سول ءبىر ءىس ەسىمە تۇسسە، كۇنى قازىر دە بەيمازا كۇيگە ءتۇسىپ، قىزارا قالامىن. ادام ءوز ومىرىندەگى الدەقالاي كەز­دەستىرگەن اقىماقتىعىن ەسكە تۇسىرگەندە، ار-ۇجدانى الدىندا ازاپتانىپ، كوڭىلى جۇدەي بەرەدى ەكەن. ۇيات پەن وكىنىش وسىلاي ۇزدىكسىز وسقىلايتىن بولسا، كوڭىل كۇيدەن كوتەرەم بولارىم حاق. «كوڭىلدىڭ كىرىن ايتسا، كويلەكتىڭ كىرىن جۋسا كەتەدى» دەيدى ەكەن بۇرىنعىلار. كوڭىلىمدە قالعان سول تۇماندى اشىپ ايتسام عانا كوكىرەگىم كەڭىپ قالاتىنداي بولا بەرەمىن.

سوڭعى جىلعى سىناۋدان ۇيگە سۇلكىنىم ءتۇسىپ، سۇمىرەيىپ قايت­تىم. سۇمىرەيمەي قايتەمىن، جوعارى مەكتەپكە ۇدايى ءۇش جىل قاتارىنان ەمتيحان تاپسىرىپ وتە المادىم. اكەم سابىرلى كىسى ەدى، ءتىس جارىپ، ءتىل قاتپادى. العاشقى جىلداردا «وقاسى جوق، كەلەرگى سىناۋ­عا دەيىن مۇقيات دايىندالساڭ، ءسوزسىز وتەسىڭ» دەيتىن مەنى جەبەي ءتۇسىپ. وسى جولى اكەم ەرىنشەكتىڭ ەرتەڭى سەكىلدى كوپ قايتالانعان ۇمىتكەر سىناۋدان كۇدەرىن ءۇزىپ، جالىعىپ قالسا كەرەك، ۇندەمەدى. شەشەنى قويساڭشى، شەشەم ابىرجىپ، اكەم مەن مەنىڭ قاباعىما كەزەك-كەزەك جالتاقتاۋمەن ءجۇر. ىشتەن تىنعان ءۇنسىز تىنىشتىقتى بىرنەشە كۇننەن كەيىن داستارحان ۇستىندە شەشەم بۇزدى.

– بالانى جاسىتپاي، ءبىر امالداساڭشى، قولىڭنان كەلىپ تۇرعاندا، – دەپ اكەمە قيىلا قارادى دا، – وسى بالادان باسقا كىمىڭ بار سەنىڭ، – دەپ ءسوزىن ساباقتادى. مەنىڭ قادىرىمدى كوتەرمەلەپ جاتىر. اكەم سابىرلى قالپىن ساقتاپ، شايدى سوراپتاي تارتىپ، وي ۇستىندە وتىر. جالعىز ۇلىن جاقسى وقىتىپ، ايتۋلى ازامات ەتىپ شىعارۋدى ارمانداعان بولار، ءسىرا، سونداعى سۇرىم مىناۋ، كىرەرگە جەر قات­تى. مەلشيىپ مەن وتىرمىن.

ايتسە دە، شەشەمنىڭ تالابى ناقتى ارەكەتكە ۇلاستى. اۋداندىق پارتكومنىڭ ۇگىت ءبولىمى باستىعىنىڭ بالاسىنا قىزمەتكە ورنالاسۋ قيىن بولسىن با، ءتايىرى، ءتورت ايدىڭ ىشىندە «تولىمدى شوفەر» دەگەن كۋالىك الىپ، سول مەكەمەنىڭ جەڭىل ماشيناسىنىڭ ءبىرىنىڭ رولىنە جارماستىم. بۇل ءىس العاشقى ابىرجۋدان ايىقتىرىپ، كوڭىلىمە اجەپتاۋىر العاۋ بولدى. اكەم قاداعالاپ، قاتاڭ ۇستاپ ءجۇر. شەشەمنىڭ قۋانىشىندا شەك جوق. ەكەۋمىز الدىڭعى كۇنى اۋىلداعى ناعاشىلارىما بارىپ قايت­تىق. نەسىن ايتاسىڭ، اق جازىقتى ءاي-شايعا كەلتىرمەي القىمداي سالىپ، كەمەردەگى كوپ اۋىلعا القىنا جەت­تىك. اسىر سالعان اۋىل بالالارىنىڭ قورشاۋىمەن ماشينادان ءتۇسىپ، ۇلكەندەرمەن امانداسىپ، ۇيگە بەت­تەدىك. جيەندەرىنىڭ جەلمايانى قۇلاقتاپ، قۇيىنداي قۇيعىتىپ جۇرگەنىنە ءبارى-اق تاڭدانىپ جاتىر. مەنىڭ سالاۋاتىم وسى جولى، اي شارىنا العاش شىققان نيل ارمسترونگتان ءبىر كەم بولمادى. ساۋكەننىڭ كەشەگى سىناۋدان وتە الماي جۇرگەن ساندالباي بالاسى اۋىلدى دۇرىلدەتىپ-اق قايت­تى.
ىڭىردە ىشكى ۇيدە گازەت وقىپ وتىرعام، اۋىز ۇيدە شەشەم اكەمە الدىڭعى كۇنگى اۋىل ساپارىن اڭگىمەلەپ جاتقان. اكەم جاقامادى بىلەم:

