ازاتتىق رۋحى سان عاسىرلار بويى اتا-بابالارىمىز ءۇشىن اسىل مۇراتقا اينالدى. بابالارىمىز اڭساعان اسىل مۇراتقا قول جەتكىزدىك. وبلىس دارگەيىنە جەتىپ جەكە ايماق اتانعان اباي وبلىسىندا تاۋەلسىزدىك كۇنىنە ارنالعان ەرەكشە ءمۇشايرا ءوتتى.

تۇركى الەمىنە تانىمال «اباي» جۋرنالىنىڭ رەداكتورى، قازاق ءتول تۋما ليريكاسىنداعى وزىندىك ورنى بار كلاسسيك اقىن وسپانوۆ مۇراتبەك، «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ وبلىس بويىنشا ءتىلشىسى كارىپباەۆ ءساتجان، عالىم ابىكەنوۆا گۇلنات، «Abai.kz» پورتالىنىڭ وبلىس بويىنشا ءتىلشىسى ءابىل-سەرىك ابىلقاسىمۇلى جانە سەمەي قالاسىنىڭ مادەنيەت جانە تىلدەردى دامىتۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى باحاتوۆا مارجان امانبەردىقىزىنان تۇراتىن ادىلقازىلار 14 جازبا اقىننىڭ تالانتىنا باعا بەردى. ءبىز كىم جەڭىپ، كىم قويعانىن ەمەس، وسى 14 ءدۇلدۇلدىڭ تاۋەلسىزدىك جايىنداعى جۇرەك جاردى پىكىرلەرىمەن «Abai.kz» وقىرماندارىن تانىس ەتپەكپىز.

ءاليحان ايداربەك, مۇشايراعا قاتىسۋشى:

– قاشاندا دانا حالقىمىز «جاس كەلسە – ىسكە» دەيدى. ويتكەنى جاستار – قاشاندا تىڭ يدەيالاردىڭ قاينار كوزى، وڭ وزگەرىستەردىڭ قوزعاۋشى كۇشى بولىپ تابىلادى. وسى ورايدا مەملەكەت باسشىسى «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» اتتى ماقالاسىندا وسى ماسەلەگە ايرىقشا توقتالىپ، بىزگە، جاستارعا العا تالپىناتىن زور قۋات بەردى. «وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ الەۋەتىن دۇرىس ارناعا باعىتتاپ، ءتيىمدى پايدالانۋىمىز كەرەك» دەگەن ءسوزىنىڭ استارىنا تەرەڭ ۇڭىلۋگە ءتيىسپىز.

احمەتكارىم ءمادي, مۇشايراعا قاتىسۋشى:

– جاسىراتىنى جوق. تاۋەلسىز ەلدىڭ جاستارى جاستىق جالىنىمەن الاۋلاپ، قاي سالادا بولسىن كۇش-جىگەر تانىتىپ كەلەتىنىن ەرەكشە اتاپ وتكىم كەلەدى. مەنىڭ بۇلاي دەيتىنىم، جاستىق – بۇلا كۇشتىڭ قۇرساۋىن بۇزاتىن، جاڭا باستامالارعا جول اشاتىن شاق بولىپ تابىلادى. سەمەي قالاسىنىڭ مادەنيەت جانە تىلدەردى دامىتۋ ءبولىمى وسى جىگەرىمىزدى جاقسى ىستەرگە باعىتتاۋ مەن قولداۋعا ۇلاستىرا ءبىلدى. مىنە، وسى ماقساتتا قازاق وركەنيەتىنىڭ اياسى دا كەڭەيە تۇسكەندىگىنە كۋا بولىپ وتىرمىن. بيىلعى ءمۇشايرا تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 32 جىلدىعىنا وراي جاس تالانتتاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتىلىگىن اشا بىلگەنىنە رازىمىن.

