«ءبىزدىڭ كەزدەگى دينوزاۆرلار قانداي ەدى! شىركىن!»

العى ءسوز

مەنىڭ ەشكىمدى (ونەگەلى) تاربيەلەيىن دەگەن ويىم جوق. كۇندەلىكتى ومىردە ءوزىمنىڭ كورىپ، سەزىنىپ جۇرگەن دۇنيەلەردى، سيپاتتاپ بەرۋشى اداممىن. بۇل اڭگىمەدە قوعامدا بايقاعان كەيبىر ماسەلەلەردى سيپاتتادىم. قورىتىندىسىن شىعارۋ، نە شىعارماۋ ءوزىڭىزدىڭ قولىڭىزدا.

ادامزات بالاسى جازعان ادەبيەت تاريحىن قاراپ وتىرساق، اريستوتەل ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىن ءومىر ءسۇرىپ، قوزعاعان تاقىرىپتىڭ ءبارىن قازىرگىنىڭ جازۋشىلارى ءالى قوزعاپ كەلە جاتىر. دەمەك، ادامزات بالاسىنىڭ تاستان جاسالعان قۇرالدارى نانوتەحنولوگيا دارەجەسىنە شەيىن دامىپ، قوعامنىڭ، ارقايسىمىزدىڭ جەكە دامۋىمىز تەحنولوگيانىڭ دامۋىنان ارتتا قالعان.

قانشاما عاسىرلىق دامۋ تاريحى بار ادامزات قاۋىمى ءالى دە ءبىرىن-ءبىرى كورە الماي، ءبىر-بىرىنە قاستىق جاساپ، قاسىنداعى ادامدى اياعىنان شالۋدا.

مەنىڭ ىشكى عالىمدارىمنىڭ ايتۋى بويىنشا، بۇنىڭ نەگىزگى سەبەبى – ول وتباسى ماسەلەسى. اكەسى ءومىر بويى تاجىريبە جيناپ، ءبىلىمىن تولىقتىرعانىمەن، بالاسى تازا پاراق كۇيىندە دۇنيەگە كەلەدى. دەمەك، ادامزات قوعامى، قازاق قوعامى دامۋ ءۇشىن، وتباسى تاتۋ بولۋى كەرەك. ويتكەنى تاجىريبەنى، ءبىلىمدى اتادان بالاعا جەتكىزۋ – باستى قيىندىق. ءاربىر پەداگوگ اتا-انا بولماۋى مۇمكىن، بىراق ءاربىر اتا-انا پەداگوگ بولۋى ءتيىس.

ءاربىر بالانىڭ ءبىلىم، ادامگەرشىلىك جاعىنان مىقتى بولۋى – ول مەكتەپتىڭ، قوعامنىڭ مىندەتى ەمەس، ءاربىر اكەنىڭ، انانىڭ مىندەتى. مىقتى بالا ءوزى اكە نەمەسە انا بولعان كەزدە، كەلەسى ۇرپاقتى ودان بەتەر مىقتى قىلىپ تاربيەلەي الادى.

كىم بىلەدى؟ بالكىم، قازاق قوعامى سونداي جاقسى دارەجەگە جەتىپ، قالعان الەم قوعامدارىنا مەيىرىمدىلىك، ادىلەتتىلىك، ادامگەرشىلىك نەگىزىندە دامىعان قوعامنىڭ ۇلگىسىنە اينالار. ول ءبىزدىڭ قولىمىزدا.

جازىلعان اڭگىمەنىڭ سىزگە ۇناۋىنا، ءارى پايدالى بولۋىنا تىلەكتەسپىن.

اڭگىمە سوڭىندا كورىسكەنشە!

تورەحان ۋسەمباەۆ – اۆتور

«ەگەر بالاڭ بارت سيمپسون سياقتى بولماسىڭ دەسەڭ، ءوزىڭ گومەر سيمپسون سەكىلدى بولما»

- مەتت گرەينينگ – «سيمپسوندار» مۋلتحيكاياسىنىڭ اۆتورى

زاماننىڭ دينوزاۆرلارى

اڭىزاق ىستىق، جازدىڭ قاپىرىق كۇندەرىندە تابيعات ءوزىن سەرگىتۋ ءۇشىن، تولاسسىز، بىرنەشە كۇن توقتاماي جاۋاتىن جاڭبىر سىيلايتىن كەزەڭدەر بولادى. 2020 جىلداعى ماۋسىم ايىنىڭ 4 جۇلدىزى سونداي كۇندەردىڭ اياعىنا تۇسكەن ەكەن. نوسەر جاڭبىر قۇيىپ تۇرماعان بولسا دا، جاڭبىر ءالى دە سىركىرەپ تۇر. بىراق ەرتەڭگىسىن بۇلتتار سەيىلىپ، كوشەنىڭ ويلى جەرلەرىندە، اينا سەكىلدى جىلتىراپ جاتاتىن، كىشكەنە شالشىقتار عانا قالىپ، بولعان 3-4 كۇنگى جاڭبىردىڭ ءىزى دە قالمايتىنداي.

24 جاس شاماسىنداعى ەرمەك ەسىمدى جىگىت اتاسىمەن بىرگە تۇراتىن 4 بولمەلى پاتەر ورنالاسقان پودەزدىڭ الدىنا كەشكىسىن كەلىپ، ۇيىنە كىرمەستەن بۇرىن، پەتريكور ءيىسىن وكپەسىنە تولتىرا الماي، تەرەڭ دەمالىپ تۇردى.

تاعدىردىڭ بار ەكەندىگىنە كەي ادام سەنەدى، ال كەي ادامدار سەنبەيدى. دەگەنمەن دە، كەيبىر كەزدەرى تريلليونداعان بولۋى مۇمكىن وقيعالاردىڭ ىشىنەن ءدال سول جاعدايدىڭ بولا قالۋى، عالامشارلىق سيقىرشىنىڭ قۇيتىرقى جوسپارىنداي. سونداي جوسپاردىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە، ەرمەك پودەزد ەسىگىنىڭ الدىندا تۇرعان ساتتە، سىركىرەپ تۇرعان جاڭبىر تامشىلارىنىڭ ەرىكتى قۇربانى بولىپ، تاكسي كولىگى توقتادى. ول تاكسيدىڭ ىشىنەن كەز-كەلگەن ادام شىعۋى مۇمكىن ەدى: بىرەۋگە كەلگەن قوناق نەمەسە تانىس ەمەس مىڭداعان كورشىلەردىڭ ءبىرى. بىراق تاكسيدىڭ ارتقى ەسىگى اشىلعاندا، ىشىنەن ءوزىنىڭ باسىن اسپاننان ءتۇسىپ جاتقان كىشكەنە بومبىلار سەكىلدى جاڭبىر تامشىلارىنان دجينسىدان جاسالعان كۇرتەسىمەن قورعاپ، ەمير ءتۇسىپ كەلە جاتتى. ارعى جاقتاعى ەسىكتەن باسىن قولىنداعى كىشكەنتاي سومكەسىمەن جاۋىپ، اساليا پودەزد ەسىگىنىڭ الدىندا بولاتىن شاتىردىڭ استىنا قاراي جۇگىرىپ  كەلىپ:

– و! ەرمەك، سالەم، - دەپ، ۇستىندەگى جاڭبىر تامشىلارىن قاعىپ، امانداستى.

ەمير دە، اساليا دا ەشقانداي ارابتار ەمەس ەدى. ولاردى ءبىز قازاق اتەيستەرى دەسەك تە جاراسادى. ەسىمدەرىنىڭ ەمير جانە اساليا بولۋلارىنىڭ سەبەبى، ەكەۋىنىڭ اتا-اناسى قازاق ەسىمدەرىنىڭ ارابتاندىرىلۋىنىڭ قۇربانى بولعاندىقتارى. ەرمەك وسى كىسىلەردىڭ قۇرداسى بولسا دا، بۇنداي تولقىن ەرمەكتىڭ اتا-اناسىن اينالا كەتىپ، ەرمەككە ەرمەك دەگەن ەسىم بۇيىرىپتى.

