ءفاني الەمدە قانداي كورىنىس بولسا دا، پايدا بولعان سوڭ اۋەلى جارىقشاق شىعادى، سونان سوڭ، ءبولىنىپ، اقىرى مۇلدە جويىلىپ جاتادى. بۇل زاتتىق الەمدەگى جالپىعا ورتاق تابيعي زاڭدىلىق. قوعام ءومىرى زاتتىق الەمدە بولعاندىقتان، ول دا وسىلاي ءبىر تۇردەن ەكىنشى تۇرگە اۋىسىپ، ۇنەمى وزگەرىستە.

رۋحاني بولمىس - زاتتىق بولمىستىڭ شىققان كوزى، باسقارۋشىسى، جانە وتە قۋاتتى. قوعام ومىرىنە اسەر ەتەتىن دىنارالىق قايشىلىقتىڭ ىقپالى دا وتە ۇلكەن. وعان دالەلدەر كوپ. مىسالى، يسلامنىڭ سۋنيتتەر مەن شەيىتتەرگە ءبولىنىپ، اراسىندا قانشا قىرعىن سوعىس بولعانىمەن، بۇگىنگى كۇندەرگە دەيىن ءوزارا كەلىسىمگە كەلە الماي ءجۇرۋى. حريستيان ءدىنى دە وسىلاي، اۋەلى كاتوليكتەر مەن پراۆوسلاۆياعا، ۋاقىت وتە ولاردىڭ وزدەرى كوپ اعىمعا ءبولىنىپ، ءالى بىرىگە الماي ءجۇر. دىندەگى كەلىسپەۋشىلىك ءبىر حالىقتى ەكىگە بولەتىنىن رەسەي تاريحىنان بىلەمىز. ءبىرىنشى پەتر پاتشا دىنگە رەفورما جاساپ، رەفورمانى قابىلداماعانداردى جازالاپ، سىبىرگە ايداپ، اقىرى ولاردىڭ كوپشىلىگى شەت ەلگە اۋىپ كەتتى. ولار «ەسكى سەنىمدەگىلەر» (ستاروۆەرى) دەپ اتالىپ، دىندەگى وزگەرىستەردى قابىلدامادى. ەندى قابىلدامايدى دا. وسىلاي ءبىر كەزدەگى تۇتاس حالىق ەكىگە ءبولىنىپ، ەندى ەشۋاقىتتا بىرىكپەيتىن جاعدايعا جەتتى.

بۇگىنگى قازاق قوعامىنداعى ءدىني احۋالعا كوز جىبەرەتىن بولساق، بۇنداي اۋىر جاعداي بىزگە دە ءتونىپ تۇرعان ءتارىزدى. ەلىمىزدە ءتۇرلى اعىمدار پايدا بولىپ، ولاردىڭ اراسىندا قايشىلىقتار كۇشەيە باستادى. بۇل، ارينە، ەلىمىز ءۇشىن وتە قاۋىپتى جاعداي. بۇل قايشىلىقتاردىڭ اراسىنداعى ەڭ قاۋىپتىسى – دىنارالىق قايشىلىقتار. سەبەبى، ءدىن ادامنىڭ ىشكى بولمىسىنا، ياعني ءتۇپ قازىعىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى.

قازاقستاندا «ءداستۇرلى يسلام» مەن ۋاحابيتتىك-سالافيتتىك اعىمدار اراسىنداعى داۋ ءورىس الا باستادى. بۇل داۋدىڭ ورشىگەنى سونشالىقتى، ءتىپتى دىنگە قاتىسى جوق قوعام، ونەر قايراتكەرلەرى، زاڭگەرلەر، عالىمدار ارالاسىپ، ءتيىستى مەملەكەتتىك مەكەمەلەردەن «جات ءدىني اعىمداردى اۋىزدىقتاۋ» تالابى قويىلا باستادى. «شاش ال دەسە، باس الاتىن» ادەتىمىز بويىنشا بۇل تالاپ ەلىمىزدەگى دەموكراتيالىق قوزعالىسقا عانا ەمەس، ەندى عانا قولعا الىنىپ جاتقان رۋحاني جەتىلۋىمىزدە دە ۇلكەن قيانات بولماق. كەزىندە شەشىمىن تاپپاسا، ءدىن ارالاسقان تارتىستىڭ زاردابى ۇلكەن بولاتىندىقتان، حالقىمىزعا كەلەشەكتە ەشكىم بولجاي المايتىن ۇلكەن زارداپ اكەلۋى مۇمكىن.

