى، دۇيسەنبi كۇنi تاڭسارiدە دۇنيەگە كەلiپ، 450 جىل ءومiر كەشiپ، امال ايىنىڭ ونى كۇنi — جەكسەنبiدە بەيiشكە كiردi. حازiرەتi ءجۇنiس پايعامبار دۇيسەنبi كۇنi دۇنيە جارىعىن كورiپ، 750 جىل ءومiر ءسۇردi. مۇكارام ايىنىڭ ونى كۇنi جەكسەنبiدە دۇنيەدەن قايتتى. حازiرەتi نۇح ءنابيۋللا مۋلكانىڭ ۇلى، مۋلكا قايىلدىڭ، قايىل مين شايقىنىڭ ۇلى، ال مين اھنۋھتىڭ، اھنۋھ حازiرەتi ىدىرىس پايعامباردىڭ ۇلى. حازiرەتi نۇح پايعامباردىڭ اناسى — ءماستۋرا. نۇح پايعامبار دا مۇكاررام ايىنىڭ ون ەكiسi — دۇيسەنبiدە دۇنيەدەن ءوتتi. ال، حازiرەتi ءداۋiت ا.س. ەرەجەپ ايىنىڭ ون ەكiسiندە — سەنبi كۇنi دۇنيەگە كەلiپ، 100 جىل ءومiر كورiپ قۇربان ايىنىڭ 27 كۇنi دۇنيە سالدى، سۇلەيمەن پايعامبار ءداۋiت پايعامباردىڭ ۇلى. مۇكاررام ايىنىڭ ون بەسiندە دۇنيەگە كەلiپ، 170 جىل ءومiر ءسۇردi. راببيۋل ايىنىڭ سوڭعى سەنبiسiندە دۇنيەدەن ءوتتi. زiكiريا پايعامبار رامازان ايىنىڭ جيىرماسىندا، سەنبi كۇنi ومiرگە كەلiپ، 300 جىل ءومiر ءسۇردi. رامازان ايىنىڭ توعىزىندا — جۇما كۇنi دۇنيە سالدى. يبراگيم ا.س. ازاردىڭ ۇلى. راببيۋل ايىنىڭ دۇيسەنبiسiندە ومiرگە كەلiپ، 100 جىل ءومiر ءسۇردi, قۇربان ايىنىڭ جەتiسiندە دۇنيەدەن ءوتتi. قابىرى حاميد شاھارىندا. حازiرەتi يسمايل پايعامبار — حازiرەتi يبراھيم پايعامباردىڭ ۇلى، راببيال ايىنىڭ ون ەكiسi — سەنبi كۇنi دۇنيەگە كەلiپ، 104 جىل  ءومiر ءسۇرiپ، رامازان ايىنىڭ ونىندا — جۇما كۇنi دۇنيەدەن ءوتتi. ىسقاق پايعامبار مۇكاررام ايىنىڭ ونىندا — دۇيسەنبi كۇنi ومiرگە كەلiپ، 104 جىل ءومiر ءسۇرiپ، قۇربان ايىنىڭ ون بەسiندە — دۇيسەنبi كۇنi دۇنيەدەن ءوتتi. جاقىپ پايعامبار — ىسقاق پايعامباردىڭ ۇلى، راببيال ايىنىڭ ون بەسi – سارسەنبi كۇنi ومiرگە كەلiپ، 120 جىل ءومiر ءسۇرiپ، مۇكاررام ايىنىڭ جۇماسىندا دۇنيە سالدى. حازiرەتi ءجۇسiپ — جاقىپتىڭ ۇلى، ەرەجەپ ايىنىڭ بەسiندە — جۇما كۇنi ومiرگە كەلiپ، 160 جىل ءومiر ءسۇرiپ، سول ەرەجەپ ايىنىڭ ەكiسiندە — سەنبi كۇنi دۇنيەدەن ءوتتi. شۇعايىپ ا.س. ساپار ايىنىڭ سەنبiسiندە دۇنيەدەن ءوتتi. حازiرەتi مۇسا ا.س. يمراننىڭ ۇلى ەرەجەپ ايىنىڭ جەتiسiندە — جۇما كۇنi ومiرگە كەلiپ، 120 جىل ءومiر ءسۇرiپ، ەرەجەپ ايىنىڭ ون بەسiندە — جۇما كۇنi دۇنيەدەن قايتتى. حازiرەتi يسا ا.س. اكەسiز ەدi. اناسى — ءماريام مۇكاررام ايىنىڭ ون بەسiندە — جەكسەنبi كۇنi دۇنيەگە كەلiپ، 80 جىل ءومiر كەشتi. ەرەجەپ ايىنىڭ جەتiسi — بەيسەنبi كۇنi اسپانعا كوتەرiلدi. قيامەت قايىمعا دەيiن تiرi. ال پايعامبارىمىز حازiرەتi مۇحاممەد س.ا.س.، ابدۋللانىڭ ۇلى، راببيال ايىنىڭ ون تورتiندە، ياعني دۇيسەنبiنiڭ كەشiندە دۇنيەگە كەلiپ، 63 جىل ءومiر كورiپ، راببيال ايىنىڭ ون ەكiسi كۇنi — دۇيسەنبiدە، كۇن شىعاردان ءسال الدىندا باقيلىق الەمiنە جول الدى.

— نەشە پايعامبار پاتشالىق قىلدى؟

— ءتورت پايعامبار. ولار: سۇلەيمەن، ءجۇسiپ جانە ەسكەندiر زۇلقارنايىن، مۇحاممەد س.ا.س.

— ماشىرىقتان ماعىرىپقا دەيiن نەشە كiسi پاتشالىق قۇردى؟

— ەكەۋi مۇسىلمان، ەكەۋi كاپiر. مۇسىلمانى — سۇلەيمەن مەن ەسكەندiر. كاپiرi — شاددات پەن نامرۋد.

— ءارi جارقىرىعان جارقىلى بار، ءارi ءۇندi اۋەزi بار نارسە نە؟

— حازiرەتi مۇسانىڭ قولىنداعى نۇرى.

— كۇندiز دە، تۇندە دە كورiنبەيتiن نە نارسە؟

— جۇماق.

— پەيiش (جۇماق)  جۇرتىنا تيەسi ەمەس نارسە نە؟

— پەيiشتە پەندەلiك، اۋرۋ-سىرقاۋلىق جانە ءتاتتi جەمiس-جيدەكتەن توياتتانۋ دەگەنiڭiز بولمايدى. وندا تەك iشپەي-جەمەي كوز قانادى، كوڭiل تويادى.

— اسپان مەن جەردiڭ اراسىندا سۇيەۋسiز، تiرەۋسiز تۇرعان نە؟

— ول حاجار دەپ اتالادى.

— شۋمالي سۇلەيمەن پايعامباردى ءوز ۇيiنە قوناق ەتiپ، سىر-سۇحبات قۇردى. سول شۋمالي كiم — ەركەك پە، ايەل مە؟

— «قۇراني شارiپتە»: «قاۋلاھۋ تاعالا قالات يا ايۋھان-ناملۋ» دەپ حابار بەرiلگەن. ەندەشە ول ايەل كiسi.

— قايسىسى قادiرلi دە قۇرمەتتi — عۇلامالار ما، الدە اۋليەلەر مە؟

— عۇلامالار. حازiرەتi مۇحاممەد پايعامبار حاقىنداعى حاديستەردە سولاي دەلiنەدi: «قالا اننابيۋ الايھيسسالامۋ: «ال ۋلاماۋ ۆاراسات ۋن انبياۋ!».

— الەمدە قانشا جۇماق بار؟

— سەگiز. ولار: دارۋسسالام، دارۋل-حۋلد، ءجاننات ۋن-نايم، ءجاننات ۋل-ادين، ءجاننات ۋل-ماۋا، ءجاننات دارۋل-جالەل، ءجاننات ۋل-فيرداۋس، باعي ەرام.

— بۇل ءجاننات جايلارى قالاي، نەمەن سالىنعان؟

— دارۋسسالام قىزىل جاقۇتتان، دارۋن-حۋلد كۇمiستەن، ءجاننات ۋل-نايم ءزۇمiراتتان، ءجاننات ۋل-ادين لاعىلدان، ءجاننات ۋل-فيرداۋس گاۋھاردان، ءجاننات ۋل-ماۋا نۇردان، دارۋل-جالەل  زۋبارجاتتان، باعي ەرام التىننان.

— ءجاننات مەكەنi قايدا؟

— پەيiش جاراتىلعالى بەرi جەتi قات اسپاندا تۇرادى. بiرi ەكiنشiسiنiڭ ۇستiندە، ءار پەيiشتە ەكi ەسiك (داربازا) بار. ءار داربازانىڭ اراسى نۇردان جاراتىلعان: «انا لاۋ اززيبۋ مان قالا لا يلاھا يللاللاھۋ مۋحامماددۋر راسۋلۋللۋھۋ»، ياعني «كاليمان ءشارiپتi ايتقان كiسiگە ازاپ ەمەس، راحات سىيلايمىن!».

— جۇماق جۇرتىنىڭ سىر-سيپاتىن قالايشا سۋرەتتەي الار ەدiڭ؟

پەيiش جايىنىڭ بiر قىشى (كiرپiشi) التىننان، بiر قىشى كۇمiستەن، بiر قىشى لاعىلدان، ال تاستارى مەرۋەرتتەن، وسiمدiكتەرi راۋشان گۇلدەردەن، بۇتاقتارى التىننان، نە كۇمiستەن، لاعىل-ءجاۋھاردان تۇزiلگەن. جاپىراقتارىنىڭ بiرi اق، بiرi كوك، بiرi سارى، ەندi بiرi جاسىل، ءتۇرلi ءتۇستi — تاۋىستىڭ تاڭعاجايىپ قاناتتارىنا ۇقساس كەلەدi. بۇتاقتارىنداعى جەمiستەرiن قانشا جەسەڭ دە تاۋسىلماق ەمەس. ۋىلجىپ پiسكەنiمەن ەزiلمەيدi, قاي كەزدە دە ءازiر-ءمازiر. ءار پەيiشتiڭ ارىعىندا سۇتتەن دە اق،  بالدان دا شىرىن شاربەت شارابى اعىپ جاتادى. ءار پەيiش مەكەنi جەتپiس ءتۇرلi سارايدان تۇرادى. ولاردىڭ ارقايسىسى بiر-بiرiنە مۇلدەم ۇقسامايدى، قابىرعالارى مەن ۇستىندارى التىننان، لاعىلدان ءھام جاۋھاردان قالانادى. ءار سارايدىڭ ەسiگi مەن ءتورi — ءار (بiر ايلىق) جول. ءار سارايدا مىڭ قۇجىرا (بولمە) بولسا، ولاردىڭ دا اراسى بiر ايلىق جولمەن پارا-پار. ءار قۇجىرادا مىڭ بiر تاق، ءار تاقتا ەكi مىڭ ءتۇرلi كورپە-جاستىق، ءار قۇجىرادا جەتپiس مىڭ حور قىزى، ءار حور قىزىنىڭ بويىندا جەتپiس قابات كيiم، ءتاج، جايىن جۇماق اتتاعان كiسiگە يiلiپ سالەم بەرiپ تۇرادى. وسى حور قىزدارىنىڭ بiرەۋiنiڭ تىرناعى عايىپتان مىناۋ جارىق دۇنيەگە تاپ بولا قالسا، ماشىرىقتان ماعىرىپقا دەيiنگi ارالىق راۋشانداي اشىلىپ، ءدۇريا گاۋھار شاشىلىپ كەتەر ەدi! ءجانناتتان جاي العان كiمدە-كiم حور قىزىنىڭ بiرەۋiمەن سىر-سۇحبات قۇرسا، قايتا تۋىپ، جاسارعانداي بولار ەدi?! ءيا، ىلايىم دا ءار مومىندا (مۋمين) كەمiندە مىڭ ەركەكتiڭ كۇش-قۋاتى بولعاي!…

— ۇيقى راحات سىيلايدى، بiراق پەيiشتە نەگە ۇيقى جوق!

— ۇيقى — ءولiمنiڭ ەلشiسi, ەرiنشەكتiڭ ەنشiسi, اۋرۋ-سىرقاۋدىڭ باسى. پەيiشتە ءولiم دە، سىرقات تا جوق، وكپە-رەنiش پەن ماشاقات تا بولماق ەمەس. پەيiشكە كiرگەن كiسiلەر پاكيزا-پاك كۇيiندە بiر-بiرiمەن قۇشاق جايىپ كورiسiپ، سالەمدەسiپ، رياسىز ءلاززاتى، راحاتتى كۇن كەشەدi. ءار جۇماقتا مىڭ باق بار. ءار باقتا تۇرلiشە جەمiس اعاشتارى، حوش يiستi, الۋان رەڭدi گۇلدەر وسەدi. قاناتتارى ءتۇرلi-ءتۇستi قۇستار بۇتاقتارعا قونىپ الىپ مىڭ بiر ماقامدا اۋەز-ءۇن توگەدi. اللا تاعالانىڭ مەيiر-شاپاعاتى بولەنگەن جۇماق ەسiگiن اشقان ءاربiر جان پەيiش جەمiستەرiن قالاعانىنشا تەرiپ جەپ، قۇيقىلجىعان قۇس اۋەنiنە كوڭiل ماسايتادى. پەيiش قىزمەتشiلەرi يبامەن ۇسىنعان شىرىن-ەربەتتەردەن ءدام تاتىپ، اۋىز تيەدi. ءار پەيiش مەكەنiنiڭ ول جاعى مەن بۇل جاعى كوز جەتكiسiز — وتىز مىڭ جىلدىق جول دەپ ەسەپتەلiنەدi.

— ۇلى داراقتىڭ سىر-سيپاتىنان نە حابارىڭ بار؟

— ۇلى داراقتى اللا تاعالا پەيiشتە جاراتقان. حازiرەتi مۇحاممەد س.ا.س-نىڭ مەكەن-جايى بولىپ ەسەپتەلەدi. ءار بۇتاعى — التىن. ءار بۇتاعى مەن جاپىراعىنا پەرiشتەلەر ايالداپ، تاڭiرگە ءتاۋبا، ومiرگە ساۋعا ايتادى. ءار بۇتاعىنىڭ ۇزىندىعىن ءار بۇتاقتىڭ اراسىمەن ۇشىپ-قونىپ جۇرگەندەر پايىمداسا كەرەك. ۇلى اعاشتىڭ ساياسى شارتاراپقا شاراپاتىن تيگiزiپ جاتاتىنداي. سايا iشiندە بۇرقاق بار. بiرەۋi سالسابىل، ەكiنشiسi زانجابيل دەپ اتالادى. استى-ءۇستi جاقۇت، جاۋھارمەن بەزەندiرiلگەن، ءجامي پەيiش جاماعاتى جانىندا وتىرىپ راحات تابادى. ارقايسىسىنىڭ قاسىندا بiر-بiر بۇراق (مۇحاممەد پايعامبار مiنگەن ات) ەرتتەۋلi تۇرادى. بۇراقتىڭ تiزگiنiن تەجەپ تۇرعان قىزمەتشiلەر: «ەي مومىندار، اللا تاعالا سiزدەرگە سالەم جولدادى. بۇراققا مiنiپ، اسپانعا كوتەرiلiپ ماعان مەيمان بولىپ قايتىڭدار» دەپ ءامiر بەردi.

مومىندار بولسا اللا ءامiرiن ەكi ەتپەي، بۇراققا مiنiپ نiل اسپانعا كوتەرiلەدi. سايابان بۇلتتار ولاردىڭ توڭiرەگiندە جۇرەدi. زاڭعار كوككە كوتەرiلگەن ولار شاۋق ۋل ءجاننات دەگەن جانعا جايلى مەكەندە مەيمان بولىپ، اللا اسىنان ءدام تاتىپ، شىرىن-شەربەتپەن سۋسىندايدى، جاراتۋشىنىڭ جامالىن كورiپ، قۇدiرەتi مەن امالىنا ءتانتi بولادى. پايعامبارلار، اۋليەلەر، سالىقتار مەن مومىندار ريزاشىلىقتارىن بiلدiرiپ: «بiزدەرگە اللا تاعالانىڭ ديدارىن كورۋدەن ارتىق قانداي باقىت، راحات بار دەيسiز!» – دەپ مىڭ دا بiر شۇكiرشiلiكتەرiن بiلدiرەدi. قۇدiرەتi كۇشتiنiڭ نۇرلى جۇزiنەن ءنار الىپ، تويات تاپقان ولار iشپەي-جەمەي ماس بولىپ، كوڭiلدەرiندە راۋشان گۇلi كوكتەيدi, ءجۇز-وڭدەرiنەن قۋانىش، كۇلكi كەتپەيدi. ءپانداۋي تiرشiلiكتە اۋرۋ كورiپ، ازاپ تارتىپ جۇرگەندەر اللادان سابىر-شافقات، مەدەۋ-مەدەت تiلەپ اق-ادال جۇرسە، جۇماققا كiرگەندە وسىنداي راحاتتى، ءلاززاتى شاقتى باسىنان كەشiرمەك. سابىر ءتۇبi — سارى التىن، ازاپ-احيبەت داراعىندا نىعمەت ءوسiپ تۇر. ءار پەندەنiڭ مۇنى ۇمىتپاعانى لازىم.

— كاۋسار تۋرالى نە ايتا الاسىڭ؟

— اللا تاعالا كاۋسار ءاۋiزiن پەيiش iشiندە جاراتقان. «قۇراني شارiپتە» بۇل تۋرالى: «كاۋلاھۋ تاعالا ينناا اتاينااكا ءال-كاۋسار!» دەپ ايتىلعان. كاۋسار ءاۋiزiن پەرiشتەلەر توبەلەرiنە كوتەرiپ ءجۇرiپ، پەيiشتەگi سۋساعانداردىڭ  ءشولiن قاندىرادى. ونىڭ سۋى اتiرگۇل سولiنەن دە تازا ءھام ءتاتتi, سۇتتەن دە اق، بالدان دا شىرىن، مۇزدان دا سالقىن، سۋىق. كاۋسار حاۋىزىنىڭ تەرەڭi مەن اۋقىمىن جاراتۋشى يەمiزدەن باسقا ەشكiم بiلمەك ەمەس. ءاۋiز جيەگi التىنمەن اپتالعان، جاناماسى كۇمiسپەن كۇپتەلگەن، تۇبiندە لاعىل، مارجاننىڭ نەشەمە ءتۇرi كوز ءجاۋiن الىپ جارقىراپ جاتادى! كاۋسار ءاۋiزi عارىشتان باستاۋ الىپ ءجاننات ۋل-فيرداۋسقا قاراي اعادى دەگەن ءسوز بار. اعىنى كiسi اعىزاتىنداي ارىندى ەمەس. جاعاسىندا جۇرگەن اڭ مەن ۇشىپ-قونىپ جۇرگەن قۇس اتاۋلى حازiرەت مۇحاممەد س.ا.س-عا ماقتاۋ ايتىپ، مەيiر-شاراپاتىن اۋەنگە قوسىپ ايتادى. ال پەرiشتەلەر بولسا: «ەي، جۇماق جۇرتى، ەندi سiزدەرگە ءولiم دە جوق، سىرقات تا جوق. سول ءۇشiن دە اللا تاعالانىڭ كورسەتكەنiنە شۇكiرانا ايتىڭدار، زiكiر سالىپ، تاسبيح اۋدارىپ، ءتاۋبا وقىڭدار، بiر-بiرiڭمەن حوش كوڭiل، دوس پەيiلدە قاۋىشىڭدار، اڭگiمە-سۇحبات قۇرىڭدار!» دەپ بارشا جاقسىلىقتى ورتاعا سالىپ ۋاعىزداپ جۇرەدi.

— سيرات (قىلكوپiر) كوپiرi جايىندا نە بiلەسiڭ؟

— سيرات — جەتi توزاق ۇستiندەگi قىلداي كوپiر. سيرات كوپiرiنiڭ ۇزىندىعى — ءۇش مىڭ جىلدىق جول. ءار جولى بۇ دۇنيەنiڭ ءۇش ءجۇز الپىس جىلىمەن بارابار. كوپiر قىلدان جiڭiشكە، قىلىشتىڭ جۇزiنەن وتكiر!

اللا تاعالا: «ەي، پەرiشتەلەرiم، كۇناكارلاردى، ياعني شايتان جولىنا تۇسكەندەردi, ازعىرۋعا كونگەن ازعىنداردى قىلكوپiر ۇستiمەن ايداپ وتiڭدەر!» دەپ ءامiر بەرەدi. دوزاقتا پەندەلەر ماسقارا كۇيدە، پۇشايمان حالدە بiرiنiڭ باسى، ەكiنشiسiنiڭ اياعى كەسiلiپ، قىرقىلىپ تامۇق وتىنا توعىتىلادى. بiراق بۇل كوپiردەن پايعامبارلار مەن اۋليەلەر، شاھيدتەر مەن قاجىلار، سالىقتار مەن مومىندار، باسقا دا قۇدايدىڭ سۇيگەن ۇلدارى مەن قۇلدارى كوزدi اشىپ-جۇمعانشا امان-ەسەن ءوتiپ كەتەدi.