اساليا ەسىك الدىنداعى كىشكەنە شاتىرعا جۇگىرىپ كەلگەن بولسا، ەمير تاكسيدىڭ ارتىنان ۇلكەن-ۇلكەن شامودانداردى الىپ شىعىپ جاتتى. ەرمەك تەك قانا اتاسىمەن تۇرعاندىقتان، وعان ۇنەمى كومەكتەسىپ جۇرەتىن. سودان ەرمەكتە بىرەۋ بىرنارسە ىستەپ جاتسا، جەدەل بارىپ كومەكتەسۋ رەفلەكسى، ادەتى قالىپتاسقان. باسقا ءبىر ادام بولسا، بىرەۋ كومەك سۇراسا دا، بىردەن بارمايتىن. ەرمەك ەش ويلانباستان، ەسىك الدىنداعى شاتىرشانىڭ قۇرعاقتىق ارالىنان، جاڭبىر مۇحيتىنا جۇگىرە سۇڭگىپ، ەمير شىعارىپ قويعان شوماندارداردى بىرگە تاسىسا كەتتى. بارلىق شامودانداردى شاتىرشا استىنا تاسىپ بىتىرگەننەن كەيىن، ەرمەك ادامداردى پودەزد ەسىگىنە كىرگىزىپ، ءوزى كىشكەنە تۇرا-تۇرامىن با دەگەن ەدى، بىراق اساليا:

– ەرمەك، ا تى چتو زدەس ستويش؟ – دەپ، ەمير پودەزد ەسىگىن اشىپ جاتقاندا، سۇراق قويدى.

– ءجاي تۇرعانىم عوي. جاڭبىردىڭ ءيىسى تاماشا ەكەن. سونى دەمالىپ، - دەگەن ەرمەكتىڭ جاۋابى ەستىلدى.

ارعى جاعىندا ەمير نە شامودانداردى ۇستارىن بىلمەي، نە پودەزد ەسىگىن ۇستارىن بىلمەي، كوزىن الارتىپ، نە كومەكتەسپەيسىڭ دەگەندەي، اسالياعا قاراپ تۇردى. ونى كورگەن ەرمەكتىڭ، ەميرگە كومەكتەسپەستەن باسقا امالى قالمادى. سولاي بويىندا كۇشى تاسىپ تۇرعان ەكى جاس جىگىت، بىرگە شامودانداردى ليفتتەن ەمير مەن اساليا تۇراتىن پاتەردىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا اپارىپ قويىپ، قوشتاسايىن دەپ تۇرعان ساتىندە ەمير:

– ەرمەك، كوپ راحمەت ساگان! پويدەم چاي پوپەم، - دەدى.

ەرمەك بىرەۋدىڭ ۇيىندە قوناقتاتۋدى مۇلدەم ۇناتپايتىن. بىراق اساليا جالىنىپ قويماعاندىقتان، ۇشەۋى ەمير مەن اساليا مەكەن ەتەتىن پاتەرگە كىردى. پاتەرگە كىرگەن بەتتە ەمير بار داۋىسىمەن:

– اتا! ۆى دوما؟ – دەپ پاتەردە جاڭعىرتىپ ايقايلادى، - بيز كەلديك.

تۇپكىلەۋ بولمەدەن اياعىن اقساڭداتىپ، ءبىر قولىمەن قىمبات اعاشتان جاسالعان تاياعىنا سۇيەنىپ، قارت كىسى كەلە جاتتى. نەمەرەسى مەن كەلىنىن كورىپ قۋانعان اتا، ويشا بالالارىن قۇشاقتاپ، بەتتەرىن ءسۇيىپ جاتسا دا، جاسى توقساننان اسقاندىقتان، دەنەسى ول ويىن ءسال كەشىرەك جۇزەگە اسىردى. اتاسى ەرمەكتى كورىپ:

– ءا، ەرمەك! ءحالىڭ قالاي، شىراعىم؟ اتاڭنىڭ كۇش-قۋاتى قالاي؟

– جاقسى، اتا. ءوزىڭىز قالايسىز؟ دەنساۋلىعىڭىز جاقسى ما؟ – دەپ جاۋاپ قايتاردى.

– شۇكىر دەپ، ءومىر ءسۇرىپ جاتقان جايىمىز بار. كىرىڭدەر ۇيگە. ءشاي ىشىڭدەر. مەن دە سەندەرمەن كىشكەنە وتىرىپ ءشاي ىشەيىن. ۇيدە ءوزىم جالعىز وتىرىپ، زەرىگىپ كەتتىم. كەلگەندەرىڭ جاقسى بولدى.

ەمير - 1990 جىلدارداعى بولىپ جاتقان الا ساپىراندى، ەلدەگى حاوستى ورىندى پايدالانىپ، رەكەتتەردىڭ اپانىنا تۇسپەي، كاسىپپەن اينالىسا كەتكەن جۇبايىلاردىڭ ەڭ كىشى بالاسى. سودان كەيىن جاس جىگىتتىڭ اتا-اناسى پايدانى قۋالاپ، مۇناي كاسىبىمەن اينالىسۋعا نيەتتەندى. بىراق مۇناي كاسىبىندەگى الپاۋىت كۇشتەردىڭ قارقىنىنا توتەپ بەرە المايتىندىقتارىن تۇسىنگەندىكتەن، بار جيعان-تەرگەندەرىن ءارتۇرلى شاعىن كاسىپتە سالىپ، قازىر سونىڭ پايداسىن كورىپ وتىرعان، ورتاشا بايلار قاتارىنان.

كەڭەس ۇكىمەتى كەزەڭىندە باي ادامدار بولماعان، مولشىلىق تا بولماعان: ەشكىم باي دا ەمەس، كەدەي دە ەمەس. ەميردىڭ اتا-اناسىنىڭ الدىندا بايلىقتىڭ نە ەكەندىگىن بىلەتىن بۋىن بولماعاندىقتار، ول كىسىلەر سول ۋاقىتتاعى ەڭ العاشقى بايلاردىڭ ادەتىمەن ۇيلەرىن ورتاعاسىرلىق پاتشالاردىڭ سارايىنداي ارلەگەن: التىن جالاتىلعان ىدىستار، تۇتقالار، باروككو ستيلىندەگى جيھاز، تۇسقاعازدار، كوزگە قاتتى ىلىنەتىن كيىنۋ ۇلگىسى.

اۋقاتتى اتا-انا سوڭعى كەزدەرى شەت ەلگە كوپ شىعىپ، ول جاقتاعى كاپيتاليزمدى بىرنەشە عاسىرلار بويى باسىنان وتكەرىپ كەلە جاتقان، شىنايى بايلاردىڭ قالاي ءومىر سۇرەتىنىن كورىپ، ءسال دە بولسىن، وزدەرىنىڭ قىلىقتارىن، ادەتتەرىن وزگەرتە باستاعانداي. ول ارينە پاتەردىڭ كەلبەتىنە دە اسەر ەتتى. پاتەرلەرى 4 بولمەلى، وتە جاقسى وڭدەلگەن، تۇسقاعازدارى ارتىق ورنەكسىز بىراق ساپالى، جيھازدارى قىمبات اعاشتان جاسالعان، قابىرعادا سۋرەتشىلەر سالعان سۋرەتتەرى بار، ەلەكتروندى قۇرالداردىڭ ءبارى سوڭعى نۇسقاداعى تاماشا مەكەن. جيھازدارى ەسكى ستيلدە بولعانىمەن، ۇيلەرىندە روبوت شاڭسورعىشتارى جانە تاعى دا باسقا ەلەكتروندى قۇرالدارى ءارتۇرلى قىزمەتتى اتقارىپ، پاتەرلەرى تاريح پەن بولاشاق ۇشتاساتىن ورىن سەكىلدى.

اساليا بولاتىن بولسا، وتە سۇلۋ، ءاردايىم ءاتىر سەۋىپ جۇرەتىن، ءوزىنىڭ ىڭعايىن(كومفورت) وتە قاتتى باعالايتىن قىزداردىڭ ءبىرى. ەميرمەن وسى وقيعادان ءۇش-ءتورت جىل بۇرىن شەت ەلدە تانىسقان. شەت ەلگە ءبىر جىگىتپەن بارىپ، سوسىن سول جاقتا جىگىتىمەن ۇرىسسىپ، ءوزى جالعىز قالىپ قويعان ساتتە، ەمير شىعا كەلىپ، اڭگىمەلەرى جاراسىپ، سودان بەرى جۇپتارى جازىلماعان.

اساليانىڭ ءومىر بايانىنا تەرەڭىرەك ۇڭىلەتىن بولساق، ول – تەك قانا اناسىنىڭ تاربيەسىمەن وسكەن جاس قىز. اكەسى، اساليا تۋىلماي تۇرىپ، وتباسىن تاستاپ كەتكەن.

