قونىسباي اقىن قايتقالى قانشا رەت وقتالسام دا ماندىتىپ ەستەلىك جازا الماي ءجۇرمىن...

...ول العاش ادەبيەت تابالدىرىعىن «قونىس ىسكەندىروۆ» دەگەن اتپەن ساتيريك بالا بولىپ اتتاعان. 60-شى جىلداردىڭ اياعىندا، «ارا» جۋرنالىندا. سول تۇستا...

…60-شى جىلداردىڭ سوڭىنا تامان بىرەن-ساران ولەڭدەرىم باسپاسوزدە جاريالانا باستاعان كەزدە جان-جاقتان تانىسۋ حاتتار جيىلەدى. كەيبىر ءماندى دەگەندەرىنە جاۋاپ قاتىپ ءجۇردىم. سولاردىڭ ىشىندە قونىس ىسكەندىروۆتىڭ دا حاتى بولدى.

كونۆەرتكە اتى-ءجونىمدى شاتاستىرىپ جازىپتى: «8-كلاسس وقۋشىسى ۇلىقبەكوۆ ەسداۋلەتكە» دەپ تۇر. تاڭىرقاپ، ىشىمنەن كۇلدىم دە، مەن دە ادەيى اۋىستىرىپ: «8-كلاسس وقۋشىسى قونىسوۆ ىسكەندىرگە» دەپ جاۋاپ جازدىم، بىراق، جىبەرىلمەي قالدى: ويتكەنى، «قونىسوۆ» ماعان ءوز ادرەسىن جازۋدى ۇمىتىپ كەتىپتى...

كەيىن مەكتەپ ءبىتىرىپ، ەلدە جۇمىس ىستەپ، الماتىعا وقۋعا تۇسۋگە قايتا كەلگەن كەزدە جاريالانعان شىعارمالارىمىز ارقىلى ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ اتىمىزعا سىرتتاي قانىق بولىپ تا قالعان ەدىك.

ابيتۋريەنت كەزدە العاش جولىقتىق. ونىڭ تولىق اتى-ءجونى قونىسباي ىسكەندىرۇلى ءابىلوۆ ەكەنىن سوندا ءبىلدىم. وقۋعا قابىلدانعاندار ءتىزىمىن حابارلايتىن كەزدە كۇتىپ، اڭگىمەلەسىپ، ءبىر جەردە تۇرعان ەدىك، پاميلەمىز قاتار اتالعاندا، قۋانعاننان قۇشاقتاسا كەتتىك. سودان ولە-ولگەنشە ارامىز اجىراعان جوق، جۇبىمىز جازىلماعان دوس بولدىق.

مەن وعان شەشەم ساقتاپ جۇرگەن ءوزىنىڭ بالا كەزدەگى حاتىن اكەلىپ كورسەتىپ، ءبىر ءماز بولىپ كۇلگەنىمىز بار.

جاتاقحانادا ءبىر بولمەدە تۇردىق.
ساباققا بىرگە دايىندالدىق.
ولەڭدى بىرگە جازدىق.
قىزدارعا بىرگە قىرىندادىق.

