بۇرىنىراقتا ارىندى بولىپ كورىنگەن قازعارىش باسشىسى، قازاقتان شىققان ەكىنشى عارىشكەر تالعات مۇساباەۆتى قازاق قوعامى سوڭعى كەزدە گەپتيل ماسەلەسىنە قاتىستى كوبىرەك ايىپتايتىنى راس. عارىشكەر-باسشى جۋىردا «كاراۆان» گازەتىنە سۇحبات بەرىپتى.
بايقوڭىردىڭ پارادوكسى
– وتاندىق عارىش سالاسىندا نە بار، نە بولماق؟
– بارىنان بولارى كوپ،ارينە. عارىشتىق جۇيە، تەلە، راديو، ينتەرنەت، موبيلدىك بايلانىستى قامتيتىن جەرسەرىكتىك تەلەبايلانىس جۇيەسى بولادى. بۇعان جەربەتىلىك ينفراقۇرىلىمعا قاجەتتى جەردى اراقاشىقتان شاتىرلاپ قامتۋ (زونديروۆانيە) شارۋاسى دا كىرەدى. بۇلارمەن تەك قانا جوعارى بىلىكتى ماماندار اينالىسا الادى. ولاردى قايدان شاقىرمادىم دەسەڭشى! قازاقستانداعى اۋە مەن عارىش تەرميندەرىن بىلەتىندەردى دە، سوسىن رەسەيدەگى قازاقستاندىق ارنايى جوو بىتىرگەندەردى دە، شەتەلدىك مامانداردى دا شاقىردىم.
«پروتون» بىزگە دوس، بىراق اسا قىمبات
– استاناداعى سول جاعالاۋدا عارىش قالاشىعى سالىنىپ جاتقان كورىنەدى عوي؟..

بۇرىنىراقتا ارىندى بولىپ كورىنگەن قازعارىش باسشىسى، قازاقتان شىققان ەكىنشى عارىشكەر تالعات مۇساباەۆتى قازاق قوعامى سوڭعى كەزدە گەپتيل ماسەلەسىنە قاتىستى كوبىرەك ايىپتايتىنى راس. عارىشكەر-باسشى جۋىردا «كاراۆان» گازەتىنە سۇحبات بەرىپتى.
بايقوڭىردىڭ پارادوكسى
– وتاندىق عارىش سالاسىندا نە بار، نە بولماق؟
– بارىنان بولارى كوپ،ارينە. عارىشتىق جۇيە، تەلە، راديو، ينتەرنەت، موبيلدىك بايلانىستى قامتيتىن جەرسەرىكتىك تەلەبايلانىس جۇيەسى بولادى. بۇعان جەربەتىلىك ينفراقۇرىلىمعا قاجەتتى جەردى اراقاشىقتان شاتىرلاپ قامتۋ (زونديروۆانيە) شارۋاسى دا كىرەدى. بۇلارمەن تەك قانا جوعارى بىلىكتى ماماندار اينالىسا الادى. ولاردى قايدان شاقىرمادىم دەسەڭشى! قازاقستانداعى اۋە مەن عارىش تەرميندەرىن بىلەتىندەردى دە، سوسىن رەسەيدەگى قازاقستاندىق ارنايى جوو بىتىرگەندەردى دە، شەتەلدىك مامانداردى دا شاقىردىم.
«پروتون» بىزگە دوس، بىراق اسا قىمبات
– استاناداعى سول جاعالاۋدا عارىش قالاشىعى سالىنىپ جاتقان كورىنەدى عوي؟..
– ۇكىمەت ۇلتتىق عارىش ورتالىعىنا 30 گەكتار جەر ءبولدى.ول جەردە قۇراۋ-سىناۋ كەشەنى مەن بارلىق جەربەتىلىك ينفراقۇرىلىم، جەردى اراقاشىقتان شاتىرلاۋ (زوندتاۋ) جۇيەسى ورنالاسپاق. اسا ءدال جەرسەرىكتىك كەزگىن (ناۆيگاتسيا) جۇيەسى ىسكە كىرىسپەك. ول ماڭدا عارىشتىق باسقارمانىڭ دا عيماراتى ورىن تەبەدى. ال، جۋرناليست ارىپتەستەرىمىزدىڭ جازۋىنا سەنسەك، ءبىز حالىقتىڭ قارجىسىن جەلگە شاشىپ، ەشتەڭە تىندىرىپ جاتپاعاندايمىز. مەن وسى تاقتا وتىرىپ، عارىشتان گورى دەنساۋلىعىمدى كوبىرەك قۇرتىپ ءجۇرمىن.ويتكەنى، ۇلتتىق مۇددەنى عانا قورعاۋمەن ەمەس، ۋرا-پاتريوتتارعا دا ءار قادامىڭدى ايتىپ ءتۇسىندىرىپ وتىرۋعا تۋرا كەلەدى. جەكە باسىما ەشتەڭە كەرەك ەمەس: مەندە اتاق تا، زەينەتاقى دا، پرەزيدەنت بەرگەن الماتىداعى ءۇي دە بار...