بالا كەزىنەن باستاپ اناسى بار جيعان تەرگەنىن تەك قانا اسالياعا جۇمساپ، قىمبات زاتتاردى عانا الىپ بەرىپ وسىرگەن. جاعدايلارى ءماز بولماسا دا، قارىز الىپ، اسالياعا بارىن اياماعان. سودان اساليا، ءوزى وعان لايىقتى بولماسا دا، جاعدايى جەتپەسە دە، ادامزات بالاسىنىڭ بارلىق ەڭ وزىق جەتىستىكتەرىن پايدالانۋعا داعدىلانعان.

ءتورت ادام بولىپ، ءبارى اس ۇيگە ءوتتى. ەرمەكتى قوناق رەتىندە تورگە شىعاردى، ونىڭ جانىنا قارت كىسى وتىردى، اتاعا قاراما-قارسى ەمير وتىردى. اساليا بولسا ءشايدىڭ قامىن جاساپ ءجۇرىپ، توقتاۋسىز اڭگىمەسىن ايتىپ جاتتى:

– نا ەتوت راز مى سەزديلي ۆ تۋرتسيۋ. پو-موەمۋ مى تام ۋجە بىلي وكولو سەمي-ۆوسمي راز. نا ەتوت راز نام تاك تام نە پونراۆيلوس. ۆ گوستينيتسە ۆ سوسەدنەم نومەرە راسمەستيليس كاكيە-تو ۆانيۋچيە ليۋدي. پوپروسيلي پەرەسەليت ناس. نومەروۆ سۆوبودنىح نە وكازالوس. پريشلوس سو ۆسەمي ۆەششامي ۆ درۋگۋيۋ گوستينيتسۋ پەرەت. لۋچشە ۆ سلەدۋيۋششي راز سەزديت نا بالي. سكاجي جە، جان؟ -  ءوزىنىڭ جۇبايىن «جان» دەپ اتاۋ وسىنداي قىزداردىڭ ادەتى، - لۋچشە بى مى كۋدا-تو ۆ ەۆروپۋ سەزديلي. تاكايا راستروەننايا پريەحالا. ەششە پوگودا پلوحايا بىلا. ني پوكۋپاتسيا، ني پوزاگارات. دۋمالا، پوسكورەە بى ەتوت اد زاكونچيلسيا. ا تى چتو نە پۋتەشەستۆۋەش، ەرمەك؟ سەزديل بى حوتيا بى ۆ دۋباي.

ەرمەك ىشىنەن، مىنانىڭ مەندە نەسى بار دەپ:

– جۇمىس كوپ قوي. اتاعا قارايلاسۋ كەرەك، - اساليا «قارايلاسۋ» دەگەن ءسوزدى تۇسىنبەگەندىكتەن، - نادو زا دەدۋشكوي پريسماتريۆات، - دەپ قىسقا جاۋاپ بەردى.

– ا پوچەمۋ تى دەدۋشكۋ س سوبوي نە ۆوزمەش؟

– اتادا داۆلەنيە. سامولەتتە وتىرا المايدى. پوەزدبەن دۋبايعا بارۋ قيىنداۋ.

– ەتو ۆسە وپراۆدانيا. تاك جيزن پرولەتيت. جيزن ۋ ناس ودنا. نادو ماكسيمالنو ناسلاجداتسيا. ۆتوروي راز تى نە روديشسيا. ا تو ۆسە حوديات – رابوتا، دا رابوتا. ا چتو رابوتا؟ كتو ۆسە ۆرەميا رابوتاەت،  ۋ توگو نەت ۆوزموجنوستي زارابوتات نورمالنىە دەنگي. نادو رابوتات موزگامي، ي توگدا سموجەش جيت ۆ سۆوە ۋدوۆولستۆيە. سكاجي جە، جان؟

ەمير ەستىمەگەندەي وتىرا بەردى.

ەرمەك پەن اساليا ءبىر-ءبىرىن ەشقاشان تۇسىنە الماۋشى ەدى. ەكەۋى ءارتۇرلى پلانەتادان ەمەس، ءارتۇرلى عالامشاردان كەلگەندەي. ەرمەك اتاسىمەن ەشقايدا بارماي-اق، ەشنارسەنى الماي-اق، پاتەرلەرىندە ءوز باقىتتارى وزدەرىنىڭ ىشىندە بولىپ، ەشقانداي ارتىق زاتتى كەرەك ەتپەي، ءومىر سۇرەتىن بولسا، اسالياعا ءاردايىم بىرنارسە جەتىسپەي تۇرادى.

– قامىستىوزەكتى كورگەن ادامعا، لوندون دەگەن، پاريج دەگەن نەمەنە! - دەپ، ەرمەك ازىلمەن جاۋاپ بەردى.

قامىستىوزەك دەگەن – ەرمەكتىڭ اتاسى تۋىپ-وسكەن اۋىل. جىلىنا ءبىر-ەكى رەت اتاسىن الىپ بارىپ تۇرادى. بىراق سوڭعى كەزدەرى سول اۋىلدىڭ قارت ادامدارى بىرىنەن سوڭ ءبىرى قايتىس بولىپ، اۋىلعا ءجيى باراتىن بولىپ كەتتى.

– كامىستى تام چتو؟ ەتو اۋىل، دا؟ كاك يا پونيالا؟

– ءيا، ءيا. اتامنىڭ اۋىلى عوي. لوندون، پاريجدەرىڭە بارىپ نە قىلامىن. ادەمى كوشەلەرىن كورگەننەن نە پايدا، ونى ءبارىبىر وزىڭمەن الىپ كەتە المايسىڭ. ادامدارى – ادام، ينوپلانەتيان ەمەس. ودان قايتا ولار بىزگە كەلسىن، - دەدى ەرمەك.

ەميردىڭ اتاسى، الدىندا كىرىسە الماي وتىرعان اڭگىمە بارىسىنا، وزىنە تانىس جەردىڭ اتىن ەستىپ:

– ەەەە، بۇرىندارى سول قامىستىوزەككە بارىپ تۇراتىن ەدىك، جارىقتىق. وزەنى قانداي! بالىقتارى قانداي ەدى سول زاماننىڭ! مەن قامىستىوزەككە كورشى سوبحوزدا تۇرعانمىن جاس كەزىمدە. بۇرىن ءبارى جاقسى ەدى عوي. تازا اۋا، قۇرت، ءسۇت، ايران. شەشەي، مارقۇمنىڭ، قۇرتتارىن جەپ، جۇگىرىپ ءجۇرۋشى ەدىك، - دەدى.

اساليانىڭ جاۋابى ءوزىن ۇزاق كۇتتىرمەدى. ءتىپتى، اتامىزدىڭ ايتقان ءسوزىن ەش ەلەمەي:

– پوچەمۋ تى تاك گوۆوريش؟ تام تسيۆيليزاتسيا، - ەرمەك ىشىنەن «مىناۋ ماعان نەگە اتىلا شاپتى؟ مەن بۇنىڭ اناسىن بالاعاتتاعانداي. ءجاي عانا قازىر شەت ەلگە شىعۋدى جوسپارلاپ جۇرگەن جوقپىن دەگەن سياقتى ەدىم» دەپ، - تام ۆسە دليا ليۋدەي سدەلانو. دوروگي حوروشيە. مەست وچەن منوگو، گدە موجنو پولۋچيت وچەن ياركيە ۆپەچاتلەنيا. كاكايا تام كۋحنيا رازنووبرازنايا، ۋ ناس ودين تولكو بەش، زاپاريلاس ۋجە كۋشات ەگو. مى جە رادي ياركيح مومەنتوۆ جيۆەم! يناچە دليا چەگو جيت؟ ا تۋت چتو؟ ۆەزدە مامبەتى. دوروگي، كاك بۋدتو مەتەوريتى پادايۋت سيۋدا ۆەچنو. ودين تولكو نەگاتيۆ. ۆارۋيۋت، ۋبيۆايۋت، كرادۋت. ەتو، چتو زا كولحوز، كوگدا دەۆۋشكۋ كرادۋت ي زامۋج ۆىدايۋت؟ مى ۆ كاكوم ۆەكە جيۆەم؟ ۆەزدە توكسيكي، ابيۋزەرى. مى س ەميروم پلانيرۋەم پەرەەحات وتسيۋدا كاك موجنو سكورەە، پوتومۋ چتو تۋت نورمالنو جيت نە-ۆوز-موج-نو! دا، جان؟ – ەمير باسىن يزەدى، - ناۆەرنوە يۋگ فرانتسي، يتالي يلي يسپاني. يا حوچۋ، گدە مورە، گدە سولنتسە. نادو روديتەلەي ۋبەديت، چتوبى مى پوسكورەە پەرەەحالي.