– ءمارياش-اۋ! بالاڭنىڭ شوفەر بولعانىنا سونشا قۋانىپ شالا تامتىعىڭ قالدى-اۋ، بايقۇس! شوفەر بولۋ قانشالىق ءىس دەيسىڭ؟ ونەركاسىبى دامىعان وزىق ەلدەردە شوفەرلىكتى كاسىپ دەمەيدى. بىزدەگى اۋىل ادامدارى ات-كولىكتى قالاي تالعاۋسىز مىنە سالسا، ولار دا سولاي كەز كەلگەنى جۇرگىزە بەرەدى. ءبىزدىڭ ەلدە دە ءبىر مەزگىلدەن كەيىن شوفەرلىك ايتۋلى كاسىپ بولۋدان قالادى. بالانى بوسقا اسپەنسىتپەي، ادام بولار جاعىن ويلاساڭشى، – دەدى شەشەمە.

داۋسىندا جازعىرعان سىڭاي بار. شوفەرلىكتىڭ سالاۋاتىمەن مەن دە شارىقتاي باستاعانمىن. دەگەنمەن، اكەمنىڭ ايت­قانى ورىندى. بۇلتارتپايتىن دالەلمەن ايتىپ وتىر. مەن وقىپ وتىرعان گازەتىمدى كوتەرىپ اۋىز ۇيگە شىعىپ، گازەت­تەگى «حالىقتىڭ قالاۋلى شوفەرى – قاپان» دەگەن وچەرك باسىلعان بەتىن نۇسقاپ، اكەمە ۇستاتا قويدىم. قاپان ءوزىنىڭ شوفەرلىكپەن شۇعىلدانعان قىرىق جىلدىق ومىرىندە قىزمەت­تى قاجىرلىلىقپەن ىستەپ، سان مىڭ شاقىرىم جولدى شىرعالاڭسىز، ءسات­تى باسىپ ءوتىپتى. ەرشىمدى ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا ولكەگە دارەجەلى وزات بولىپتى. قادىرلى قارت­تىڭ الپىس جاسقا كەلۋىن قۇت­تىقتاۋ بايلانىسىمەن جازىلعان وچەرك ەكەن.

اكەم وچەركتى وقىپ بولىپ ماعان بارلاي قارادى. مەن اكەمە:

– شوفەرلىك جونىندە جاڭاعى ايت­قانىڭىز ورىندى، – دەي كەلىپ، – ەگەر مەن بىلاي ىستەسەمشى، – دەپ ءسوز باستادىم دا، قاپاننىڭ ونەگەلى ىستەرىن وزىمە ۇلگى ەتىپ، سويلەدىم دەيسىڭ كەلىپ. اكەم دە كوڭىلدەنىپ قۇپتاپ وتىر، قارعىس اتقىر، سىناۋدىڭ كىربىڭىنەن بەرى اكەمدى قۋانتقانىم، ءسىرا دا، وسى بولار.