— دوزاقتىڭ سانى نەشەۋ؟ ارقايسىسىنىڭ اتى قانداي؟ نەدەن جاراتىلعان؟ نەلiكتەن ادامدار دوزاق وتىنا ءتۇسiپ، ازاپ شەگەدi?

— ادام تۇگiل ءجامي پەرiشتەلەر دە دوزاق وتىنان قايمىعادى. اللا تاعالانىڭ ازابىنان قورقىپ زار شەگەدi, تاۋبە ايتادى، شۇكiرانا قىلادى. ال ادامزات قاۋىمى بۇ دۇنيەدە قيامەتقايىم وقيعاسىنان بەيحابار. سودان دا كوبi كۇناعا باتىپ، ءتۇزۋ جولدان تايىپ، ءناپسiسiن جەڭە الماي بوس اۋرەشiلiكپەن ءومiرiن وتكiزەدi.

كۇندەردiڭ بiر كۇنiندە حازiرەتi مۇحاممەد مۇستاپا س.ا.س. حازiرەتi جابiرەيiلگە بىلاي دەپتi: «ەي، ءپiرادار، جەتi دوزاقتىڭ ءمان-جايىن ماعان ءتۇسiندiرiپ بەرشi?». حازiرەتi جابiرەيiل الايھيسسالام سوندا جەتi دوزاق جايىن بىلاي تاراتىپتى: «ەي، مۇحاممەد س.ا.س. دوزاقتىڭ بiرەۋiن حاۋيا دەپ اتايدى. ول وتتان جاراتىلعان. مىڭ جىل وت جاعىپ قىزدىرعان سوڭ iشi قىپ-قىزىل الاۋعا اينالدى. بۇل دوزاقتىڭ اينالا-اۋماعى — بەس مىڭ جىلدىق جول. مىڭ تاراۋ جازيرالى جازىعى بولادى. ءار جازىعىندا مىڭ ساندىق، ءار ساندىقتا مىڭ ءتۇرلi ازاپ بار. ول دوزاقتىڭ بiر جەرiنەن ينەنiڭ كوزiندەي ساڭىلاۋ اشىلا قالسا، ماعىرىپتان ماشىرىققا دەيiنگi مىناۋ جارىق دۇنيەنi كۇيدiرiپ، ورتەپ جiبەرگەن بولار ەدi! نامازعا ۇيىپ، ورازا ۇستاماعان، شاريعات قانۇن-قاعيدالارىن ورىنداماعان مiسكiندەر وسى دوزاقتىڭ وت-جالىن ورانعان ەسiگiنەن اتتايدى.

ەكiنشi دوزاق لازا دەپ اتالادى. اللا تاعالانىڭ اشۋ-ىزاسىنان پايدا بولعان بۇل دوزاقتىڭ بولەك-بولەك مىڭ جازىعى بولادى. ءار جازىقتا جەتپiس مىڭ قالا، ءار قالادا ۇلكەندiگi تاۋ تەكتەس شاياندار ءورiپ جۇرەدi. ەگەر بiرەۋi بiر رەت شاعىپ السا، ول ادام قيامەتتiك ازاپتان ارىلا المايدى. شاياننىڭ بiرەۋi عايىپتان بۇل دۇنيەگە كەلەر بولسا، ونىڭ ۋى مەن زارiنەن جارىق دۇنيەدەگi كۇللi تiرشiلiك يەسi زارداپ شەككەن بولار ەدi! تاكاببارلىعى شەكتەن اسىپ وزگەلەردiڭ ءبارiن وزiنەن تومەن قوياتىن، مۇسىلمانداردى، كارiپ-كاسiر، جەتiم-جەسiرلەردi اياماعان، ادiلدiكتەن ادا، ادامگەرشiلiكتەن جۇرداي، پارىزىن پاراعا، قارىزىن جالاعا الماستىرعان پاتشا مەن پاقىرلار، قازى مەن مۋفتيلەر وسى توزاقتان تابىلىپ، شاياننىڭ شاققان ۋىنان ءبۇرiسiپ-تىرىسىپ ولەدi.

دوزاقتىڭ ءۇشiنشiسi ساقار — دەپ اتالادى. كولەمi مەن اۋماعى — ءۇش مىڭ جىلدىق جول. بۇل دوزاقتىڭ iشiندە ءۇش مىڭ ور بار. ارقايسىسى قان مەن iرiڭگە، ساسىق-قۇسىق شiرiندiگە تولى. ەگەر تاۋدى كوتەرiپ اكەلiپ وسى وردىڭ iشiنە تاستاسا، مىڭ جىلدا تۇبiنە بارىپ تۇسكەن بولار ەدi. وسى ءۇرiڭدi-شiرiندiنiڭ بiرەۋ-مiرەۋi, عايىپتان كەلiپ مىنا دۇنيە تiرشiلiگiنە پايدا بولا قالسا، ءجامي جان-جانۋار مەن ادامزات قاۋىمى ودان امان قالماس ەدi. دۇنيە بايلىققا كەنەلiپ، مال تاپقانىمەن، قالتا-قاپشىعىن قازىناعا تولتىرعانىمەن، زەكەت بەرمەسە، كورشiگە كومەك، باۋىرعا ەنشi بولمەسە، جەتiم-جەسiرلەر مەن اۋرۋ-سىرقاۋلارعا قارايلاماسا، اللا جولىنا، مەشiت ۇيiنە ماڭايلاماسا، اراق-شاراپ پەن زيناقورلىققا قۇمارلانىپ قۇلقىن ساتسا، قاراۋ كوڭiلدi كۇناكار مiسكەندەر ساقار دوزاعىندا iرiپ-شiريدi!

ءتورتiنشi دوزاق ساير دەپ اتالادى. اينالا-توڭiرەگi — ون ەكi مىڭ جىلدىق جولدى الىپ جاتىر. Iشiندە مىڭ شاھارى بار. ءار شاھاردا مىڭ مۇزتاۋ جانە بار. بۇل دوزاقتىڭ ءۇپ ەتكەن بiر عانا ىزعارىنىڭ ءوزi تiرi جاننىڭ ءبارiن قاتىرىپ تاستاۋعا جارايدى. زورلىق-زومبىلىقپەن مومىن مۇسىلمانداردىڭ مال-مۇلكiن تارتىپ الىپ ءوز اتاق-ابىرويىنا بولا مەدرەسە، مەشiت جانە باسقا دا قۇرىلىس عيماراتتارىن سالدىرعان دويلەر مەن دوكەيلەر، اپەرباقاندار، جەتiم-جەسiرلەر مەن پاقىر پەندەلەرگە زۇلىمدىق پەن تiزەسiن باتىرعاندار، كiسi اقىسىنا، قۇقىنا قيانات قىلعاندار وسى دوزاقتا مۇز جاستانىپ، قارعا كومiلiپ، قاتىپ-سەمiپ قالماق!

بەسiنشi دوزاق جاھاننام دەپ اتالادى. انا شەتi مەن مىنا شەتi جەتi ءجۇز مىڭ جىلدىق جول. بۇل دوزاق جەلiنiڭ ەكپiنi ادەتتەگiدەن جەتپiس ەسە كۇشتi. ينە كوزiندەي ساڭىلاۋ اشىلسا، ۇيلەردi ۇشىرىپ، اعاشتاردى قۇلاتىپ، ادامدار مەن جان-جانۋارلاردى اسپاننان بiر-اق شىعارار ەدi! ايتكەنمەن، ءازiر ول ساڭىلاۋ جابىق. زيناقورلار مەن iشiمپازدار، ياعني ارام ارەكەتكە بوي الدىرعاندار، اتا-اناسىن، قاۋىم-قارىنداسىن، كورشi-قولاڭىن ازار-بەزەر ەتكەندەردiڭ ءبارi دەرلiك وسى دوزاق وتىنا توعىتىلماق!

التىنشى دوزاقتىڭ اتى سيججين. انا شەتi مەن مىنا شەتi ون مىڭ جىلدىق جول. تاس قاراڭعى. جىلان جايلاعان مەكەنiڭiز وسى. عايىپتان تايىپ ولاردىڭ بiرەۋ-مiرەۋi مىنا جارىق دۇنيەگە كەلە قالسا، بارشا تiرلiك باقيلىققا اينالار ەدi. ونىڭ ەسiگi اشىلسا، اينالانى قارا تۇنەك قاپتايدى. ايتكەنمەن، ول ەسiك ازiرگە بەكiتۋلi. بۇل دوزاق ساجدەگە باسىن سالمايتىندار مەن پiتiر، ساداقا بەرمەيتiندەردiڭ، دۇنيەگە قۇنىققاندار مەن قۇمارپازداردىڭ، اۋىردىڭ ءۇستi, جەڭiلدiڭ استىمەن جۇرەتiندەردiڭ اقيرەتتەگi بارار جەر، باسار تاۋى بولماق.

جەتiنشi دوزاقتىڭ اتىن حۋتاما دەپ اتايدى. انا شەتi مەن مىنا شەتi توعىز مىڭ جىلدىق جول. مۇنىڭ جالىن-الاۋى بارشا دوزاقتاردان دا ىستىق. ازابى مەن اقىرەتi ايتىپ جەتكiسiز. بۇل — اماناتقا قيانات قىلۋشىلاردىڭ، بiر-بiرiنiڭ قادىر-قاسيەتiن بiلمەيتiن ەرلi-زايىپتىلاردىڭ، ارامدىق جولمەن مال تابۋشىلاردىڭ، iشiمپازداردىڭ، بەيناماز، ناپسiقورلاردىڭ دوزاق ورنى. اللانىڭ اشۋ-ىزاسى مەن قاھارىنان تۋعان بۇل دوزاقتىڭ ءبارi دە جەتi قابات جەر استىندا.

— ۇلكەندi دە، كiشiنi دە، بيiكتi دە، تومەندi دە ءتاۋباسىنا كەلتiرiپ، قالاسا، جەرمەن جەكسەن ەتەتiن قۇدiرەتتi كۇشكە يە كiم، نەمەسە نە نارسە دەپ بiلەسiڭ؟

— ول — ازiرەيiل. اللادان پارمان السا، ۇلكەننiڭ دە، كiشiنiڭ دە ودان كۇتىلاتىن iمكانياتى (مۇمكiندiگi) جوق.

— شىڭىراۋدان سۋ تارتىپ وزگەنiڭ ىدىسىن سۋعا تولتىرعانىمەن، ءوز كەسەسi بوس قالاتىن، وزگەلەردi تاماقتاندىرعانىمەن، ءوز بالالارى اش قالاتىن قاي پەندە؟

— دۇنيە تاپقانىمەن اتاعىم شىقسىن دەپ ونى تالان-تاراجعا ۇشىراتاتىن، اقىر سوڭىندا ءوزiن، ايەلiن، بالالارىن تاز تاقىرعا وتىرعىزاتىن ونداي داڭعويلار قانشا قايىر-مەيiر قىلسا دا اقىرەت ساۋابىنان ماحرۋم قىلماق.

— الدىنداعى تاماعىن بiرەۋگە بەرiپ، ءوزi اش قالاتىن اپەندiلەر كiمدەر؟

— ولار — اقىرزامان الىمدارى. ەل-جۇرتقا ءناسيات ايتقانىمەن، ونى وزدەرi امالعا اسىرمايدى. ال امالعا اسپاعان قاي iستiڭ دە ساۋابى از، ساحاباتى كەم.

— بiر تەسiكتەن شىققانىمەن وعان قايتا كiرە المايتىن نارسە نە؟

— ول — وسەك-اياڭ، بىقسىق، پاسىق-ساسىق ءسوز. كiمنiڭ اۋزىنان شىقسا دا اقىر تۇبiندە ونى ابىرويسىزدىققا ۇشىراتادى.

— اناسىن ەمگەن سايىن ارىقتاي تۇسەتiن سەمiز سەركە كiم، بiلەسiڭ بە؟

— ول — زالىم پاتشا، زۇلىم ءامiرشi. تەسپەي قانىن سورىپ بۇقارانى ىعىر قىلاتىن دا سول. الىم الىپ، سالىق سالىپ قازىناسىن قانشا تولتىرماق بولسا دا، ءتۇپتiڭ تۇبiندە ونىسى وزiنە پالەكەت بولىپ جابىسار. جانى ازاپتا، ءتانi توزاقتا ورتەنگەن ونداي زالىم پاتشالارعا اللا تاراپىنان دا، پەندە تاراپىنان دا ەشبiر اياۋشىلىق بولا قويماس!

— بiر جىلان بار — قانشا ادامدى شاعىپ، قانشا جاندى ۋلاپ ولتiرسە دە جۇرتتىڭ ءبارi سوعان ىنتىق، قاسىنا جاقىنداعىسى كەپ تۇرادى. ول نەندەي جىلان؟

— ول جىلانىمىز — مىناۋ ءوتمiش جالعاننىڭ دۇنيە-بايلىعى عوي. كوڭiل قانبايتىن، كوز تويمايتىن بۇل جالتىراق-جىلتىراققا جاننىڭ ءبارi قۇمار. ءناپسi-قۇلقىن جەڭە المايتىن بانداۋيلەر ونىڭ ارباۋىنا الدانىپ، قارماۋىنا تۇسەر، اششى ءزارiن ءتاتتi تانiنە دارىتار. اقىر سوڭىندا ازاپقا تۇسەر، دوزاقتا پiسەر!

— قارنىندا قارشاداي كۇشiكتەرi شاۋiلدەپ ءۇرiپ جۇرەتiن قانداي يت؟

— اقىرزاماندا تۋعان ۇل مەن قىز ءوز اتا-انالارىنىڭ ءسوزiن تىڭداماي، وزدەرiن العا سالار. وسىدان كەلiپ قاريادان قاسيەت قاشار، جاستى ابiلەت باسار.

— قاتار تۇرعان ەكi قاساپشىنىڭ بiرەۋi ادال سەمiز ەت ساتسا، ەكiنشiسi حارام ارىق-تۇرىق ەت ساتادى. سويتە تۇرا الۋشىلار سەمiزدەن گورi ارىعىنا اۋەس. بۇنى نەمەن تۇسiندiرۋگە بولادى؟

— الدىندا ادالى تۇرىپ حارامىن قالاعان، ارزانعا بولا ارىن بىلعاعان ادامدار قيامەت كۇنiندە كۇناعا باتار، ازاپقا تۇسەر، دوزاقتا جاتار!

— قاتار تۇرعان ەكi اسپازدىڭ بiرەۋi ادال اس پiسiرiپ ساتسا، ەكiنشiسi ارام اس پiسiرiپ پايدا تابار. الدىڭعىسى: «ەي، جاراندار! مەنiڭ ادال اسىمدى ساتىپ الىپ جەڭدەر!» دەسە، كەيiنگiسi: «ەي، حالايىق، مەنiڭ ارام اسىمنان ءدام تاتىڭدار!» دەيدi. ال، ەل-جۇرت كورە-بiلە تۇرا سوڭعىسىنا قۇمار، مۇنى قالاي تۇسiنۋگە بولادى؟

— مۇنىڭ ءمانi مىناۋ: قايسىبiر ادامدار قۇداي قوسقان ادال نەكەلi جارى بولا تۇرىپ كوشە كەزبە كوك كويلەكتiلەرگە كوز سالعىش. مۇنىڭ اتى — زيناقورلىق. ال شاريعاتتا ول كۇنانiڭ ەڭ اۋىرى بولىپ ەسەپتەلەدi. وندايلاردىڭ قيامەتتە ءجۇزi قارا!

— بiر اكە-شەشەدەن تۋعان ءۇيلi-باراندى ءۇش بiردەي  ازامات كوردiم. ەڭ كەنجەسiنiڭ ساقالى اپپاق قۋداي، ورتانشىسىنىڭ ساقالى جارىم-جارتىلاي اق، ال ەڭ ۇلكەنiنiڭ ساقالى ءالi قارا. بۇل نەلiكتەن؟

— كەنجەسiنiڭ ساقالى اق بولۋ سەبەبi — ايەلi بەيمازا. ورتانشىسىنىڭ ساقالى جارىم-جارتىلاي اق بولۋ سەبەبi — ايەلiنiڭ اۋىق-اۋىق سۇيىق جۇرiسپەن اينالىساتىن ادەتi بار. ال ەڭ ۇلكەنiنiڭ ساقال-شاشى قارا بولۋ سەبەبi —قاتىنىنىڭ مiنەزi جايلى، كۇيەۋiنiڭ ايتقانىنان شىقپايدى.

— پاتشالارعا نەندەي قاسيەت لايىقتى؟

— ادiلەت iسiنە ادال بولۋ! ادiلەتسiز پاتشا جاڭبىرسىز بۇلت سياقتى كەلەدi دە كەتەدi, ەشكiمگە شاراپات-شاپاعاتى بولمايدى.

حيكايات: حازiرەتi يبراھيم اليكسسالامنىڭ بالاسى حازiرەتi يسمايل زامانىندا ابدۋلحاميت دەگەن پاتشا ءومiر ءسۇرiپتi. وتە ءادiل بولسا كەرەك. كۇندەردiڭ بiر كۇنiندە ونىڭ قۇزىرىنا ەكi ادام ارىز ايتىپ كەلەدi. ءمانiسi مىناۋ ەكەن: بiرiنشiسi ەكiنشiسiنەن ازىن-اۋلاق جەر ساتىپ الىپ ەگiن ەگiپتi. ەككەن ەگiنi بiتiك شىعىپ، ەداۋiر ءونiم جيناپتى. الگi ادام مۇنشالىقتى مول ءونiم الامىن دەپ ويلاماسا كەرەك. ءارi ويلانىپ، بەرi ويلانىپ بۇرىنعى جەر يەسiنە بارىپتى. بارىپتى دا: «جەر و باستان سiزدiكi ەدi, مەن ازىن-اۋلاق ەڭبەك ەتكەنiم بولماسا، اسا تەر توككەم جوق. ەندەشە جەردەن العان ءونiم دە سiزدiكi. سونى الىڭىز دەپ ايتقالى كەلدiم» دەپتi. سوندا ەكiنشiسi: «جوق، وتاعاسى، جەردi مەن سiزگە باسى ءبۇتiن ساتقانمىن. سوندىقتان ودان العان ءونiم دە، سiزدiكi بولادى-داعى» دەپتi. سودان نە كەرەك، ءوزارا كەلiسە الماي پاتشا الدىنا كەلiپ تۇرعان بەتi ەكەن.

پاتشا مىنا ەكەۋiنiڭ پاكيزا تازالىعىنا تاڭ قالىپ، جانىنداعى ۋازiرلەرiنەن: «سەندەر بۇعان نە دەيسiڭدەر؟» دەپ سۇراپتى.  سوندا بiرەۋi: «ەكەۋi دە المايمىز دەسە، وندا جينالعان ءونiم سiزدiڭ قازىناڭىزعا كەلiپ قۇيىلادى دا» دەپتi. پاتشا: «ەي، ۇياتسىز نەمە! بiرەۋدiڭ ادال ەڭبەگiن تەپ-تەگiن مالدانسام، ەرتەڭ قيامەت كۇنi اللا الدىندا نە دەپ جاۋاپ بەرمەكپiن؟!» – دەپ وعان قاتتى اشۋلانىپتى. سونسىن ەكەۋiنە قاراپ: «بالا-شاعالارىڭ بار ما ەدi?» دەپ سۇراپتى. جەرiن ساتقان ادام: «ەرجەتiپ وتىرعان ۇلىم بار» دەپتi. ەكiنشiسi: «بويجەتiپ وتىرعان قىزىم بار» دەپتi.

مۇنى ەستiگەن پاتشا قۋانىپ: «ەندەشە ماسەلە شەشiلدi» دەپتi دە سارايىنا ۇل مەن قىزدى شاقىرتىپ، ەكەۋiنiڭ نەكەلەرiن قيىپتى. الگi جەردەن الىنعان ءونiمدi ەكەۋiنە بەرiپتi.

جiگiتتiڭ اتى حارۋن، ال قىزدىڭ اتى ءساليما بولاتىن. ءساليما بiر كۇنi كۇيەۋiنە: «ەي، ءازiزiم، مەنiڭ بiر سىرىم بار ەدi, رۇقسات ەتسەڭ، ايتسام» دەيدi. «ايتا عوي» دەيدi حارۋن. سوندا ءساليما: «بۇل ءفانيدا قانشا كۇندiك ءومiرiمiز بار ەكەنiن كiم بiلiپتi. اكە-شەشەمiز الۋعا ارلانعان مىنا قازىنا بiزگە قۇت بولا ما؟ ودان دا پاتشامىزعا بارىپ «مۇنى كەمتار، نە كەدەي بiرەۋلەرگە بەرiڭiز» دەپ ايتايىق. پەشەنەمiزگە بۇيىرعان ريزىق، نەسiبەمiز بولسا كەيiنشەلiك كورە جاتارمىز» دەيدi. حارۋن دا مۇنى ماقۇل كورiپ، ەكەۋi پاتشا الدىنا كەلگەندە، ونىڭ جانىندا ۋازiرلەرi مەن نوكەرلەرi جينالىپ وتىر ەكەن. «ەي، ءازiز پاتشامىز – دەيدi ەكەۋi, — بiزگە جاساعان قايىرىمىڭىزعا قايىرلىمىز، ادiلدiگiڭiزگە ريزامىز، بiراق بiزگە بولگەن قازىنانى مۇگەدەك، مومىن جاندارعا بەرسەڭiز، ءسويتiپ بiزدi دۇنيە-مۇلiك قام-قارەكەتiنەن  ادا ەتسەڭiز ەكەن».