بۇل تارتىس، ەكىنشى جاعىنان العاندا، حالىقتىڭ رۋحاني ويانا باستاعانىن كورسەتەدى. ينتەرنەت جۇيەسىنىڭ جەتىلۋى بۇرىنعى ءتۇرلى شەكتەۋلەردەن، تسەنزۋرادان ارىلتىپ، ەندى اركىمنىڭ ءوز ويىن ەركىن ايتۋعا مۇمكىندىك بەردى. وسىلاي وي جۇيەلەردىڭ سانالۋاندىعى تۋىپ، قوعامدىق جەلىدە قىزۋ پىكىر تالاسى بولىپ جاتىر. ارينە، بۇل وتە قۋانارلىق جاعداي. پىكىرتالاس ادامنىڭ ويىن وياتىپ، جەتىلۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. حالىق وسىلاي وي جۇيەسى كەڭىپ، بۇرىنعى فاناتيزمنەن ارىلۋ ارقىلى وركەنيەتتىڭ تۋرا جولىنا شىعۋعا مۇمكىندىك الدى. بىراق، قانداي پىكىرتالاس بولماسىن، ول بەلگىلى ءبىر ءبىلىم اياسىندا بولۋى كەرەك.

ءدىن ماسەلەسىنە ارالاسپاۋ – حالىقتىڭ رۋحاني جەتىلۋىنە ارالاسپاۋ دەگەندى بىلدىرمەيدى، ارينە. مەملەكەتتىڭ مىندەتى – ءدىندى حالىق مۇددەسىنە دۇرىس پايدالانا ءبىلۋ. ول ءۇشىن ءدىننىڭ نە ەكەنىن، ونىڭ نەگىزگى ماقساتىن ءتۇسىنىپ الۋىمىز كەرەك. قازىرگى زاماندا ءدىننىڭ تۇپكى ءمانى ۇمىتىلىپ، قاسيەتتى جازبالار وزدەرىنىڭ العاشقى ماعىنالارىنان ايىرىلىپ، كەيدە وعان كەرى ماعىنا قابىلدانىپ، قاراپايىم ادامنىڭ ميىنا ۋ بولىپ جايىلىپ، شاتاستىرىپ ءجۇر. وسىلاي، شاكارىم اتامىز سوزىمەن ايتقاندا «جامان ءتاپسىر جايىلىپ جەر جۇزىنە، ءدىن دەسە تۇرا قاشتى ەستى ازامات» زامانى تۋىپ وتىر. قوعامداعى مۇنداي جاعداي ءدىندى ءتۇرلى ساياسي مۇددەلەر ءۇشىن وڭاي پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

رۋحاني  ءبىلىم بولماعان جەردە ءتان قۇمارى جان قۇمارىن جەڭىپ، ناتيجەسى تەرىس بولۋى مۇمكىن. سوندىقتان، بۇگىنگى پىكىرتالاسقا دا رۋحاني تىرەك كەرەك. ول تىرەكتى حاكىم اباي قالدىرعان رۋحاني بىلىمنەن تابا الامىز.