ايت­قانىڭدى ورىنداۋ – ادامدىق قاسيەت. قاپانداي قالاۋلى شوفەر بولۋعا بۋىنىمدى بەكىتىپ، ىزدەنۋىم كەرەك. ادام دەگەننىڭ كەيدە اسقاقتاپ، اداساتىنى بولادى. وسىنداي كەسەپات­تى كەزىكتىرمەۋ ءۇشىن اياز بي دە جىرتىق تىماعى مەن جامان تونىن ورداسىنىڭ ماڭدايشاسىنا شەگەلەپ قويعان ەكەن. مەن دە وسى وچەرك باسىلعان گازەت­تى شاعىن قىزمەت سومكەمە سالىپ، ساقتاي باستادىم. كۇندەلىكتى قىزمەت بابىمەن ىستەلگەن جۇمىس، سوعان ساي كەسىلگەن تالون، داۋكىمەت­تەرىمدى الىپ-سالعاندا، گازەت كوز الدىمدا تۇرادى. مىنە، بۇل – مەن ۇلگى ەتكەن قاپاننىڭ ءوزى بولماسا دا، ىزگى ىستەرى جازىلعان ونەگەلى ءسوزى دەگەن ءسوز. قالايدا ەندى اكەمە ايت­قانىمنان اينىماسپىن-اۋ!

* * *

شوفەر بولىپ شاپقىلاعانىما التى اي بولدى. قىزمەت قولايلىلىعىن ايت، ءور جاقتا ولكە، ورتادا وبلىس، اياقتاعاندا ايماق، تومەندە اۋداننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە الدەنەشە بارىپ قايت­تىم. ىڭعاي «قاسقا مەن جايساڭدى» تاسيمىن. بارعان جەردە مەنى ولاردان ءبىر كەم كورمەيدى. قوناعۋارلىقپەن قۇراق ۇشادى دا تۇرادى. قۇربى-قۇرداستارىمنىڭ ورتاسىندا دا اتاق-ابىرويلى بولا باستادىم. اۋىل اراسىندا اتپەن كەلە جاتقانىڭدا الدى-ارتىڭدى وراپ، قالمايتىن قارلىعاشتار بولۋشى ەدى. كەشەگى سىناۋدان ءسۇرىنىپ جۇرگەندە سىرت ايلانىپ، قاراماي كەتەتىن قىزدار سول قارلىعاشتار سەكىلدى توڭىرەكتەي بەرەتىندى تاپتى. «قايسىڭ مەنىڭ قارلىعاشىم بولارسىڭ، قۋلار» دەيمىن ىشىمنەن سولارعا قاراپ…

ورتالاۋدا بىرگە وقىعان قالقاش دەگەن ساباقتاسىم بولۋشى ەدى. تولىقسىزدى بىتىرگەننەن سوڭ تەحنيكۋمعا تۇسكەن. قازىر قالالىق باستاۋىشتىڭ مۇعاليماسى. تالاي توي-تاماشادا بىرگە بولدىق. مۋزىكانىڭ ويناقى ۇنىنە سايكەسىپ، ءساندى دە قاعىلەز قيمىلىمەن بيگە تۇسكەندە، بار جاندى تامساندىرىپ-اق تاستايتىن سول قالقاش مەنىڭ قارلىعاشىم سەكىلدەنە بەرەدى. كوز الدىمنان كەتپەي، تىنىشىمدى كەتىرگەن سول ادەمى قارلىعاشىمدى قولعا قوندىردىم-اۋ، ايتەۋىر.
ءبارى دە قالقاشتىڭ قالاۋى، ماشينام ەرتەلى-كەش قالانىڭ ول شەتى مەن بۇل شەتىن ءجيى-ءجيى كەزىپ ءجۇردى. سونىڭ سالدارىنان قوجالىق باستىعى بۋرابايدان سىن دا ەستىدىم. سىندى قايتەيىن، قالقاشتىڭ قالاۋىنان باس تارتۋعا بولار ما؟ قالقاش كەشە دە كەلىپ قولقا سالعان. سونىڭ ورايىن كەلتىرۋ قيىنعا سوعىپ تۇر. سوناۋ ءسالىمنىڭ تۇبەگىندە وتىرعان اۋىلدا ءبىر تانىس قىزدىڭ تويى بولماقشى ەكەن، «وسى سەنبى سولاي بارىپ كەلەيىكشى» دەگەن قيىلىپ. قىرىق شاقىرىم قيىرعا بارىپ قونىپ، ەرتەسى قايتا ورالۋ – وڭاي-وسپاق ءىس ەمەس. باسشىلاردىڭ بىرەۋىنە باس يزەتىپ الماسا، ءسوز شىعارى ءشۇباسىز. بۋرابايدى كوندىرۋدەن بۇلت جۋىق. ساسقاندا ءبىزدىڭ ساۋكەڭدى سىرتىنان ساتىپ، سەنبىنىڭ كەشى سولاي بەت الدىق. سەگىز ادامدىق ورىندا ورىكتەي قىز-جىگىت­تەن ونىمىز كەلەمىز.