ارچين ديدار, مۇشايراعا قاتىسۋشى:

– ەل تاريحىنان بەلگىلىسى 32 جىل بۇرىن 16 جەلتوقساندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭ قابىلدانعان بولاتىن. ارعى تاريحقا كەڭىنەن سۇڭگىسەك، 1990 جىلدىڭ 25 قازانىندا قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ قاۋلىسىمەن تاريحي قۇجات – «قازاق كەڭەستىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى» دەكلاراتسيا قابىلدانعان ەدى. اتالعان قۇجات قازاقستاننىڭ ناعىز تاۋەلسىزدىگىنە اپاراتىن قۇقىقتىق باستاما بولىپ تابىلدى. تاۋەلسىزدىك كۇنى ءار قازاق ءۇشىن زور مەرەكە! تاۋەلسىزدىكتىڭ 32 جىلىندا قازاقستان ەلەۋلى جەتىستىكتەرگە جەتتى جانە كۇردەلى سىن-قاتەرلەردەن ءوتتى دەگەندى ماقتانىشپەن ايتا الامىن.

بەكۇلان الديار, مۇشايراعا قاتىسۋشى:

– قازىرگى زاماناۋي قوعامدا جاس بولۋ وڭاي ما؟ وڭاي ەمەس! بىراق مەملەكەت تاراپىنان ءبىز ءۇشىن بارلىق جاعدايلار جاسالعانىن كوپشىلىك زامانداستارىمىز ۇعىنا بەرمەيدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قازىرگى قازاق قوعامى ءبىزدىڭ پىكىرلەرىمىزگە قۇلاق اسادى. ويتكەنى، ءبىز جاڭاشىلدىقتىڭ قوزعاۋشى كۇشىمىز! جانە وسى ورايدا باسا ايتا كەتەرىم، ەگەمەن ەلىمىز 16 جەلتوقساندا سالتاناتتى جاعدايدا ۇلتتىق مەرەكە – تاۋەلسىزدىك كۇنىن اتاپ وتەدى. قازاقستاندىقتار الماعايىپ وتپەلى كەزەڭنىڭ بارلىق قيىندىقتارىن جەڭىپ، الەمدىك ساحناعا كوتەرىلدى. رەسپۋبليكامىزدىڭ وسىنداي بيىكتىكتەردى باعىندىرۋىنا بارلىق ادامدار سۇبەلى ۇلەس قوسىپ كەلەدى. ۇرپاقتارىنىڭ ىرىسى ورتايماسىن، نامىسى تاپتالماسىن دەپ كوكسەگەن اتا-بابالارىمىزدىڭ ارمانى ورىندالعان وسى شاقتا بارشاڭىزعا باقىت، بايلىق، بەرەكە تىلەيمىن. جاستاردىڭ جالىن رۋحى سونبەي الاۋلاپ، ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى جولىنداعى ەڭبەگىمىز جانا بەرسىن!

بيقاتاەۆا ديانا، مۇشايراعا قاتىسۋشى:

– ءوز ەلىمنىڭ پاتيروتى بولعاندىقتان ءوز باسىم قازاقستاندا بولاشاقتا ەشقانداي ۇلتارالىق قاقتىعىستار مەن كيكىلجىڭدەردىڭ، لاڭكەستىك ارەكەتتەر مەن ازاماتتىق ارازدىقتاردىڭ بولمايتىنىنا كامىل سەنەمىن. بىراق، ول ءۇشىن قوعام ءوز ۇلتىنا قالتقىسىز بەرىلگەن، ءوزىنىڭ رۋحاني ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارىن، سالت-ءداستۇرى مەن ادەت-عۇرپىن، ءتىلىن، ءدىنى مەن ءدىلىن سىيلايتىن، ءوزىن ماقتانىشپەن «قازاقپىن» دەپ ايتاتىن لايىقتى ۇرپاق تاربيەلەۋى كەرەكتىگىن باسا ايتقىم كەلەدى.

عازيزوۆ جالعاس، مۇشايراعا قاتىسۋشى:

– جاسىرىپ جابارى جوق، قازاقستان – ءبىزدىڭ ورتاق ءۇيىمىز. سوندىقتان ول ۇيدە تۇرعان انا ءتىلىن نە ورىس، نە قازاق ءتىلى دەپ تانيتىن ءاربىر جاس ازامات ورتاق ۇلتتىق مۇددە ءۇشىن بۇرا تارتپاي، جاقسى ورتا قالىپتاستىرۋعا مىندەتتى. مەن تىلدىك بولىنۋگە مۇلدە قارسىمىن! ەلىمىزدىڭ گۇلدەنۋى دە ءوز قولىمىزدا!