– ەلدە «پروتون-م» زىمىرانتاسىعىشىن ۇشىرعان سوڭ انتيرەسەيلىك كوڭىلكۇي كۇشەيدى. بۇعان قاتىستى نە ايتاسىز؟
– ول بايبالام سالۋعا تۇرمايتىن نارسە. قىزىلوردا وبلىسىندا ءبىر ەمەس بەس ساتىلىق ۋسىزداندىرۋ ءجۇردى جانە دە جۇرتشىلىق ءۇشىن زاردابى جوق دەۋگە بولادى. بايقوڭىردان «پروتوندى» ۇشىرماۋعا اۋەلى ءوزىم قارسى بولعام: سول ءۇشىن بىلتىرعى جەلتوقساندا داۋعا دا قالدىق: رەسەي ءسىم-ءى ءتىپتى نوتا جىبەردى! ال مەنى ءوز وتانىمدا «رەسەيگە ساتىلدى» دەپ شىقتى. مەن «پروتوننىڭ» ۇشىرىلۋىنا قارسى اداممىن! بىراق ماسەلەنىڭ كاسىپتىك جاعىنان شەشىلۋىن جاقتايمىن. عارىشقا ساپار شەگىپ ۇرماسا، رەسەيگە بايقوڭىردىڭ ەشبىر كەرەگى جوقتىعىن ۇعۋىمىز كەرەك. ولار تاستايدى دا كەتەدى، سوسىن ءبىز شولدالامەن قالامىز دا قويامىز!
«قىرسىزدىعىمىزدىڭ ەسكەرتكىشى – 2 ملرد. دوللار»
– زىمىران-عارىشتىق «بايتەرەك» كەشەنى ەندى ۋكراينادا جاسالاتىن «زەنيت» دەگەن زىمىرانتاسىعىشقا تابان تىرەمەك دەگەندى ايتۋدا، راس پا؟
–2004 جىلعى كەلىسىم بويىنشا «بايتەرەكتى» «انگارانىڭ» بازاسىندا قۇرۋ كوزدەلگەن. بىراق ايتۋلى «پروتوندى»، باسقا دا گەپتيلدىك وتىندى الماستىراتىن باسقا زىمىرانتاسىعىشتاردىڭ مەرزىمى كورسەتىلمەگەن. ال وسى ارادا «بايتەرەكتىڭ» قۇنى جەتى ەسەگە قىمباتتاپ كەتتى! 232 ميلليون دوللاردان – 2 ميللياردقا جەتتى!
2011 جىلى بىزبەن كەلىسپەستەن رەسەي الدى دا «ۆوستوچنىي» عارىشايلاعىنان ءدال وسىنداي كەشەن سالۋدى جوسپارلادى. ەندى «انگارا» بولسا، تەك قانا اۋەلى رەسەي ايلاعىنان ۇشادى. ال ءبىز قىرسىزدىعىمىزدىڭ ەسكەرتكىشى رەتىندە 2 ميللياردتىق ەسكەرتكىشپەن قالامىز. سودان 2012 جىلى 10 قازاندا ماسكەۋدە مەملەكەت باسشىلارى «زەنيت» زىمىرانتاسىعىش بازاسىندا «بايتەرەكتى» سالۋدى تاپسىردى.
بەيشتاتتىق جاعدايلار
– سىزگە قايدا ىستەگەن قولايلى: عارىشتا ما، جەردە مە؟

– عارىشتى اسا كۇردەلى،بىراق وندا باسقا تالاپ بار: مەنى كوپكە دەيىن عارىشقا ۇشىرمادى، ول ۇزاق جىلعى جاتتىعۋعا ۇلاستى. ال جەردە ءتىپتى باسقا ۇعىمدارمەن، ءوزىڭنىڭ نە ىستەپ جۇرگەنىڭمەن بەتپە بەت كەلۋگە تۋرا كەلەدى.