ەكىنتى مەن اقشام اراسىندا ايقۇلاقتانا جەتكەن ءبىزدىڭ توپقا توي اعىنان اقتارىلدى. اۋداننان كەلگەن ايباتپەن دۇرىلدەتىپ، تويدى وتكىزدىك تە ەرتەسى ءتۇس اۋا ات­تاندىق.

بۇل تامىز ايىنىڭ تامىلجىعان كەزى. جول جاعاسىنداعى توعايعا قۇمارتا قاراعان قۇربىلاردىڭ قالاۋىمەن توعاي شەتىندەگى شاعىن الاڭقايعا بۇرىلىپ، ماشينادان تۇستىك. ماشينادان تۇسە سالا قىزدار قىردىڭ قىزعالداعىن تەرىپ كەت­تى. جىگىت­تەر ماشيناداعى ۇنالعىنى ىسكە قوسىپ، بيگە باسۋدىڭ قامىندا. ويناقى مۋزىكا ويىمىزدى تەز ورتاقتاستىردى. ماشينانىڭ قاسىنا توپتالىپ، جاس ءشوپتى جاپىرا، ءنىلىن شىعارىپ، تاپتادىق-اي كەلىپ. كۇن ەڭكەيىپ بارادى. قۇربىلارىم بيدەن قوجىراي باستادى. مەن سالقىن سۋعا بەتى-قولىمدى جۋعىم كەلىپ، قاسىمىزداعى وزەنگە قاراي اياڭدادىم. قايتىپ كەلسەم، بۇلار داستارحان ورنىنا جايىلعان گازەت­تىڭ ۇستىندەگى توڭازىعان ەت­تى، «الىڭدار! ءتۇزدىڭ تاماعى ءتات­تى بولادى»، – دەپ قاربىتىپ جاتىر. مەنىڭ دە تابەتىم تارتىپ بارادى. تورعايباس ەتىپ تۋرالعان ەت­تەن الىپ، اساي باستادىم. ەت تە جەلىنىپ بولدى. ەندى قايتۋعا قامداندىق. قالقاش كەلىپ الگىندەگى گازەت­تى ايىرىپ-ايىرىپ، «قاعاز قولدىڭ مايىن جاقسى كەتىرەدى»، دەپ ۇلەستىرىپ جاتىر. قاراسام، ءوزىمنىڭ باياعىداعى وچەرك باسىلعان بولاشاق ءۇمىتىمنىڭ كۋاسى بولعان قاستەرلى گازەتىم، قالقاش پەن قۇربىلار قولىندا قولجاۋلىق بولىپ، ۋقالانىپ، تۇتە-تۇتەسى شىقتى. سوندا دا سىر بەرمەدىم. قالقاشتان نەمدى ايايىن، وزىمە وسىلاي جۇباتۋ ايتىپ، قۇربىلاردى الىپ، اۋدانعا قايتىپ كەت­تىم.

«تۋعان اي – تۋراعان ەت» دەگەندەي، ءاي-ءشاي دەگەنشە تاعى دا التى اي وتە شىقتى. بۇگىن ادەيى سۇرانىپ، الىس جولعا شىقتىم. قاتۋلى قىس اشۋلى ايازىمەن كارلەنىپ، قاباعىن ءتۇيىپ تۇر. اقتۇتەكتىڭ استىندا قالعان اق جازىق قىسقى كورپەسىن قىمتانىپ، جىلميىپ جاتىر. سوناۋ كەركۇنگەيدەگى قىسقى وتاردا وتىرعان مالشى اۋىلعا ايماقتان كەلە جاتقان مىنا ەكى ءتىلشىنى جەتكىزسەم بولدى. بۇلار ودان ارعى جۇمىسىن اتپەن بىتىرەدى، قايتارداعى ەرىك وزىمدە. الاسۇراعان ايازدى كۇندەردە ادەيى سۇرانىپ، الىسقا شىعۋىمنىڭ وزىندىك ەسەبى بار. تاعى سول قالقاش ءۇشىن. قالقاش قىسقى دەمالىسقا شىعىپ، كەركۇنگەيدەگى تۋىسىنىڭ ۇيىنە كەتكەن. سوندا دا رەتىن تاۋىپ ءوزىم جەتكىزگەنمىن. ون كۇننىڭ تۇسپالىندا قايتاتىنىن ايت­قان. قايتا الىپ كەلۋ دە مەنىڭ بۇلجىماس بورىشىم. بۇگىن ون ەكى كۇن دەگەندە ورايى ارەڭ كەلدى. ونىڭ ۇستىنە ۇلگىلى شوفەر بولۋ ءۇشىن الىس جولعا، سۋىققا قاراماي سۇرانىپ بارۋ قاجەت قوي. «ەكى الىپ بيگە شىعۋ» دەگەن مىنە وسى. ءومىر ءوزى – ۇلكەن مەكتەپ، ۇڭىلسەڭ ءبارىن ۇيرەتەدى ەكەن.