ءدىننىڭ بۇرمالانۋ سەبەپتەرى. ءدىن جوعارى الەمدەردەن بەرىلەتىن بولعاندىقتان، ولاردىڭ كەمشىلىكتەرى جوق. بىراق، ادامداردىڭ ونى قابىلداۋ دەڭگەيىنە بايلانىستى كەزىندە دىندەر وزدەرىنىڭ العاشقى مانىنەن ايرىلىپ، ولاردىڭ اراسىندا ءتۇرلى قايشىلىقتار تۋادى. ول قايشىلىقتاردى دۇرىس ءتۇسىنىپ، دەر كەزىندە شەشۋ ءۇشىن اۋەلى ءدىننىڭ نە ەكەنىن، ونىڭ بۇرمالانۋ سەبەبىن ءبىلۋىمىز كەرەك. اباي ءوزىنىڭ «اللانىڭ ءوزى دە راس، ءسوزى دە راس» ولەڭىندە جانە وتىز سەگىزىنشى سوزىندە تەولوگيانىڭ بۇل نەگىزدەرىن بەرىپ، ءتۇسىندىرىپ كەتكەن. سوندىقتان، بۇل ماڭىزدى ماسەلەنىڭ بايىبىنا بارۋ ءۇشىن اباي ءىلىمى بويىنشا ءدىننىڭ تۇپكى ءمانىن انىقتاي تۇسەيىك.

دانىشپان اباي ادامنىڭ ماقساتى «ءتۇپ يەگە قايتۋ»، ونىڭ جولى «ءۇش ءسۇيۋ» دەيدى. ول ءۇش ءسۇيۋ – اللانىڭ سەنى ءسۇيۋى، سەنىڭ اللانى ءسۇيۋىڭ جانە ادامزاتتى ءسۇيۋىڭ. بۇل ءۇش ءسۇيۋدى «ءدىن دە وسى، شىن ويلاساڭ، تاعات تا وسى» دەپ ءدىننىڭ العاشقى ءمانىن كورسەتىپ، ءتۇپ يەگە قايتۋ جولى رەتىندە بەرەدى. ياعني، ءدىن – قۇدايعا قايتۋ جولى. «يسلام» اراب تىلىندە «بەرىلۋ»، ال «رەليگيا» – لاتىن تىلىندە «بايلانىستى قالپىنا كەلتىرۋ» دەگەن ماعىناسى دا ءدىننىڭ نەگىزگى ماقساتى ادامدى ءتۇپ يەگە قايتارۋ ەكەنىن بىلدىرەدى. دىندە باسقا ماقسات جوق. ونى باسقا ماقساتقا پايدالانۋ مۇسىلمانشا ايتقاندا «كۇپىرلىك»، اللاعا قارسى ارەكەت. ەندەشە ءبىز نەگە ءدىندى باسقا ماقساتقا پايدالانۋعا ۇمتىلامىز؟

ءدىندى بۇرمالاپ، باسقا ماقساتقا پايدالانۋدىڭ ەكى سەبەبى بار.

ءبىرىنشى سەبەبى – بىلمەستىك، ياعني رۋحاني ساۋاتسىزدىق. سوندىقتان ولاردىڭ ساۋاتسىزدىعىن اشۋ ءۇشىن اباي ءدىننىڭ نەگىزگى ماعىناسىن بەرەدى. ءدىننىڭ نەگىزگى ماعىناسى – ءۇش ءسۇيۋ. ءۇش ءسۇيۋدى «يماني گۇل» دەپ اتاپ، ونى يماننىڭ نەگىزگى ماقساتى ەكەنىن بىلدىرەدى. يمان دەگەنىمىز – اللاعا سەنىم جانە وعان جەتۋ جولى. ادامنىڭ رۋحاني جەتىلۋ دەڭگەيى ونىڭ يمان دەڭگەيىمەن انىقتالادى. يماننىڭ ماقساتى – ادامدى ءتۇپ يەگە قايتارۋ. يمان ءوسىپ، گۇلدەپ، يماني گۇلگە، ياعني ماحابباتقا اينالادى. بۇل – ءدىننىڭ ىشكى ءمانى، سوندىقتان ماڭگىلىكتى وزگەرمەيدى، بارلىق ءدىني اعىمدار مەن كونفەسسيالارعا ورتاق. ءتۇپ يە بارلىق ادامزاتقا ورتاق بولعاندىقتان، وعان دەگەن يمان دا بارشاعا ورتاق.