ەرلانوۆ ءاليجان، مۇشايراعا قاتىسۋشى:

– مەملەكەت باسشسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ارقاسىندا ساقتالىنىپ وتىرعان بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمدى ساقتاۋ ءۇشىن وتانعا دەگەن ادالدىق پەن ۇلكەن ماحابباتقا تولى ميلەتشىلدىك، مادەنيەتتى، جان-جاقتى دامىعان ۇرپاق تاربيەلەۋ جولىندا اباي وبلىسى قىرۋار جۇمىس اتقارىپ جاتىر. ونىڭ جارقىن كۋاسى – ءبىز بۇگىن قاتىسىپ وتىرعان وبلىستىق جىر ءمۇشايراسى. وسى اتالعان جاستارعا قاتىستى كوپ قىرلى ماسەلەنى شەشۋ جولىندا سەمەي قالاسىنىڭ مادەنيەت جانە تىلدەردى دامىتۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى باحاتوۆا مارجان امانبەردىقىزى تولىمدى جۇمىستار اتقارىپ جاتقان سىڭايلى. تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىمەن بارلىق قازاقستاندىقتاردى قۇتتىقتايمىن! ەلىمىز وركەندەپ، حالقىمىز باقۋاتتى دا سالاۋاتتى ءومىر سۇرە بەرسىن دەگىم كەلەدى.

ۇلان نۇربولۇلى، مۇشايراعا قاتىسۋشى:

– «Abai.kz» سايتى قاشاندا جاس تالانتتاردى مۇقىم قازاققا تانىتۋ ءۇشىن قىرۋار جۇمىس اتقاردى. ءبىزدىڭ ويىمىز بەن پىكىرىمىزدى جالپى الاشقا پاش ەتە ءبىلدى.  ەلىمىزدى الەۋمەتتىك جاڭعىرتۋ ۇدەرىسىنە قاتىسۋ ءۇشىن «شاكارىم اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەت» ستۋدەنتتەرى كەڭ اۋقىمدى ۇلتتىق  جوبالاردىڭ بارشاسىنا بەلسەندى اتسالىسىپ كەلەدى. سەمەي قالاسىنىڭ مادەنيەت جانە تىلدەردى دامىتۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى باحاتوۆا مارجان امانبەردىقىزىنىڭ جانە قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ اباي وبلىستىق بولىمشەسىنىڭ توراعاسى مەرەي قارتتىڭ ءاربىر وتكىزەتىن ءىس-شاراسى ستۋدەنتتەردىڭ ادەبيەت پەن ونەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋعا قىزمەت ەتەدى دەگەندى اشىپ ايتقىم كەلەدى.

ورىنبەكوۆ ەراسىل، مۇشايراعا قاتىسۋشى:

– سىزدەردى رەسپۋبليكامىزدىڭ ءار ازاماتى ءۇشىن ايتۋلى – تاۋەلسىزدىك كۇنىمەن قۇتتىقتايمىن! ەلىمىزدىڭ جالىندى جاستارى باستارىن بايگەگە تىگىپ، بوداندىق قۇرساۋىنان شىعۋعا ۇمتىلعان قىرشىن ەرلىكتەرى بۇگىنگى تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ جارقىن ىستەرىمەن جالعاسىن تابۋدا. بوستاندىق پەن ەركىندىكتىڭ باستاۋى بولىپ تابىلاتىن وسى سالتاناتتى كۇنى سىزگە يگىلىك پەن باقىت، باق-داۋلەت، ىرىس تىلەيمىن. قازاقستاننىڭ تۇراقتى دامۋى مەن كەمەلدەنۋى جولىنداعى ەڭبەكتەرىڭىز تابىستى، بارلىق باستامالارىڭىز ءساتتى بولسىن!