پاتشا ەكi جاستىڭ ىنساپ تازالىعىنا ىرزالىق پەيiل بiلدiرiپ: «ال بۇعان سەندەر قالاي قارايسىڭدار؟» دەپ اينالاسىنداعىلارعا كوز تاستايدى. ۋازiرلەردiڭ بiرi «وندا بۇل ءونiمدi ورنىنا اپارىپ قويماق كەرەك» دەپتi. ەكiنشi ءۋازiر: «اللا بەرگەن دۇنيەنi بوسقا ءراسۋالاپ شiرiتۋدiڭ قاجەتi قانشا؟ ودان دا مۇنى ورتاق قازىناعا اينالدىرايىق. اركiم تاۋدان با، باۋدان با ءوز كوشەتتەرiن الىپ كەلسiن. بiز مىنا ءونiم ەسەبiنەن ولارعا اقىسىن تولەپ، بارشاعا ورتاق جەمiس-جيدەك باۋ-باعىن ەگەيiك. ەككەن مەن تiككەن بۇل جەمiس باعى كەيiن ۇرپاعىمىزدىڭ يگiلiگiنە اينالاتىن بولادى» دەپتi.

پاتشا بۇل ءۋازiرiنiڭ ۇسىنىسىنا ريزا بولىپ، وعان زەر شاپان جاۋىپ تۇرىپ: «وسى iستiڭ باسى-قاسىندا ءوزiڭ بول. مىنا ءونiمدi ال دا جۇرتشىلىققا ءادiل بول. بۇدان بىلاي باس ءۋازiرiم دە ءوزiڭ بولاسىڭ»، – دەپتi دە اينالا-توڭiرەگiندەگiلەرگە: «وزەكتi جانعا بiر ءولiم بار، مۇنى قاي-قايسىڭ دا ەستەن شىعارماڭدار. احيرەت الدىندا تازا بولايىق. ادiلدiك پەن ادالدىق — ادامنىڭ قوس قاناتى. قاناتى قايرىلعان قۇس الىسقا ۇشا الۋشى ما ەدi?! ساناسى بىلعانعان ادامنىڭ ءومiر ساپارى ءساتتi اياقتالۋشى ما ەدi?.. قولدان كەلگەنiنشە جەتiم-جەسiر، كارiپ-كاسiرگە جاردەم بەرگەنگە نە جەتسiن؟! بۇل دۇنيە مالىنا قىزىعام دەپ ءجۇرiپ و دۇنيە قامىن ۇمىتىپ كەتپەيiك…»

اۋدەم ۋاقىتتان سوڭ ەرلi-زايىپتى ەكi كiسi پاتشادان كەتۋگە رۇحسات سۇرايدى. پاتشا ءوز قازىناسىنان اقشا بولۋگە ءامiر بەرە باستاعاندا، بۇل ەكەۋi ازار-بەزەر بولىپ: «دۇنيە-مۇلiكتەن باسقا سىيىڭىزدى قابىل ەتەيiك. سiزدiڭ اقىل-پاراساتىڭىز بەن عاجايىپ عادiلدiگiڭiز بiزگە ءومiر باقي ونەگە»  دەپ ەڭكەيە تاعزىم ەتiپ شىعىپ كەتتi.

ءوز كەزەگiندە ءۋازiر دە قاراپ قالمادى. الگi ءونiمدi iسكە جاراتىپ، ەل-جۇرتتان جەمiس اعاشتارىنىڭ جاس كوشەتتەرiن ساتىپ الدى. بiر كوشەتكە بiر مىسقال التىن قاراجاتتاپ، توقسان مىڭ جەمiس اعاشىن جەرگە وتىرعىزدى. وتىز باعبان ولاردى باپتادى، ساقتادى، ءوسiردi.

ءۋازiر پاتشاعا كەلiپ: «ماعان بەرگەن دۇنيە-مۇلiكتi تۇگەل قارىشتادىم. توقسان مىڭ كوشەتتi وتىز باعبان باعىپ-قاعۋدا. قازىنادان قالعان اقشانى ولارعا تەڭدەي ءبولiپ بەردiم» دەيدi. پاتشا بۇعان قۋانىپ: «اللا تاعالا وزiڭە، وزiڭنەن ءوسiپ-ونگەن ۇرپاقتارىڭا مەيiر-شاپاعاتىن اياماسىن ىلايىم!» دەپ اق تiلەگiن بiلدiردi.

ءۋازiر ءۇش جىل وتكەن سوڭ پاتشاعا كەلiپ: «ءازiز پاديشام، قۇدiرەتi كۇشتi جاراتقان يەمiزدiڭ جاقسىلىعىنا بولا باۋ-باعىمىز ماۋەلەپ، العاشقى جەمiسiن بەرە باستادى. بۇل توڭiرەكتە ودان اسقان جەمiس باعى جوق! قۇدايدىڭ تاعى بiر قۇدiرەتi — جەتi مىڭ كوشەتتiڭ داراعى ەرەكشە ءوسiپ، جەمiسi دۇريگاۋھار سياقتانىپ، ەرەكشە شوقتانىپ، جاۋدiرەپ-جاۋھارلانىپ تۇر! ءار جەمiسi باداناداي-باداناداي! ال ولاردىڭ راۋشان جۇزiنەن باسقا ميۋالار دا باھار الىپ تۇر!  كەلiپ كورسەڭiز بولادى» دەدi.

پاتشا قۇشۋاق كوڭiلمەن: «ولاي بولسا سول ماڭعا تاعام ازiرلەپ، داستارحان جايىڭدار. ءۋازiر، نوكەرلەرمەن بارىپ، تاماشالاپ كورەيiن» دەدi.

ايتقان كۇنi پاتشا ءوز نوكەرلەرiمەن باۋ-باقشانى بارىپ كوردi. ۋازiرلەرiنiڭ باعزى بiرەۋلەرi جاعىمپازدانىپ الگi جاۋھار-جەمiستەن ءۇزiپ پاتشاعا ۇزاتپاق بولعاندا، ول تيىپ تاستاپ: «دايىن اسقا تiك قاسىق بولماڭدار تۇگە! ول كورگەنسiزدiك بولادى، قول تيگiزۋشi  بولماڭدار. ساناسىندا ساڭىلاۋى بار كiسiگە بۇل دۇنيەنiڭ دامiنەن احيرەت دۇنيەسiنiڭ ءمانi ارتىعىراق. بۇل جەمiستەرگە كوز تويعىزساق، كوڭiل قاندىرساق جاراسار. ودان دا بۇل باۋ-باقشانىڭ جەمiسi مەن ءونiمi مومىن پاقىرلارعا بۇيىرسىن. جەتiم-جەسiرلەر نەسiبەسiنە ورتاق بولماي-اق قويايىق» دەپ نوكەرلەرiن ەرتiپ سارايىنا قايتتى.

ءۋازiر بولسا باۋ جەمiسiن جيناپ-تەرiپ، ەڭ اۋەلi قارiپ-قاسiرلەر مەن جەتiم-جەسiرلەرگە ۇلەستiردi. قالعانىن قالىڭ جۇرتقا وتكiزiپ، قاراجات جينادى. ول قاراجاتتى جەمiس باعىنىڭ كەرەك-جاراعىنا جۇمسادى.

بiر عاجابى، الگi جەتi مىڭداي دۇريگۋاھار جەمiس بۇتاعىنا قول سوزعان قاي ادامنىڭ دا ساۋساقتارى قارىسىپ-ءبۇرiسiپ قالا بەرەتiن بولدى. بۇل وقيعانى ەستiگەن پاتشا كوپ ۇزاماي جەمiس باعىنا كەلiپ ءمiناجات قىلىپ: «ۋا، پارۋاردiگەر يەم! يبراھيم الايھيسسالامنىڭ سۇيiكتi ۇلى — يسمايل عالايھيسسالام ۇرپاقتارىنا قايىرىم ەتكەيسiڭ. قارىسىپ-ءبۇرiسiپ قالعان قولدارىن قايتا جازعايسىڭ» دەپ ءۇزiر سۇرادى. ال حالقىنا: «باسقا ميۋالاردى تەرiڭدەر، جەڭدەر. ۇيلەرiڭە دە الىپ كەتiڭدەر، بiراق مىنا دۇريگاۋھار جەمiس اعاشتارىنا قول سوزۋشى بولماڭدار. بۇلار — ءوز ۇرىق-ۇرپاقتارىڭنىڭ ەنشiسiنە تيەسiلi. ەسi تۇزiك ادام ەرتەڭنiڭ ىرزىعىن بۇگiن تاۋىسپاس بولار…» دەپ توقتاۋ ايتتى.

ءۋازiر باستاعان باعباندار دۇريگاۋھار جەمiستەرiن جىل سايىن بولەك جيناپ وتىردى. قۇبا دالا، قۇنارلى جەرiمiزدەگi جەمiس-جيدەك — سول دۇريگاۋھاردىڭ ءدان-دارەمەتi.

ال بiر پاتشانىڭ ءدۇيiم ەلگە ىرزىق-نەسiبە بولعان ادiلەتi حاقىندا نەندەي وي تۇيۋگە بولادى؟ اللا تاعالا بiزدiڭ پەشەنەمiزگە دە وسىنداي كەڭ پەيiلدi, كەمەل پاراساتتى، كەنiش اقىلدى پاتشانى ءناسiپ قىلعاي!..

— ايەلدەر نەسiمەن ۇنامدى؟

— ار-ۇياتىمەن! ار-ۇياتتان جۇرداي  ايەل دە بiر، اقىل-ەسi جوق ەسەك تە بiر.

— ال ەر ادامدار نەسiمەن ۇنامدى؟

— ءتاۋبا، شۇكiرشiلiگiمەن! ءتاۋباسى جوق قاناعاتسىز ەركەك تە بiر، كوزiندە گاۋھارى جوق جۇزiك تە بiر.

— عالىمدار نەسiمەن ۇنامدى؟

— Iلiم مەن بiلiم، اقىل مەن امال، تازالىق پەن تاقۋالىق. بۇلارسىز ءوزiن عالىممىن دەگەن كەز كەلگەن ادام جەمiسسiز، ماۋەسiز داراققا تەڭ.

— بايلار نەسiمەن ۇنامدى بولۋى كەرەك؟

— ساحابات پەن ساقىلىق، مارتتiك پەن جومارتتىق. ساحاباتى جوق باي دا بiر، ساسىق سۋ دا بiر!

— اللا تاعالا ادام بالاسىن جەر بەتiندە نەشە مارتە جاراتتى؟

— ەڭ اۋەلi جيىرما ءتورت لاك (ءار لاك — ءجۇز مىڭ) ادامدى جاراتتى. ول زاماندا حالىق ەكi توپقا ءبولiندi. بiرi — ادام، ەكiنشiسi – ديۋ. ديۋ ەركەكتەردiڭ دەنەسi بولاتتان، ۇرعاشىلارىنىڭ ءتانi رۋحتان جاراتىلدى. جەيتiن تاماقتارى بيداي، بويشاڭ، ۇزىن ەدi. بiر-اق مەزگiل تاماقتاناتىن. جالاڭاش جۇرەتiن. ايەلدەرi ون-ونبەس  جىلدا بiر بوساناتىن. ۇزاق عۇمىر جاسايتىن. دۇنيە iسiنەن گورi احيرەت iسiن ءجون كورەتىن. ء تۇپتiڭ-تۇبiندە مۇحاممەد راسۋلۋللاھ دۇنيەگە كەلiپ، وعان اللانىڭ نۇرى جاۋار! التى قات اسپاندا جابiرەيiل، ميكايل، يسرافيل جانە ازiرەيiل پەرiشتەلەر جەردەگiلەرگە اللا ءامiرiن جەتكiزەر…

— ەكiنشi رەت قانشا حالىقتى جاراتتى؟

— جيىرما مىڭعا مولشەرلەپ ون التى لاك جۇرتتى جاراتتى. بۇلار ۇياتتى جەرلەرiنە لىپا بايلاپ ءجۇردi. كەيiن كيiم تiگiپ كيەتiن بولدى. جەيتiن تاعامدارى كوبiنە قۇرما بولاتىن. ءۇي، باسپانا سالۋدى ۇيرەندi. بۇلار دا حازiرەتi مۇحاممەدتiڭ دiنiن ۇستاندى. بۇلار دا دۇنيەدەن ءوتتi.

— ءۇشiنشi مارتە شە؟

— جيىرما مىڭ جىلعا مولشەرلەپ ون ەكi لاك جۇرتتى جاراتتى. اللا تاعالا بۇل جولى ادامدارمەن بiرگە جيىرما مىڭ ءتۇرلi جان-جانۋارلاردى ومiرگە كەلتiردi. ولار تالعاجاۋ ەتسiن دەپ جەر بەتiنە نەشەمە وسiمدiكتەردiڭ ءدانiن سەپتi, ءوسiردi. ءسويتتi دە: «ەي، جانۋارلار! مۇنىڭ ءبارi — سەندەردiڭ ىرزىق، نەسiبەلەرiڭ. بۇلار قاشان تاۋسىلسا — سەندەردiڭ دە عۇمىر شىراقتارىڭنىڭ وشكەنi» دەپ ەسكەرتتi.

— ءتورتiنشi مارتە شە؟

— جيىرما ءتورت مىڭ جىلعا مولشەرلەپ سەگiز جۇرتتى جاراتتى. اللا ءوز تاراپىنان جىلقى مالىن جاراتىپ، ول ادامدارعا كۇش، كولiك، سەرiك بولدى. اللا تاعالا اۋەلi ادام اتانى سۋدان، اۋادان، توپىراقتان جاراتىپ، سودان سوڭ حازiرەتi ادامنىڭ سول جاق قابىرعاسىنان حاۋا انانى دۇنيەگە كەلتiردi. ەكەۋiنەن تاراعان تايپا، اۋلەت بۇكiل جەر جۇزiنە تاراپ، قيامەتقايىمعا دەيiن ءومiر سۇرمەك.

— اللا تاعالا حازiرەتi ادامدى جاراتقان سوڭ ونىڭ بويىنا اۋەلi نەندەي قاسيەتتi دارىتتى؟

— ەڭ العاش اقىل-ەستi دارىتتى. اللا تاعالا جiبەرگەن اقىل ادام اتاعا كەلدi دە: «ەي، ادام اليكسالام، مەنi ساعان جiبەردi» دەگەندە، حازiرەتi ادام وعان: «كەلسەڭ، قالاعان ورنىڭا جايعاس» دەپ قابىل الدى. ودان سوڭ ۇيات كەلiپ كوزiنە قوندى. مەيiر كەلiپ كوڭiلiنە، سابىر كەلiپ iشiنە جايعاستى…

 ونان سوڭ دا كەلە بەردi. ءولiم قاباعىن قارس جاۋىپ: «مەنi قايدا قويماقسىڭ؟» دەدi. ادام اتا وعان: «ءوزiڭ بiل» دەگەندە، ءولiم: «باسىڭنىڭ ميشىعىنا جايعاسامىن!» دەدi. «وندا اقىل تۇر» دەدi ادام اليكسالام. ءولiم دە قارىسىپ: «ءولiم كەلگەن كەزدە اقىل ىعىسا تۇرادى» دەدi.

ەكiنشi بولىپ تويىم (قاناعات) كەلدi: «اللا تاعالا مەنi ساعان جiبەردi». ادام: «قاي جەرiمدi قالايسىڭ؟» تويىم: «كوزiڭدi». ادام: «وندا ۇيات تۇر». تويىم: «مەن كەلگەندە ول ورنىن بوساتادى». ءۇشiنشi كەزەكتi قۇمارلىق الدى: «مەن دە ساعان كەلiپ ەدiم…» ادام: «قاي جەرiمدi قالاساڭ، سول جەرگە جايعاس». قۇمارلىق: «كوڭiلiڭنەن جاي السام دەپ ەدiم». ادام: «وندا مەيiر تۇر ەدi…» قۇمارلىق: «مەن تۇرعاندا مەيiرiڭە نە جورىق؟!» كەزەك ناپسiگە كەلگەندە «ال، سەن شە؟» دەپ سۇرادى. ءناپسi: «ماعان تۇلا بويى تۇرقىڭ كەرەك!» دەپ كەرگiدi. «مەن — سابىردىڭ مەكەنiمiن» دەدi ادام دا اسپاي-ساسپاي. ءناپسi بولسا: «مەن مىقتىمىن با، سابىرىڭ مىقتى ما، ونى كەيiن كورە جاتارمىز…» دەپ ءاي-ءشاي جوق ادامنىڭ iشiنە ەندi دە كەتتi.

— دۇرىس جاۋاپ بەردiڭ. ال ەندi, ايتا قويشى، ادامنىڭ بويىندا نەشە جاۋھار (گاۋھار) بار؟

— ءتورت بiردەي جاۋھار بار. تورتەۋiنiڭ دە الماي قويمايمىن دەپ اڭدىسىپ جۇرگەن الاياق ۇرىلارى بار. بiرiنشiسi —يمان. ونىڭ ۇرىسى — لانەتi كەلگiر سايتان. ودان ساقتانۋدىڭ جولى — «لا يلاھا يللالاھۋ مۋھاممادۋر راسۋلۋللاھ!».

ەكiنشiسi — ناماز. ونىڭ ۇرىسى — ناداندىق. ودان ساقتانۋدىڭ جولى — جاقسىلىق، مارحابات.

ءۇشiنشiسi — Iلiم-بiلiم. ونىڭ ۇرىسى — تاكاببارلىق. ودان ساقتانۋدىڭ جولى —  تاركiدۇنيەلiك، قام-قايعى.

ءتورتiنشiسi — ساحابات. ونىڭ ۇرىسى — قىزعانشاقتىق، كورە الماۋشىلىق، iشتارلىق. ودان ساقتانۋدىڭ جولى — مەيiر-شاپاعات.

— تiرشiلiك يەسiنiڭ ەڭ مىقتىسى، كۇشتiسi كiم؟

— جولبارىستا قىرىق ادامنىڭ كۇشi بار! بiر ساحابادا قىرىق جولبارىستىڭ كۇشi بار! بiر اۋليە-انبيەدە قىرىق ساحابانىڭ كۇشi بار! بiر پايعامباردا قىرىق اۋليە-انبيەنiڭ قۇدiرەتi بار! ال حازiرەتi مۇحاممەد مۇستاپادا قىرىق پايعامباردىڭ سالاۋاتى بار!

— پەرiشتەلەر نەشەۋ؟

— مۇنى بiر اللادان باسقا ەشكiم بiلمەيدi. ايتسە دە ءماشھۇر پەرiشتەلەردiڭ سانى توعىز. بۇلاردىڭ ارقايسىسى — جەتپiس پەرiشتەنiڭ ساردارى. ءار ساردارعا جەتپiس مىڭ ومار (باسشى) پەرiشتە مەن جەتپiس مىڭ ادام باعىنىشتى. ءار ومارعا جەتپiس پەرiشتە مەن جەتپiس مىڭ ادام باعىنىشتى.

ەڭ بiرiنشi اۋىزعا الىناتىنى — پايعامبارلارعا اللا ءامiرiن جەتكiزۋشi حازiرەتi جابiرەيiل پەرiشتە. ەكiنشiسi — جەر بەتiندەگi, جەر ۇستiندەگi جانە سۋ استىنداعى بارشا ماقلۇقاتقا تيەسiلi ىرزىق يەسi, قار-جاڭبىر جاۋدىرۋشى حازiرەتi ميكايل. ءۇشiنشiسi — ءجامي تiرشiلiك يەسiنiڭ جان الۋشىسى حازiرەتi ازiرەيiل. ءتورتiنشiسi — قيامەت-قايىمنىڭ كەلگەنiن ءسۇرناي- (سىرناي) مەن حابارلاپ، ەكپiنiمەن داۋىل تۇرعىزۋشى حازiرەتi يسرايل. بەسiنشiسi — اي مەن كۇندi, جۇلدىزدى باقىلاپ وتىرۋشى داردايىل پەرiشتە. التىنشىسى — جەر جۇزiندەگi بارشا وسiمدiك اتاۋلىنىڭ جەلەپ-جەبەۋشiسi حازiرەتi يسمايل پەرiشتە. جەتiنشiسi — قيامەت كۇنi پەندەلەردi تارازىعا تارتۋشى زۇقايىل پەرiشتە. سەگiزiنشiسi — جەر جۇزiندەگi بارشا داريا مەن مۇحيت سۋلارىنىڭ يەسi اھرايىل پەرiشتە. توعىزىنشىسى — جەتi توزاق يەسi حازiرەتi مالiك.