يماندى ساقتاپ، ءارى قاراي ءوسىرۋ ءۇشىن يمان پارىزدارى مەن عيبادات تۇرلەرى بەرىلەدى. بۇلار ءدىننىڭ سىرتقى كورىنىسى، ءمانىسى. ولار وزگەرگىش جانە بارشاعا ورتاق ەمەس – ءاربىر ءدىني اعىمنىڭ وزىندىك عيبادات تۇرلەرى، جانە باسقا دا ەرەكشەلىكتەرى بار. ءبىر ءدىني اعىمنىڭ عيبادات تۇرلەرى ەكىنشىلەرمەن سايكەس كەلمەۋى مۇمكىن. بىراق ماقسات ورتاق. ول ماقسات – يماندى ءوسىرۋ ارقىلى ءۇش سۇيۋگە جەتىپ، ءتۇپ يەگە قايتۋ.

ەكىنشى سەبەبى – ءناپسى. ءدىننىڭ نەگىزگى ماقساتىن ۇمىتتىراتىن باستى سەبەپ – ءناپسى. ءناپسىنىڭ ىقپالى تۋرالى دانىشپان اباي «وسىلاردى بۇزاتىن جانە ءۇش ءىس بار: پايدا، ماقتان، اۋەسقوي – ونان شوشى» – دەپ كورسەتەدى. پايدا – دۇنيە قۋىپ كەتۋ; ماقتان – جالعان ەگونىڭ اسەرىمەن كوكىرەك كوتەرۋ; اۋەسقوي – ءومىردىڭ جىلتىراعىنا ەلىگىپ، ۋاقىتتى پايداسىز وتكىزۋ. بۇلاردىڭ بارلىعى ءناپسىنىڭ ىقپالى. نە سەبەپتەن ءبىز بۇلاردان شوشۋىمىز كەرەك؟ سەبەبى، بۇلار ادامدى ناپسىگە بايلايتىن ءفاني الەمنىڭ قاسيەتتەرى. ءدىن ءفاني الەم ماسەلەلەرىن شەشۋگە ارنالماعان. ءدىن اللاعا جول بولعاندىقتان، ونى تەك قانا سول ءوزىنىڭ ماقساتى ءۇشىن عانا پايدالانۋ كەرەك. اللاعا جول – رۋحاني جول. ەندەشە ءدىننىڭ دە بولمىسى تولىق رۋحاني. ءدىننىڭ وسى نەگىزگى ماقساتى ۇمىتىلىپ، ونى بۇل ءفاني الەم ءۇشىن پايدالانسا، سول كەزدە قوعامدا قايشىلىقتار پايدا بولا باستايدى. مىسالى، مەشىتتەگى مولدالار جاماعاتتان تۇسكەن اقشانى ءوز پايداسىنا قولدانىپ وزىنە ماشينا، ءۇي ساتىپ الۋعا، نەمەسە كەلەتىن ادامداردىڭ سانىن مولايتۋ ءۇشىن ولارعا جەڭىلدىك جاساماق ويمەن ءدىننىڭ كەيبىر شارتتارىن وزگەرتۋى مۇمكىن. بۇلاردىڭ بارلىعى اباي كورسەتكەن ءفاني ءومىردىڭ قۇمارلىقتارى. اباي «پايدا، ماقتان، اۋەسقوي – ونان شوشى» دەپ ولاردى انىق كورسەتىپ وتىر. وسىلاي ءدىني قاعيدالاردى بۇزۋعا جول بەرىلەدى. كوپشىلىك قاۋىم ءدىننىڭ نەگىزگى ءمانىن تۇسىنبەيدى. بۇل تۋرال شاكارىم دە، اباي دا ەسكەرتەدى. بۇل ءۇش ءىس ادامنىڭ جۇرەگىن بىلعاپ، يماندى السىرەتەدى. السىرەگەن يماندى ءناپسى وڭاي جەڭىپ، جان رۋحاني جەتىلۋ ەمەس، كەرىسىنشە، قۇلدىراۋ جولىنا تۇسەدى. ءدىندى اللاعا قايتۋ ءۇشىن ەمەس، ءوز پايداسى، اتاق-داڭقىن ءوسىرۋ، نەمەسە ءناپسىنىڭ قىزىعىنا بەرىلۋ وسىدان باستالادى. كوڭىل ءدىننىڭ ىشكى ماعىناسىنان ونىڭ سىرتقى كورىنىسىنە اۋاتىن بولادى. وسىلاي ءدىننىڭ ىشكى ءمانى ۇمىتىلىپ، ونىڭ سىرتقى سىمباتى، عيباداتى عانا قالادى. وتىز سەگىزىنشى سوزىندە اباي ءدىننىڭ ىشكى سىرى مەن سىرتقى سىمباتىن ايىرۋدىڭ ماڭىزىن بىلاي دەپ ەسكەرتەدى.