تاۋەلسىزدىك – ازاپ پەن ءتوزىمنىڭ، حالىقتىڭ سان عاسىرلار بويى ەركىندىكتى اڭساعان شىدامىنىڭ ءوتۋى. قازاقستاننىڭ تاۋەلسىز، ەگەمەندى ەل بولىپ تانىلعانىنا ءۇش وندىقتان استى. تاۋەلسىزدىك سياقتى ۇلتتىق مەرەكەنى بۇگىنگى تاڭدا قازاق حالقى جۇرەگىمەن سەزىنۋى كەرەك. تاۋەلسىز ەلدىڭ ەڭ باستى تۇعىرى ول قوعامنىڭ، سول مەملەكەتتەگى جەرگىلىكتى ۇلتتىڭ رۋحى، جىگەرى، قوعامدىق ساناسى. باستى بايلىق جاي ۇلتتىق مۇددە ەمەس، ازاماتتاردىڭ مۇددەسى مەن قاجەتتىلىگى. جاڭا الەمدەگى جاڭا قازاقستاننىڭ بۇگىنگى قۇدىرەتتى كۇشتى ەل بىرلىگىندە، ۇلتتار تاتۋلىعىندا جاتىر. قازاقستان ءۇشىن  ححI عاسىر تاريحىنىڭ پاراعى پاراسات پەن پايىمعا تولى.

قازاقستان ءبىزدىڭ ورتاق ءۇيىمىز. سوندىقتان ول ۇيدە تۇرعان ءاربىر ازامات جاقسى ورتا قالىپتاستىرۋعا مىندەتتى. ءبارى دە ءوز قولىمىزدا!

راحاتبەك ەرزات، مۇشايراعا قاتىسۋشى:

– قازاقستانداعى الەۋمەتتىك جاڭعىرتۋ ۇدەرىسىنە قاتىسۋ ءۇشىن وبلىس ستۋدەنتتەرى كەڭ اۋقىمدى ءتۇرلى مەملەكەتتىك جوبالارعا بەلسەندى اتسالىسىپ كەلەدى. ايماقتىڭ ستۋدەنتتەرىنىڭ ادەبيەت پەن ونەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋعا قىزمەت ەتەتىن بارلىق جوبالاردىڭ باسى –قاسىندا  سەمەي قالاسىنىڭ مادەنيەت جانە تىلدەردى دامىتۋ ءبولىمى تۇرادى. سونىمەن قاتار قالالىق ءمۇشايرانىڭ ۇيىمداستىرىلۋى دا ستۋدەنتتەر اراسىندا ۇلكەن مانگە يە بولدى. جاستاردىڭ گۋمانيتارلىق باستاماسىن قولداۋ، سونداي-اق ستۋدەنتتەردى «رۋحاني-مادەني» العا جىلجىتۋ پروتسەسسىنە بەلسەندى قاتىستىرۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلعان بۇگىنگى ءمۇشايرا «سەمەي – رۋحاني استانا» جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ جولىنداعى جوبانىڭ قۇرامداس بولىگى بولىپ تابىلادى.

ساعيموللاەۆا ەركەجان، مۇشايراعا قاتىسۋشى:

– ەگمەندىكتىڭ ءتول پەرەزەنتى بولۋ – ءبىز ءۇشىن ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك. سول سەبەپتى سەمەي قالاسىندا ءبىلىم الىپ جاتقان ءبىز، جاستار قاي كەزدە دە قاتەلەسۋگە، جاڭىلىسۋعا حاقىمىز جوق. بار كۇش-جىگەرىمىزدى جۇمساپ، قازاق ەلىنە ادال قىزمەت ەتۋىمىز كەرەك دەگەندى جار سالا ايتامىز. تاۋەلسىزدىكتى تۇعىرلى ەتۋ جولىندا ءار اتار تاڭىمىز شۋاقتى، تاتۋلىعىمىز تۇراقتى، تاۋەلسىزدىگىمىز تۇعىرلى دا عۇمىرلى بولسىن دەپ تىلەۋ تىلەيمىز.