— اللا تاعالا ەڭ اۋەلi نەنi, كiمدi جاراتتى؟

— اللا تاعالا ەڭ اۋەلi نۇردى، سونان سوڭ نۇردان بارشا تiرشiلiك يەسiن جاراتتى. مۇحاممەد مۇستافانىڭ نۇرىن دا وسىلايشا جاراتقان.

— عارىشتىڭ (اسپان الەمiنiڭ) كەڭدiك-كەمەلدiك ولشەمi قانشا؟ — اللا تاعالا عارىش كەڭiستiگiنە ون سەگiز مىڭ عالامدى جاراتتى. ءار عالامنىڭ ءوزiنiڭ ۇستىن، تiرەگi بار. ءار ۇستىنعا بiر-بiر شامدال (شىراق) جاقتى. وسىعان بايلانىستى بiر مىسال. شامايىل دەگەن پەرiشتە اللا تاعالاعا: «رۇحسات بەرسەڭiز، عارىشتى اينالىپ، زيارات قىلسام» دەپ ارزۋ ايتىپتى. اللا تاعالا مۇرسات بەرiپتi. سودان شامايىل پەرiشتە عارىشتى اينالىپ مىڭ جىل ۇشىپتى، بiراق شەت-شەگiنە جەتە الماي قاناتى تالىپتى. تالىپ قانا قويماي، ۇشا-ۇشا قاۋىرسىنى تۇگەل توگiلiپ ءتۇسiپتi. پەرiشتە اللا تاعالادان تاعى دا قانات سۇراپ الىپ تاعى دا مىڭ جىل ۇشىپتى. ارالاپ تاۋىسا الماعان شامايىل اللا تاعالادان: «عارىشتىڭ قانشاسىن اينالىپ كوردiم ەكەن؟» دەپ سۇراپتى. «بiر ۇستىن مەن ەكiنشi ۇستىننىڭ عانا اراسىندا ءجۇرسiڭ ءالi» دەپتi اللا تاعالا.

بۇل بiر عانا مىسال، ايتپەسە اللا تاعالا اسپان الەمiنiڭ ءتورت جاعىنا ءتورت ءجۇز مىڭ پەرiشتەنi كۇزەتكە قويعان. عارىشتى كوتەرiپ تۇرعان سولار! پەرiشتەنiڭ يىعى، قارى تالا باستاعاندا، قۇدiرەتi كۇشتi قۇداي ولارعا تاعى دا كۇش سىيلادى. تاعى بiر شارشاعان شاقتا ولارعا «مىنا كاليمانى اۋىزدارىڭا الىڭدار» دەپ ءامiر ەتتi: «سۋبھاناللا ءۋا الھامدۋللاھي ءۋا لا يلاھا يللاللاھۋ اكبار! ۋالا ھاۋلا، ۋالا قۋاتا يللا بيللاھيل اليۋل ازيم! مااشا اللاھۋ كانا ۋا ما لام ياكۋن!»

پەرiشتەلەر وسى كاليمانى قايتالاي وتىرىپ: «اللا تاعالاعا مىڭ دا بiر شۇكiرانا. ول بارشانى بiردەي كورەدi, ەشكiمدi الالامايدى. ونىڭ ۇلىلىعى سوندا! ول — جالعىز. ونىڭ مەيiرiمi ۇشان-تەڭiز. اللا الدىندا كۇناكار بولماعان ءجون. نازارى اۋىپ، بەيiلi تۇسكەندi عانا ول كۇنادان ارىلتادى، الەمدەگi بار تiرشiلiك تەك سونىڭ عانا قالاۋىندا، تەك اللانىڭ عانا امiرiنە جۇگiنەدi» دەپ ءوز ريزاشىلىقتارىن بiلدiرۋمەن بولادى.

پەرiشتەلەردiڭ بۇل ءتاۋباسى قيامەت كۇنiنە دەيiن سوزىلا بەرمەك.

— كۇرزiنiڭ (گۇرزiنiڭ) ۇلكەندiگi قانداي؟

— «كاۋلاھۋ تاعالا ۋاسيا كۋرسيۋھۋس ءساماۋاتي ۋال ارزي»، ياعني جەتi قابات جەر مەن التى قابات اسپان استىندا!

— ارشۋ كۇرزiدەن كەيiن اللا نەنi جاراتتى؟

— جەكسەنبi «لاۋھۋل قالامدى» جاراتتى. قىزىل لاعىلدان. اللا تاعالا «ەي، قالام، «لا يلاھا يللاللاھۋ مۋحاممادۋر راسۋلۋللاھتىڭ» ساۋابىن قابىل قىلعايسىڭ» دەپ ءامiر بەردi. ءسويتتi دە كاليماي شاريفتi ءتورت ءجۇز جىلدا بiتiردi. عارىشتىڭ تومەنگi جاعىنا بiر دانا مەرۋەرتتi جاراتتى. ودان «لاۋھ ۋل ماھفۋزدى» سالدى. سودان سوڭ «ەي، قالام، مەنiڭ ايتقان iلiمiمدi حاتقا ءتۇسiر، ياعني «لاۋھ ۋل ماھفۋزعا» بەدەرلە» دەپ ءامiر بەردi. اللا تاعالا قيامەت-قايىمعا دەيiنگi بولاتىن جاقسىلىق پەن جاماندىقتى، بارشا ىرزىق پەن تاعدىر جازۋىن وسىلايشا بەلگiلەپ بەدەرلەپ قويدى.

— اسپان قاي كەزدە جاراتىلدى؟ ولاردىڭ اتى بار ما؟ Iرەڭ-ءتۇسi قانداي؟ اسپاننىڭ ءار قاباتىنداعى پەرiشتەلەر نەندەي قىزمەت اتقارادى؟ ۇلىق پەرiشتەلەردiڭ اتتارى قانداي؟

— اللا تاعالا ەڭ اۋەلi حازiرەتi مۇحاممەد س.ا.س-دى نۇردان جاراتتى. ول نۇرعا كوزiن تiكتەي قاراپ ەدi — كول-كوسiر داريا پايدا بولدى. داريادان ءتۇتiن شىعىپ، ودان التى قات اسپان پايدا بولدى. العاشقى قاباتى — رافيقا دەپ اتالادى. ول نiل كوك ءزۇمiراتتان جاراتىلعان. «سۋبھانا زي-ل-مۋلكۋ ۋال مالاكۋت!» دەپ تاسبيح اۋدارىپ جۇرگەن پەرiشتەلەردiڭ ەڭ ۇلىعى — يسمايل. ال رۋاد دەپ اتالاتىن پەرiشتە بۇلت پەن جاڭبىرعا باس-كوز بولىپ تۇرادى.

اسپاننىڭ ەكiنشi قاباتى — ارفيلۋن دەپ اتالادى. مۇنداعى پەرiشتەلەر اۋەلگiدەن ەكi ەسە كوپ. ولار «سۋبھانا زي-ل-يززاتي ۋال ازيماتي ءۋا قۇدراتي ءۋا كيبرياي ءۋال جاببارۋت» دەپ تاسبيح اۋدارىپ ولاي-بىلاي ۇشىپ جۇرەدi, ياعني اللانىڭ پاكتiگiن، كۇش-قۇدiرەتiن، iزەت-قۇرمەتiن، مەيiر-شاپاعاتىن، ۇلىقتىعى مەن تەڭi جوق ەكەندiگiن بارشاعا ايگiلەپ جۇرەدi. بۇل پەرiشتەلەردiڭ ەڭ ۇلىعى — زۋقايل. ول «سۋبھانا مان اللافا باين-اس سالجي ۋان ناري»-دi اۋزىنان تاستاماي، پارۋاردiگەر يەمiز كiمدi دوس كورسە، ونى وتتان دا، سۋدان دا ساقتايتىنىن جاھانعا پاش ەتiپ جۇرەدi.

بۇل ەكi قات اسپان اراسى — بەس ءجۇز جىلدىق جولمەن پارا-پار. ال اسپاننىڭ ءۇشiنشi قاباتى — قۇلزۋم دەپ اتالادى. ونداعى پەرiشتەلەردiڭ سانىن قۇدايدان وزگە ەشكiم بiلiپ كورگەن ەمەس! ولار: «يا حايۋ يا كايۋمۋ يا ءحاننان يا ءماننان يا سۋبحاانۋ يا بۋرحانۋ ياگۋفرانۋ  مۋستاانۋ يا باديۋس ساموۆات ۋال ارزي يا زۋالجالالي»، ياعني «ەي، تiرشiلiك يەسi, ەي امiسە تiرiلتۋشi زات، ەي بەرۋشi زات، ەي، پاك زات، ەي، كۇناكار زات، ەي، جەر مەن اسپاندى جاراتۋشى زات، ەي، ۇلىقتىق پەن كەڭدiك، كەمەلدiك يەسi!» دەپ تاسبيح اۋدارىپ، اللا تاعالانى ۇلىقتاپ جۇرەدi. اسپاننىڭ ءتورتiنشi قاباتى — ماۋن دەپ اتالادى. پەرiشتەلەرi: «سۋبھان ال ماليكي ال قۋددۋسي!»، ياعني پارۋاردiگەر يەمiز ءارi پاتشا، ءارi مۇقاددەس، ءارi جالعىز!» دەپ تاسبيح اۋدارادى. ەڭ ۇلىعى — مومينات.

ازiرەيiل، مەكايل جانە يسرايل پەرiشتەلەردiڭ مەكەنi وسى اسپاندا.

اسپاننىڭ بەسiنشi قاباتىن — ارقيا دەيدi. مۇنداعى پەرiشتەلەردiڭ ەڭ ۇلىعى — يستيفايل. ول «سۋبھانا راببي كۋللي شاين»، ياعني «پاك تە تازا اللا تاعالا ءاربiر نارسەنi ايىپ پەن كۇنادان ايىقتىرىپ، ءوزi تاربيەلەۋگە ىنتىعادى» دەپ تاسبيح اۋدارىپ جۇرەدi.

اسپاننىڭ التىنشى قاباتى — فانا (پانا) دەپ اتالادى. مۇنداعى پەرiشتەلەردiڭ ەڭ ۇلىعى — ريادمايل.

اسپاننىڭ جەتiنشi قاباتى — ۋريانا دەپ اتالادى. مۇنداعى پەرiشتەلەردiڭ ەڭ ۇلىعى — تۇرايل. اسپاننىڭ بۇل بولiگi — جابiرەيiلدiڭ مەكەنi. مۇنداعى پەرiشتەلەر اقىرزامانعا دەيiن مۇحاممەد مۇستاپا ۇمبەتتەرiنiڭ كۇناسiن كەش دەپ اللاعا ءمiناجات ايتىپ، جالىنىپ-جالبارىنىپ، جىلاپ-سىقتاپ جۇرەدi. بۇل قاباتتا بiر ۇستىن بار. ۇستىن ۇستiندە قورازعا ۇقساس قۇس بار. قاناتتارى ءتۇرلi-ءتۇستi, قاۋىرسىندارى لاعىل نۇردان جارالعانداي كوز جاۋىن الا تۇرلەنiپ تۇرادى. ءار قاناتىندا ءۇش بiردەي حات جازۋلى تۇر. بiرەۋiندە «بيسميلاھير راھمانير راھيم» — مەيiربان دا راحىمدى اللا اتىمەن ايتامىن!»، ەكiنشiسiندە «لا يلاھا يللاللاھ، مۋحاممادان راسۋلۋللاھي» — اللادان وزگە عيباداتقا لايىق زات جوق، مۇحاممەد — اللانىڭ ەلشiسi!»، ۇشiنشiسiندە «كۋللي شايھين حاليقۋن يللا ۋاجھاھۋ ليللاھيل ۋاھيديل قاھھاري!» — بۇل قۇسقا عارىشتان كافۋر مەن زاعپىران (گۇل اتتارى) جاۋار. ءاربiر مۇسىلمان ناماز ۋاقىتىندا ازان شاقىرسا، الگi قۇس قاناتتارىن قاعىپ: «سۋبھانيللاھيل اليۋل ازيم ۋا بيھامديھي!» — اللا الەمدەگi ەڭ ۇلى مارتەبەگە يە، وعان بارشا قادiر-قاسيەتتەر ورتاق!» دەپ اللا تاعالانى ماداق ەتەر. مۇنى ەستiگەندە، جۇماق جۇرتى جۇمىلا تىڭداپ، ءتۇرلi جەمiس-جيدەك اعاشتارى بۇتاقتارىن بۇرالتىپ اسەم بiر اۋەنگە ەلiتiپ-ەلجiرەر. حور قىزدارى شىمىلدىق iشiنەن باستىرىن شىعارىپ بiر-بiرiمەن سىبىرلاسار-سىرلاسار. ۇزاماي ناماز ۋاقىتى كەلiپ، مۇسىلماندار ساجدەگە باسىن يەر.

بۇل جەتiنشi اسپان قاباتى ۇستiندە جەتپiس مىڭ پەردە جەل لەبiمەن جەلبiرەپ، ۇلبiرەپ تۇرار. التىننان، كۇمiستەن، جاقۇتتان، ءزۇمiراتتان، لاعىلدان مونشاق تاعىنعان بۇل پەردەلەر ءتۇرلi-ءتۇستi. بۇل پەردەلەردiڭ iشiنە نەلەر بار ەكەندiگi بiر اللاعا عانا ايان. اسپاندا عارىش گۇرزiسi, لاۋھۋ قالام جانە جاس سۇلۋ پەرiشتەلەر بار ەكەندiگi عانا بiزگە بەلگiلi. ولار اللا تاعالانى اۋىزدارىنا الىپ زiكiر سالار، تاسبيح اۋدارار. قيامەت كۇنi: «سۋبھاناكا، ما ابداكا ھاققا يبادايكا» دەپ قايتا-قايتا ارزۋ-تiلەكتەرiن بiر اللاعا باعىشتار…

— اللا جەتi قابات جەردi قاشان جاراتتى؟ ءار قاباتىنىڭ اتى قانداي؟ ولاردا نە بار، نە جوق؟

— اللا تاعالا ەڭ اۋەلi نۇردى جاراتتى دەدiك قوي. ول نۇرعا ىرزالىقپەن قاراپ، مەيiر-شاپاعات قۇيدى. ودان داۋىل پايدا بولدى. اللا تاعالا دارياعا دا وسىنداي نازارمەن قارادى. داريا قايناپ، تاسىپ، ۇستiنە قالىڭ كوبiك تۇردى. داريا قايناعان سايىن كوبiك ءارi قالىڭدانىپ، ءارi قاباتتانا بەردi. وسىدان كەلiپ جەردiڭ جەتi قاباتى پايدا بولدى. جەردiڭ العاشقى قاباتى — زامقا دەپ اتالادى. بۇل جەردە بiر تاۋ پايدا بولدى. اللا تاعالا بۇل قاباتتا ون سەگiز مىڭ عالامدى جاراتتى.

— جەر جۇزiندە ۇلكەن-ۇلكەن نەشە داريا (وزەن) بار؟

— تورتەۋ. اۋەلگiسi — نiل دارياسى. Iشiندە بالىق تا بار، باسقا دا بار… ەنi دە ۇزىن، ايدىن-شالقار. ول كەلiپ قۇلزۇم دارياسىنا قوسىلادى.

ەكiنشiسi — فيرات. ول چين دارياسىنان شىعىپ حۋرمۇرعا كەلiپ قۇيىلادى.

ءۇشiنشiسi — جايحۋن (جويقىن), مۇحيت دارياسىنان شىعىپ ۋممانعا قۇيىلادى.

ءتورتiنشiسi — سايحۋن (سويقان), قۇلزۇمنان شىعىپ، مازاندارانعا اعىسىن بۇرادى.

— ماعريبتان ماشريققا، ياماننان يۋسارعا دەيiنگi ارالىق قانشا؟

— جەتi مىڭ فارساڭعا (بiر فارساڭ — 7-8 شاقىرىمداي) جەتiپ جىعىلادى.

— دۇنيە جۇزiندە قۇرىلىق كوپ پە، سۋ كوپ پە، جاسىل نۋ جازيرا كوپ پە، ءشول-شولەيت كوپ پە؟

— دۇنيەنiڭ توعىزدان بiر بولiگi سۋ، قالعانى قۇرعاق جەر. بiراق بۇل كەيiن كەلە كەرiسiنشە بوپ كەتۋi دە ىقتيمال. اباد جەردiڭ تەڭ جارتىسىنان استامىندا مۇسىلماندار، قالعانىندا كاپiرلەر تۇرادى. ون مىڭ فارساڭ جەردە ءۇندiستان، مىڭ فارساڭ جەردە تۇركiستان، توعىز مىڭ فارساڭ جەردە قىتاي، ءۇش مىڭ فارساڭ جەردە ساقلات، جەتi مىڭ فارساڭ جەردە فارانگيستان، مىڭ فارساڭ جەردە يۋنان، ءۇش مىڭ فارساڭ جەردە رۋم، ەكi مىڭ فارساڭ جەردە ياجۋك-ماجۋج، مىڭ فارساڭ جەردە تابرەز ورنالاسقان.

جەردiڭ ەكiنشi قاباتى — جالدا دەپ اتالادى. بۇل قاباتتا دوزاقىلاردىڭ ەتiن جەپ، سۇيەگiن كەمiرەتiن قۇرت-قۇمىرسقا، جىلان-شاياندار جايعاسقان.

جەردiڭ ءۇشiنشi قاباتى — يرقا دەپ اتالادى.  بۇل جەردە بەت-الپەتi ادامعا، بiراق سۇلباسى اتقا جاقىن، اياقتارى وگiزگە ۇقساس ماقۇلىقتار ءومiر سۇرەدi. ولار ازاپتان دا، ساۋاپتان دا ماقۇرىم. قيامەت-قايىم ولارعا جۇرمەيدi. بiزدە تاڭ اتسا، ولاردا كۇن باتادى.

جەردiڭ ءتورتiنشi قاباتى — جۇرما دەپ اتالادى. بۇل قابات تاۋلى-تاستى كەلەدi. جانارتاۋلارى جالىن شاشىپ، وت قۇسادى. دوزاقىلار سول وتقا قاقتالادى.

جەردiڭ بەسiنشi قاباتى — ماسيو دەپ اتالادى. ۋلى شاياندار مەكەنi. بۇعىپ جاتسا — توبەگە، قوزعالسا — كەمەگە ۇقسايدى. بiرەۋ-مiرەۋi جەر بەتiنە شىعا قالسا، بۇكiل تiرشiلiكتi ويران-توپىر قىلار ەدi. ۋىنىڭ بiر تامشىسى دارياعا تاما قالسا، iشۋگە جاراماس.

جەردiڭ التىنشى قاباتى — اجيبا دەپ اتالادى. مۇندا دiنسiزدەر مەن يمانسىزدار ءومiر سۇرەدi. وندا جىلان ۋىنان جاراتىلعان داريا اعىپ جاتىر.

جەردiڭ جەتiنشi قاباتى — اينا دەپ اتالادى. بۇل قاباتتا اياق-قولى بايلانعان تۇتقىن ماقۇلىقتار تۇرادى. بiرەۋ-مiرەۋi بوسانىپ كەتسە، جەر-دۇنيەنi بۇلدiرەر…

— پەرiشتەلەردi كۋاعا تارتىپ اللا تاعالا الدىندا ادەپسiزدiك كورسەتكەن كiم؟

— ول — سايتان. حازiرەتi ادامدى كورە المادى. اسپاننان قۋىلىپ جەرگە ءتۇستi. مۇندا دا قاراپ جۇرمەدi, پەرiشتەلەرگە «ەي، پەرiشتەلەر! سەندەر دە بۇعان حاباردار بولىڭدار — مەن اللاعا ارىز ايتامىن!» – دەدi. پەرiشتەلەر تاعى نە ايتار ەكەن دەگەندەي، قۇلاق ءتۇرiپ تىڭداعان ساڭاي بiلدiرەدi. سايتان ءسوزiن ءارi جالعادى: «ەي، پارۋاردiگەرiم، ادامدى جاراتتىڭ دا، مەنi مۇلدەم ۇمىت قالدىردىڭ. جاقتىرماساڭ، نەسiنە جاراتىپ ەدiڭ؟ بار جاقسىلىعىڭ ادامنىڭ ەنشiسiندە — اۋا دا سوندا، سۋ دا سوندا، جەر دە سوندا… ويباي-اۋ، و باسىندا ونى توپىراقتان، مەنi وتتان جاراتتىڭ ەمەس پە؟! ەندi كەلiپ وعان بەيiشتەن جاي بەردiڭ دە، مەنi ساندالتىپ قويدىڭ. وسى دا ادiلەتتiلiك پە؟ ادامدى اۋرە-سارساڭعا سالىپ، ءتۇزۋ جولدان اداستىرۋدى الدىما ماقسات ەتتiم، وسىنى بiلە، سەزە، كورە تۇرا نەگە بەتiمنەن قاقپادىڭ؟ بەيiشiڭدi دە، كەنiشiڭدi دە ادامنىڭ اۋزىنا توستىڭ، ال مەن بايعۇس اشتان ءولiپ، كوشتەن قالعانداي كۇي كەشiپ ءجۇرمiن. اڭدىعانىم — ادامنىڭ iزi, iسi, ارەكەتi, باتپاقتا جاتسا، كۇناعا باتسا دەيمiن. سول ءۇشiن دە ابدەن جەككورiنiشتi بولدىم. ءبۇيتiپ قور قىلعانشا زور قىلساڭ ەتتi مەنi?! سونشاما مەيiرiڭدi, بەيiلiڭدi ءۇيiپ-توگەتiندەي سول ادامىڭنىڭ مەنەن نەسi ارتىق؟! ولاردىڭ تاعات-عيباداتىنان ساعان كەلەر-كەتەر پايدا نە؟ مەنiڭ الداپ-ارباۋىم مەن جالا-جازعىرۋىما تۇسسە، ول نەمەلەردە نە اقىل، نە ابىروي؟ كەشiرەسiڭ كەلiپ، كەشiرەسiڭ كەلiپ…»

اللا تاعالا: «ەي، مالعۇن! مەن ەشكiمدi دە، سەن ايتقانداي، الالاپ-بولگەن ەمەسپiن. ساعان داۋا جوق ەكەن! ґزiڭنiڭ نارقىڭدى، مەنiڭ پارقىمدى بiلمەسەڭ — اداسقانىڭ اداسقان. ياھكۋلۋ ما ياشاۋ!»