قونىسبايدىڭ جازبا جانە سۋىرىپ-سالما اقىندىعى، ازىلقوي-ساتيريكتىگى، انشىلىگى مەن كۇيشىلىگى، كومپوزيتورلىعىنا قوسا دومبىرادان باستاپ، گيتارا، بايان، ماندولينا، اككوردەون، پيانينو، ساكسوفون سياقتى كەز-كەلگەن مۋزىكا اسپابىندا ويناي بەرەتىن ەرەكشە قابىلەتى بار بولىپ شىقتى. قولىنا ەكى قاسىق بەرسەڭ، تىڭقىلداتىپ مۋزىكا شىعارىپ وتىرادى. ءوزى شەشەن. كۇلدىرگى. كەز-كەلگەن وتىرىستىڭ گۇلى. انەكدوتتى قولما-قول ويدان قۇراستىرىپ شىعارادى. «سەگىز قىرلى» دەگەن تەڭەۋ وعان ازدىق ەتەتىن ەدى. ءبىرىنشى كۋرستا جۇرگەندە نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلى، مارات نۇرقاليەۆ، باقبەرگەن تابىلديەۆ، باقىت احمەروۆ سياقتى كىلەڭ ونەرلى جىگىتتەردىڭ باسىن قوسىپ، «ءلايلىم-شىراق» اتتى ۆوكالدى-اسپاپتى انسامبل قۇردى. داۋىسى كەيدە دىزىلداي بەرەتىن ەسكى قاراپايىم گيتارالاردى جوندەتىپ، باپتاتىپ، داۋىس كۇشەيتكىش «زۆۋكوسنيماتەل» دەگەن تەتىك ورناتىپ، ۋنيۆەرسيتەت ساحناسىنا شىعىپ، دۇركىرەتە-كۇركىرەتە ويناپ، اۋەلەتە ءان سالىپ، كونكۋرستا ەرەكشە كوزگە ءتۇستى.

ەشكىمگە ەمەشەگى ۇزىلمەيتىن قاتال دەكانىمىز تەمىربەك قوجاكەەۆتىڭ قاتتى ريزا بولعاننان «تەمىر» جۇرەگى ءجىبىپ، ولارعا بۇكىل كەرەك-جاراعىمەن جوندەم اسپاپتار ساتىپ اپەردى.

دەكانىمىز انسامبلگە باس-كوز بولۋعا دوتسەنت، فانتاست جازۋشى ابدۋل-حاميت مارحاباەۆتى ءبولدى. مەن سولارمەن بىرگەمىن. ويتكەنى، قونىسباي مەنىڭ ولەڭدەرىمە بىرنەشە ءان شىعارىپ، انسامبلدەگى جىگىتتەر رەپەتيتسيالاردا ەپتەپ ۇيرەنىپ، ورىنداي باستادى.

ءانسامبلدىڭ اتى «ءلايلىم-شىراق» بولعانمەن، حاماڭ (ابدۋل-حاميت اعاي) ءبىزدى «بەرەكەسىزدەر» دەپ اتايتىن ەدى.

ولار گيتارالارىن بىرەسە سىڭسىتىپ، بىرەسە كۇڭگىرلەتىپ، بىرەسە باجىلداتىپ، «ياماحالارىن» مياۋلاتىپ، داۋىلپازدارىن دۇڭكىلدەتىپ باعادى. ويناعان مۋزىكاسى مەن اندەرى بىردە ۇيلەسىپ، بىردە قابىسپاي جاتادى. «بەرەكەسىزدەر» دەگەن ات سودان شىقتى.

قونىسباي - باس گيتارادا، نۇرتىلەۋ - سولودا، باقبەرگەن ريتم گيتارادا، مارات - كلاۆيشتە، باقىت - باراباندا. جانە ءبارى شەتىنەن ءانشى. حاماڭ ەكەۋمىز تىڭداپ وتىرامىز. بارماي قالسام حاماڭ ىزدەيدى. جالعىز كورەرمەن بولۋعا ءىشى پىساتىن بولۋى كەرەك.

بىردە سولاردىڭ بىرەۋى ءان سالعاندا داۋىس ءناشىن تابا الماي قالىپ، حاماڭ:

-سەنەن گورى مىنا ۇلىقبەكتىڭ داۋىسى اشىق!-دەپ، ءبارىن كۇلدىرىپ، سودان ءوزى مەنى «داۋىسى اشىق» دەپ اتاي باستادى. ال، بىراق ماعان انشىلىك دەگەن بۇيىرماعان.

قونىسبايدىڭ ءانسامبلىنىڭ جىگىتتەرى ءوز ستيپەديالارىن قوسىپ، ساحناعا ارناپ، قىپ-قىزىل بارقىتتان مودالى كۋرتكا مەن شالبار تىكتىرىپ كيدى. «ساحناعا شىقپايمىن عوي، كەرەگى نە؟» دەپ ارى-بەرى بۇلتاقتاعان مەنى دە كوندىرىپ، تىس قالدىرعان جوق. بارىمىزگە كيىمىمىز جاراسىپ-اق كەتتى. وتىرىستارعا، كەزدەسۋلەرگە دە كيىپ جۇردىك.