قالقاش تا تورداعى تورعايداي تىپىرشۋلى ەكەن. بەتكەيدىڭ ەتەگىندەگى وزەكشەگە ىلىنگەنىمدە-اق ۇيدەن جۇگىرە شىعىپ، قايتا كىرىپ كەت­تى. وزەكتىڭ تار، تاستاق جولىندا بالاشا تالپىنىپ، اۋىل تۇسىنا زورعا تايادىم. ولار دا قامدانىپ بولعان ەكەن. اراسىندا قالقاش بار ءۇش-ءتورت ايەل كۇنگەيدى كەرلەپ ءتۇسىپ كەلە جاتىر. مەن دە ماشينامنىڭ مويى­نىن كەرى قاراي بۇردىم. كەلگەندەرمەن امان-ەسەندىكتى ەرنىمنىڭ ۇشىمەن اتقاردىم. قالقاشقا دا كولدەنەڭ كوزدەن جاسقانىپ، سالقىنقاندىلىق كورسەتىپ تۇرمىن. قايتۋعا قامدانىپ ماي تەتىگىن باسا بەرگەنىمدە:

– قاراعىم، مەنىڭ مىنا كەلىنىم اۋدانعا بارماقشى ەدى، الا كەتشى، – دەدى كەكسەلەۋ كەمپىر قاسىنداعى كەلىنىن كورسەتىپ. قالقاشپەن وڭاشا قايتۋ قانداي جاقسى، ءالى تالاي ايتىلماعان ءسوز، شەرتىلمەگەن سىرلارىمىز بار. سونى ويلاعان مەن:

– قىزمەتپەن كەلگەمىز، جولدا قايتاتىن ادامدارىمىز بار، بوس ورىن جوق! بولمايدى، – دەپ كۇشەيگەن موتوردى حوتقا قوسىپ، قوزعالا بەردىم.
كۇدىردىڭ ويدىم-ويدىم كەر جولىندا رولدە ساق بولماساڭ، وڭبايسىڭ. ەكى قولىمنىڭ ەمەندەي تەگەۋرىنىمەن تارباڭدانعان رولگە تاستاي قاتىپ، ارەڭ كەلەمىن. قۇرىپ قالعىر، جول تىنباي قاقپاقىلداپ، قاسىمداعى قالقاشتىڭ بۇرىمى بۇلعاقتاپ، تىنىشى كەتىپ وتىر. ەندى، مىنە، جول دا جاقسارادى. ەكى اينالمادان سوڭ ورمان مەكەمەسىنىڭ ءور جاعىنان تاس جولعا قوسىلامىز. تاس جولدا قاعابەرىس جوق، جانعا جايلى. ءرولدى ءبىر قولدىڭ ۇشىمەن-اق يگەرۋگە بولادى. ودان ارى اۋدانعا بارعانشا قانشالىق ماسايراساق تا جەتىپ جاتىر.
ورمانعا دا كەلدىك. «قان بازار» اتالاتىن قىستاقتىڭ ورتاڭعى كوشەسىنەن وتە بەرگەنىمىزدە قايىرما جاعالى قالىڭ پالتو كيگەن قاتىناس ساقشىسى قولىنداعى جالاۋشاسىن جالت ەتكىزىپ، توقتاۋعا ءامىر ەت­تى. توقتاماي بولمايدى. قىرىنا السا، قىرعيداي تيەدى بۇلار. مەن ەرىكسىز توقتادىم. كابينكە ەسىگىنەن ەڭكەيگەن ەڭگەزەردەي ساقشى ەكەۋمىزگە قاراپ جىميدى دا:

– اناۋ اقساقالدى اۋدانعا الا كەتىڭدەر، – دەپ ارتىنا بۇرىلىپ، قولىن بۇلعادى.