وسىعان قاتىستى مىناداي ءبايiت بار:

«گار يمارات سوزامۋ ۆايران كۋنام،

پادشاھام، ھار چي حاھام ۋ كۋنام!“

— قانداي ادامداردىڭ وزiنەن دە، سوزiنەن دە اۋلاق بولماق كەرەك؟

— جەتi تايپا ادامداردان اۋلاق جۇرگەن ءجون:

1. يمانسىزداردان;

2. ەكi ءجۇزدi پەندەلەردەن;

3. دارەتسiز، بەيناماز ادامداردىڭ وسەك-اياڭىنان;

4. دiلi پاسىق، اۋزى ساسىق ادامداردىڭ سوزiنەن;

5. اراققۇمارلاردان;

6. لاس-ىفىلاس، حارام ادامداردان;

7. نادان، ناكەس، جەتەسiز، ءتالiم-تاربيەسiز جەتكiنشەكتەردiڭ اراسىنان.

— كوكەيدەگi ءسوز بەن كوڭiلدەگi سىردى كiمدەرگە اشپاعان، ايتپاعان ءجون؟

— بەس تايپا ەلگە:

1. قاتىنعا (ايەلگە);

2. ءجاسوسپiرiم بالاعا;

3. قاس دۇشپانعا;

4. قۇل-قۇتانعا;

5. ناداندارعا;

— ادام ءوزiن نەشە ءتۇرلi نارسەدەن تىيا بiلۋi كەرەك؟

— بەس نارسەدەن:

1. تاماقتى كوپ جەۋدەن;

2. كوپ ۇيىقتاۋدان;

3. كوپ قاڭعىرۋ مەن قىدىرۋدان;

4. دۇنيەقۇمارلىقتان.

— بۇل شارتتاردى ورىنداماسا شە؟

— تاماقساۋلىق كوڭiلدi قارايتىپ، دەنەنi اۋىرلاتىپ، جۇرەككە ارتىق سالماق تۇسiرەدi. ءتاننiڭ سەمiرۋi جاندى اۋرەگە سالادى.

كوپ ۇيىقتاۋ اۋرۋ-سىرقاۋدى ەسەلەپ ارتتىرىپ، اينالا-دۇنيەدەن بەيحابار، بەيعام ەتەدi.

كوپسوزدiلiك بايقاۋسىزدا وسەك-اياڭنىڭ اۋزىن اشىپ، كۇناعا باتىرادى.

قىدىرىمپازدىق اقىر بiر وپىق جەگiزiپ، قاڭعىرۋشىلىق قام-حارەكەتتەن قالدىرادى.

ال دۇنيەقۇمارلىق دەرتكە داۋا، جانعا سايا تاپتىرمايدى. قۇلقىننىڭ قۇلى قۇردىمنىڭ قۇدىعىنا قۇلاعاندا بارىپ تىنىش تابادى.

— ءوز ناپسiڭە نە ايتار ەدiڭ؟

— ەگەر تiلiمدi السا، تiلەگiمە قۇلاق سالسا، كۇن سايىن ءتورت مارتە مىناداي وسيەت-ءناسيحات ايتار ەدiم: بiرiنشi — ەي، ءناپسi! اللانىڭ ايتقانىنا قۇلاق سال، وعان قۇلقىڭ جوق ەكەن — رىزدىعىڭنان ايرىلما!

ەكiنشi — ەي، ءناپسi! اللا تاعالانىڭ ايتقانىنان جازبا. جازدىڭ ەكەن — ونىڭ قاۋىمىنان شىعىپ، قارا باسىڭ قاڭعىرىپ قال!

ءۇشiنشiسi — ەي، ءناپسi! اللا تاعالانىڭ ەسiركەپ-مۇسiركەپ بەرگەنiنە رازى بول. رازى بولمادىڭ ەكەن — باسقا قۇداي تاۋىپ ال!

ءتورتiنشiسi — ەي، ءناپسi! ەگەر كۇنا جاساۋعا بەيiل بۇرساڭ، قۇدايدىڭ كوزiنە iلiكپەيتiن بiر جەردi تاۋىپ ال. بiراق، مىناۋ ءجامي جاھاندا جاراتقان يەنiڭ جانارىنا iلiكپەيتiن، كوزiنە تۇسپەيتiن نوقاتتاي نۇكتە بار ما ەكەن، ءسiرا؟!..

— اللا تاعالا كورiك پەن سىمباتتى كiمگە بەردi?

— اللا تاعالا ون بiر ءتۇرلi كورiك-سىمبات جاراتىپ، ونىڭ سەگiزiن حاۋا اناعا، بiرەۋiن بيبi ساراعا، قالعان بiرەۋiن بارشا حالايىققا سىيعا تارتتى. ەر كiسiلەرگە دە سولاي — ون ءتۇرلi سىر-سىمباتتىڭ توعىزىن حازiرەتi جۇسiپكە، بiرەۋiن — قالعان بارشا ەركەككiندiككە قيدى.

— اللا تاعالا سالاۋاتتى كiمگە بەردi?

— سالاۋاتتى دا ون ءتۇرلi قىلىپ جاراتىپ، ونىڭ توعىزىن حازiرەتi مۇسا س.ا.س.-عا، ال  قالعانىن ءجامي جۇرتقا ءبولiپ بەردi.

— اللا تاعالا سابىردى كiمگە بەردi?

— سابىردى دا ون ءتۇرلi قىلىپ جاراتىپ، ونىڭ توعىزىن حازiرەتتi ايۋبقا بەردi دە، قالعانىن بارشا حالايىقتىڭ ەنشiسiنە قالدىردى.

— حازiرەتi ادامنىڭ بەيiشتەن اداقتالۋىنىڭ سەبەبi نەدە؟

— مۇنىڭ بەس ءتۇرلi سەبەبi بار.

1. اللا تاعالا بەيiش تاعامىن جەمە دەپ ءامiر ەتسە دە، ادام اتا بيداي ءدانiنiڭ بiر تiلiگiن بiلمەي جەپ قويدى.

2. وسى سەبەپتi كۇناكار بولىپ، جان ازابىن باسىنان كەشiردi. ويتكەنi بەيiش iشiپ-جەيتiن دە، ازاپقا تۇسiرەتiن دە جەر ەمەس ەدi…

3. ادام اتا سۇلباسىنان (بەلiنەن) ءناسiل، ۇرپاق پايدا بولدى.

4. بەيiش جىنىستىق قاتىناس جاسايتىن جاي ەمەس.

5. اللا تاعالا ادامعا ومiرمەن قوسا ءولiم دە سىيلادى. ال بەيiشتە ءولiم جوق! ول — ماڭگiلiك ءومiر مەكەنi!...

— نەشە پايعامباردىڭ ساقىلىقپەن اتى شىقتى؟

— ءتورت پايعامباردىڭ. ولار: حازiرەتi ادام سافيۋللاھ، نۇح نابيۋللاھ، يبراھيم حاليۋللاھ جانە حازiرەتi مۇحاممەد مۇستاپا س.ا.س.

— يمام ماھدي مەن حازiرەتi يسا س.ا.س. قاي كەزدە قانداي سىي-قۇرمەتكە يە بولعان؟

— يمام ماھديدiڭ اۋلەتi — يمام حۇسەيiن-ءدۇر. اكەلەرiنiڭ اتى حازiرەتi مۇحاممەد راسۋلۋللاھ، ياعني مۇحاممەد يبن ابدۋللا مادينەدە تۋىلعان. مەككەدە اتاعى شىقتى. بiراق بايت-ۋل- مۇقادەستە دۇنيە سالدى. وڭ جاعىنداعى نىشاناسى حازiرەتi مۇحاممەد راسۋلۋللاھتiكiنە ۇقساس، ءجۇزi نۇرلى، كەڭ شەكەلi, ۇزىن مۇرىندى، قاستارى قالىڭ، كوزدەرi قارا، بيداي ءوڭدi, بەتiندە قاپ-قارا قالى بار، جەلكەسiندە دە قالى بار. سويلەگەندە قولدارى تiزەلەرiنە الما-كەزەك سوعىلار. ساقالى قوپ-قويۋ. قىرىق جاستا قىلشىلداعان قىلىشتاي قاجىر-قايرات كورسەتiپ، جاۋ جايراتقان! قۇپيا، تىلسىم كەرەمەتكە يە بولعانى سونداي — كيگەن كيiمدەرiنiڭ وزiنەن جۇرگەن-تۇرعاندا اۋەز، ساز شىعار. ىم قاعىپ، يشارات تانىتسا بولدى — اۋەدەگi قۇس قولىنا كەلiپ قونار. قۋ شىبىقتى جەرگە تiكسە، ءوسiپ-ءونiپ جەمiس بەرەر. ءار شاھاردى الاردا «لا  يلاھا يللالاھۋ مۇحاممەد راسۋلۋللاھ!» دەپ ۇران سالىپ اتقا قونار. پەرiشتەلەر بولسا: «ەي، حالايىق، يمام ماھديعا تاعزىم ەتiڭدەر!» دەپ iزەت-قۇرمەت كورسەتەر. بۇل داۋىس ماشىرىقتان ماعريبقا دەيiن انىق ەسiتiلiپ تۇرار. نازارى كiمگە اۋسا — سول ادام ەرەكشە قۋانىش پەن باقىتقا بولەنەر. اسكەرلەرiن جابiرەيiل، ميكايل جانە زۇقايل باستاعان وتىز مىڭ پەرiشتە جەلەپ-جەبەپ جۇرەر. ول كەزدە قوي مەن قاسقىر بiرگە ءجۇرiپ، جاس بالالار جىلاندى قولدارىمەن ۇستاپ ويناعان، جەردiڭ استىڭعى قاباتىنداعى كەن، قازىنالار جەردiڭ بەتiنە شىعار. قايىرشىلار مەن كارiپ-كاسiرلەر ساداقا، زەكەت بەرسە دە الماعان. سوفيان اتتى پاتشا قازiرگi يمام ماھديعا قارسى اسكەر اتتاندىرار، بiراق ول اسكەردi مەككە مەن مادينە ارالىعىندا جەر جۇتار. ەكi-اق ادام امان قالىپ، ماھديعا حابار الىپ كەلەر. حازiرەتi يمام ماھدي سوفيانعا قارسى جورىققا اتتانار، سوفياندى ولتiرەر. ارابستاننىڭ عاعۋ شاھارىن جەر جۇتار. رامازان ايىنىڭ العاشقى تۇنiندە اي تۇتىلار، ون بەسiندە كۇن تۇتىلار. مىسىر مەن شام پاتشالارى اراسىندا سوعىس باستالىپ، شام حالقى تۇتقىنعا تۇسەر.

يمام ماھديدىڭ ساحيب بايراعىن سالىق س.ا.س. پايعامباردىڭ ۇلى شۇعايىپ يەمدەنەر. حازiرەتi يمام ماھدي مەن حازiرەتi مۇحاممەد راسۋلۋللاھتىڭ كيiم-كەشەكتەرiمەن بiرگە قىلىشتارى دا ساقتاۋلى تۇرار. دiن باسشىلارى قۇپتان نامازىنان سوڭ مiنبەرگە كوتەرiلiپ، حالىقتى يماندىلىققا، تىنىشتىق-بiرلiككە شاقىرار. كوفا مەن يامان حالقى يمام ماھديعا تiزە بۇگەر. ۇزاماي ەسكەندiر زۇلقارنايىن مەن حازiرەتi سۇلەيمەن پاتشالىعى ۇستەم بولار. يمام ماھديعا ارابۋ اجام مۇسىلماندارى تۇگەل باعىنىشتى بولار. يمام ماھدي بۇدان سوڭ دا جەتi جىل پاتشالىق ەتەر. ول بيلەگەن جەردە ادiلدiك سالتانات قۇرار. قاعباداعى قازىنا مولشەرi بارشاعا ايان بولار. پاقىرلار مەن مiسكiندەر باي بولار. ۇندiگە اسكەر اتتانىپ، مول قازىنا-بايلىقپەن بايت ۇل-مۇقادەسكە ورالار. ءۇندi پاتشاسى تۇتقىنعا تۇسەر. ۇلكەن-ۇلكەن ءۇش شاھار باعىندىرىلار. الگi شاھار — قۇستانتينانيانى الاردا داريا جاعاسىندا بايراق كوتەرiلەر. پامدات نامازى الدىنداعى تاھارات (دارەت) كەزiندە بايراق قولدان شىعىپ كەتiپ، سوڭىنان قۋعاندا، داريا سۋى قۇرعاپ، سونىڭ ناتيجەسiندە اسكەر شىعىنسىز امان-ەسەن ارعى بەتكە وتەر. سەبەبi, باني يسرايل (يزرايل) حازiرەتi مۇسانىڭ كەزiندە ساۋ-سالامات بولاتىن. اسكەرلەر „اللاھۋ اكبار!“ دەپ قۇستانتينانيانىڭ قامالىن بۇزىپ، قاقپاسىن اشتى. ۇرىس-قاقتىعىس بارىسىندا التى ءجۇز ادام قازا بولدى. قۇراندا: «قاۆلۋھۋ تاولا ينني ياتيكۋمۋت — تابۋتۋ فيھي ساكيناتۋن» دەپ جازىلعان. ياعني، تابىتتىڭ ۇزىندىعى وتىز كەز شامشات اعاشىنان جاسالعان. بۇل تابىتتا حازiرەتi مۇسانىڭ اساسى، حازiرەتi سۇلەيمەننiڭ بۇيىمدارى ساقتاۋلى. ساكينا دەگەن — جەل-قۇيىن. ول تابىت iشiنەن شىعا قالسا، جەر-دۇنيەنi بۇلدiرەر. جويiتتەر (ياھۋديلەر) بۇل تابىتقا يمان كەلتiرەر ەدi. سودان سوڭ بارىپ تاجالدى يااين شاھارى قاتياھ تاراپىنان پايدا بولدى. ال تاجال دەگەنiمiز ءجويiتتiڭ ۇلى. حازiرەتi مۇحاممەد مۇستاپا س.ا.س زامانىندا دۇنيەگە كەلگەن. مىناداي بiر اڭگiمە بار: كاب ۋل احرار رازياللاھۋ دالاعا شىقسا، ادامدار توپ-توبىمەن بiر جاققا اسىعىپ كەتiپ بارا جاتىر ەكەن. «قايدا بارا جاتىرسىڭدار؟» دەپ سۇراعاندا، ولار: «بiر كاپiر دۇنيەگە كەلiپتi» دەپ جاۋاپ بەرەدi. مۇنى ەستiپ كاب ۋل احرار دا ولارعا iلەستi. بارىپ كورسە، دۇنيەگە ءسابي كەلگەنi راس ەكەن. تۋا سالىپ سويلەيدi, ساقالى مەن مۇرتى دا بار. بiراق كوزi جوق ەكەن. ماڭدايىندا «ھۋۆال كوفيرۋ بيللاھي» دەگەن جازۋى بار. كاب ۋل احرار بۇل جايىندا حازiرەتi مۇحاممەد س.ا.س-عا حابار ەتتi. ґز تاراپىندا مۇحاممەد راسۋلۋللاھ ساحابالارىنا: «تاجال پايدا بولعان كورiنەدi, بارىپ كورiپ كەلەيiك» دەدi. تاجالدىڭ اناسى الدارىنان شىعىپ: «ەي، راسۋلۋللاھ، سابىر-تاعات قىلا تۇرىڭىزدار، مەن ۇيگە كiرiپ قام-حارەكەت قىلايىن» دەپ مۇرسات سۇرادى. اناسىنىڭ اپىل-عۇپىل ارەكەتiن كورگەن تاجال: «نە iستەپ جاتىرسىز؟» دەپ سۇرادى. «مۇحاممەد راسۋلۋللاھ سەرiكتەرiمەن كەلiپ تۇر، سوعان قامدانىپ جاتقانىم عوي» دەپ جاۋاپ بەردi اناسى. «ول كiسiنi مەن دە كورەيiنشi» دەدi تاجال سوندا. حازiرەتi راسۋلۋللاھ ۇيگە كiرiپ، جايعاسىپ بولعان سوڭ: «كانە، تاجال، «لا يلاھا يللاللاھۋ ءمۇحاممادۇر راسۋلۋللاھۋ اشھادۋ ءانلا يلاھا يللاللاھۋ ۋا اشھادۋ اننا مۇحاممادان ابدۋھۋ ۋا راسۋلۋھۋ!» دەپ ايت» – دەدi. تاجال: «ەي، مۇحاممەد، «ءوزiڭدi جەر ءجۇزiنiڭ قوجاسىمىن دەپ تۇرسىڭ با؟» دەدi. مۇنى ەستiگەن  سايد الام: «ەي، لانەتi, نە دەگەن يمانسىز ەڭ؟» دەپ سوكتi. تاجال وعان قاراپ: «سەنiڭ ءسوزiڭدi قىستىرمايمىن!» دەدi. حازiرەتi ومار مۇنى ەسiتە سالا قاتتى شيرىعىپ قولىنداعى كەزدiكتi تاجالعا قاراي جiبەرiپ قالدى. تاجال مۇنى قاپەرiنە دە iلگەن جوق. كەرiسiنشە، كەزدiك كەلiپ حازiرەتi وماردىڭ ءوزiن تاپتى. مۇنى كورگەن سايد الام: «ەي، ومار، بۇل دا بiر حاق تاعالانىڭ جاراتقانى بولدى. قاپا بولما، سابىرعا كەل. مۇنى قيامەت قايىم كۇنi اسپاننان تۇسكەن حازiرەتi يسا س.ا.س. ءوزi جازالايدى» دەپ جۇباتتى. ءبارi ءدۇر كوتەرiلiپ، ۇيدەن شىعا بەرگەندە، تاجالدىڭ اناسى مۇحاممەد س.ا.س.-نىڭ ەتەگiنە جارماسىپ: «ەي، راسۋلۋللاھ، ءدامدi تاستاپ كەتپەڭiزدەر، مەن تاماق ازiرلەپ جاتقانمىن» دەپ جالىندى. «سەنiڭ ۇيiڭدە كاپiر وتىر، اسىڭ ارام!» دەي بەرگەندە، انا: «ەي، راسۋلۋللاھ، ولاي بولسا بۇل كاپiر سۇمدى اۋلاققا اپارىپ كوزiن قۇرتۋعا ءامiر بەرiڭiز؟» دەدi. سايد الام: «ەي، ءپارۋانا بايعۇس، اتىڭ كiم ەدi ءوزiڭنiڭ؟»  دەپ سۇرادى. «اتىم بۇرىن كياحينا بولاتىن، مۇسىلماندىقتى قابىلداعان سوڭ عاميما دەپ وزگەرتتiم. قۇدايعا شۇكiر، سiزدەرمەن دiنiم بiر: «الھامدۋليللاھي» مۇسىلمانمىن! تاجالدىڭ اتاسى —  سايد كاپiر ەدi. توزاققا اتتانعانىنا بۇگiن وتىز كۇن بولدى» دەدi. سايد الام رايىنان قايتىپ: «تاقاببالاھۋ! ەي، ءپارۋانا، اللا تاعالا ساعان رازى بولسىن، راحمەتiن جاۋدىرسىن!» دەپ باتا بەردi.