بىردە سۋرەت ۋچيليششەسىندە الىبەك اسقاروۆ ۇيىمداستىرىپ، وتكىزگەن جازۋشى ورالحان بوكەي اعامەن كەزدەسۋگە قىپ-قىزىل بولىپ كيىنىپ باردىم. الىبەك: «قىزىل جالاۋدان اينىماي قالىپسىڭ عوي؟»-دەپ قاعىتىپ ەدى، ورالحان اعاما كەيپىم ۇناعان بولۋى كەرەك:

-ءبىزدىڭ ۇلاش تۋرا ءوزىم سياقتى ەكزوتيكاعا قۇمار! اقىندار وسىلاي ەشكىمگە ۇقساماي، ەرەكشە كيىنىپ ءجۇرۋى كەرەك!-دەپ، كوتەرمەلەپ قويدى. وراش اعامنىڭ ءسوزى ماعان مايداي جاقتى. لامىنەن «ەكزوتيكا» دەگەن جامان ءسوز ەمەس-اۋ» دەپ ءتۇيدىم.

ەكىنشى كۋرستا جۇرگەندە «قانات قاقتى» كىتابىنا قادىر مىرزا ءالي اعانىڭ العىسوزىمەن ولەڭدەر جيناعىم شىعىپ، ەلدەگى اكە-شەشەمە وزىمشە قالاماقى جىبەرىپ، كۋرستاستاردىڭ «جۋ-جۋىمەن» قونىسباي ەكەۋمىز جاتاقحاناعا ۇلكەن سومكە تولى «قىزىل» اكەلىپ، بولمەدە القا-قوتان وتىرىس جاساعانبىز. سول وتىرىستا قونىسباي ءبىر جارقىلداپ ەدى-اۋ! سۋىرىپ سالىپ، ارقايسىمىزعا ءازىل-ولەڭ، انەكدوت شىعارىپ، دۋىلداتقانى ەستەن كەتپەس!

ەكىنشى كۋرس بىتىرگەندە ستۋدەنتتەردىڭ ءبىر توبى مەحانيزاتسيا وتريادىن قۇرىپ، تىڭ ولكەسىنە اتتاندىق. قىستاي وقىپ شىققان كومباينشى كۋرسىنىڭ ناتيجەسى. ەكى ستۋدەنتكە ءبىر كومبايننان ەنشىگە ءتيدى. قونىسباي ەكەۋمىزگە دە ءبىر تۇيە مويىن قىزىلى بۇيىردى. بارىمىزگە «سەنىپ» تاپسىرعانى «سپيسانيەگە» جاتقىزىلعان ەسكى-قۇسقى تەحنيكا بولىپ شىقتى. جازدان كۇزگە دەيىن سولاردى جوندەۋمەن اينالىستىق. كەيىن، ابدەن جوندەپ بولدىق دەگەندە، كومباينىمىزدى اۋىل سىرتىنا جۇرگىزىپ شىعارىپ، قۋراي، جۋسان، ەرمەن شاۋىپ جاتتىقتىق. ودان وراق باستالدى. قىرىپ ەگىن ورا المادىق، ويتكەنى قاۋساعان ەسكى كومباينىمىزدىڭ جۇرگەنىنەن تۇرعانى كوپ بولدى.

سول تۇستا مەن وعان ارناپ، «كومباينشى قونىس» دەگەن ءازىلى بار ولەڭ شىعاردىم:

تورعايدىڭ كەڭ ولكەسىندە،
جاڭادالانىڭ سامال كەشىندە،
ۇيىقتاعان جىگىتتى كوردىم،
كومبايننىڭ كولەڭكەسىندە.
اتانعان «ۇزدىك» كوپتەن،
قونىس قوي ول مىزعىپ كەتكەن.
ءدان ءۇشىن جانىن سالىپ،
جۇرەگىن ءجۇز بۇكتەلتكەن.
كوڭىلى توعايىپ،
وراق اياقتالعاندا،
ۇيقىسى عاجاپ قانباۋدا.
ءابدىلدا جىرىن وقىدىم،
قونىستى وياتقاندارعا:
«تىنىقسىن، تيمەڭدەر ادامعا!..»