ەميردىڭ اتا-اناسى بالالارىن تۇركياعا جۇبەرىپ، وزدەرى تايلاندقا كەتكەن بولاتىن. ۇشاقتارى كەشىگىپ، ءبىر كۇن سول جاقتا كىدىرىپ قالعان.

ەرمەك جاۋاپ بەرمەگەندىكتەن، بۇل تاقىرىپ توڭىرەگىندە اڭگىمە ءارى قاراي وربىمەي، ەندى جانىپ كەلە جاتقان وتقا سۋ سەپكەن سەكىلدى، باسىلىپ قالدى.

ەمير، ەرمەك جانە قارت كىسى وزدەرىنىڭ اڭگىمەلەرىن ايتا باستادى. اساليا اس ۇيدە ءارى-بەرى ءجۇرىپ، بىرنارسەلەرىن ىستەپ جاتتى. كوپ جاعدايدا ادامداردىڭ ورتاسىندا اڭگىمە قىزا الماي تۇرادى. قاتىسۋشى ادامدار بىرىنەن سوڭ ءبىرى ءارتۇرلى سۇراقتار قويىپ، ورتاعا ءارتۇرلى تاقىرىپتار تاستاپ، ءجىپتى ينەگە ساباقتاي الماي جاتقانداي، ورتاق ءبىر تاقىرىپ تابىلمايىنشا، ارەكەت ەتەدى. ءارتۇرلى بۋىندار وكىلى بولىپ تابىلاتىن، ءۇش ەر كىسى ەندى-ەندى ورتاق ءبىر تاقىرىپ تابا باستايىن دەپ جاتقان كەزدە، اساليا وزىنە ءتان مانەرمەن:

– تۋۋ، اتا، ۆى وپيات گوتوۆيلي ەتي ماكارونى؟! مى جە ۆام گوۆوريم، نە گوتوۆتە تاك! لۋچشە سحوديتە كۋدا-تو پوكۋشات. مى ۆام دەنگي وستاۆلياەم جە! نە نادو پيتاتسيا كاك بومج، اتا. يا ەتو ۆىبراسىۆايۋ، - دەپ ءبىر قازان اتا پىسىرگەن ماكاروندى، قوقىس جاشىگىنە قاراي اپاردى.

– ءوي، ونى لاقتىرما، جۇگەرمەك، - ون بەس-جيىرما جىلعا جاسىراق بولسا، اتا ءسال باسقا بالاعاتتاۋ سوزدەرىن پايدالاناتىن ەدى. بىراق جاسى كەلىپ، بويىنداعى كۇشى كەتىپ، ەندى قازىر جۇمساق سويلەۋگە ءماجبۇر بولىپ وتىرعاندىقتان، - وبال بولادى. الدىڭدا نە تۇرسا دا، شۇكىرشىلىك ەتۋ كەرەك، - دەپ، شاراسىز كوزدەرىمەن قاراپ، كەلىنىنە ءسوزىن ايتتى.

– اتا، ۆى ۆسە ۆرەميا گوۆوريتە «شۋكيرشيليك، شۋكيرشيليك». كۋدا پريۆەدەت ەتو شۋكيرشيليك؟ مى تەپەر دولجنى جيت كاك بومجي چتو-لي يز-زا ۆاشەگو «شۋكيرشيليك»؟

– ءاي، جۇگەرمەك، اشتىقتى كورمەگەنسىڭ عوي. توقتىقتا ءوسىپ، ەندى قازىر تويعاندارىڭنان ەسىرىپ وتىرسىڭدار.

مەن ءوزىم وتىزىنشى جىلدارى دۇنيەگە كەلدىم. اكەي مەن شەشەي مەنى ءسابي كەزىمدە اشتىقتان امان ەسەن شىعاردى. سوسىن اكەيدى رەپرەسسياعا ۇشىراتا جازدادى. ەندى رەپرەسسيادان امان قالدىق پا دەگەن ساتتە، اكەنى سوعىسقا الىپ كەتتى. سوعىستا 43-ءشى جىلى قايتىس بولدى. سودان ءبىز شەشەيمەن، باۋىرلارىمىزبەن جالعىز قالدىق. ەكى-ءۇش كۇندەپ تاماق جەمەي جۇرەتىن كەزدەر بولاتىن ەدى. سوعىستان امان ەسەن شىقتىق پا دەگەن كەزدە، شەشەي سىرقاتتانىپ قالىپ، مەن بارمىن، ىنىلەرىم بار، بالا كەزدەن سابحوزدا جۇمىسقا شىقتىق. نە كيىم جوق، نە دۇرىس تاماق جوق. سولاي ءومىر باقي سابحوزدا جۇمىس ىستەپ شىقتىم. ۇيلەنىپ، بالالى بولىپ. قۇدايعا شۇكىر، سەندەردىڭ اكەلەرىڭدى قالاعا وقۋعا جىبەردىك. اكەڭ قالادا وقىپ، قالادا قالدى. قانشاما قيىنشىلىقتى كورسەك تە، بالالارىمىزدى وقىتتىق، جەتىلدىردىك، ەل قاتارلى قىلدىق. اجەلەرىڭ دە ەرتە كەتتى.

ە، قۇداي، نەنى مەنەن الىپ، نەنى  ماعان بەرمەدىڭ! الىنباعان جالعىز جانىم عانا قالدى. ول ءسات تە الىس ەمەس. اشتىقتى دا كوردىك، توقتىقتى دا كوردىك. بارشىلىقتى دا كوردىك، جوقشىلىقتى دا كوردىك. ايداي سۇلۋ، جانى نازىك اجەلەرىڭدى سىيلادى قۇداي، سوسىن ورىنى تولماستاي قىلىپ، الىپ قويدى. جالعىز قالدىم. مىنا قۋ باسىمىزدان جالعاندا نە وتپەدى دەسەڭشى!

سەندەردىڭ بۋىندارىڭ باقىتتى عوي. ءبىز كورگەننىڭ ءبىرىن دە كورمەدىڭدەر. ەندى قازىر، توقتىقتا وتىرىپ، جىلى جەردە ايتىپ وتىرعانىن قارا مىنالاردىڭ. قۇداي سەنەن الامىن دەسە، ايتپاي، ءبىر مەزەتتە ءبارىن الىپ قويادى. سول ءۇشىن شۇكىرشىلىك ەتۋ كەرەك. ايتپەسە مىنا لاقتىرايىن دەپ جاتقان ماكارونعا زار بولىپ قالاسىڭ. قازىر شالقىپ جۇرگەندەرىڭ ەڭ اۋەلى قۇدايدىڭ ارقاسى، سودان كەيىن اكە-شەشەلەرىڭنىڭ ارقاسى، - دەپ، جانىنداعى بار ايقايدى جەتكىزە الماي ايتتى.