– عارىشقا ساپارلارىڭىز تۋرالى كىتاپ جازاسىز با؟
– قايدان جازايىن، كازىرگى جۇمىسقا زورعا ۇلگەرىپ ءجۇرمىن. ەلتسيننىڭ كومەكشىسى باتۋرين، مەنىڭ عارىشقا اپارعان سەرىكتەسىم، ماعان: «سەنىڭ عارىشتاعى بەيشتاتتىق جايتتارىڭ ون عارىشكەرگە جەتەدى! ساعان رومان جازۋ كەرەك!» - دەپ ەدى...
– بۇگىن، وكىنىشتىسى سول، عارىشكەر بولۋدى اڭسايتىن بالانى كەزدەستىرۋ قيىن.
– كازىرگى بالالار الپاۋىت بولۋدى اڭسايدى! جاستار قايدان ءتالىم الۋدا؟ نە وقيدى؟ بىزدە كازىر ۇلى نارسەگە جەتۋ، وتاندى ايگىلەۋ دەگەن ۇمتىلىستار جويىلىپ كەتتى...
– قالاي ويلايسىز، قازاقستاندىق كەلەسى عارىش ساپارى نە ءۇشىن جۇزەگە اسپاق؟
– ول وتە كۇردەلى ماسەلە. ءبىر قازاقتى عارىشقا جىبەرۋ جەتكىلىكسىز: اۋەلى ماقسات ماڭىزدى، ول ساپار نە ءۇشىن كەرەك؟ ەگەر دە بىزگە بۇل ماسەلەنى شەشۋ وڭدى بولسا، كەلەشەك عارىش ساپارى تەك قانا ەلدىڭ ساياسي ءيميدجىن كوتەرۋ عانا ەمەس، ەلدى ىرگەلى ءارى قولدانبالى ماقساتتارعا الەمدىك دەڭگەيدە دامىتۋعا ارنالۋى كەرەك.
«ماعان ءماندى، رۋحاني فيلمدەر ۇنايدى»
– عارىشتىق كاسىپورىننىڭ ءبىرى – «عارىش ساپارى» باسشىسىن قارجى ساقشىلارى ۇستادى. سالاعا بۇل قانشالىقتى رۋحاني زالال كەلتىردى؟
– بۇل ماسقارا وقيعا. اقشا بار جەردە، جەمقورلىققا ورىن تابىلادى. بۇل قوعامنىڭ ايناداعى بەينەسى عوي. سوت قانا «ءى»-ءنىڭ باسىن تۇرتەتىنى انىق. ارينە، بۇل سالاعا جۇققان ايعىز.ول مامان رەتىندە جامان ەمەس ەدى. ەندى ونداي مامان دا جوق.
– عارىش تۋرالى فيلم قارايسىز با؟ «گراۆيتاتسيا» فيلمىندە اكتريسا ساندرا باللوك قولدى ءبىر سىلتەپ حالىقارالىق عارىشتىق جۇيەنى (حعج) بىت-شىت قىلادى...
– ونى قاراعان جوقپىن. تەك قانا شۆارتسەنەگگەردى مويىندايمىن.جالپى شەتەلدىك فيلمگە قۇمارتۋدى قولدامايمىن: ولار نەگىزىنەن فيلم-الداۋىشتار، مىيۇرعىشتار عانا. ماعان ءماندى، رۋحاني فيلمدەر ۇنايدى.
– نەنى ارماندايسىز؟
– بالا كەزىمدە ەكى مارتە كسرو باتىرى تالگات بيگەلدينوۆ سەكىلدى ۇشقىش بولۋدى ارمانداعام، مەنىڭ اتىم دا سول كىسىمەن بايلانىستى. سوسىن 1961 جىلى 12 كوكەكتە عارىشقا ادام العاش ۇشقاندا بىرنەشە ءومىردى ءبىر-اق سۇرگەندەي اسەردە بولدىم. ەكى مارتە باتىرمىن - رەسەي باتىرىمىن ءارى حالىق قاھارمانىمىن...كازىر ءبىر نارسەنى عانا ارماندايمىن: وزىمە بەرىلگەن سالانى شەگىنبەستەي نۇكتەگە جەتكىزسەم دەگەن، ايتپەسە بار كۇش بوسقا سارپ ەتىلەدى…
ىقشامدالىپ اۋدارىلدى.
Abai.kz