ءسال كەيىنىرەك ءوز اۋىلىمدا بولعان وقيعانى تورعاي توپىراعىنا كوشىرىپ، «سارىارقا پيراميداسى» دەگەن پوەما جازعانمىن.

ونىڭ اۋىزشا كۇلدىرگى اڭگىمەلەرىنىڭ كەيىپكەرلەرى ءوز اۋىلىنىڭ ادامدارى بولاتىن. مەن وعان: «وسى سەنىڭ اۋىلىڭدا كىلەڭ قوجاناسىرلار تۇراتىن سياقتى. ءجونى ءتۇزۋ بىرەۋى بار ما ءوزى؟» دەپ ازىلدەيتىنمىن.

سول ءبىر جىلى قونىسبايدىڭ قايتىس بولعان اكەسىنىڭ زيراتىن سالىسۋعا بارعانىمدا اۋىلداستارىمەن تانىسىپ، تاڭىرقاپ قايتتىم. شەتىنەن اۋزىمەن قۇس تىستەگەن ايتقىش شەشەندەر! قونىسباي اۋزىنان تاستامايتىن احاڭ، جاحاڭ، نۇرحان، سىراعاڭ، عافاڭ، تولەن، سەيىت، كەڭشىلىك سياقتى كىلەڭ ۇلىلار مەن كلاسسيكتەر تۋسا تۋعانداي ەل ەكەنىنە كوزىم جەتىپ ورالدىم!

قونىسباي ايتاتىن «ايسانىڭ اڭگىمەلەرى» كوپ كەشىكپەي مەنىڭ رەپەرتۋارىما كوشتى. ال مەنىڭ ايتىپ جۇرگەن اڭگىمەلەرىم ونىڭ اۋزىندا ءتىپتى تۇرلەنىپ كەتەتىن.

ول «بالا ماحابباتى» اتتى العاشقى ءانىنىڭ شىعۋ تاريحىن ايتىپ بەرگەن.

مەن «كوزدەرىڭە عاشىقپىن»، «جۇلدىز جارىعى» دەگەن العاشقى كىتاپتارىمنىڭ اتتارىن قونىسبايمەن اقىلداسىپ قويعان ەدىم.

“جەدەل جاردەم” دەگەن ولەڭىمدى قونىسبايدىڭ وي سالۋىمەن جازعان بولاتىنمىن.

قونىسباي ستۋدەنتتىك جىلدارداعى كوپتەگەن ولەڭدەرىمنىڭ العاشقى وقىرمانى دا، سىنشىسى دا بولدى.

«حات» دەگەن ولەڭىمە «كوزدەرىڭە عاشىقپىن» دەپ، باسقا ولەڭىمنىڭ اتىن قويىپ، العاش ءان شىعارعان قونىسباي بولاتىن.

ءاننىڭ سوڭعى شۋماعىنا ءوزىنىڭ جان-جارى مۇنيراعا:

بىلە بىلسەڭ ءومىر دەگەن وتكىنشى،
از عۇمىردا كوپ قۋانشى، كوپ كۇلشى.
اقجۇرەكتى قونىس تەكتەس دۇنيە
كوزدەرىڭە عاشىق بولىپ ءوتسىنشى! -

دەپ، العاشقى كىتابىما ولەڭمەن جازىپ بەرگەن اۆتوگرافىمنىڭ ءۇشىنشى جولىن «ماعان ۇقساپ اسپانداعى اي مەن كۇن» دەپ، وزىمە وزگەرتكىزىپ، قوسىپ العان ەدى. ايتپەسە، بۇل شۋماق كىتابىمداعى ولەڭدە و باستا بولماعان.