ەرمەك وسى كورىنىسكە ەرىكسىز كورەرمەن بولعاندىقتان، قايسىبىر جاققا بولىسا المادى. ىشىنەن ويلاعانى: «مىنا مەنىڭ قۇرداستارىم نە جەپ، قاي جەردە بولماسا دا، كوڭىلدەرى تولماي وتىرادى. اتا بولسا قيىنشىلىقتاردى باسىنان وتكەرىپ، ءاربىر تامشى سۋ، ءاربىر قيقىم ناننىڭ قادىرىن قان مەن تەردىڭ قۇنىمەن ۇعىنعان ادام. مىنالار الەمنىڭ ەڭ عاجاپ تاماعىن جەسە دە، بەتتەرى تىجىرايىپ، ءبىر ىلىك ىزدەپ وتىرادى. اتامىز ءبىر ۇرتتام سۋ جانە قايناتىلعان موكوروننان مىنالار سەزىنە المايتىن راحاتتى الۋدى ۇيرەنگەن. ۇيرەنگەن دەپ ايتۋعا كەلمەس. ءومىر ءوزى ۇيرەتكەن دەسەك دۇرىس بولار. مىنالارعا ءومىر ساباق بەرمەيا قويسىن. ونىڭ ۇستىنە، اتانىڭ ايتاتىنى دۇرىس. بۇلار مىنانداي تاماشا پاتەرى بار وتباسىندا ەمەس، ءبىر افريكاداعى شالعاي اۋىلدىڭ بىرىندە تۋىلۋى ابدەن مۇمكىن ەدى. دەمەك مىنا ومىرگە كەلەمىز، سوسىن كەتەمىز. قاي جەردە كەلەتىنىمىز، قاي جەردە، قاشان كەتەتىنىمىز ءبىر قۇدايعا عانا ءمالىم. كەلۋ مەن كەتۋدىڭ ورتاسىندا شۇكىرشىلىك ەتۋدەن باسقا امال جوق ەكەن، ويتكەنى بىزدە بار زات – ول بىزدىكى ەمەس ەكەن. ءوزىڭنىڭ جارىڭ، بالاڭ دەپ وتىرعان ادامداردىڭ ءوزى ساعان تيەسىلى ەمەس. بايلىق، اتاقتى ايتپايا قويايىن. كەرەك دەسە، تەك قانا مەنىكى دەپ جۇرگەن جانىڭنان ايىرىلىپ قالاسىڭ. ونىڭ ۇستىنە، ومىردە سونشاما نە تىندىرىپ وسىنداي جاقسىلىققا، مولشىلىققا لايىق بولىپ وتىرسىڭ. سەنىڭ بار ىستەگەنىڭ -  ول تۋىلعانىڭ. جاقسى، ادەپتى وتباسىندا دۇنيەگە كەلسەڭ، جولىڭ بولعانى. ال ەگەر ماسكۇنەم ادامداردىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلسەڭ شە؟ ولار سەنى وقىتىپ، قىدىرتپاق تۇگىل، تاماعىڭدى دا بەرمەيدى. نەمەنەسىنە ءوزىڭدى باسقا ادامنان جوعارى سانايسىڭ؟ ول ادام سونداي وتباسىندا تۋىلۋدى تاڭداعان با؟ تاڭداۋعا مۇمكىندىگى بولسا دا، ول ادام ماسكۇنەمدەر وتباسىندا دۇنيەگە كەلۋدى تاڭدار ما ەدى؟ ماڭدايىنا جازىلعانى سول بولىپ تۇر. ءوزىڭ جاقسى جەردە تۋىلساڭ، ءوزىڭدى جوعارى سەزىنبەي، باسقالارعا كومەكتەسكەن دۇرىس ءارى ادىلەتتى ەمەس پە؟

ءوزىم-ءوزىم دەيسىڭدەر. ءوزىم دەگەننىڭ ءوزى – عاجاپ ءساتتى وقيعالاردىڭ جيىنى. مەكتەپتە ساعان جاقسى اسەر ەتەتىن ۇستاز، سىنىپتاستارىڭنىڭ بولۋى. مەكتەپتەن كەيىن جاقسى كۋرستاس بالالاردىڭ بولۋى. ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەن شاعىڭدا، الدىڭنان مينيستىرلىكتە نە باسقا جەردە لاۋازىمدى كوكەڭنىڭ، تاتەڭنىڭ شىعا قالۋى. ولار شىقپاسا دا، ءساتتى بىرەۋمەن كەزدەسە قالىپ، ومىردە ورنالاسىپ كەتۋىڭ. وسىنىڭ ءبارى عاجاپ ساتتىلىك بولماي نەمەنە؟ جانعان باعىڭ ءۇشىن كىمگە قارىزدارسىڭ؟ ونى ءار ادام ءوزى شەشەر».

وسى ويدىڭ ءبارى قوناقتىڭ ىشىنەن سىرتقا شىققىسى كەلىپ جاتقان دۇلەي ءورت سەكىلدى، لاۋلاپ جاتتى. ول ءورتتى شىعارماي ۇستاپ تۇرعان جالعىز كۇش – بالا كەزدەگى اجەسىنىڭ ەرمەكتىڭ اناسىنا ايتقان اقىلى ەدى.

كەشكە وتباسىمەن تاماق ءىشىپ وتىرعان كەزدە، ەرمەكتىڭ اناسى ءبىر قۇربىسىنىڭ كۇيەۋىمەن ۇرىسسىپ قالعانىن ايتقان بولاتىن. سول ۇرىستى توقتاتۋ ءۇشىن، تاتەمىز ورتاعا تۇسكەن، قۇربىسىنا كەڭەستەر ايتقان. سونى ەستىگەن قارت اجە: «ەشقاشان بىرەۋدىڭ وتباسىلىق شارۋالارىنا ارالاسپاڭدار. ەگەر ول ادامدار وزدەرى سەندەردەن كەڭەس سۇراسا عانا، بار اقىلدارىڭدى ايتىڭدار. ول كىسىلەر بۇگىن ۇرىسسادى، ەرتەڭ تاتۋلاسادى، ال سەندەر جاقسىلىق ىستەيمىن دەپ، ەكى ورتادا كىنالى بولىپ قالاسىڭدار».

اساليا بولسا اتاسىمەن تارتىستى توقتاتپادى:

– وي، اتا، پەرەستانتە! وپيات ۆى زا سۆوە. كۋداي، اللا، چتو ەششە ۋ ۆاس؟ نە نادو ناۆيازىۆات ۆاشي ۆزگليادى نام! يا جە نە ۆينوۆاتا، چتو ۆى روديليس ۆ تاكوە ۆرەميا. ەسلي ۆى روديليس ۆ تاكوە ۆرەميا، ۆسە مى دولجنى سترادات چتو-لي؟ ي ۆووبششە، پوچەمۋ يا دولجنا و كوم-تو ەششە دۋمات؟! كتو-تو وبو منە دۋماەت؟ نەت، كونەچنو. ۆسەگو يا دوستيگلا ساما. نيكاكوي كۋداي منە نە پوماگال. ەسلي ەست كۋداي، كاك ۆى گوۆوريتە، تو پوچەمۋ پو ميرۋ يدۋت ۆوينى؟ پوچەمۋ ەست بولەزني؟ پوچەمۋ ليۋدي ۋميرايۋت؟ پوچەمۋ ەست ۆورى؟ پوچەمۋ ەست ۋبيتسى؟ پوچەمۋ ۆسە ۆرەميا دولجنو بىت شۋكير؟ ۆى ۆيدەلي، كاك ليۋدي جيۆۋت زاگرانيتسەي. وني تاك جيۆۋت، پوتومۋ چتو ۋ نيح نەت ۆاشەگو «شۋكير». وت جيزني نادو برات ۆسە. سكولكو راز موجنو پوۆتوريات، جيۆەم ودين راز. نە نادو، پوجالۋيستا، نا ناس دەلات پروەكتسيۋ ۆاشەي پاراديگمى، - اشۋلى داۋىسىمەن شارپ بەردى.

«مىقتى بولساڭ، ءوزىڭدى جەڭ» دەيدى. اساليا اتاسى ايتقانىنىڭ كەيبىرىن ءتۇسىنىپ، كەلىسىپ تۇرسا دا، ىشتەي ءوزىنىڭ بۇرىننان قالىپتاسقان ۇستانىمىن جەڭە المادى. الدىندا ءوزى ايتقان سوزدەرگە قارسى شىعا المادى. ولاي ىستەسە، ءوز-وزىنە وپاسىزدىق جاساعان سەكىلدى بولۋشى ەدى.

بۇعان شەيىن اساليا مەن اتانىڭ اراسىندا ەلەمەۋگە بولاتىن پىكىر تالاستار بولىپ تۇراتىن. ونىڭ كوبىنە سەبەپشى ءارتۇرلى بۋىننىڭ كوز-قاراستارىنىڭ كەلىسپەۋشىلىگى ەدى. الدىڭعى بۋىن ومىرىندە باسىن ويعا دا، قىرعا دا سوققان. ولار ەندى بارىنشا تۇراقتىلىقتى قالايدى. بارىنشا اباي بولعىلارى كەلەدى. وسى ساتكە شەيىن جيعان-تەرگەنىن جوعالتىپ العىسى كەلمەيدى. سول ءۇشىن، كەلەر بۋىنعا ءوزىنىڭ اقىل كەڭەسىن ايتادى. كەلەر بۋىن ولاردى تىڭدامايدى، ويتكەنى   ولاردىڭ ويلى-قىرلى جولى ءالى الدا. ولاردىڭ باسى ءالى ءبىر دە ءبىر رەت سوعىلماعان. سول سەبەپتى ءوزىن تىم سەنىمدى ۇستايدى، كورەگەندىلىكتى از تانىتادى.

