رەۆانشيزممەن ۋلانعان پۋتين رەسەيمەن شەكارالاساتىن ەلدەرگە قاتىستى جاڭا ساياسي ويىندى باستادى. ول – رەسەي ازاماتتىعىن وڭدى-سولدى ۇلەستىرىپ، ارتىنان سول ازاماتتاردىڭ مۇددەسىن قورعاۋ ءۇشىن تاۋەلسىز ەلدەرگە اسكەر كىرگىزۋ ايلاسى.

تاپ وسى ايلامەن 2008 جىلى گۇرجىستاننىڭ قوس ايماعىن (ابحازيا مەن وڭتۇستىك وسەتيا) تاۋەلسىز ەل دەپ جاريالاتتى. ءتىپتى ابحازيا مەن وڭتۇستىك وسەتيانى بۇۇ مويىنداماسا دا، كەيبىر ەلدەر تانىپ، ەگەمەندىگىن مويىنداعانى دا تاريحي شىندىق.

ءيا، پۋتين «ازاماتتىق ۇلەستىرۋگە» ۇلكەن تەوريالىق دايارلىقپەن كەلدى. كسرو-نى ءتىرلىتۋدى مۇرات ەتۋىن پۋتين رف پرەزيدەنتى بولعان كۇننەن باستاپ الدىنا ماقسات ەتىپ قويدى. ول ءوزىن وسى زاماننىڭ «ءى پەترى مەن ءستالينىمىن» دەپ سانايدى. ەندى سولاردى جىپكە تىزبەكپىز.

پۋتين كسرو تۇسىندا وداقتاس رەسپۋبليكالار اراسىندا ناقتى تاڭبالانعان، ايقىندالعان شەكارا بولماعانىنا سەنىمدى. دەمەك، «كسرو ورتالىقتان باسقارىلدى. كپسس-تىڭ ءامىرى ءجۇرىپ تۇردى.  15 رەسپۋبليكا جان-جاققا بىتىراي جونەلگەندە ۇلانعايىر اۋماق، ميلليونداعان ادام تاريحي وتانىنان جىرىلىپ قالدى.

جەكە مەملەكەت بولعىلارىڭ كەلە مە؟ جو-جوق، قارسى ەمەسءپىز. بىراق قانداي جاعدايدا، قانداي تالاپپەن؟ وسىنى ەسكەرۋ كەرەك ەدى»، – دەگەن پۋتين ودان ارى: «بۇعان ساي 1992 جىلى كسرو قۇرامىنان بولىنگەن ەلدەر 1922 جىلى كسرو قۇرامىنا قانداي تەرريتوريامەن ەندى، سونىمەن شىعۋعا ءتيىستى ەدى! ولار «يەمدەنىپ» كەتكەن اۋماق تالقىلاۋدى، كەلىسسوز جۇرگىزۋدى تالاپ ەتەدى. قۇجاتتاعى تالاپ-شارت ساقتالمادى»، – دەيدى.

«نەمەن كەلدىڭدەر، سونىمەن كەتىڭدەر!» ويتكەنى، كسرو شەكپەنىنەن شىققان ەلدەردىڭ قازىرگى شەكاراسى لەگيتيمدى ەمەس»، – دەگەن ويدى پۋتين تالاي مارتە العا تارتتى.

رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين بۇكىلرەسەيلىك «سەليگەر-2014» جاستار فورۋمى كەزىندە نازارباەۆتىڭ 2005 جىلعى: «قازاقستاننىڭ، قازاقتاردىڭ ەشقاشان شەكاراسى بولماعان. قازىرگى كەزەكتەگى شەكارالاردا مەملەكەتتىلىكتىڭ بەلگىسى ەشقاشان بولماعان»، – دەگەن جانە 2011 جىلعى ايتقاندارىن: «ەش ۋاقىتتا قازاق... قازاق مەملەكەتى بولعان جوق، سەبەبى شەكاراسى بولعان جوق. تۇڭعىش رەت قازاقتىڭ شەكاراسىن شەگەلەپ، بۇۇ-عا جەتكىزدىك... ەشقاشان قازاق ءوزى تاڭداپ ءوز استاناسىن سالعان جوق...»، – دەگەنىن نەگىزگە الا وتىرىپ: «ول ەرەكشە نارسە جاسادى. ول ەشقاشان مەملەكەت بولماعان اۋماقتا مەملەكەت قۇردى. قازاقتاردا ەشقاشان مەملەكەتتىلىك بولماعان»، – دەگەنىن ءبارىمىز بىلەمىز.