ءسىزدىڭ باتينىڭىز ء(ىشىڭىزدىڭ) تازا بولماعى اۋەلى يمان بولىپ، بۇل زاھير (سىرتقى) عيباداتىڭىز يماندى بولعان سوڭ عانا، پارىز بولعان، ءسىزدىڭ زاھيرىڭىزداعى عيبادات – باتينىڭىزداعى يماننىڭ كولەڭكەسى، ءھام سول يماننىڭ نۇرلانىپ تۇرماعىنا كورىك ءۇشىن بۇيىرىلعان. ونىڭ ءۇشىن عۇلامالار يمان ەكەۋ ەمەس، بىرەۋ، بىراق ىزگى تاعاتپەنەن (عيباداتپەنەن) نۇرلانادى، تاعات جوق بولسا، كۇڭگىرتتەنەدى، بالكي، ءسونۋ ءحاۋپى دە بار دەگەن. ەگەر ناداندار ول عيباداتتىڭ ىشكى سىرىن ەسكەرمەي قىلسا، سونى قىلىپ ءجۇرىپ، يمانى سونەر دەگەن. مەنىڭ ءحاۋپىم بار، ولار حاس (ناعىز) وسى عيبادات ەكەن، قۇدانىڭ بىزگە بۇيىرعانى، ءبىز وسىنى قىلساق، مۇسىلماندىق كامىل بولادى دەپ ويلايدى. ول عيبادات كۇزەتشىسى ەدى. ءجا، كۇزەتشى كۇزەتكەن نارسەنىڭ اماندىعىن ويلاماي، ءبىر عانا وياۋ تۇرماعىن قاسد (مىندەت) قىلسا، ول نە كۇزەت؟ كۇزەتكەن نارسەسى قايدا كەتەدى؟ ماقسات كۇزەتىلگەن نارسەنىڭ اماندىعى، تازالىعى ەمەس پە؟.

ابايدىڭ وسى سوزدەرىنەن بۇگىنگى ءدىني قايشىلىقتاردىڭ سەبەبىن كورەمىز. ءدىننىڭ سىرتقى كورىنىسى عيبادات تۇرلەرى تەك قانا ونىڭ ىشكى ءمانىن يماندى ساقتاپ، ءوسىرۋ ءۇشىن ارنالعان كۇزەتشى ءتارىزدى ەكەنىن ۇمىتقان كەزدەن باستاپ قايشىلىقتار باستالادى. عيبادات -- يماندى سوندىرمەي، ونى ءوسىرۋ ءۇشىن پايدالاناتىن ءادىس، قۇرال. عيبادات بارىسىندا اللا تاعالا بەرگەن دەنەنى، تابيعاتتىڭ بارلىق كورىنىستەرىن قۇلشىلىق جولىندا پايدالانىپ، يماندى نۇرلاندىرۋعا بولادى. عيبادات تۇرلەرى كوپ ەكەنى بەلگىلى. ءدىننىڭ ماقساتى، ياعني ىشكى ءمانى ماڭگىلىكتى، بارشاعا ورتاق، ال سىرتقى ءمانىسى بولىپ تابىلاتىن عيبادان تۇرلەرى وزگەرگىش، ۋاقىتشا.