الدىڭعى بۋىننىڭ ۋاقىتى وتەدى. كەلەر بۋىننىڭ ارتىنان تاعى دا ءبىر بۋىن پايدا بولادى. ءاربىر كەلەر بۋىن الدىنداعى بۋىننىڭ پىكىرىن، ۇستانىمىن جوققا شىعارادى. سولاي ءاربىر بۋىن ءوزىنىڭ الدىنداعى بۋىندى، نە ارتىنداعى بۋىندى تۇسىنە الماي وتەدى. وسىعان مويىنسىنا المايتىندارى بار ءومىرىن الدىنداعى جانە ارتىنداعى بۋىنمەن كۇرەس جۇرگىزۋگە ارنايدى. ەشكىم ەشقاشان جەڭبەيتىن كۇرەس.

وسى جولى ەمير ءۇشىن اساليا تىم ارتىق كەتىپ بارا جاتقانداي كورىنىپ:

– اساليا، ۆسە! ۋسپوكويسيا! – دەپ داۋىسىن كوتەرە باستادى.

ەميردىڭ سوزدەرىنەن كەيىن اساليا ودان بەتەر ءوزىنىڭ قارقىنىن ارتتىرىپ:

– ەمير، تى پوچەمۋ پوۆىشاەش نا مەنيا گولوس؟!

– نە نادو تاك ۆىراجاتسيا ۆ ستورونۋ دەدۋشكي، - دەپ، ەمير رەنجىگەندەي، تۋرا سونداي داۋىسپەن جاۋاپ بەردى.

اساليا ءۇشىن وتە اۋىر سوققى بولعانى، ىشىنەن ءوز-ءوزىن، ءوزىنىڭ ىشكى جاۋلارىن جەڭە الماي تۇرعاندا، كەنەتتەن سىرتتان جاۋدىڭ پايدا بولا قالعانى:

– ەمير، منە ينوگدا كاجەتسيا، چتو تى پرەۆراششاەشسيا ۆ كاكوگو-تو ابيۋزەرا. ۆ پوسلەدنەە ۆرەميا ناچال ۆسە چاششە ي چاششە گولوس پوۆىشات نا مەنيا. موجەت تى ەششە ناچنەش مەنيا كونتروليروۆات؟ بيت؟ پراۆيلنو منە ماما گوۆوريلا، تى ستانەش تاكيم جە سوبستۆەننيكوم، كاك ي تۆوي وتەتس.

ەرمەك كوزىن جۇمىپ جاتقاندا، اۋەدە ەميردىڭ قولى پايدا بولدى. اشىپ قالعان ساتىندە، شاپالاقتىڭ دىبىسى ەستىلىپ، اساليا بەتىن ۇستاپ، ونىڭ بەتىنە بىرەۋدىڭ قولى شىنىمەن تيگەنىنە سەنە الماي وتىردى. بىرەر ساتتەن كەيىن:

– ۆسە! ماما بىلا پراۆا، - دەپ، جىلاعان اساليا، جاتىن بومەگە قاراي جۇگىرىپ كەتتى.

كەشتىڭ شىرقى تولىقتاي بۇزىلعان ءسات وسىنداي بولاتىن شىعار. قالعان ۇشەۋى ۇندەمەي وتىردى. ءدال سول ءبىر ساتتە الەم توقتاپ قالىپ، وسى بولمەدەگى بىرەۋ قوزعالىپ قالسا، اتوم جارىلىسى بولاتىنداي.

عالامشار جويىلىپ كەتسە دە، تاۋەكەلگە بەل بۋىپ، اتامىز اقىرىنداپ ورنىنان تۇرىپ، ءوزىنىڭ بولمەسىنە قاراي كەتە باستادى. ەرمەك ىڭعايسىز جاعدايلاردا بۇرىن سوڭدى بولىپ كورگەن، بىراق ءدال وسىنداي ساتتە بولىپ كورمەپتى. ەميردى نە جۇباتارىن، نە ايىپتارىن بىلمەي قالدى. ءوزىن كىنالى سەزىنگەندەي دە بولدى. ىشىنە الىپ قايىق كەلىپ، زاكىر تاستاعانداي. ەمير ەش ۇيالعان دا جوق، بولعان جاعداي ءۇشىن ءوزىن ىڭعايسىز سەزىنگەن دە جوق. قوناق نە ويلاپ قالادى دەپ تە ويلاماعان، ويتكەنى ەرمەكتىڭ ويى ول ءۇشىن ەشنارسەنى وزگەرتپەۋشى ەدى. ەميردىڭ ءىشى سول مەزەتتە ۆاكۋمعا اينالعانداي بولدى دا، قايتادان ومىرگە تولا باستادى:

– يا تەبيا پروۆوجۋ، ەرمەك. داۆاي نا بالكونە پودەزدا پوستويم، يا پوكۋريۋ، - دەپ، اقىرىن داۋىسىمەن ايتتى.

ەر جىگىتتەر ءبىر-ءبىرىن ءسوزسىز ءتۇسىندى. ۇندەمەي عانا اياق كيىمدەرىن كيىپ، پودەزدىڭ بالكونىنا شىقتى. بالكونعا شىعىپ، ەمير ەرنىمەن تەمەكىنى قىسىپ الىپ، شاقپاقتى تۇتاتىپ قالعان ساتتە، الىستا اسپان سىرىڭكەسىن تۇتاتىندىرعانداي، نايزاعاي جارق ەتە قالدى.

– زناەش، برات، يا تەبە پوسوۆەتۋيۋ، نيكوگدا نە جەنيس نا دەۆۋشكە، كوتورايا رازبيراەتسيا ۆ ماركاح ماشين. ساموە لۋچشەە، كوگدا دليا نەە نەت نيكاكوي رازنيتسى مەجدۋ رولس رويسوم ي جيگۋلي.

زا نەي جە حوديلي ستولكو حوروشيح پارنەي، داجە كوگدا مى نە بىلي جەناتى. ودنومۋ ونا وتكازالا، پوتومۋ چتو ۋ نەگو نە بىلو ماشينى، درۋگوگو نوس نە پونراۆيلسيا، ۋ ترەتەگو كۆارتيرا مالەنكايا. ونا ۆ كونەچنوم يتوگە ۆىبرالا مەنيا، ي يا ۆىبرال ەە. زناچيت، مى س نەي وديناكوۆىە، راز ۋج سموگلي دو ەتوگو مومەنتا ۆمەستە پروجيت. يزۆيني، چتو تاك پرويزوشلو.  پري روديتەلياح ەتوت رازگوۆور نە زاۆەلي بى داجە، - ەمير باسىنا كەلگەن ويلاردى، دىبىستاپ، رەتسىز ايتىپ جاتقاندا، تارتىپ جاتقان تەمەكىنىڭ جارتىسىنان كوبى كۇل بولىپ اۋەگە ۇشىپ تا كەتتى، - ۆوت تاكيە دەلا، برات. گلاۆنوە، ۆسە ەست، نو ۆسەگدا چەگو-تو نە حۆاتاەت. حوديم ۆ ەتوي ۆەچنوي پوگونە زا نەيزۆەستنىم. ينوگدا حوچەتسيا پروستو ۆزيات، ۆسكرىت سەبە ۆەنى، چتوبى ۆسە ەتو زاكونچيلوس.

– قوي، ءامىر! جامان ايتپا. ءومىرىڭ ءالى الدا عوي سەنىڭ. ءالى تالاي قىزىق كۇتىپ تۇر. قولىڭدا بار كۇش-قۋات، بايلىقتى باسقالارى ءۇشىن پايدامەن جۇمساساڭ، ومىرىڭدە جاڭا ءمان پايدا بولادى، - دەپ ەرمەك، جۇبانىش سوزدەرىن شىن جۇرەگىمەن ايتتى.

ەرمەكتە ەشكىمگە ەشقانداي قىزعانىش سەزىمى بولماعان. اتاسىنىڭ دانالىعىن بويىنا جاسىنان ەرتە سىڭىرگەن بولۋى كەرەك.