قاراماي كەتەتىن كەركۇنگەيدىڭ كەمپىرى ەمەس، بۇلاردىڭ ءامىرىن الماي بولمايدى. ءۇنسىز تۇنجىراپ مەن وتىرمىن. قولىندا كوتەرگەن قورجىنى بار، توزعان تۇلكى تىماقتى، كارتەڭدەۋ ادام كوڭىلسىزدىكتىڭ ۇستىنە ءبىر قۇشاق ايازدى الا كىردى. مەنىڭ قاتۋلى قاباعىم قاپەرىنە كەلەر ەمەس. «بازورىڭ* بوپ تۇر ەكەن، بالام»، – دەيدى قاس-كىرپىگىنە قونعان قىراۋدى قاعىپ، ساقالىن ءسۇرتىپ، ارت جاقتاعى ورىندارعا جايلانىپ وتىرىپ جاتىپ. ساقشىمەن قوشتاسىپ، قوزعالا باستادىم.

مىنا سارى تىماقتىڭ ساپ ەتە تۇسكەنىنە سايتانىم ۇستاپ كەلەدى. كىرلەگەن كوك ەتىگى مەن كۇدىردىڭ قىرقاسىنداي بىلەم-بىلەم بولىپ قاتپارلانعان قوڭىر شالبارى قۇبىجىق سەكىلدەنىپ كورىندى كوزىمە. ءۇش ادامدىق ۇزىن ورىندا كۇپتەي بولىپ كولبەپ جاتىر. «تۋمىسىڭدا وتىرىپ كورمەگەن شىعارسىڭ، مۇنداي جايلى ورىنعا» دەيمىن ىشىمنەن ىزالانىپ. «بازورىڭ بوپ تۇر ەكەن» دەپ ءدىلمارسۋىن ءوزىنىڭ. ەجەلدەن تىلىمىزدە «پارىمەن»، «ءبىر قۇر» دەگەن سوزدەر بولا تۇرسا دا، يەگىن يمەيتىپ «يت-اۋ» دەپ كىسىلىكتەنە قالاتىن كەمپىرلەر بولۋشى ەدى. ءداۋ دە بولسا مىناۋ دا سونىڭ ءبىرى شىعار…».

كەمەرگە دە كوزكورىم جەر قالدى. ونان ارى اق جازىق باستالادى. قىنجىلعانىن قاباعىنان تانىتىپ قالقاش وتىر. قىر جەلكەڭدە قىديىپ قۇبىجىق وتىرعاندا، قايتىپ قىز كوڭىلىن اۋلاپ ماسايراۋعا بولار. قايتا-قايتا قاراعىشتاپ، مازاسىزدانىپ مەن كەلەمىن. جايلى ورىندا جانتايىپ، مىزعىپ العىسى كەلگەن بولار، قۇبىجىق شال شوگە ءتۇسىپ، كوك ىشىگىنىڭ جاعاسىن قاۋ­سىرىنىپ، بەتى-اۋزىن كولەگەيلەپ جاتىر. ونىڭ مىزعىپ الۋىنا قويار مەن بە؟ ۇيقىسىنىڭ ويران-توپىرىن شىعارۋ ءۇشىن قاساقانا ۇنالعىنى اشتىم. ديسكو مۋزىكاسىنىڭ ويناقى ءۇنىن جاستار ۇناتقانىمەن، «قۇلاق-ميىمدى جەيدى» دەپ شال-شاۋقاننىڭ شىرىلدايتىنى بار. ال مىناۋ ءولى سۇيەك پە، قالاي؟ جانتايعان قالپىنان قوزعالىپ تا قويمادى. مۋزىكا ءبىزدى وزىنە ءۇيىرىپ اكەت­تى. باعانا كۇدىردىڭ قيقالاق جولى سىلكىلەسە، ەندى مۋزىكاعا ەلىتىپ ءوزىمىز سەلكىلدەپ كەلەمىز.