سونىمەن كسرو-دان بولىنگەن رف بولەك 14 مەملەكەتتىڭ تاريحي مەملەكەتى دە بولماعان دەگەن تەزيس پەن كونتسەپتسيا ميىنا ابدەن سىڭگەن جان تۋراسىندا ءبىز تالاي مارتە جازعان بولاتىنبىز

ورتالىق ازيادا رەسەي ىقپالى السىرەپ، باتىس، تۇركيا مەن قىتاي ءوز جوسپارىن جۇزەگە اسىرىپ جاتقانى تۋرالى كوپ پىكىر ايتىلدى. الايدا قۇرلىقتىڭ وسى بولىگىندەگى ەلدەردە ىشكى نەمەسە سىرتقى فاكتورعا بايلانىستى تۋىنداعان داعدارىس كەزىندە وعان تەك رەسەي تەجەۋ بولاتىنىن ۋاقىت كورسەتىپ جاتىر.

«ۋكراينا اتتى مەملەكەت مۇلدە بولماعان، قازىرگى اتاۋىنىڭ ءوزى بۇرمالانعان دەگەن پالساپاعا سايادى. «ۋكراينا» اتاۋى كونە ورىس سوزىنەن باستاۋ الادى. «وكراينا» دەگەندى بىلدىرەدى. رەسەيدىڭ شەت ايماعى دەگەندى اڭعارتىپ تۇر. ءارحيۆتى اقتارار بولساق «ۋكراينەتس» دەپ اۋەل باستا شەكارا شەبىن كۇزەتەتىن، شەكارانى سىرت كۇشتەردەن قورعايتىن ادامداردى ايتاتىن»، – دەگەن پۋتين ودان ارى «رەسەي سىيعا تارتقان تەرريتوريا» دەگەن اۋەندى ايتۋدان جالىققان ەمەس.

يمپەريالىق وتكەنگە ورالعاندى ۇناتاتىن پۋتين: «شەكارانى سىزاردا تاريحي فاكتىلەرگە توقتالعان جوق، كسرو قۇرامىنداعى ەلدەرگە كەڭشىلىك جاساپ، قانشاما اۋماقتى سىيعا تارتا سالدى! تۋراسىن ايتقاندا رەسەيگە تيەسىلى ۇلانعايىر تەرريتوريانىڭ تۋ-تالاقايىن شىعاردى. رەسەيدى توناپ تىندى»، – دەي كەلە، «كسرو قۇرىلعان 1922-1924 جىلداردى وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، سول تۇستا كسرو كونستيتۋتسياسىنا «وداقتاس رەسپۋبليكالار وداق قۇرامىنان قالاعان ۋاقىتىندا ەمىن-ەركىن شىعا الادى» دەگەن شارت ەنىپ، ءدال وسى شارت كەيىن سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ ىدىراۋىنا تۇرتكى بولدى»، – دەپ قاتتى وكىنەدى.

«كوممۋنيستەر وسىلايشا, مەملەكەتتىڭ بۇيىرىنە بومبا ورناتتى. ول ۋاقىتى كەلگەندە جارىلدى. كپسس كۇيرەگەن تۇستا الگى شارت الدىمىزدان شىقتى. جاپپاي «تاۋەلسىزدىك پارادى» باستالدى»، – دەگەن پۋتين: «ماعان سالسا 1991 جىلدىڭ 8 جەلتوقسانىنداعى كسرو-نىڭ ساياسي ءھام حالىقارالىق سۋبەكت رەتىندە جەر بەتىنەن جوعالعانىن رەسمي حابارلاعان بەلوۆەج كەلىسىمىنە قول قويماس ەدىم»، – دەگەنىنىڭ استارىندا كوپ نارسە جاتىر.