عاميما انا قوناقتاردى ۇزاتىپ سالىپ ۇيگە كiردi دە: «بالام، تىسقا شىق، جۇرت سەنi كورگەلi كەلiپ وتىر» دەدi. سىرتقا شىققان تاجالدى كورگەن بويدا كەلگەن قاۋىم: «مىنا مالعۇن حازiرەتi مۇحاممەدتiڭ الدىندا بەيادەپتiك كورسەتتi» دەپ وعان قاراي تاس، كەسەك جاۋدىرا باستادى. تاجال بالسا كەلگەندەردiڭ ءبارiن بiر تۇيىققا قۋىپ تىعىپ، ەشقايدا جiبەرمەي قويدى. حالىق ۋلاپ-شۋلادى. مۇنى ەستiگەن سايد الام اللاعا ءمiناجات قىلىپ: «يا، حاق تاعالا، مىنا پالەڭنەن قۇتقار، كوزiمiزگە كورسەتە كورمە!» دەدi. اللا تاعالا بiر پەرiشتەسiن جiبەردi. قۇس بەينەسiندەگi بۇل پەرiشتە تاجالدىڭ شاشىنان iلiپ اسپانعا الىپ ۇشتى. تاجال جانتالاسىپ: «ەي، راسۋلۋللاھ، مەنi مىنا قۇستىڭ شەڭگەلiنەن بوسات!» دەدi جالىنىپ. پەرiشتە انە-مiنە دەگەنشە تاجالدى كوز كورمەيتiن، قۇلاق ەستiمەيتiن بiر جەرگە اپارىپ تاستادى. وندا ديۋلار ءومiر سۇرەتiن. ولاردىڭ ءبارi دەرلiك تاجالدى ءوز قاجەتتەرiنە قۇلشا جەگەتiن بولدى. تاجالدىڭ ءتوزiم-تاعاتى تاۋسىلىپ، بۇل جەردەن قالايدا قاشىپ قۇتىلۋدىڭ قامىن قاراستىرىپ جۇرەدi.

تاجالدى قۋ مەديەن شولگە اپارىپ تاستاعان پەرiشتە حازiرەتi مۇحاممەدكە كەلiپ: «ءاي، قايدام، مەن بiلەتiن تاجال ول جەردە كوپ تۇراقتاي قويماس، قاشىپ شىعار» دەپ كۇدiك-كۇمانiن جاسىرمادى. مۇنى ەستiگەن سايد الام: «ەي، جاراندار، لاعىنەتi تاجال قاشىپ شىعىپ قايتا كەلەر بولسا، جەر بەتiندە نەشە ءتۇرلi پالە مەن سويقان باستالارى كۇمانسiز: عالىم-iلiمدارلاردىڭ اشقان جاڭالىقتارى وزدەرiنەن باستاپ حالىققا زيان، زارداپ اكەلەتiن بولادى، قاتىندار ءوز كۇيەۋلەرiن قويىپ، باسقالارمەن ويناپ-كۇلۋدi ادەتكە اينالدىرادى. ەركەكتەر مەن ايەلدەر ارالاس-قۇرالاس وتىرىپ الىپ اراق-شاراپ iشiپ، ار-نامىسىن ءراسۋا قىلار، اياققا تاپتار. ولاردان تۋعان بالالار وقۋ-توقۋدى تاستاپ، كوشە كەزiپ، قايىر سۇراپ كۇن كورەر. ساۋدا-ساتتىق قىلىپ كۇنi-ءتۇنi بازاردا جۇرەر. قاي-قايسىسى دا اماناتقا قيانات قىلۋدى ادەتكە اينالدىرار. ادامدى ناقاقتان ءولتiرۋ، جازالاۋ، سوتتاۋ، قيناۋ بەل الار. پاقىرلار مەن بەيشارالارعا دەگەن قايىر-مەيiر جوعالار. جاز قىسقارىپ، قىس ۇزارار. قايىر قاشىپ، بەرەكە، بiرلiك كەتەر. ەل ارىزشىل، پاتشا، قازى، مۋفتي، عۇلاما، ۇستازدار پاراشىل بولار. سودان سوڭ بiر ءوسiمتال وسiمدiك پايدا بولىپ، ۇلكەندەر دە، كiشiلەر دە ونىڭ جاپىراعىن جيناپ، كەپتiرiپ، كۇيدiرiپ، ءتۇتiنiن سورار. اللا الدىندا كۇناكارلار كوبەيiپ، پايعامباردىڭ كiم ەكەنiن ۇمىتار. عالىم-عۇلامالار ساۋاتسىز، ساناسىز جارانداردىڭ اياعى استىندا قور بولار. كiمدە-كiم بiلiمدار ادامدى ولتiرسە، ۇلكەن كۇناعا باتار. ويتكەنi iلiم-بiلiم — اللانىڭ ادامعا بۇيىرتقان سىيى. بۇل جايىندا حاديستە بىلاي دەلiنەدi: «قولان نابيۋ الايھيس سالومۋ ساھتتي ريز زامونين الو ۋمماتيھ تاشري-بۋۆنا مين ۆوراقيس ساممي ۆا قۋلبۋھۋم ساۆودۋن ۆا اليسنوتيھۋم اھزورۋ ۆا باساارۋھۋم ناميسۋن ۆا فوھليھۋم رۋشۋقۋن ۆا ازوبۋھۋم فيال قابري ابادان قولان نابيۋللاھي اليھيس سالولۋ مان شارابا دۋحانا  وسيمۋن يادھۋلۋ ۋن نارا بيعايري شاققين قۋللۋ ساممين ھارامۋن نۋقۋلا مين تۋھفاتيل ابرور ۆا رۋزي ميني بوب الۆاھي فاسلال ھارامي قولان نابيۋ اليھيس سالومۋ ساھاتي فيز زامونين اكو ۋمماتين ياقۋلۋنا دۋحانا سۋمما لايسا لاھۋم يمونان ۆا انا باريۋن ۆا لايسا لاھۋم شافواتي ياۆمال قياماتي ۆۋقوليھ مين كانزيل اسرور»، ياعني قۇمارپازدىققا جانە شاراپ iشۋگە ادەتتەنەدi, عالىمدارمەن مەدرەسە، مەشiت جانە قورعان تۇرعىزىپ، سۋ قويماسىن (ءاۋiز، كولشiك) جاسايدى. ۇلكەندەر مەن تۋعان-تۋىستاردىڭ، سونداي-اق دوس-جارانداردىڭ الدىنداعى قارىز-پارىزىن ەلەپ-ەسكەرمەيدi. ال شايقىلار بولسا ءوز مۇريتتەرiنە (شاكiرتتەرiنە) شاريعات جايىندا ءناسيات ايتۋدىڭ ورنىنا ءدۇنياۋي تiرشiلiكتiڭ پەندەلiك ۇساق-تۇيەگiن العا تارتار. اللا الدىندا دا، ادام الدىندا دا جالعان ايتىپ، وتiرiك كۋالiك بەرەر. ايەلدەر ەركەكتiڭ كيiمiن كيiپ، جەزوكشەلiك پەن زيناقورلىقتى ادەتكە اينالدىرار. پاتشالار مەن ۋازiرلەر، قازىلار مەن مۇفتيلەر جۇرتتىڭ ارزۋ-ارىزىن، شاعىم-ءوتiنiشiن ءادiل تەكسەرمەي پارا الۋمەن شۇعىلدانار. ґلiم-جiتiم كەزدەرiندە دە دۇنيە-مۇلiككە كوزدەرiن ساتار.

وسىنداي جاعىمسىز جامان جايiتتەر اۋرۋداي اسقىنىپ، بەل الىپ بارا جاتقاندا مەككەدەگi يمام ماھدي بار بولعانى ون ءتورت جاستا ەدi. بەت-بەتiمەن كەتكەن حالىق ءوز بiلگەنiن iستەپ جاتقان. وسى كەزدە تاجال ەسەككە مiنiپ ماشريقتان مەككەگە كەلدi. تاجالدىڭ بەت-الپەتi قارا، وڭ كوزi سوقىر، قاسىندا — بiرi پiلگە، بiرi ارىستانعا، بiرەۋi تۇيەگە، ەندi بiرەۋi جىلانعا مiنiپ العان ديۋلارى بار. اۋىزدارىنداعى سوزدەرi مىناۋ: «ھۋۆال كافيرۋ بيللاھي». ونىمەن قويماي تاۋ مەن بيiك توبەلەرگە شىعىپ الىپ كەرنەيلەتiپ، سىرنايلاتىپ، ماڭايدى ۇلىعان-شۇلىعان قىلىپ ابدەن دۇرلiكتiرiپ باقتى. ال تاجال ولاردان وڭاشالانا ءوزiن كورسەتiپ: «ەي، جاراندار! بەرi قاراڭدار، جەر-دۇنيەنiڭ قۇدايى مىنا مەن بولامىن! كiمدە-كiم مەنiڭ دiنiمە كiرسە، ونى دوس تۇتىپ، سىي-سياپات بەرەمiن!» دەگەندە، كوپشiلiك وعان جاپىرىلا قۇلاي جىعىلىپ، جارىلقاۋشىمىز كەلدi دەپ جاتتى. Iشتەرiندەگi بiرەن-ساران كوزi اشىق، كوكiرەگi وياۋ كiسiلەر: «جوق، بۇل وتiرiك ايتادى. بارشا الەمدi اللا تاعالا جاراتقان، بۇعان سەنبەڭدەر!» دەسە دە، ونداي بiر-ەكi داۋىسقا كوپشiلiك قۇلاق اسا قويعان جوق. مۇنى كورiپ تۇرعان تاجال ودان سايىن وزەۋرەپ: «مەنiڭ وڭ جاعىمدا جۇماق بار، سول جاعىمدا توزاق بار. كiمدە-كiم مەنiڭ دiنiمە كiرسە — جۇماققا جول اشىلادى. كiمدە-كiم كiرمەسە — توزاققا تاستايمىن!» دەپ جينالعان حالىقتىڭ زارە-قۇتىن الار.

تاجالدى «قۇدايىمىز» دەپ قابىلداعان جويiتتەر دە بۇل تۇستا قاراپ قالماي: «بiزدiڭ و دۇنيەلiك بولعان اتا-انالارىمىزدى قايتا تiرiلتiپ، بەتi-ءجۇزiن كورسەتسەڭ عانا ساعان سەنەمiز» دەستi. تاجال ديۋلارعا ءامiر بەرiپ ەدi, ولار مۇنى قينالماي-اق وپ-وڭاي كورسەتiپ بەردi. ويتكەنi سول ديۋلار كوزبوياۋشىلىقتىڭ ابدەن شەت-شەگiنە جەتكەن ەدi.

نە كەرەك، جويiتتەردiڭ مەرەيi ۇستەم بولىپ، تاجال ۇلكەن شاھارلاردى حالقىمەن قوسا بiرiنەن سوڭ بiرiن وزiنە قاراتا باستايدى. الا الماعان ءتورت-اق شاھار قالدى. ولار: مەككە، مادينە، توري سينا جانە بايت-ۋل-مۇقاددەس. جاپ-جاس حازiرەتi يمام ماھدي: «ەي، قۇدiرەتi كۇشتi جاراتقان يەمiز، بiزدi تاجالدىڭ زۇلمات-زۇلىمدىعىنان  ساقتاي گور!» دەپ كۇنi-ءتۇنi ءمiناجات قىلدى. قۇدىرەتتiڭ كۇشiمەن تiلەگi قابىل بولدى! ءدال سول جۇما كۇنi نامازدىگەر ۋاقىتىندا مەككەگە كوكتەن حازiرەتi يسا الايھيسالام ءتۇستi. حازiرەتi ماھدي وعان سالەم بەرiپ: «ەي، پايعامبار، كانە، يمام بولىڭىز، ناماز وقيىق» دەپ ءوتiندi. سوندا يسا س.ا.س.: «جوق، سiز يمام بولىڭىز» دەدi. وسىدان سوڭ وتىز مىڭ ادام بiردەي نامازعا جىعىلىپ، ساجدەگە باس قويدى.

ناماز اياقتالعان سوڭ حازiرەتi ماھدي: «ەي، حازiرەتi يسا س.ا.س.، سiز بەن بiز تاجال قاتەرiنەن قۇتىلدىق!» دەدi.

حازiرەتi يسا الايھيسالام ەرتەڭiنە پامدات نامازىن وقىپ، يمام ماھديمەن بiرگە قاسىنا لاشكەر (قوسىن) ەرتiپ ھايبار شاھارىنا قاراي جول ءجۇردi. ول شاھاردىڭ ۇلكەندiگi بەس ءجۇز فارساڭداي ەدi. ءۇش ءجۇز الپىس داربازاسى بار بۇل شاھاردىڭ اينالاسى قورعاندى، قامالدى بولاتىن. حازiرەتi يسا: «قامال قاقپاسىن اشىڭدار!» دەپ ءامiر ەتتi. داربازا ايقارا اشىلدى. شاھار iشiنە ەنگەن حازiرەتi يسا تاجالعا كوز سالدى. ول ەسەگiنە مiنiپ تۇر ەكەن، يسانى كورگەن بويدا ەسەگiنەن قۇلاپ ءتۇستi. حازiرەتi يسا وعان نايزاسىن كەزەپ، ال يمام ماھدي قىلىشىن جالاڭداتتى. تاجال جان تاپسىرىپ، تامۇققا جول الدى، ال لاشكەرلەرi تۇگەلiمەن ءولiم جازاسىنا كەسiلدi. ءسويتiپ ادامدار تاجال تاۋقىمەتiنەن قۇتىلىپ حازiرەتi يسا مەن يمام ماھدي شاھاردا ەكi جىلداي بيلiك قۇردى. ۇزاماي شاھاردا ءۇش داربازالى ۇلكەن مەشiت سالىندى. ونىڭ قۇبىلا جاعىندا ەسiك بولمايدى. قالا حالقى مۇندا اعىلىپ كەلiپ قۇدايعا قۇلشىلىق ەتەر، ال حازiرەتi يسا مەن يمام ماھدي كەلگەن جۇرتقا باس-كوز بولار.

جىل وتكەن سوڭ حازiرەتi يسا ا.س. مەن حازiرەتi يمام ماھدي مىڭ اتتىلى قوسىن ەرتiپ بايت ۋل-مۇقاددەسكە جول الدى. مۇنىڭ الدىندا بايت ۋل-مۇقاددەستە قاتتى اشارشىلىق بولىپ، قالا جۇرتى ابىرجۋلى ەدi. مۇنى كوزiمەن كورگەن حازiرەتi يسا مەن يمام ماھدي اللاعا جالبارىنىپ، كۇنi-ءتۇنi دۇعا وقىر، ءمiناجاتى قابىل بولىپ، اللا تاعالا قالا جۇرتىن اشارشىلىق اپاتىنان ازات قىلار. شاھاردان قاشىپ، بوسىپ كەتكەن بىلايعى جۇرت  قايتا اعىلىپ كەلە باستار. كەلۋشiلەر حازiرەتi يساعا ارزۋلارىن بiلدiرiپ، «بiزدi ياجۋج، ءماجۋجدان قۇتقارا كورiڭiز» دەپ جالبارىنار. «قۇران كارiمدە» ايتىلعانداي، ياجۋج، ماجۋج شايتان تاراپىنان قۋىلعان قۇبىجىق. ول حازiرەتi ەسكەندiر زامانىنان بەرi پايدا بولعان ەدi. بiرەۋiنiڭ اتى ياجۋج، ەكiنشiسiنiڭ اتى ماجۋج. اياق-قولدارى ادامعا ۇقساس بولعانىمەن، ۇسقىنسىز، قۇلاعى سىپىراداي ناعىز قورقىنىشتى، سىقپىتسىز قۇبىجىقتىڭ ءوزi ەدi. حازiرەتi ەسكەندiر ولاردى اۋند تاۋىنان ءارi اسىرىپ تاستاعان بولاتىن. كۇندەردiڭ كۇنiندە، ياعني اقىرزامان جاقىنداعاندا ولار تاۋدان بەرi ءوتiپ، ادامداردى تiرiدەي جەر، تiرشiلiكتiڭ تىنىشتىعىن توز-توز ەتەر. سوندىقتان دا حازiرەتi يسا مەن حازiرەتi يمام ماھدي تۋر تاۋىنا شىعىپ، حاق تاعالا اتىنا «ياجۋج-ماجۋجدان پەندەلەرiڭدi قۇتقارا گور!» دەپ جالىنىپ-جالبارىنىپ ءمiناجات وقىر. ءسويتiپ اللا كومەگi ارقاسىندا دۇنيە ياجۋج-ماجۋج ازابىنان ازات بولار. كوپ ۇزاماي حازiرەتi يمام ماھدي قازا بولىپ، ونى حازiرەتi يسا س.ا.س. ارۋلاپ، جانازاسىن ءوزi وقىپ، ءتانiن تار لاقاتقا، جانىن حاق تاعالا تاراپىنا تاپسىرار. بۇدان سوڭ حازiرەتi يسا س.ا.س. شام شاھارىنا بارىپ حازiرەتi مۇحاممەد مۇستاپانىڭ شارياتىن امالعا اسىرار. حازiرەتi ادام اليكسالامدى زيارات قىلىپ، قابiرiن قۇشار. باني يسرايل اۋلەتiنiڭ سالىق اتتى بiر ادامى حازiرەتi يسا ا.س.-دى ءوز قامقورلىعىنا الىپ، ارۋلاپ، ناماز وقىپ، ماديناعا جەتكiزiپ، حازiرەتi مۇحاممەد راسۋلۋللاھتىڭ جانىنا قويار. وسىدان سوڭ بارشا الەمدi كۇپiرلiك جايلار. بىلايعى پەندەلەر تۇگiلi بiلiمپاز دەگەن عالىمداردىڭ وزدەرi دە پاسىق پيعىل، ارام ارەكەتپەن اينالىسار. ەرلi-زايىپتىلار اراسىندا سەنiم ازايىپ، ەسەسiنە اجىراسۋ كوبەيەر. كورiنگەن جۇرت كوشەگە شىعىپ ابىرويىن كورسەتۋگە ءازiر تۇرار. بازارلاردى ءتانiن دە، جانىن دا ساتقان جالداپتار جايلار. ەشكiمنiڭ دە يماني يسلامنان حابارى بولماس. ادامداردىڭ جۇزدەرiندە اق نىشانا پايدا بولار. كوشەدەگiلەر: «سەن — ءجاننات مومىنىسىڭ» دەپ بiرiن-بiرi كەلەمەج ەتەر. كۇن ماعريبتان شىعىپ، تاۋبە ەسiگi تاس بiتەلەر. كوپ ۇزاماي دابات ۋل ارىز دەگەن قۇبىجىق پايدا بولار. بويى اسپان تiرەگەن، دەنەسiنiڭ سالماعى جەردi ەزiپ-جانشىعان، ءتورت اياقتى، باسى وگiز كەيiپتەس، موينى تۇيەنiڭ  موينىنداي ۇزىن، كوزi دوڭىزدىڭ كوزiندەي جىمسيعان بۇل نەمە ءدۇيiم دۇنيەنi ارالاپ: «ەي، جاراندار! بiلiپ قويىڭدار، حازiرەتi مۇحاممەد مۇستاپا س.ا.س.-نىڭ دiنi ءالسiز، كاپiرلەردiڭ دiنi كۇشتi!» دەپ جاعى سەمبەي جار سالار. سول جارياعا جار سالعان بويى قاپ تاۋىنا سiڭiپ جوعالار. ەڭ سوڭىندا اللا تاعالا يسرافيل سۇرىنا (سىرنايىنا) كەزەك بەرەر. جەر-دۇنيەدە الاپات داۋىل، سۇراپىل جەل كوتەرiلiپ، جان يەسiنiڭ ءبارi يسرافيلدىڭ سوڭىنان ەرەر. ومiرجارىق اياعى اقىرزامانعا كەلiپ تiرەلەر».

— اسھابي كاھف دەگەن كiم! جۇرتى مەن جۇراعاتى قاي جاقتان؟ حال-احۋالى قالاي؟

— اسھابي كاھف بiر پاتشانىڭ پەرزەنتi ەدi. داققي ءجۇنiس دەگەن بiر كاپiر كۇش كورسەتiپ قويماعان سوڭ ونى امالسىزدان داققي ءجۇنiستiڭ قاراماعىنا قىزمەت ەتۋگە جiبەرگەن بولاتىن.

كۇندەردiڭ بiر كۇنiندە داققي ءجۇنiس ءوزiنiڭ نوكەرلەرiمەن بiرگە بiر ءۇي iشiندە اڭگiمە-دۇكەن قۇرىپ وتىرعاندا باجىلداسقان ەكi مىسىق توبە تۇستان الدىنا كەپ قۇلادى. شورشىپ تۇسكەن داققي ءجۇنiستi كورگەن اسھابي كاھف: «ە، بiز مۇنى قۇدايداي كورiپ جۇرسەك، بۇل دا انشەيiن قورقاق پەندەنiڭ بiرi بولدى عوي» دەپ iشiنە پiكiر الدى. مۇنىسىن بiرەۋ-مiرەۋ بiلiپ قويمادى ما ەكەن دەپ ۇيدەن كوشەگە، كوشەدەن دالاعا بەتتەدi. جول-جونەكەي وعان بiر اڭشى iلەسiپ، داققي ءجۇنiستiڭ كiم ەكەنiن ەگجەي-تەگجەيلi ايتىپ بەردi. اڭشى بولعان سوڭ ونىڭ قاسىنا ەرتكەن يتi دە بار ەدi.