«جانىڭدى جادىراتاتىن دا ءرول، جايراتاتىن دا ءرول» دەيتىن بىزدە ءبىر كونە شوفەر رولگە وتىرعاندا قىراعى بولۋدى دارىپتەپ. اڭعارماي قالىپ­پىن، جولدىڭ وركەش-وركەش ويىلعان جەرىن جاقىن كەلگەندە ءبىر-اق كورىپ، قارقىندى تەجەگەنىمشە، كوك تەمىردە ەس بولا ما، قويدى دا كەت­تى. الگىندەگى سەلكىلدەۋ، سەلكىلدەۋ مە؟ شەكەم توبە تەمىرگە ەكى ءتيىپ، ەكى قايتىپ ءتۇستىم. جولدىڭ ەرنەۋىنەن ەندى ۇشۋعا اينالعان ماشينانى زورعا وڭاپ، ەس جيعانىمشا، موتور ءوشىپ، ماشينا توقتاي قالدى. قورىققانىمنان قالشىلداپ كەتىپ­پىن. قالقاشتا دا ءوڭ جوق. قۇبىجىق شال باسىن كوتەرىپ، ۇدىرەيە قاراپ جاتىر. ايتەۋىر، جاھاننامنىڭ جانىنا بارىپ قايت­تىق.

ماعان موتوردى وتالدىرۋ مۇڭ بولدى. «اپىر-اۋ!» دەيمىن مۇڭايىپ. انشەيىندە تەبەر-تەپ­پەستەن گۇر ەتەتىن اكتيۆ موتوردى الباستى باستى-اۋ، ءسىرا. جارتى ساعات­تاي جابدىنۋىمنان ەشتەڭە شىقپادى. كۇن ەڭكەيىپ، باتۋعا تاياعان. اقجازىقتىڭ كەشكى ايازى الاسۇرىپ، بەت-اۋىزعا اش بيتشە سۇقتانادى. موتوردىڭ لەبىمەن مۇزداماي تۇراتىن ماشينا ءىشى دالا بوپ كەت­تى. قالانىڭ كيىم كيىسىنە داعدىلانعان قالقاشتىڭ جۇقا كيىمى جەمىر سۋىققا لىپا بولماي قالشىلداپ بارادى. موتوردىڭ ول جەر، بۇل جەرىن قۇلشىنا شۇقىلاپ مەن ءجۇرمىن.

– توك سىمدارىن تۇگەندەپ كوردىڭ بە؟ – دەيدى قۇبىجىق شال قاسىما كەلىپ. تىماعى قولىندا، باسىنان بۋ بۇرقىراپ تۇر.

– تۇگەندەيتىن سەنىڭ تاۋداعى قويىڭ با ەدى؟ قاسقىر جەدى دەپ تۇرسىڭ-اۋ، ءسىرا! – دەدىم مەن دە قىجىرتىپ، ايازدىڭ اشۋىن شالدان الىپ.

ءبىز شوفەرلەر دە ىرىمشىل حالىقپىز. بۇگىنگى مىنا كەسەپات­تى وسى قۇبىجىق شالدان كورىپ تۇرمىن. قۇبىجىق شال ۇندەمەي قالدى. قالقاش تۇگىل قارا باستى جىگىت ءوزىم دە قالجىراي باستادىم. بارعان سايىن موتور دا سۋىنىپ بارادى. ەبىنە كەلمەسە، ەندى شيرەك ساعات­تان كەيىن، ۇپىلمالىك بەرسەڭ دە ءبارىبىر. مەن ساسا باستادىم. اقجازىقتىڭ تۇنگى ايازىندا ءۇسىپ ءولۋدىڭ ۇرەيى ساستىردى مەنى.

– بىلاي تۇرشى بالام، مەن دە بايقاپ كورەيىن، ءومىر بويى ايتىسقان ارىپتەسىم عوي، بۇل جارىقتىق، – دەيدى قۇبىجىق شالىم كۇلمىڭ قاعىپ.

مەن ىعىسىپ ورىن بوسات­تىم. قايبىر جەتىسكەننەن دەيسىڭ؟ حال كەتكەننەن سوڭ «اپا» دەپ تۇرمىن. قۇبىجىق شال قولىن سوزىپ، اۋرۋدىڭ تامىرىن ۇستاعان دارىگەردەي اسا ءبىر ەپتىلىكپەن توك سىمدارىن ساۋساعىنا ءىلىپ، شەرت­تىرىپ، سەرپىمدىلىگىن بايقاپ جاتىر. سيپالاپ ءجۇرىپ بىرەۋىن بەل ورتاسىنان سوزا تارتىپ ەدى، سىرتقى رەزينكا قابى سوزىلىپ جىڭىشكەرىپ كەتىپتى. وزەگىندەگى مەتالدىڭ ۇزىلگەنى بەسەنەدەن بەلگىلى بوپ تۇر. باعانا مەن تەكسەرگەندە ۆينت بەكىتىلگەن ەكى باسىن كوزدەن كەشىرگەم. بۇنىڭ مۇنداي قالتارىستان كەتەرىن كىم بىلگەن؟