ءدىننىڭ تۇپكى ءمانىن حالىق نەگە بىلمەيدى؟ بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن ابايدىڭ بىلاي دەگەن سوزدەرىنەن تابۋعا بولادى:

باس جوعارى جارالعان، مويىن تومەن،
قاراشى، دەنە بىتكەن رەتىمەنەن.
ءىستىڭ باسى – رەتىن تانىماقتىق،
يمان بىلمەس تاعاتتى قابىل دەمەن.

يمامدار عيباداتتان ءسوز قوزعاعان،
ءحۇسنيزان مەن يماندى ءبىلدى ويلاعان.
يماننىڭ تازالىعىن جاقسى ۇقتىرماي،
سىرتىن قانشا جۋسا دا، ءىشى وڭباعان.

ادام دەنەسىنىڭ وسىنداي كەلىسىمدى بولۋى جاراتۋشىنىڭ حيكمەتى. ونىڭ حيكمەتىن ءتۇسىنىپ، سەزىنەتىن بولساق، يمانىمىز وسەدى. اباي «ءىستىڭ باسى – رەتىن تانىماقتىق» دەيدى. بۇل قانداي ىسكە كىرىسپەي تۇرىپ ونىڭ رەتىن تانىپ ال دەگەن ءسوز. سوندىقتان، اۋەلى بولمىستىڭ ۇيلەسىمدى جانە مىنسىزدىگىن ءبىلىپ الۋ كەرەك. ەندەشە، رۋحاني جولدىڭ باسى بولىپ تابىلاتىن ءدىننىڭ تۇپكى ءمانىن ءبىلۋ كەرەك. بۇل رۋحاني ءبىلىم. رۋحاني جولدا تاعاتتى قالاي، نە ءۇشىن جاسايتىنىن جانە ونىڭ نەنى بىلدىرەتىنىن انىقتاپ الۋ كەرەك. اباي ءوزىنىڭ وتىز سەگىزىنشى سوزىندە وسىنىڭ بارلىعىن بەرگەن. ءبىلىمسىز جاسالعان، ياعني تۇسىنبەي جاسالعان تاعات تەك قانا ريتۋال، ءراسىم رەتىندە بولىپ، قابىل بولمايدى. ونداي تاعاتتىڭ پايداسى شامالى. وسىنىڭ بارلىعىن ءتۇسىندىرىپ، ۇقتىراتىن يمامدار. وكىنىشكە قاراي، ولار عيباداتتان ءسوز قوزعاپ، ءحۇسنيزان (جاقسى وي) مەن يماندى ءبىلدىرۋدى ويلاسا دا، يماننىڭ تازالىعىن جاقسى ۇقتىرا الماعان، سەبەبى ولاردىڭ وزدەرىندە يماننىڭ تازالىعى جوق. ءفاني الەمنىڭ تالابىنان ارىلا الماي، ءناپسىنىڭ ىقپالىندا جۇرگەن ءدىني ادامدار ءدىننىڭ ىشكى، جانە تۇپكى ءمانىن قابىلداپ، تۇسىندىرە المايدى. دىنارالىق قاقتىعىستىڭ تولاستاۋى ءۇشىن حالىققا ءدىننىڭ ىشكى ءمانىن دۇرىس تۇسىندىرە ءبىلۋ كەرەك. بۇكىل بولمىستى جاراتۋشى بارلىق دىندەرگە ورتاق ەكەنىن، ءدىننىڭ نەگىزگى ماقساتى يماندى ءوسىرىپ ءتۇپ يەگە قايتۋ ەكەنىن تۇسىنگەن ادام ەشۋاقىتتا رۋحاني جولدى ءبىر-بىرىنەن ءبولىپ، الاستامايدى. حالىققا مەكتەپ قابىرعاسىنان باستاپ رۋحاني ءبىلىم بەرۋ كەرەك.

اللاعا تەك قانا، ابايدىڭ ءوز سوزىمەن ايتقاندا، ىستىق قايرات، جىلى جۇرەك، نۇرلى اقىلمەن جەتۋگە بولادى.