– وستالنىم پوموگات، گوۆوريش؟ ناپريمەر، كومۋ؟ ۆسەم نە پوموجەش ۆ ەتوم ميرە. پولۋمەر يا نە پريەمليۋ، - دەپ، ەمير كۇلىپ جىبەردى، - كاجدىي دولجەن ساموگو سەبيا سپاسات. تاك ۋستروەنا چەلوۆەچەسكايا پريرودا. پوموجەش ودين راز – ۆسەگدا بۋدۋت نادەياتسيا نا تۆويۋ پوموشش. پوتوم حودي س پارازيتامي نا سپينە.

– ەح، ءامىر، ءامىر! اۋرۋ بالالارعا كومەكتەس. ول بوزداقتار، - «بوزداق» دەگەن ءسوزدى ەستىگەندە، ەميردىڭ قاباعى وزگەرىپ كەتكەنىن كورىپ، ورىسشا نۇسقاسىن ايتتى، - ەتي سوزدانيا، سولاي تۋىلۋدى تاڭدامايدى. سەن دە وسىلاي دەنىڭ ساۋ، مولشىلىقتا تۋىلۋدى تاڭداعان جوقسىڭ. ساعان، قۇداي دەيسىڭ بە، تاعدىر دەيسىڭ بە، كەزدەيسوقتىق دەيسىڭ بە، ءوزىڭ بىلەسىڭ، بىرەۋ نەمەسە بىرنارسە وسىنشاما زور مارتەبە، - ەميردىڭ قاباعى قايتادان وزگەرىپ كەتكەندىكتەن، ورىسشا نۇسقاسىن ايتۋعا تۋرا كەلدى، - پريۆيلەگيا بەرگەن ەكەن. سول مارتەبەنى، ساعان بەرىلگەن پريۆيلەگيا، دۇرىس پايدالانساڭ، وزىڭە دە جاقسى، باسقالارعا دا پايدا. ماعان ونداي مارتەبە بەرىلمەپتى. ونداي مارتەبەگە يە بولۋ ءۇشىن، مەن قارا تەرگە ءتۇسىپ ەڭبەكتەنۋ كەرەكپىن، ۆ پوتە ليتسا دولجەن بۋدۋ ترۋديتسيا.

ەمير قولىنداعى تەمەكىنىڭ سوڭعى تارتىمدارىن جاساپ:

– برات، تام ۋجە زۆەزدى ۆيدنەيۋتسيا، پوحودۋ، زاۆترا دوجديا ۋجە نە بۋدەت. لادنو، برات، سپاسيبو، چتو پوستويال. پويدۋ يا دوموي. پەرەد اسالەي ي دەدۋشكوي يزۆينيۋس. داۆاي! ۋۆيديمسيا، - دەپ، ەمير بۇرسەڭدەپ، بالكوننىڭ ەسىگىن اشىپ، جىلدام پاتەر جاققا قاراي سۋىلىپ كەتتى.

ەرمەك بولسا، جاڭبىردىڭ يىسىمەن تەرەڭ دەمالىپ تۇرا تۇردى. وسى ءساتتى پايدالا وتىرىپ، ءبىزدىڭ اڭگىمەمىزدىڭ كەيىپكەرىنىڭ ءومىربايانىن ءسال اشىپ كەتەيىك.

ەرمەكتىڭ اكەسى مەن انسى ءبىر زاۆودتا قىزمەت ەتكەن. اتاسى اۋىل مەكتەبىندە مۇعالىم بولعان. اۋىل قۇلدىراي باستاعاندا، بالاسى ونى قالاعا كوشىرىپ العان. اجەسى بولسا ۇيدە وتىرعان. بىراق كىتاپ وقىپ، كەي كەزدەرى ءوزى ولەڭ شۋماقتارىن جازاتىن، اسىرەسە، بىرەۋدىڭ تويىنا تىلەك ايتۋعا بارعاندا. ءتىپتى، اتاعا وقۋشىلاردىڭ ءۇي جۇمىس داپتەرلەرىن تەكسەرۋگە كومەكتەسەتىن. قازىر ەرمەك پەن اتاسى تۇرىپ جاتقان پاتەر اكەسىنە زاۆود تاراپىنان تەگىن بەرىلگەن. جالپى، ونىڭ اكەسى جۇمىسقا وتە تياناقتى قارايتىن ادام بولعان. بەرىلگەن تاپسىرمانى ءبىر ادىم شەتكە باسپاي ىستەيتىن. ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنە ابدەن لايىقتى بولۋشى ەدى.

بىراق 1990 جىلداردىڭ اياۋسىز جەلى، ەلدەگى بارلىق ءوندىرىستى قيراتىپ، ەرمەكتىڭ اكەسى دە، اناسى دا جۇمىسسىز قالعان. ايەل ادامى كوڭىلشەك، ەموتسيونالدى، نازىك بولىپ كەلگەنىمەن، ەر ادامدارمەن سالىستىرعاندا، وزگەرىستەرگە وڭاي بەيىمدەلىپ، كۇيزەلىس ساتتەرىن جەڭىل وتكىزەدى.

اكەسى جۇمىسىن جوعالتقاندا، باسار تاۋىن بىلمەي، ىشىمدىككە اۋەس بولىپ كەتكەن. اناسى بولسا، جانى شىرىلداپ، ۇيدەگى بارىن ساتىپ، ءساتى ءتۇسىپ جاتقان جەرلەردە ازىن اۋلاق تيىنىن تاۋىپ، ۇيگە ءبىر قيقىم نان بولسا دا، اكەلىپ، وتباسىن قيىن كەزەڭنەن سۇيرەپ الىپ شىققان. 2000 جىلدارعا تامان، ەلدىڭ جاعدايى جاقسارىپ، سودان ادامداردىڭ دا جاعدايى اقىرىنداپ وڭالا باستادى. ەرمەكتىڭ اكەسى ىشىمدىكتى قويىپ، جۇمىس تاۋىپ، جىلدىڭ ءبىر-ەكى كۇنى بولسا دا، وتباسى ارقانى كەڭىنەن جاياتىن ساتتەرگە دە جەتتى.

ءبىر كۇنى، اتانىڭ اۋىلىندا توي بولاتىن بولىپ، سوعان ءبىز ايتىپ وتىرعان وتباسى شاقىرىلعان. بىراق تاعدىردىڭ جازعانى بولۋى كەرەك، ءدال توي كۇنى ەرمەك اۋىرىپ قالىپ، بارلىعى ۇيدە قالايىن دەپ جاتقان. بىراق قازاق حالقىندا «شاقىرماعان جەرگە بارما، شاقىرىلعان جەردەن قالما» دەگەن ناقىل ءسوز بار، سول ۇستانىمعا سايكەس، ءبارى تويعا كەتىپ، ۇيدە ەرمەك پەن اتاسى قالاتىن بولدى. قالعان وتباسى مۇشەلەرى كولىكپەن اۋىلعا اتتاندى. بارا جاتقان كەزدە، كولىك اپاتقا ۇشىراپ، تەك قانا ەرمەكتىڭ اكەسى ءتىرى قالدى. بىراق، وسى جولى قاسىندا سۇيىكتى جارى بولماي، جالعىز قالعانداي سەزىنىپ، قايعىعا باتىپ، تاعى دا ىشىمدىككە اۋەستەنىپ، بىرنەشە جىلداڭ سوڭ ول دا باۋىر اۋرۋىنان قازا تاپتى. سولاي مىنا قاتىگەز زاماندا، نەمەرەسى پەن اتاسى ءبىر بىرىنە تۇرەۋ بولاتىن جالعىز سۇيەنىشكە اينالدى. جاقىن ادامدارىنان ايىرىلعان ەرمەك، اتاسىنىڭ قادىرىن، دوستارىنىڭ قادىرىن، تۋىستارىنىڭ قادىرىن، ادامزاتتىڭ قادىرىن ەشكىم سەزىنبەگەندەي، سەزىنە العان. سودان ونىڭ اتاسىنا دەگەن ىقىلاسى بولەك. اتاسى دا ساۋاتتى ادام بولعاندىقتان، ونى وسى ۋاقىتقا شەيىن دۇرىس ناسيحاتتاپ، ءتۇزۋ جولدان تايدىرماعان.