سەيىتقازينوۆا تولعاناي، مۇشايراعا قاتىسۋشى:

– جاستار قازاقتىڭ تاعدىر كىلتىن قولعا ۇستاعان شاعىندا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتىپ، ءوز ماماندىقتارى بويىنشا ەگەمەن ەلىمىزدىڭ ەرتەڭگى ەلەۋلى تابىستارعا جەتىپ، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ الداعى 40-50-60 جىلدىقتارىندا دا ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىمەن الەۋمەتتىك جەتىستىكتەرىنە ءوز ۇلەسىن ەسەلەپ قوساتىن بىلىكتى كادرلار بولىپ جەتىلۋىنە شىن جۇرەكتەن سەنىمدىمىن. ەگەمەندىك تاريحىن پاراقتايتىن بولساق، قاي جىلعى جاستار بولسىن، جاستىق جالىنمەن، ىستىق جۇرەكپەن، نۇرلى جىگەرمەن ءوز سالاسىنىڭ مامانى بولسا، ەلىمىز العا قاراي وركەندەپ داميتىنىنا سەنىمىم اسا زور!

سليامشايىقۇلى ميراس، مۇشايراعا قاتىسۋشى:

– ەلىمىز تۇگىل، تۇركى تىلدەس حالىقتارعا تانىمال «Abai.kz» پورتالى الىستا جاتساق تا، اباي وبلىسىنىڭ جاستارىنىڭ شىعارماشىلىعىن ەلىمىز بەن الەمگە تانىتۋدان ەش جالىققان ەمەس. سول ءۇشىن قازاق سايتتارىنىڭ باستاۋ كوزىندە تۇرعان «اباي.كز» العىسىم زور.

بۇگىنگى كۇن دەڭگەيىنەن قاراساق، قازاق جاستارىنىڭ تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەس جولىندا سىڭىرگەن ەڭبەگى وراسان زور، بىراق بۇل تاقىرىپ ءالى تولىق زەرتتەلمەي وتىر. اتاپ ايتساق، XX عاسىردىڭ 60-80-ءشى جىلدارىنداعى قازاق جاستارىنىڭ ەل تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسىن زەرتتەۋگە دەن قويعىسى كەلەدى. قازاق زيالى قاۋىمىنىڭ وتكەنى، بۇگىنى، بولاشاقتاعى ساباقتاستىعى يدەياسى ءبىز سياقتى جاس تالاپ زەرتتەۋشىلەر ءۇشىن تىڭ تاقىرىپ بولىپ تابىلادى.

تۇراربەك مەرەي، مۇشايراعا قاتىسۋشى:

– ءوز باسىم كسرو داۋىرىندەگى قازاق جاستارىنىڭ تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسى - تولىق زەرتتەلمەگەن تاقىرىپ دەپ سانايمىن. سوندىقتان دا ءبىز وسى سالادا تىڭعىلىقتى زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ، سول داۋىردەگى اتاۋلى ەسىمدەردى قازاق جۇرتىنا تانىتا بىلۋگە ءتيىسپىز. ءسوز سوڭىندا ايتارىم، تاپ وسىنداي يگى شارانى وتكىزگەن  باحاتوۆا مارجان امانبەردىقىزى باسقارىپ وتىرعان سەمەي قالاسىنىڭ مادەنيەت جانە تىلدەردى دامىتۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى  ۇيىمىنا مىڭ العىس ايتقىم كەلەدى.

ساناسىنا قۇلدىق تاڭباسى باسىلماعان اباي وبلىسىنىڭ پوەزياعا ءوز تالپىنىس بار وقۋشى جانە ستۋدەنت جاستارى سەمەي قالاسىنىڭ مادەنيەت جانە تىلدەردى دامىتۋ ءبولىمى ۇيىمداستىرعان ءمۇشايرادان زور رۋحاني قۋات پەن جىگەر الىپ قالدى.

ءتۇيىن: ۇلتتىق قاسيەتىمىز بەن ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ۇلىقتاپ، ۇلتتىق نامىسىمىزدى وياتقان، الەمگە قازاقتى ازاتتىق سۇيگىش، رۋحى بيىك، نامىسى بەرىك حالىق رەتىندە جاريالاعان تاۋەلسىزدىك كۇنى قۇتتى بولسىن!

كوك بايراعى جەلبىرەگەن، بۇگىنگىدەي ابىرويلى دا ايبىندى، بەدەلدى دە بەرەكەلى، ىنتىماعى مەن بىرلىگى جاراسقان ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى باياندى بولعاي!

ومارعاليەۆ ەرىك قايراتبەكۇلى,

اقىن، جۋرناليست

Abai.kz