ول ءانى تورعاي، كوكشەتاۋ وڭىرىندە بەلگىلى ءانشى عازيزا جۇمەكەنوۆانىڭ ورىنداۋىندا تانىمال بولدى.

سوڭىرا بۇل ولەڭگە دارىندى اقىن، ءانشى كومپوزيتور لەنا ابدىحالىقوۆا قارىنداسىم شىعارعان «كوزدەرىڭە عاشىقپىن» دەگەن اسەم ءان شارتاراپقا تاراپ كەتتى. جالپى، وسى ولەڭگە مەنىڭ تۋعان اپكەم كومپوزيتور باعدات ەسداۋلەتوۆا دا، بەلگىلى كومپوزيتور ورالحان كوشەروۆ تە ءان شىعارعان.

قونىسباي بولاشاق جارى ءمۇنيرا ارۋمەن كەزدەسكەن سوڭ ەرتەرەك ۇيلەنىپ، پاتەرگە شىعىپ كەتتى. ءبىر بولمەدە تۇرعان نۇرتىلەۋ دە، مارات تا، توقتار دا بىرتىندەپ ۇيلەنىپ، شاڭىراق كوتەرىپ، جاتاقحانانى تاستاپ كەتتى...

ولاردىڭ ورنىن كۇزەتىپ، تولەگەن اقىن جازعان “اڭشىنىڭ قوسىنا تاستاپ كەتكەن قاراۋىلداي” جالعىز قالدىم...

ومىردە دە سولاي بولدى...
ءبارى كەتىپ قالدى...
جازا الماي جۇرگەن سەبەبىم سودان بولۋى كەرەك...
اتاقتى عافۋ اقىننىڭ:
تورعايدا ءبىر اقىن بار قونىس دەگەن،
شەبەردەن اينالايىن ونى ىستەگەن! - دەگەن ەگىز جولى قاناتتى سوزگە اينالعالى قاشان؟!

قونىسباي ءابىل!

التى الاشتىڭ ارداقتى اقىنى!

ءسوز سۇلەيى! سايىپقىران ساتيريك! قايتالانباس قالامگەر!

ول ايتىستىڭ تۋىن جەلبىرەتىپ، «تورعايدىڭ توپجارعانى» اتاندى.

اسەرلى ازىلگە باي اڭگىمەلەر جيناقتارىن قالدىردى.

ادەمى اندەر تۋدىردى.

ءازىل-سىقاقتىڭ كورىگىن قىزدىرىپ، ۇلتتىڭ كوڭىلىن كوتەردى.

استانانىڭ ۇلتتىق كەلبەتى ءۇشىن قاجىماي كۇرەسىپ، قازاق ءتىلىنىڭ قايتپاس قايراتكەرىنە اينالدى.

...ول پانتەوندا، ءوزى ارداق تۇتقان ءابىش اعاسىنىڭ، سىيلاسىپ وتكەن فاريزا اپاسىنىڭ قاسىندا، باسقا دا تۇلعالاردىڭ قاتارىندا جاتىر.

بىراق تۋعان تورعايى، كيەلى قوستانايىندا ەسكەرتكىشى، كوشەسى، مەكتەبى بار ما؟ ءوزى وركەندەۋىنە ۇلەس قوسىپ، عۇمىرىن بەرگەن استانادا شە؟

«قازاقستاننىڭ حالىق اقىنى» اتاعىن يەلەنگەن تاريحتاعى 5 تۇلپاردىڭ ءبىرى ەدى عوي!..

70 جاسىڭ قۇتتى بولسىن، ايگىلى «ءاي-ءاي اقىن»!

تاسقىن باسىلسا، حالقىڭنىڭ قاباعى اشىلسا - تويىڭ دا باستالار!

بالكىم، سەنىڭ مەرەيتويىڭ حالقىڭنىڭ قاباعىن اشار؟!.

ۇلىقبەك ەسداۋلەت، 

اقىن، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى

Abai.kz