***

ەرمەكتىڭ اتاسىنىڭ، بارلىق قارت ادامدار سەكىلدى، كۇن كوكجيەكتەن اسپاي، ويانىپ الاتىن ادەتى بار. ادامنىڭ اعزاسى قارتايعان شاعىندا، ءومىرىنىڭ سوڭى كەلە جاتقانىن سەزىپ، بارىنشا ۇيقىنى ازايتىپ، مىنا جالعانمەن تامسانۋعا بەرىلگەن مۇمكىندىكتەردىڭ ءبارىن تولىقپاي پايدالانعىسى كەلەتىن سەكىلدى. اتاسى ويانعاندىقتان، سىبدىردان، سىلدىردان ەرمەك تە ەرتە ويانىپ الاتىن بولدى. تەرەزەنىڭ شىمىلدىعىن اشىپ قاراسا، اسپانداعى بۇلتتار سەيىلىپ، كوكجيەكتەن ەندى-ەندى كۇننىڭ دومالاعى كورىنىپ كەلە جاتىر. نەمەرەسى مەن اتاسى ءداستۇردى وزگەرتپەي، تاڭعى ءشايلارىن ءىشىپ، سوڭعى وقىعان كىتاپتارىن تالقىلاپ، بۇرىڭعىنى ەسكە الىپ، جاقىندارى ءتىرى بولعاندا، قازىر قالاي بولاتىنى جايىندا قيالداپ، ءسال ۋاقىتتان كەيىن دالاعا شىعىپ، وتىرا تۇرۋدى جوسپارلادى. قارت جاڭبىرلى كۇندەرى مۇلدەم دالاعا شىقپاعان ەدى.

ءبىر-ەكى ساعاتتان كەيىن، كۇن ساۋلەلەرى دالانى ءوزىڭ امىرىنە العاندا، ەرمەك پەن اتاسى ەسىك الدىنداعى، تالدىڭ كولەڭكەسى قورعان بولىپ تۇراتىن، ورىندىقتارعا وتىردى. بولعان جاڭبىردان كىشكەنە شالشىقتار عانا قالىپ، پلانەتانى بىرەۋ پوليەتيلەن قاپتىڭ ىشىنە سالىپ، كۇننىڭ استىنا قويىپ قويعانداي، اۋاداعى ىلعالدىلىق ارتىپ، كەۋدەنى باساتىن قاپىرىق تۇردى. نە دەسەك تە، ءۇيدىڭ اۋاسىنان دالانىڭ اۋاسى جاقسىراق سەرگىتەدى.

ەرمەك اتاسىمەن بولاشاقتى تالقىلاپ، كەڭەستەر سۇراپ وتىردى. ول ومىرىندە كەزدەسكەن ۇلكەن-كىشى ادامنىڭ بارىنەن كەڭەس سۇرايتىن ادەتى بار ەدى. مەكتەپتى بىتىرسە دە، باسقالارى تاجىريبەسى، كەڭەستەرى ارقىلى ۇيرەتە الاتىن ءومىر ساباقتارىن وقۋدى توقتاتپاعان. كەيىپكەرىمىز جاس بولسا دا، بىرنەشە ادامنىڭ ءومىرىن ءسۇرىپ تاستاعانداي، قورجىنىندا اقىلى بار.

(كەي-كەزدەرى ەرەسەك ادام قاربالاس ءومىردىڭ اعىنىمەن كەتىپ، ءوزىنىڭ بالا بولعانىن ۇمىتادى. كىشكەنە بالامەن ءبىر ساعات سويلەسسەڭ، ءوزىڭدى بالا شاعىڭدا ەسكە الىپ، ومىرىڭدە ءمان قايتادان پايدا بولعانداي، كەيدەڭە جاڭا لەپ ەنىپ، مارقايىپ قالاسىڭ. كىشكەنتاي بالا ەرەسەك ادامعا نەنى ۇيرەتەدى دەيسىڭ؟ – ادامعا ەڭ كەرەگىن – ءومىردى تازا ءسۇرۋدى ۇيرەتەدى).

بىردە اجەسى ەرمەككە: «مۇناراڭ قۇلاماسىن دەسەڭ، شەت جاقتان كەلىپ جاتقان كەڭەستەرگە قۇلاق اسىپ وتىر. تاكاپپارلىق تانىتپا! تاكاپپارلىق سەنىڭ كوزىڭدى تۇمان سەكىلدى تۇمشالايدى دا، مىنا ومىردە اداسىپ قالاسىڭ. اداسقان ادام باقىتسىز كەلەدى. باقىتسىز ادام باسقالارعا قايعى، قاسىرەت سىيلاپ، ولاردى دا باقىتسىز قىلادى. مىنا ومىردە ءوزىڭ ىشتەي باقىتتى بولۋعا تىرىس، بالام. باقىتىڭ ىشىڭدە بولسىن، سىرتتان ىزدەمە. سوندا ارىڭ دا، كوڭىلىڭ دە، نيەتىڭ دە تازا بولىپ، ولەر شاعىڭدا وكىنىشسىز كەتەسىڭ. قۇداي سەندەي تازا جانعا ادال جار كەزدەستىرسىن»، - دەپ وسيەتىمەن بىرگە باتاسىن بەرگەن بولاتىن.

قارت كىسى ەميردىڭ اتاسىن ەسكە الىپ جاتقان ساتىندە، پودەزدىڭ ەسىگى اشىلىپ، قولىنا كىشكەنە سومكە ۇستاعان اساليا كورىندى:

– سالەمەتسيزبە، اتا! پريۆەت، ەرمەك! سەگودنيا حوروشايا پوگودا. دا؟

ارتىنان ەمير اۋىر سومكەنى كوتەرىپ كەلە جاتىپ، ونى ەرمەك پەن اتاسىنىڭ جانىنا قويىپ، ەكى قولداپ ورىندىقتا وتىرعان اتامەن ۇندەمەي امانداستى. ارتىنان، بەتتەرى كۇنگە كۇيىپ كەتكەن، ەميردىڭ اكە شەشەسى ءتۇسىپ كەلە جاتىپ، ولار دا قارت كىسىگە سالەم بەردى. ەڭ سوڭىندا اياڭداعان ەميردىڭ اتاسىن كورىپ، ورىندىقتا وتىرعان قارت، ورنىنان تۇرىپ، ەكەۋى ءتوس قاعىسىپ، ۇزاق ءبىرىنىڭ قولىن ءبىرى ۇستاپ امانداستى.

ەميردىڭ اناسى:

– اتا، ەرمەك، ۆى چتو زدەس سيديتە؟ پويدەمتە س نامي نا پيكنيك. مى ۆ پارك سوبيراەمسيا.

بىرنەشە كۇن جاۋىپ تۇرعان جاڭبىردىڭ ءىزى جوعالعانداي، ەميردىڭ وتباسىنداعى بولعان كەشەگى داۋىل دا جوق بولىپ كەتتى. ءبارى ءماز-مەيرام، شات-شادىمان. ەرمەك ىشىنەن، تاعى ءبىر داۋىلدىڭ كۋاگەرى بولمايىن دەپ، ءوزى بارعىسى كەلمەي، اتاسىنان جاۋاپ كۇتتى. اتاسى ەشكىمدى رەنجىتپەي، اقىرىن عانا بارمايتىندىقتارىن ايتتى. ەمير ۇيىنەن سومكە-سومكە زاتتار تاسىپ جۇرگەندە، ەكى قارت كىسى ورىندىققا وتىرىپ، وتكەندى ەسكە الىپ، اڭگىمە ايتۋعا كىرىستى. ەمير زاتتاردى تاسىپ ءبىتىرىپ، ءبارى كولىككە وتىرىپ جاتقاندا، اناسى اتانى شاقىردى.  ەميردىڭ اتاسى بولسا، ءوزىنىڭ زامانداسىمەن اڭگىمە ايتقىسى كەلىپ، بارمايتىندىعىن ايتىپ، بالالارىنا اق جول تىلەدى. سولاي ەرمەك جانە ەكى قارت كىسى ەسىك الدىندا وتىرىپ اڭگىمەلەرىن جالعاستىردى. پيكنيك سۇيگىش وتباسى كولىككە وتىرىپ، كوشەنىڭ سوڭىندا بۇرىلىپ، كوزدەن جوق بولىپ كەتتى. وسىلاي اڭگىمەمىز دە اياقتالدى.

2024 جىلدىڭ ورتاسى

*اۆتور ءبىلىمنىڭ كۇشىنە سەنگەندىكتەن، قوعامداعى وڭ وزگەرىستەرگە ۇلەس قوسۋ ءۇشىن، ارزان، قولجەتىمدى باعامەن ونلاين كۋرستار جاساۋدا. www.tussem.kz سايتىندا شىعاتىن كۋرستارىمدى قاراڭىزدار.

Abai.kz