پاتشانىڭ ۇلى مۇنى كورiپ «داققي ءجۇنiس قۇداي بولسا مىسىقتان وسىنشالىقتى قورقىپ قالماعان بولار ەدi. سوعان قاراعاندا بiزدiڭ قۇدايىمىز اسپان مەن جەردi جاراتقان بiر عانا حاق تاعالا ەكەن عوي» دەپ كوڭiلi ورنىنا ءتۇستi. ۇزاماي ساپارعا قامدانىپ، شاھاردان شىعىپ، ساحاراعا بەت تۇزەدi. باسقا بiر پاتشالىقتىڭ اڭ اۋلاپ جۇرگەن بiر ادامى وعان داققي ءجۇنiس وقيعاسىن بايان ەتتi. ونىڭ اڭشى يتi دە بار بولاتىن، ەندi ۇشەۋi جولدا كەلە جاتتى. جول اياعى بiر ۇڭگiرگە كەلiپ تiرەلدi. مۇنى كورiپ ولار «ە، قۇدايىم، بiزگە مەدەت بەرە گور» دەپ اللادان مەدەت تiلەدi. اللا تاعالا ولاردىڭ جولىن وڭعاردى. ۇڭگiر iشi ولارعا جايلى مەكەن بولدى. جازدا اپتاپتان، قىستا سۋىقتان ساقتادى. پەرiشتەلەر عازيز جانداردى قاۋiپ-قاتەردەن قورعاشتاپ ءجۇردi. بۇلار وسى جەردە الاڭسىز ۇيىقتاپ، ۋايىمسىز دەمالدى. ايتكەنمەن، كوزدەرi ۇيقىدا بولعانىمەن، كوڭiلدەرi وياۋ ەدi. حازiرەتi يسا الايكيسالام كوكتەن جەرگە تۇسكەندە جابiرەيiل اسھابي قاھف جايىنان حابار الىپ، ونىڭ ءۇش ءجۇز توعىز جىل بويى ۇيقىدا ەكەنiن ەسكەرتەر. حاق تاعالانىڭ قولداۋىمەن ۇيقىسىنان ويانسا — شاشى مەن تىرناعى ءوسiپ كەتكەنiن، ۇستiندەگi كيiمiنiڭ iرiپ-شiرiپ توزعاننىن كورەر. ۇڭگiردەن بiر كiرiپ، بiر شىعىپ قايدا بارارىن بiلە الماس. «قارنىمىز اشتى، تاماق تاۋىپ اكەلەتiن ادام تابىلسا، شiركiن» دەپ ارمان ەتەر. وسىنى ايتىپ يامليحاعا (قاسىنداعى جولسەرiگiنە) اقشا ۇزاتادى. اقشانى العان ول شاھار iشiنە كiرiپ ناۋبايحاناعا بارىپ ديرحامىن (اقشاسىن) ۇزاتقاندا، ناۋباي سالعان جەردەن «بۇل اقشانى سەن داققي ءجۇنiستiڭ قازىناسىنان الىپسىڭ. ەگەر ماعان اۋىزباستىرىق بەرمەسەڭ، سەنi پاتشانىڭ الدىنا الىپ بارامىن!» دەپ قوياردا-قويماي ساراي جاققا سۇيرەلەي جونەلەدi. پاتشا داققي ءجۇنiستiڭ ديرحامىن تانىدى. يامليحا بولعان وقيعانىڭ  ءبارiن دە قالدىرماي پاتشاعا ايتتى. پاتشا وعان ۇڭگiردi كورسەتۋدi بۇيىردى. يامليحا پاتشانى ۇڭگiردiڭ تۇبiنە دەيiن الىپ كەلدi دە: «سiز وسىندا تۇرا تۇرىڭىز، مەن iشتەگiلەرگە سiزدiڭ كەلگەنiڭiزدi ايتىپ شىعا قويايىن» دەپ ۇڭگiرگە ءوزi كiرiپ كەتتi. يامليحا سول كەتكەننەن عايىپ بولدى. ءارi كۇتiپ، بەرi كۇتiپ شىدامى تاۋسىلعان پاتشا دا ۇڭگiر iشiنە كiرiپ، ول دا عايىپ بولدى. سوندا حازiرەتi يسا الايھيسالام: «ەي، حاق تاعالام، اسھابي كاھف نەگە جوق، قايدا كەتتi?» دەپ جالبارىنا ساۋال تاستادى. جابiرەيiل اللا اتىنان: «ەي، يسا، اسھابي كاھف قۇدايدىڭ قۇدiرەتiمەن اسپانعا كوتەرiلدi. كiمدە-كiم: يامليحا، ماكشالينا، مارنۋش، دابارنۋش، شازنۋش، كافەيشتاد، قيتمير دەگەن جەتi اتتى قاتار قايتالاپ اللا اتىنا ءمiناجات قىلسا، قايتا كورiنبەگi كامiل» دەپ جاۋاپ قايتارادى.

— قاعبا عيماراتىن كiم تۇرعىزدى؟

— قاعبا قابىرعاسىن حازiرەتi ادام دۇنيەگە كەلمەستەن بۇرىن حاق تاعالا قىزىل جاقۇتتان ورگەن. پەرiشتەلەر كەلiپ زيارات قىلىپ تۇردى. ادام اتا دۇنيەگە كەلگەن سوڭ قاعباعا زيارات ەتۋگە نيەت قىلدى. بiر توپ پەرiشتەلەر ونىڭ الدىنان شىعىپ: «ەي، ادام، بiز سiزدi ەكi مىڭ جىلدان بەرi كۇتۋلi ەدiك، ەندiگi كەزەك سiزدiكi» دەگەن سوڭ حازiرەتi ادام پەرiشتەلەر تاعىلىمىنا وراي قاعبانى ارالاپ كورiپ، زيارات ەتتi. اللا تاعالا: «قاعبا قۇرىلىسىن اياقتاپ شىق!» دەپ ءامiر ەتكەن سوڭ حازiرەتi ادام اتا حاۋا انامەن بiرiگiپ بالشىق يلەپ، تاس ءورiپ، قاعبا عيماراتىن تولىعىمەن تۇرعىزدى.

— قاعبانىڭ قانداي-قانداي كەرەمەتتەرi بار؟

— قاعبادا 24 كەرەمەت بار. بiرiنشiسi — بارشا جۇرتپەن بiرگە كارراۋ بايان پەرiشتە مەن ھامەلون ارشۋ كۇرسi, لاۋھۋ قالام، اي مەن كۇن جانە جۇلدىزداردىڭ قۇبىلاسى — وسى قاعبا.

ەكiنشiسi — ءاربiر ەرلi-زايىپتى ءوز ومiرiندە تىم بولماسا بiر مارتە قاعباعا كەلiپ قاجىلىق پارىز-قارىزىن وتەسە، بار كۇناسiنەن ارىلادى.

ءۇشiنشiسi — قاجىلىق قارىزىن وتەگەن كiسi قانشا بەينەت كورسە دە بەيiش ەسiگiنەن اتتاپ، ءومiرiنiڭ  اياعىندا بەيپiل زەينەت كورمەك!

ءتورتiنشiسi — ەرلi-زايىپتىلار قۇربان ايىنىڭ توعىزى، ياعني ارافا كۇنi توعىز ءجۇز مىڭ توعىز ءجۇز ادامعا كوبەيەر. ەگەر ودان كەم بولسا، كوكتەن پەرiشتەلەر ءتۇسiپ تولىقتىرار. ولار  ادام كەيپiنە ەنiپ، قاعبادا قاجىلىق قىلار.

بەسiنشiسi — كەز كەلگەن قۇس قاعبانىڭ ۇستiنەن ۇشىپ وتە الماس، وتەم دەسە — قاناتى كۇيiپ قالار!

التىنشىسى — قانداي بiر جىرتقىش قۇس بولماسىن جەردەگi جان-جانۋاردى iلمەك، بۇرمەك نيەتپەن قۇلديلاپ كەلسە، جانى قاۋiپ-قاتەرگە تاپ بولعان جانۋار وسى كەزدە قاعبانى كەلiپ باس ساۋعالاسا، وندا ونى قۇس الا الماس!

جەتiنشi — ەگەر ويدا جوقتا جاراقاتتانىپ جانى كوزiنiڭ ۇشىنا كورiنگەن جانۋار قاعبا iشiنە كiرiپ پانا تاپسا، جاراسى جازىلىپ كەتەر!

سەگiزiنشi — كiمدە-كiم قاعبانى بۇزباق بولسا، بۇل پيعىل-ارەكەتi وزiنە ءولiم اكەلەر!

توعىزىنشى — كiمدە-كiم ارام نيەتپەن قاعباعا قول تيگiزسە — قارى سىنار!

ونىنشىسى — قاي كەزدە دە قاعباعا كەلiپ ءتاۋاپ (زيارات) قىلۋدىڭ شەگi بولماس!

ون بiرiنشiسi — كەلiپ كورۋگە مۇمكiندiگi بولماعان كۇننiڭ وزiندە دە قاعبا ءار مۇسىلماننىڭ كەۋدەسiنەن جاي الىپ، تiلiندە سايراپ، دiلiندە جايناپ تۇرار!

ون ەكiنشiسi — قاعبانى كورگەن ءار ادام سالاۋاتتى، سالاماتتى بولار.

ون ءۇشiنشiسi — حازiرەتi ابۋباكiر سىدىق رازيا اللاھۋ انھۋ حاليفالىعى كەزiندە بiر كiسi قاعبانى زيارات قىلعالى كەلدi. ґزiمەن بiرگە الا كەلگەن التىن، كۇمiسiن بەيساۋبەت بiرەۋ الا قويماس دەگەن سەنiممەن قاعبا iشiندەگi كوزگە كورiنبەيتiن بiر جەرگە قويىپ، ءوزi سىرتقا شارۋا قامىمەن شىعىپ كەتتi. مۇنى اڭدىپ جۇرگەن اككi ۇرى ول كەتiسiمەن امالىن تاۋىپ قاعبا استىنان تەسiك ۇڭگiر قازىپ، الگi التىن مەن كۇمiستi العالى iشكە باسىن سۇعا بەرگەندە اللا تاعالانىڭ امiرiمەن جەر قىسىلىپ، ۇرىنىڭ باسىن قيدى دا جiبەردi. ءسويتiپ باسى iشتە، دەنەسi سىرتتا قالدى. ارتىنشا: «كiمدە-كiم قاعبا iشiنە ۇرلىقپەن كiرمەك بولسا، ءدال وسىلايشا اللا قاھارىنا ۇشىرايدى!» دەگەن قاتقىل ءۇن ەسiتiلدi. قاعبانىڭ شاريفi بۇل داۋىستى ەستiپ قاعبا iشiنە كiرگەندە — التىن مەن كۇمiستi جانە ونىڭ قاسىندا دومالانىپ جاتقان ادام باسىن كوردi. كەيiن بۇل جاعداي بارشا جاميعاتقا جاريا بولدى.

ون ءتورتiنشiسi — بiر كiسi قاعبا iشiندە زيارات قىلىپ جاتقاندا ەسiككە قۇلىپ سالىنىپ، جالعىزدان-جالعىز قالىپ قويدى. تاڭ اتقانشا ءارi ايقايلادى، بەرi ايقايلادى، بiراق ەسiكتi اشقان جان بالاسى بولمادى.

امالسىزدان قاعبا iشiندە دارەت الىپ، تاڭعى نامازىن وقۋعا كiرiستi. ەرتەسiنە تاڭ ازاننان كiسiلەر زيارات قىلۋعا كوپتەپ كەلە باستادى. ءارi قىسىلىپ، ءارi ۇيالعان الگi كiسi كوپ كوزiنە كورiنبەي ءوزiن شەتكە الىپ قاشتى. قاعبا iشiندەگi شىمقاي اسىل كيiم-بۇيىمداردى  كورگەن بىلايعى ەل ءارi اڭتارىلىپ، ءارi تاڭقالىسىپ تۇرعاندا سىرتتاعىلاردىڭ بiرەۋi الگi جازىقتى كiسiنi ۇستاپ اكەلiپ iشكە كiرگiزدi, ءوز كوزiنە ءوزi سەنبەگەن ول: «اپىراي، مەن مۇندا ەسكi-قۇسقى شاپانىمدى قالدىرىپ، كiسi كوزi كورمەسiن دەپ تۇرا قاشىپ ەدiم عوي» دەپ جۇرتقا بiر، جالت-جۇلت ەتكەن كيiم-بۇيىمعا جالتاق-جۇلتاق قاراي بەردi…

ون التىنشىسى (ونبەسiنشi قاسيەتi تۇپنۇسقادا جوق)— حازiرەتi ومار يبن حاتتابتىڭ كەزiندە بiر ناپسiقۇمار ەركەك زاحام ەسiمدi ەركەتوتاي ايەلگە ولەردەي عاشىق-ماشىق بولىپ، اقىرى سوڭىنان قۋىپ ءجۇرiپ قۇداي ۇرعاندا — باسقا جەردە ەمەس، تۋرا قاعبانىڭ iشiندە زيناقورلىق iسكە بوي ۇردى. Iبiلiستiڭ iندەتiنە ۇشىراپ، سايتاننىڭ جەتەگiنە ەرگەن ەكi كۇناكار يتشە شاعىلىسىپ، اقىر اياعىندا يتشە تارتىسىپ قالدى.  ەرتەسiنە پامدات نامازىنا جينالعان جۇرت شەرمەندە بولعان بۇل ەكەۋiن سىرتقا سۇيرەلەپ شىعارىپ لاعىنەت قامىتىن كيگiزدi, تاس جاڭبىردىڭ استىنا الدى. ەكi-ءۇش كۇننەن كەيiن ەكi كۇناكاردىڭ ەكەۋi دە اللا امiرiمەن دوڭىز كەيپiنە ەنiپ، يت قورلىقپەن ءولدi.

ون جەتiنشiسi — بىلايعى جۇرت جاپپاي زيارات ەتiپ جاتقاندا كەزدەيسوق كەلiپ قالعان وزگە دiندەگi ەرلi-زايىپتىلار قاعباعا بiر، ەڭكەيiپ-توڭقايىپ جاتقان كوپشiلiككە بiر مىسقىلداي قاراپ، مازاقتاي تiل قاتىسىپ تۇرعان شاقتا قاس-قاعىم ساتتە تiل مەن كوزدەن ايرىلدى!

ون سەگiزiنشi — كوپ iشiندە قاتار تۇرعان ەكەۋ، وزگەلەر زيارات ەتiپ جاتقاندا، ءوزارا كەرiلدەسiپ قالدى. اناۋ اناعان: «سەن — ۇرىسىڭ، كەشە بازاردان بiرەۋدiڭ قاپشىعىن الىپ قاشىپ كەتiپ بارا جاتقانىڭدى كورگەم» – دەدi. اناۋ مۇنى موينىنا الماي «وللاھي-بيللاھي ۇرى ەمەسپiن، سەنبەسەڭ، مiنە» دەپ قاعبا قابىرعاسىنا قولىن سوزا بەرگەندە، قولى ءۇزiلiپ ءتۇستi.

ون توعىزىنشى — كiمدە-كiم قاسيەتتi قاعباعا ىنتىزار كوڭiلمەن، ىقىلاس بەيiلمەن قاراسا، كوزiنە نۇر تولار.

جيىرماسىنشى — قاعباعا قانشا ادام جيىلسا — سونشا ادام iشiنە سىيىپ كەتەر.

جيىرما بiرiنشiسi — اۋرۋ-سىرقاۋلى قاي ادام بولماسىن قاعبانىڭ توپىراعىن الىپ كوزiنە سۇرتسە، دەرتiنە داۋا، سىرقاتىنا ەم تاۋىپ جازىلىپ كەتەر.

جيىرما ەكiنشiسi — بiر كۇنi ءابۋ جاھيل قۋالاپ جۇرگەن قۇلى  قاعبا iشiنە كەلiپ تىعىلسا دا قويماي ونى پىشاق سالىپ ولتiرمەك بولدى. الايدا قاعباعا كiرگەن زاماتتا كوزi كورمەي قالدى. تاۋبەسiنەن جاڭىلعان جاھيل تەز ەسiن جيا قويىپ: «قاعبانىڭ قاسيەت-قۇرمەتi ءۇشiن قۇلىمنىڭ جاساعان كۇناسiن كەشiردiم» دەپ قاعبا توپىراعىن الىپ كوزiنە ءسۇرتiپ ەدi, كوزi شىراداي جانىپ شىعا كەلدi.

جيىرما ءۇشiنشiسi — نۇشيراۆان ءادiل بۇزۇرگ جۇمھۇردى قاعبا iشiنە قامادى. ول كەتكەن سوڭ بۇزۇرگ قاعبانىڭ توبەسiنە شىقپاق نيەتپەن جوعارىعا كوز سالىپ ەدi, سويتسە جاقۇتتاي جارقىراعان بiر نۇرساۋلە قاعبانىڭ ۇستiنە قونعالى زەڭگiر كوكتەن ءتۇسiپ كەلە جاتىر ەكەن. مۇنى كورگەن بۇزۇرگ: «ەي، ءتاڭiر يەم، قاعبانىڭ قۇرمەتi ءۇشiن تiلەگiمدi قابىل قىل — مەنi تۇتقىننان قۇتقارا گور» دەپ قولىن جايىپ حاق تاعالا اتىنا يمان كەلتiردi. اللا تاعالا بۇزۇرگ ءجۇمھۇردىڭ تiلەگiن قابىل ەتتi.

جيىرما ءتورتiنشiسi — قاعبا قۇرىلىسى جەتi رەت قالانعان. ەڭ اۋەلi ونى زۇقايل، اجرايل، داردايل، يسمايل — وسى ءتورت پەرiشتە سالعان. ەكiنشi مارتە ادام اتا مەن حاۋا انا قايتا تۇرعىزدى. ۇشiنشiسiندە نۇح پايعامبار كەزiندەگi توپان سۋدان كەيiن يالدۋر دەگەن بiرەۋ قاعبا ورنىنا پۇتحانا عيماراتىن سالعان. بۇعان كوپ-كوپ التىن، كۇمiسi كەتتi. عيمارات بiتكەن سوڭ ونىڭ iشiنە پۇتتىڭ ەسكەرتكiش سۇلباسىن اكەپ كiرگiزدi. ءدال وسى كەزدە جەر سiلكiنiپ، ەسكەرتكiشiمەن قوسا پۇت عيماراتىنىڭ تاس-تالقانىن شىعاردى! ءتورتiنشi رەتتە اللا تاعالا حازiرەتi يبراھيمگە: «ەي، يبراھيم، قاعبا قابىرعاسىن تاستان قالاپ قايتا قالپىنا كەلتiر!» دەپ ءامiر ەتتi. ءوز كەزەگiندە يبراھيم حازiرەتi ىسقاق پەن يسمايلدى، بيبi سارانى جۇمىلدىرا وتىرىپ ھاجار جانە تۋرري سينا، ارافات، مينا، زايدۋ ۋحۋد تاۋلارىنان تاس تاسىپ قاعبانى تۇرعىزدى. سوندا حاق تاعالادان: «ەي، يبراھيم، بايت-ۋل-لاھتى سالىپ بiتiردiڭ، ەندi «قاعباعا كەلiپ زيارات قىلىڭدار!» دەپ مەنiڭ پەندەلەرiم ەستيتiندەي جاماعاتقا جار سال!» دەپ بۇيىردى. يبراھيم: «مەنiڭ داۋىسىم پەندەلەرiڭنiڭ قۇلاعىنا تۇگەل جەتە قويار ما ەكەن؟» دەگەندە، اللا تاعالا: «سەن داۋىستاپ شاقىر، ارجاعىن ءوزiم جەتكiزەمiن» دەدi. يبراھيم داۋىستاپ جار سالعاندا، قۇدايدىڭ قۇدiرەتiمەن مۇنى پەندەلەردiڭ ءبارi ەسiتتi. وسىدان كەلiپ قاجىلىق امبەگە بiردەي پارىز ءھام قارىز بولدى.

قاعبانى بەسiنشi مارتەسiندە قۇرايىشتار اۋلەتi سالدى. التىنشىسىندا قاعبانى ھاججاج تۇرعىزدى.

— كۇن اسپاننىڭ قايسى قاباتىندا؟

— ءتورتiنشi قاباتىندا. تاڭ سازى بiلiنiپ، شارتاراپقا شۋاق شاشىراعان شاقتا پەرiشتەلەر كۇن نۇرىن ماشىرىقتان ماعريبقا دەيiن وتىز مىڭ تارام عىپ تاراتىپ اكەتكەندە جەر-دۇنيە اللانىڭ مەيiرiمiنە بولەنiپ، جارىق دۇنيە جالقىندانىپ جۇرە بەرەر. ەرتەڭiنە ءدال وسى ءسارۋار ءسات تاعى بiر قايتالانۋى ءۇشiن كۇن ۇياسىنا ەنiپ دامىل تابار.