بالا كەزىمدە مارقۇم اجەم: «قىزىر دەگەن اۋليە بار. جاھان كەزىپ، ەل ارالايدى. باسىنا كۇن تۋعان جانداردى جەبەپ، قولدايدى. قاسيەت­تى اۋليە بولعانىمەن، قالاي بولسا سولاي ەلەۋسىز ەل اراسىندا جۇرە بەرەدى. جامان ەكەن دەپ بىرەۋدى كەلەمەجدەمە»، – دەپ وتىراتىن ماعان ەرتەگى ايت­قان كەز­دەرىنىڭ اراسىندا. ءدال قازىر مىنا قۇبىجىق شال بىزگە سول اجەم ايت­قان قىزىر بولىپ كەز­دەستى. سۋىقتان يكەمى كەتكەن مەنىڭ سيقىمدى كورگەننەن كەيىن، ىشىگىن شەشىپ:

– انا بالا ەكەۋىڭ ورانا تۇرىڭدار، ايتپەسە ءۇسىپ كەتەسىڭدەر، – دەدى دە، – ءاي، بالالىق-اي!، – دەپ كۇبىرلەپ ىسكە كىرىستى.

قالشىلداعان قالقاشتىڭ جوتاسىنا كوك ىشىكتى جاۋىپ، كەڭ مول ەتەگىنىڭ بىرەۋىنە ءوزىم دە پانالاپ جاتىرمىن. قارت­تىڭ قولىمەن وڭشالعان موتور ىستەي باستادى. قايران قالعان قالقاش ەكەۋمىز:

– اتاي، اتىڭىز كىم؟ ءۇيىڭىز قايدا؟ نە كاسىپ­پەن شۇعىلداناسىز؟ – دەپ سۇراقتى جاۋدىرىپ، ورىنعا جايعاسىپ جاتىرمىز. كوك ىشىگىن كيىپ قاۋ­سىرىنعان قارت:

– اتىم قاپان، ءۇيىم مىنا ورماندا. ۇزاق جىل شوفەر بولعام، قازىر پەنسيادامىن، – دەدى دە، – سەن بالا الگى اۋدانداعى قارىمساقتىڭ قىزى ەمەسسىڭ بە؟ – دەپ قالقاشقا قارادى. قالقاشتىڭ باس يزەۋىن كورگەن سوڭ:

– باسە، جازدا ءبىز ءسالىمنىڭ تۇبەگىندە وتىرعاندا وسى ماشينامەن تويعا بارمادىڭدار ما؟ – دەپ ءسوزىن ساباقتاپ الىپ، – ال بالا، ەندى جۇرەلىك، – دەپ كاۆكازشا قويىلعان كۇمىستەي ساقالىن سيپاپ، ماعان قارادى. سۋىق سورىپ جانسىزدانعان ەكى بەتىمدەگى ۇرەيدىڭ ورنىن ۇيات يەلەپ، ەكى قۇلاعىما دەيىن قىزارىپ، دۋىلداپ كەت­تى.

* * *

قالقاشپەن وتاۋ ءۇيدىڭ ءتۇتىنىن تۇتەتكەنىمە ءتورت جىل بولدى. بىراق وسى ءبىر ۇيات­تى ءىستى ۇمىتا الماي-اق قويدىق. ەستەن شىعارۋعا قانشالىق تىربىنعانىمىزبەن، سونداعى سودەگەي قىلىعىمىز كوز الدىمىزدا تۇرادى دا قويادى. سول ىستەن كەيىن ادامدىق دەڭگەيىمىزدىڭ قۇلدىراپ، قاي تۇسقا تۇسكەنىن جەتە تۇسىنگەندەي بولدىق. قازىر قالقاش قالاۋلى باعبان بولۋعا تالپىنۋدا. مەن قاپان قارت­تىڭ قاستەرلى جولىنىڭ سۇرلەۋىنەن جازباۋدىڭ قامىندا ءجۇرمىن.

*بازور – قىتايشا ءسوز. سەگىز ورىندىقتى ماشينا دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.

قاسىمحان اۋباكىرۇلى

Abai.kz