قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا عۇمىرىن قۇلشىلىقپەن وتكىزىپ، اللا تاعالانىڭ رازىلىعىن تابۋدى قالاعان قۇلدار ءۇشىن ەڭ قاسيەتتى ءتۇن - قادىر ءتۇنى. ونىڭ قاسيەتتىلىگى سول بۇل تۇندە جاسالعان قۇلشىلىقتى جاراتۋشى يەمىز مىڭ ايدا جاسالعان عيباداتتان  ارتىق دەپ قابىلدايدى. مىڭ اي قاراپايىم اريفمەتيكالىق جولمەن ەسەپتەگەننىڭ وزىندە سەكسەن ءۇش جىلدىق مەرزىمدى قامتيدى. ال كەيبىر عالىمدار مىڭ دەگەن ساندى اراب حالقى نەگىزىنەن «وتە كوپ» دەگەن ماعىنادا قولدانادى. سوندىقتان قۇراننىڭ: «قادىر ءتۇنى مىڭ ايدان قايىرلى» دەگەن اياتىنداعى «مىڭ» ءسوزى دە «وتە كوپ» دەگەن ماعىنانى بەرەدى دەپ ەسەپتەيدى. بۇل جاعدايدا ول سان ودان دا ءوسۋى مۇمكىن.

ءتۇننىڭ «قادىر ءتۇنى» دەپ اتالۋىن عالىمدار بۇل تۇندە اللا تاعالا ادامداردىڭ كەلەسى جىلعى تاعدىرىن، ياعني ءومىرى مەن ءولىمىن، رىزىق-نەسىبەسىن، باقىتتى نەمەسە باقىتسىز بولۋىن ت.ب. جازاتىندىعىمەن بايلانىستىرادى.. «قادىر» جانە «تاعدىر» سوزدەرىنىڭ تۇبىرلەستىگىنەن دە وسىنى اڭعارۋعا بولادى.

قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا عۇمىرىن قۇلشىلىقپەن وتكىزىپ، اللا تاعالانىڭ رازىلىعىن تابۋدى قالاعان قۇلدار ءۇشىن ەڭ قاسيەتتى ءتۇن - قادىر ءتۇنى. ونىڭ قاسيەتتىلىگى سول بۇل تۇندە جاسالعان قۇلشىلىقتى جاراتۋشى يەمىز مىڭ ايدا جاسالعان عيباداتتان  ارتىق دەپ قابىلدايدى. مىڭ اي قاراپايىم اريفمەتيكالىق جولمەن ەسەپتەگەننىڭ وزىندە سەكسەن ءۇش جىلدىق مەرزىمدى قامتيدى. ال كەيبىر عالىمدار مىڭ دەگەن ساندى اراب حالقى نەگىزىنەن «وتە كوپ» دەگەن ماعىنادا قولدانادى. سوندىقتان قۇراننىڭ: «قادىر ءتۇنى مىڭ ايدان قايىرلى» دەگەن اياتىنداعى «مىڭ» ءسوزى دە «وتە كوپ» دەگەن ماعىنانى بەرەدى دەپ ەسەپتەيدى. بۇل جاعدايدا ول سان ودان دا ءوسۋى مۇمكىن.

ءتۇننىڭ «قادىر ءتۇنى» دەپ اتالۋىن عالىمدار بۇل تۇندە اللا تاعالا ادامداردىڭ كەلەسى جىلعى تاعدىرىن، ياعني ءومىرى مەن ءولىمىن، رىزىق-نەسىبەسىن، باقىتتى نەمەسە باقىتسىز بولۋىن ت.ب. جازاتىندىعىمەن بايلانىستىرادى.. «قادىر» جانە «تاعدىر» سوزدەرىنىڭ تۇبىرلەستىگىنەن دە وسىنى اڭعارۋعا بولادى.

بىزدەن بۇرىنعى ۇممەتتەردىڭ بىزگە قاراعاندا الدەقايدا كوبىرەك ءومىر سۇرگەندىگى انىق.  ماسەلەن، زۇل-قارناين پاتشانىڭ داۋىرىندە ادامدار بەس ءجۇز جىل شاماسىندا ءومىر سۇرگەن.  سول داۋىرلەردەگى ادامداردىڭ اراسىندا مىڭ ايدى عيباداتپەن وتكىزبەسە، ءوزىن قۇلشىلىق ەتۋشى دەپ سانامايتىن كىسىلەر بولعان. ولار وسى ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن ۋاقىتتارىن بارىنشا عيبادات جاساۋمەن وتكىزگەن. ال ەندى ءجۇز جىل شاماسىندا عانا ءومىرى بار ءبىزدىڭ ۇممەت ءۇشىن مىناداي مىڭ جىلعا تاتىرلىق ءتۇننىڭ ءناسىپ ەتىلۋى اللا تاعالانىڭ مۇسىلمان ۇممەتىنە بەرگەن ۇلكەن نىعمەتى.