— كۇننiڭ تۇتىلۋ سەبەبi نەلiكتەن؟

— بۇل تۋراسىندا مەن بiلەتiن بەس ريۋايات بار:

1. كۇن كوكتەن تومەن ءتۇسiپ، تەلەگەيگە باتىپ-شىققاندا;

2. حازiرەتi مۇحاممەد ميراجعا كوتەرiلگەندە جەردەگi ۇمبەتتەرiنiڭ ساۋاپ iسiنەن گورi كۇنالارىنىڭ كوپ ەكەنiنە انىق كوز جەتكiزدi. «بۇلار جارىق دۇنيەنiڭ قادiر-قاسيەتiن ءالi تانىپ-بiلiپ بولماعان ەكەن» دەپ قامىقتى. قامىقتى دا: «ەي، ءتاڭiر يەم، كۇننiڭ ءجۇزiن بiرەر ءسات الاقانىڭمەن جاسىرا تۇر» دەپ ءمiناجات قىلدى. كۇن تۇتىلىپ، قايتا اشىلدى. جارىق دۇنيە قايتا جاينادى. كانە، ەندi ادامدار وسىدان پايىم السا.

3. قايسىبiر تايپالار كۇنگە تابىنادى. كۇننiڭ اندا-ساندا تۇتىلۋىنىڭ بiر سەبەبi وسىدان.

4. قۇدايدىڭ قۇلدارى، ونىڭ iشiندە مۇحاممەد پايعامباردىڭ ۇمبەتتەرi شەكتەن تىس كوپ كۇناعا باتا بەرسە، كۇننiڭ دە كوزiن كiرەۋكە شالادى.

5. ساھمايل دەگەن پەرiشتە اللا تاعالانىڭ پارمانى بويىنشا كۇندi قاناتىنىڭ استىنا الىپ كولەگەيلەيدi.

— كۇن شىققان مەزگiلدە سارى التىن تۇسكە ەنۋiنiڭ سەبەبi نەدە؟

— كۇنگە تابىنۋشى تايپالار ەلi اسا بiر ىنتازار كوڭiل، ىنتىق تا iڭكار بەيiلمەن وعان ساعىنا، سارعايا قاراعان ساتتە، كۇن: «مەن سەندەردiڭ ساعىنىشتارىڭا لايىق ەمەسپiن، سارى التىن تۇسكە بويالۋىم — بiر اللانىڭ عانا قالاۋى» دەپ ولارعا ءوزiنiڭ مەيiر، شۋاعىن سەبەر.

— اللا تاعالا ايدى نەدەن جاراتتى؟ ونىڭ تۇتىلۋ سەبەبi نەلiكتەن؟ قاي قاباتتا تۇرادى؟

— اي دا عارىشتىڭ نۇرىنان پايدا بولعان. قيامەتقايىم  كۇنiنە دەيiن جەرگە تۇسپەيدi. ايدىڭ جاڭارۋى مەن تولۋى، قايتۋى دا ونىڭ كۇندi اينالۋىنا بايلانىستى. ايدىڭ تۇتىلۋى دا كۇنگە ۇقساس.

— جۇلدىزدار قالاي پايدا بولعان؟

— جۇلدىزدار دا نۇردان جارالعان. جەردەن قاراپ تۇرعاندا ولار اسپاننىڭ اسپالى شامدارى سياقتى اسەر قالدىرادى. ءار جۇلدىز — تابىلمايتىن بiر جۇمباق، تiرشiلiگi تىلسىم بiر الەم...

— اناسىنان تۋا سالا تiلi شىعىپ اينالاسىنداعىلارمەن سويلەسiپ كەتكەندەردەن كiمدەردi بiلەسiڭ؟

— ەڭ اۋەلi حازiرەتi يسا ا.س. تۋعاننان سوڭ ون بەس كۇننەن كەيiن تiلگە كەلگەن. ەكiنشiسi — حازiرەتi ءجۇسiپ ا.س.، ءۇشiنشiسi — ميرريح ارراتاب. ول بەسiكتە جاتىپ اكەسiنە: «ەي، اكە، كiمگە ەرiپ، قايدا بارا جاتىرسىز؟» دەپ سۇرادى. اكەسi: «مابۋديممەن بiرگە كەتiپ بارامىن» دەپ جاۋاپ بەرگەندە، «مابۋديم دەگەنiڭiز كiم ەدi?» دەپ سۇرادى. اكەسi: «ول — مەنiڭ ەكi اياعىم» دەدi. بالاسى: «وندا، ايتشى، اياقتارىڭنىڭ قۇدايى كiم بولادى؟» دەپ سۇرادى. توسىن سۇراققا توسىلىپ قالعان اكەسi ابىرجىپ: «ەي، اياقتارىم، تiلi شىققان ۇلىم ارنارسەنi بiلگiسi كەلiپ جاتىر، سەندەر مۇنى ايىپ ساناماڭدار» دەگەندە، اياقتارى: «جوق، كەرiسiنشە، ۇلىڭىز دۇرىس ساۋال سالىپ تۇر، بiزگە كوپ ەرە بەرمە، ەركiمiزگە كونە بەرمە. ودان دا اللا تاعالاعا يمان كەلتiر» دەدi.

ءتورتiنشiسi — يبراھيم ا.س. دۇنيەگە كەلگەن سوڭ جيىرما كۇننەن كەيiن تiلi شىعىپ، اناسىنا ءناسيات ايتا باستادى.

بەسiنشiسi — تاجال. ول اناسىنان تۋىلعان زاماتتا سويلەگەن.

— باليعات جاسقا جەتەر-جەتپەستەن بۇرىن نەشە پايعامبارعا جابiرەيiل ارقىلى اللانىڭ ءامiرi كەلدi?

— ەڭ بiرiنشi — حازiرەتi يساعا. ەكiنشi — حازiرەتi جاقياعا. ءۇشiنشi — حازiرەتi سۇلەيمەنگە. ءتورتiنشi — حازiرەتi جۇسiپكە.

— جەردiڭ قۇدiرەتi مەن قۋات-كۇشi نەدە؟ تاحت ءال-سارايعا دەيiنگi ارالىقتا نە بار؟

— رۋمايىل اتتى پەرiشتە بار. ونىڭ ءتورت قولى بار. قۇدايدىڭ قۇدiرەتiمەن جەتi قابات جەردi ءتورت قولىمەن ۇستاپ تۇر. ال تاحت ءال-سارايدىڭ ۇلكەندiگi — بەس مىڭ جىلدىق جول. مۇنىمەن بiرگە اللا تاعالا بiر اق وگiزدi جاراتقان. ءار اياعىنىڭ اراسى — بەس ءجۇز جىلدىق جول. باسىندا ەكi ءمۇيiزi بار. الگi تاحت ءال-ساراي وسى وگiزدiڭ ۇستiندە. وگiز بالىقتىڭ ۇستiندە، بالىق سۋدىڭ ۇستiندە، سۋ جەلدiڭ ۇستiندە، جەل وتتىڭ ۇستiندە، وت دوزاقتىڭ ۇستiندە، ال قاراڭعىلىق ء(تۇن) تاحت ءال-سارايدىڭ ۇستiندە. تاحت ءال-سارايدى بiر اللانىڭ ءوزi عانا كورiپ، بiلەدi.

— پەرiشتەلەر پەيiشتە مە، الدە باسقا جاقتا ما؟

— قايسىبiرi پەيiشتە، بiراق ولاردىڭ ءوزi اللانىڭ ءجۇزiن كورە العان ەمەس. جابiرەيiل پەرiشتە عانا ونىڭ مۇباراك ديدارىن بiر-اق مارتە كورگەن.

— جىنداردىڭ مەكەن-جايى قايدا؟

— «قۇراني شارiپتە»: «قاۋلاھۋ تاولا (تاعالا) لا املەاننا جاھانناما مينال جينناتي ۋانناسي اجماينا» دەپ ايتىلعانداي، كاپiرلەر كاپiرلەرمەن بiرگە، مۇسىلماندار مۇسىلماندارمەن بiرگە بولماعى لازىم، بiراق قاي-قايسى دا حاق تاعالا ديدارىن كورە الماق ەمەس.

— «وللاھي-بيللاھي» دەگەن سياقتى قاسام iشۋ (ياعني قارعانۋ) دۇرىس پا، جوق قاتە مە؟

— راسىمەن-شىنىمەن قاسام iشiپ تۇرعاننىڭ وزiندە بۇل دۇرىس ەمەس. حاديستە مىناداي جولدار بار: «كولان نابيۋ الايھيس سالامۋ مان حالافا يامينان سوديقان زوياقاللاھۋ ريزقاھۋ ۆا مان كالافا يامينان كوزابان زوياقاللاھۋ قابروھۋ ۆا يۋدحيمۋ نورو»، ياعني كiمدە-كiم قانداي جاعدايدا بولماسىن قارعانىپ انت-سۋ iشسە، حاق تاعالا ونىڭ ىرىزدىعى مەن نەسiبەسiن كەمiتەر. ال ەندi جالعان انت-سۋ iشسە، جاتار كورi مەن جەرiن تار قىلىپ، دوزاقى پەندە قاتارىنا قوسار.

— نەندەي بەس نارسە بەس نارسەنiڭ تۇبiنە جەتەدi?

— قايعى ۋايىمدى، جالعان ءسوز ريزىق-نەسiبەنi, ءتاۋبا كۇنانi, قايىر-ساداقا بالە-جالانى، اراق-شاراپ وبال-ساۋاپتى جەيدi.

— نە نارسە، نەمەسە كiم نەنiڭ قارنىنا كiرiپ شىقتى؟

— حازiرەتi ءجۇنiس بالىقتىڭ ء(ناھان-ءنان بالىقتىڭ) قارىنىنا كiرiپ شىقتى.

— قىس كiرگەندە جاز قايدا قالماق؟

— جەر استىنا كiرiپ ءوزiنiڭ ۋاقىت-ءساتiن كۇتەدi.

— ادام راحاتى نەندەي نارسەلەرمەن ولشەنەدi?

— ءۇش نارسەمەن — اللا تاعالانى اۋزىنان تاستاماۋ، «قۇراني كارiمدi» وقۋ، تۋىس-باۋىرلارىمەن قاۋىشۋ.

— دارۋiشتەر ءۇشiن نە جاقسى؟

— قاناعات، ياعني بۇكiل ءومiرiن سابىر-تاعات ۇستiندە سارىپ ەتە وتىرىپ راحات پەن ءلاززاتتان باز كەشۋ.

— مۇسىلماندىقتىڭ باستى جولى نەدە؟

— اللانىڭ بار ەكەندiگiنە جانە ونىڭ جالعىز ەكەندiگiنە كۇمان كەلتiرمەۋ، مۇحاممەد پايعامباردىڭ ۇمبەتi ەكەندiگiن مويىنداۋ.

— شاريعات نەشەۋ؟

— بiرەۋ. ول حازiرەتتiڭ شاريعاتى.

— يمانسىزدار بۇل دۇنيەدە جاقسىلىق قىلسا، احيرەتتە ساۋاپ الا الا ما؟

— يمانسىزدىڭ اتى — يمانسىز، سوندىقتان دا قانشا جاقسىلىق جاساعانىمەن، ونىسى ەسەپكە الىنبايدى، ونىڭ ازابى — دوزاقتا!

— ءار ادامعا قانشا پەرiشتە قارايلاي جۇرەدi?

— ولار بiرنەشەۋ. بiرi — وڭ يىعىندا، ەكiنشiسi — سول يىعىندا، بiرi ساۋاپ iسiن، تاعى بiرi كۇناسiن سالماقتايدى. ساۋاپ iس — يمانى كامiل ءار ادامنىڭ پارىزى، ال كۇنانiڭ جولى اۋىر. بiلە وتىرىپ جاسالعان بiر كۇنا ءۇشiن پەندە اللادان كەشiرiم سۇراپ، تاۋباعا كەلمەسە، كۇنا ۇستiنە كۇنا جامالماق.

— اللا تاعالا جەردەگi پەندەسiنە نەشە مارتە مەيiرiم نازارىن سالماق؟

— ءۇش ءجۇز الپىس مارتە. مۇنىڭ بiر بولiگi — ءازiز، ەكiنشi بولiگi  ايانىش.

— كوھي كاف (قاپ تاۋى) دەگەنiمiز نە نارسە؟

— جەتi قات جەردi وراي قورشاپ تۇراتىن كiل ءزۇمiراتتان جاراتىلعان تاۋ.

— كۇن قايدا بارىپ باتادى؟

— كوھي كافتا بiر بۇلاق بار، سوعان بارىپ باتادى.

— جەلدiڭ پايداسى مەن زيانى  نەدە؟

— پايداسى اۋانى تازالايدى، وسiمدiكتەردi ۇرىقتاندىرادى، ال زيانى — كۇشەيە كەلە داۋىلعا اينالعانى.

— دۇنيە دەگەنiمiز نە؟

— اركiم دە دۇنيەنi وزiنە جاقىن، دوس سانايدى. سونىڭ ءۇشiن دە ونى دۇنيە دەيدi. 

— قيامەت دەگەنiمiز نە؟

— ولگەندەر تiرiلiپ، بiرi جۇماققا، ەكiنشiسi دوزاققا كەتiپ جاتادى. سوندىقتان دا ونى قيامەت دەيدi.

— اللا تاعالا كiمدەردi جۇماقتان الاستاتتى؟

—  ولار التاۋ. ەڭ اۋەلi حازiرەتi ادام. ەكiنشiسi — حاۋا انا. ءۇشiنشiسi — الايھي لانا سايتان. ءتورتiنشiسi — تاۋىس. بەسiنشiسi — جىلان. التىنشىسى — بيداي. حازiرەتi ادام سارانديب تاۋىنا كەلiپ ءتۇستi. حاۋا انا جيدداعا، سايتان — سالقان تاۋىنا. جىلان — يسفيھانعا. تاۋىس — ۇندiستانعا. بيداي — شامعا.

— بۇل التاۋىنىڭ پەيiشتەن قۋىلۋىنىڭ سەبەبi نەدە؟

— اللا تاعالا ادام اتاعا: «پەيiش جەمiستەرiنەن ءدام تات، بiراق بيدايدى جەمە. جەسەڭ — كۇنالi بولاسىڭ» دەدi. بiراق ادام اتا مەن حاۋا انا بۇل ءامiردi بايقاۋسىزدا بۇزىپ الدى. بۇزعانى سول — بيدايدىڭ بiر ءدانiن اۋىزدارىنا سالدى. ولار سول ءۇشiن جازالاندى. ال سايتان بولسا پەيiشكە كiرەمiن دە ادامدى ازعىرامىن دەپ جۇماق ەسiگiن اشتى. جاساۋىلدار: «ەي، مالعۇن، پەيiش سەنiڭ جايىڭ ەمەس، اۋلاق ءجۇر!» دەدi. سايتان بۇدان سوڭ جىلاننىڭ جانىنا بارىپ: «ەي، جىلان، ادام سەنiڭ قاس جاۋىڭ، ولار سەنi ايامايدى، مەنiمەن بiرگە پەيiشكە كiرسەڭ — امان قالاسىڭ» دەپ ازعىردى. جىلان ويلانىپ-تولعانىپ بiر مامiلەگە كەلە الماي تۇرعان ساتتە قاسىنا تاۋىس كەلiپ: «نەمەنەنi شەشە الماي دال بولىپ تۇرسىڭ؟» دەدi.

جىلان: «Cايتان مەنi پەيiشكە كiرگiزۋگە كومەكتەس دەپ تۇر، سونى ويلانىپ تۇرمىن» دەدi. تاۋىس: «جارايدى، سەن دە، مەن دە وعان جاردەمدەسەيiك» دەدi. ءسويتiپ ولار جاساۋىلدار اڭداۋسىز تۇرعاندا پەيiشتiڭ iشiنە كiرiپ ادام اتا مەن حاۋا انانى بيداي ءدانiن جەۋگە ازعىرىپ، كوندiردi. سول ءۇشiن ولار پەيiشتەن الاستاتىلدى.

— نەشە جان-جانۋاردىڭ سۋرەتi (كەيپi, تۇرقى) وزگەرiسكە ۇشىرادى؟

— ولار — ون: تۇلكi, مايمىل، مىسىق، دوڭىز، يت، قاسقىر، قاشىر، ايۋ، پiل، پاراسات.

— نەگە وزگەرiسكە ۇشىرادى؟

— تۇلكi اۋەلi ادام كەيپiندە ەدi, اناسى ناماز وقىپ تۇرعان كەزدە ول قولىن اناسىنىڭ دەنەسiنە تيگiزدi. مىسىق ۇرشىق يiرگiش، ورمەك توقىعىش ەدi. حاۋا اناعا ءجۇن يiرiپ بەرەمiن دەپ اقىسىنا التىنىن الدى، بiراق ۋادەسiندە تۇرمادى. مايمىل ايەل كەيپiندە ەدi. ناپسiقۇمارلىعى سالدارىنان كۇناعا باتتى. دوڭىز دا اۋەلi ادام كەيپiندە بولاتىن. بiرەۋدەن بiر نارسەنi ارتىعىمەن الىپ، كەيiن كەم بەرiپ، ارتىق العانىم جوق دەپ انت iشتi, وتiرiك ايتتى. قاسقىر دا اۋەلگiدە ادام سيپاتىندا ەدi, كەيiن كەلە قاراپ جۇرمەي كۇناعا باتتى. يت تە ادام سياقتى بولاتىن، بiراق تارازى باسىن تەڭ ۇستاي بiلمەدi. قاشىر دۇكەندە ماتا ساتۋشى ەدi, ادامداردى الداپ كەم ولشەۋi سالدارىنان جازاعا ۇشىرادى. پiل دە اۋەلگiدە ادام ەدi, نامازدى دۇرىس وقىماي اللا كارiنە ۇشىرادى.

— يت كەدەيدi كورسە ارپىلداپ تۇرا ۇمتىلادى دا، كەرiسiنشە بايلارعا تيiسپەيدi. مۇنىڭ سەبەبi نەدە؟

— يت ارام مەن ادال استى اجىراتا بەرمەيدi, الدىنا كەلسە قىلعىتا بەرەدi. بايلار دا سولاي. تاپقان پايداسى مەن دۇنيەسi كەيدە ارام، كەيدە ادال. سول ءۇشiن دە ولار ۇقساس، بiر-بiرiنە جاقىن. ال كەدەيدiڭ اسى — ادال. بۇل تۋراسىندا حاديستە بىلاي دەلiنەدi: «كولان نابيۋ الايھيس سالامۋ اد دۋنيا جويفاتۋن ۆا تاوليب بۋھا كيلوبۋن»، ياعني دۇنيە — ءناجiس، ونىڭ سوڭىنان قۋعان — يت. ەكەۋiنiڭ قىساستىعى دا، ۇقساستىعى دا وسى.

— پەرiشتەلەر ەركەك، نە ۇرعاشى بولىپ بولiنە مە؟

— ولاردى تەك كاپiرلەر، دiنسiزدەر عانا ءبولۋi مۇمكiن!

— ءوزiڭiز كiمنەن تارايسىز، قاي اۋلەتتەنسiز؟

— حازiرەتi وماردىڭ ون بiرiنشi بۋىنىنان تارايمىن. ال ەندi مەنiڭ دە ءۇزiرiم بار: اسا قۇرمەتتi ماليكەم، ءوزiڭiز شە — كiمنiڭ اۋلەتiنەنسiز؟

ماليكە: — حازiرەتi ەسكەندiردiڭ (ەسكەندiر زۇلقارنايىن) اۋلەتiنەنمiن. وسىنى ايتىپ ماليكە ورنىنان تۇرىپ: «بارەكەلدە، عۇلاما! ۇستازىڭىز بەن شىققان تەگiڭiزدi, جەرiڭiزدi اللا تاعالا نۇرعا بولەسiن! ەندi مەن تەك سiزدiڭ ەرiك، قۇزىرىڭىزدامىن» دەپ تاقتان ءتۇسiپ، دانىشپاندى تاعىنا وتىرعىزىپ، باسىنا ءتاج كيگiزدi, پاتشالار عانا كيەتiن التىن زەرلi, شاشاقتى شاپاندى يىعىنا جاپتى.

اتالمىش راسiمنەن كەيiن رۋم شاھارىنىڭ بارشا يگi جاقسىلارىن سارايعا الدىرىپ ەرەكشە قۇرمەت، سالتاناتپەن ولارعا سىي-سياپات ۇلەستiردi. دانىشپاندى تانىستىرىپ، بۇدان بىلاي ەلدiڭ دە، ءوزiنiڭ دە ەرiك، تاعدىرى وسى عۇلامانىڭ موينىندا ەكەنiن ايتىپ، ەكەۋiنiڭ تويىن وتكiزiپ، رۋم شاھارى التى اي بويى ءسان-سالتاناتتى باسىنان كەشiردi.

ەلدەن ەرەك تۋعان — ماليكە مەن دانىشپان وسىلايشا مۇرات-ماقساتتارىنا جەتiپ، حالقىنىڭ ايرىقشا ىقىلاسىنا بولەنiپ، وزiنەن كەيiنگi ۇرپاققا وشپەس ونەگە، قيساپسىز iلiم-بiلiم قازىناسىن قالدىردى. رۋمنىڭ بۇدان بىلايعى ومiرشەڭ اۋلەتتەرi مەن ۇرپاقتارى وسى ەكەۋiنەن تارادى.

 

وزبەك تiلiنەن اۋدارعان يسرايل ساپارباي

Abai.kz