اللا ءىشىڭدى ايتقىزباي بىلەدى ويلا،
پەندەسىنە قاستىقپەن كىنا قويما.
راسپەنەن تالاسپا ءمۇ’مين بولساڭ،
ويلا، ايتتىم: «ادامدىق اتىن جويما!»

ابايدىڭ بۇل «اللانىڭ ءوزى دە راس، ءسوزى دە راس» ولەڭى ونىڭ بۇكىل شىعارمالارىنىڭ كۆينتەسسەنتسياسى، ياعني نەگىزگى ءمانى ءتارىزدى. بۇل ولەڭىندە ول بولمىس سىرلارى، ونىمەن ۇيلەسىمدى ءومىر، ادام ءومىرىنىڭ ماقساتى،  بۇكىل بولمىستىڭ نەگىزىن قىسقاشا، تەزيستى تۇردە بەرگەن. ال وسى سوڭعى ءتورت جولى – بۇل ولەڭنىڭ قورىتىندىسى. قورىتىندى بولعاندىقتان، ونىڭ ماڭىزى دا ۇلكەن. بۇل ماڭىزدى جولدارعا باسا كوڭىل اۋدارايىق.

ادام دا اللانىڭ جاراتقانى، ونىڭ پەندەسى. ونىڭ «پەندەسىنە قاستىقپەن كىنا قويما». ءىستىڭ ءمان-مانىسىنە بارماي پەندەسىنە قاستىق قىلۋعا بولمايدى. ونداي ادامدار بولمىس زاڭدىلىعى بويىنشا كەزىندە وزدەرىنىڭ سوعان سايكەس قارىمىن الادى. باسقاعا كىنا قويۋ بىلمەستىكتەن، تۇسىنبەگەندىكتەن شىعۋى مۇمكىن. بۇل – ناداندىقتان بەلگىسى. ناداندىق كەشىرىلمەيدى. نە بولماسا بارلىعىن تۇسىنە تۇرا، قاستىقپەن كىنا قويۋعا بولادى. بۇل – يمانسىزدىق بەلگىسى. يمانسىزدىق ناداندىقتان دا جامان كۇنا، سوندىقتان ونىڭ سالدارى دا جامان.

ابايدىڭ جازعاندارىنىڭ بارلىعى اقيقات-راس. سوندىقتان «راسپەنەن تالاسپا ءمۇ’مين بولساڭ» دەيدى اباي. بۇل ارادا «ءمۇ’مين بولساڭ»  دەگەن ءسوز «يماندى بولساڭ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. اقيقات اللادان شىعادى. يماندى ادام بۇل اقيقاتقا تالاسپاي، وعان تولىق سەنەدى. ەگەر سەنبەسە، وندا ول مۇسىلمان ەمەس. ادام دەڭگەيى يماندىلىقتان باستالادى. اباي ودان تومەنگىلەردى «جارىم ادامدار»، نە بولماسا «اقىل دا جوق، مي دا جوق. دالاداعى اڭدارسىڭ» دەپ اڭمەن تەڭەيدى. سوندىقتان راسپەنەن تالاساتىندارعا «ويلا، ايتتىم: «ادامدىق اتىن جويما!» دەپ، ەگەر راسپەنەن تالاساتىن بولساڭ، وندا ادامدىق اتىن جوياسىڭ، «ادام» دەڭگەيىنەن «جارىم ادام» دەڭگەيىنە تۇسەسىڭ دەگەندەي بولادى.

سونىمەن، بۇگىنگى رۋحاني مەشەۋلىكتەن ارىلۋ ءۇشىن اباي مۇراسىن يگەرە ءبىلۋىمىز كەرەك. ول بۇكىل بولمىستىڭ، ونىڭ ىشىندە ادامزات ءومىرىنىڭ ماقساتى جانە وعان جەتۋ جولىن تولىعىمەن كورسەتىپ بەرگە. بۇل اباي مۇراسىنداعى رۋحاني جەتىلۋدىڭ نەگىزگى باعىت-باعدارلاماسى.

دوسىم وماروۆ،

ابايتانۋشى، تەولوگ

Abai.kz