مىنە، جان-جاعىنان جاۋ ىزدەگەن جان اقىرى كسرو قۇرۋ جولىنداعى ەكىنشى قادامىن ۋكراينامەن سوعىس ارقىلى باستادى. ول بۇل سوعىسقا رف حالقىن يدەولوگيالىق جاعىنان سەگىز جىل بويى دايىنداپ، ولاردىڭ بويىنا اشۋ-ىزانى سىڭىرە ءبىلدى. بۇكىل رەسەيلىك باق وسى باعىتتا جۇمىس ىستەدى.

ال، ورتالىق ازيانىڭ «التىن قاقپاسى» – قازاقستان ءۇشىن مۇلدەم باسقا ءتاسىل قولدانىلدى. ول ءتاسىل – «جيرينوۆشىلدىق» ەدى. ءيا، ءدال قازىر راۆانشيزممەن ۋلانعان ورىستار «كيزياكتار ءام كۋمۋزستان» ادىلەتىسىز يەلەنگەن رەسەي جەرىن قايتارىپ الۋدى باق بەتتەرىندە ءدامىل-ءدامىل كوتەرەدى.

تاپ وسى تۋراسىندا 2022 جىلى 10 قاڭتاردا اقش-تىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى ەنتوني بلينكەن CNN ارناسىنا بەرگەن سۇحباتىندا: «مەن دە سولاي ويلايمىن. بۇل پرەزيدەنت پۋتين كوزدەگەن ماقساتتىڭ ءبىرى. ول بۇرىن كەڭەس وداعىنىڭ ءبىر بولىگى بولعان ەلدەردە ءوز ىقپالىن قالپىنا كەلتىرۋدى كوزدەيدى»، – دەگەنىمەن ارتىنشا: «كسرو-نىڭ قايتا قۇرىلۋى ءتيىمسىز»، – دەپ اتاپ، «ءبىز بۇعان جول بەرمەيمىز»، دەگەندى انىق ءبىلدىردى.

The Wall Street Journal باسىلىمىندا بولتون: «ناتو ءوز ۇستانىمدارىنىڭ بەرىكتىگى ارقىلى ءپۋتيننىڭ ەكسپانتسيالىق ماقساتتارىن قول جەتپەس ەتە الادى. بىراق «ەرەجەگە نەگىزدەلگەن حالىقارالىق ءتارتىپ» تۋرالى مالىمدەمەمەنى جانە تاراپتاردى ۇستامدىلىققا شاقىرۋمەن شەكتەلسە، وندا تاريحشىلار قازاقستانداعى جاعدايدى كەڭەس وداعىنىڭ قايتا قۇرىلۋى باستالعان وقيعا رەتىندە اتاپ كورسەتەدى»، – دەيدى.

قالاي بولعاندا دا، رەسەيدىڭ پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى ىقپالى جاندانا ءتۇسىپ، باتىستاعىلار بۇنى «كسرو-نىڭ قايتا قۇرىلۋى» دەسە، ورىستار «ەۋرازيالىق وداق قۇرىلۋى» دەپ اتاي باستادى. بولتون كسرو-نىڭ قايتا قۇرىلۋىنا جول بەرمەس ءۇشىن ءپۋتيننىڭ تالاپتارىنا، اسىرەسە، ناتو-نىڭ شىعىسقا قاراي كەڭەيمەۋ بويىنشا ءوز موينىنا مىندەتتەمە الۋىنا قاتىستى تالاپتارىنا كەلىسپەۋگە شاقىرادى. ول ۋكراينانى تەز ارادا ناتو-عا مۇشە ەتۋدى ايتپاسا دا، بۇرىنعى كەڭەستىك رەسپۋبليكالارعا قاتىستى اليانس ستراتەگياسىن قايتا ويلاستىرۋ قاجەتتىگىن اتاپ كورسەتتى.

ماسكەۋ ءوز پىكىرى مەن تالاپتارىن قازاق پەن ۋكراينعا قاتىستى اشىق مالىمدەدى. ەندى بۇعان قازاق بيلىگى قالاي قارايدى بار ماسەلە سوندا.

Abai.kz