ءتۇننىڭ «قادىر» دەپ اتالۋىنىڭ وزىندە تەرەڭ ءمان بار. بۇل تۇندە قادىرلى ۇممەتكە قادىرلى كىتابىمىز تۇسكەن. ۇممەتتىڭ قادىرلى بولاتىندىعى پايعامبارىمىز (س.ا.س.) ماڭگى ساپارعا اتتاناردا، جابىرەيىل پەرىشتەدەن ءوز ۇممەتى تۋرالى سۇراعاندا، ول اللا ەلشىسىن (س.ا.س) ەكى نارسەمەن سۇيىنشىلەگەن بولاتىن. جابىرەيىل پەرىشتە: «اللا تاعالانىڭ ءجانناتىنا سەن كىرمەيىنشە ەشبىر پايعامبار كىرمەيدى جانە سەنىڭ ۇممەتىڭ كىرمەيىنشە ەشبىر ۇممەت جۇماققا كىرمەيدى» دەپ سۇيىنشىلەگەن ەدى. ولاي بولسا، بۇل تۇندە قادىرلى ۇممەتتىڭ قادىرلى پايعامبارىنا قاسيەتتى قۇران ءتۇستى.

قۇران كارىم - مۇسىلماندار ومىرىنە باسشىلىق ەتەتىن، پايدا مەن زياننىڭ، جاقسى مەن جاماننىڭ، تۋرا جول مەن اداسۋدىڭ ارا جىگىن اجىراتىپ بەرەتىن باعا جەتپەس قۇندى كىتاپ. ولاي بولسا، مۇميندەر ءۇشىن بۇل كىتاپ تۇسكەن ءتۇننىڭ قادىرى اسا جوعارى ەكەندىگى ءسوزسىز. ارينە، عالىمدار اراسىندا قۇراننىڭ تۇسكەندىگى انىق، الايدا ونىڭ جەر بەتىنە نەمەسە كوكتىڭ سوڭعى قاباتىنا تۇسكەندىگى تۋرالى اركەلكى پىكىرلەر بار. ءبىر توپ عالىمدار: «قۇران قادىر تۇنىندە اسپاننىڭ سوڭعى قاباتىنا بۇتىندەي تۇسكەن، سودان سوڭ جيىرما ءۇش جىل بويىندا پايعامبارىمىزعا (س.ا.س) جەكە-جەكە ايات، سۇرە قالپىندا ءتۇسىپ وتىرعان» دەگەن پىكىردى ۇستانادى. بۇل توپ عالىمداردىڭ اراسىن دا يبن ابباس، سايد يبن ءجابير ت.ب. عالىمدار بار. ال ەكىنشى توپ عالىمدار «بۇل تۇندە پايعامبارىمىزعا (س.ا.س.) قۇران كارىمنىڭ «الاق» سۇرەسى تۇسە باستاعان» دەگەن تۇجىرىمدى دۇرىس دەپ سانايدى.

قادىر تۇنىندە جابرەيىل مەن بۇكىل پەرىشتەلەر جەر بەتىنە تۇسەدى. بۇل تۋرالى قۇران كارىمدە: «پەرىشتەلەر مەن رۋح تۇسىرىلەدى» دەگەن ايات كەلتىرىلگەن. مۇنداعى «رۋح» سوزىنە بايلانىستى عالىمدار اراسىندا جابىرەيىل پەرىشتە مە، الدە ول ارقىلى تۇسكەن اللانىڭ مەيىرىمى مە، نەمەسە ودان باسقا ءبىر پەرىشتە مە دەگەن ءار قيلى تۇجىرىمدار جاساعان. بىراق كوپ عالىمدار ونى جابىرەيىل پەرىشتە ەكەندىگىنە توقتاعان.

قادىر ءتۇنىنىڭ ناقتى ۋاقىتى انىق بەلگىلى ەمەس. بىراق پايعامبارىمىزدىڭ (س.ا.س.) حاديس شارىپتەرى قادىر ءتۇنى رامازان ايىنىڭ سوڭعى ون كۇنىنىڭ ءبىرى ەكەندىگىنە اسىرەسە، تاق تۇندەرىن ىزدەۋ كەرەكتىگىن نۇسقايدى. عالىمداردىڭ كوزقاراستارى بويىنشا، بۇل ءتۇن رامازان ايىنىڭ تاق تۇندەرىنىڭ بىرىنە، اسىرەسە، 27-ءشى تۇنىنە سايكەس كەلەدى. (قاراڭىز: بۇحاري، قادىر، 3; ءمۇسليم، سيام، 216)

بۇل ءتۇننىڭ شىعۋ تاريحى جونىندە مىناداي مالىمەت بار: پايعامبارىمىز (س.ا.س.) اللا تاعالاعا: «ۋا، راببىم، مەنىڭ ۇممەتىمنىڭ ومىرلەرى قىسقا، امالدارى از» - دەپ دۇعا ەتكەن. سوندا اللا تاعالا پايعامبارىمىزعا قادىر ءتۇنىن سىيلادى جانە بىلاي دەدى: «قادىر ءتۇنى ساعان جانە سەنىڭ ۇممەتىڭە مىڭ ايدان ارتىق» (سافۋاتۋ ءتافاسير، ءىىى ت.، 1525 بەت).

قادىر تۇنىنە قاتىستى مىناداي بىرنەشە ماڭىزدى دەرەكتەر ايتىلىپ ءجۇر:

1- قۇران كارىم تولىق كۇيىندە «ءلاۋحۋل ماحفۋزدان» دۇنيە كوگىنە، ءبايتۋل يززاتقا قادىر ءتۇنى تۇسكەن. بۇل - ادامزات ءۇشىن وتە ماڭىزدى وقيعا.

2- بۇل تۇنگى عيبادات - قۇلشىلىق مىڭ ايدا جاسالعان قۇلشىلىقتان ارتىق.

3- اللا تاعالا ادامداردىڭ تاعدىرىنداعى كەلەسى جىلى بولاتىن جازمىشتاردى پەرىشتەلەرىنە بۇيىرادى.

ابدۋللاح يبني ابباس (ر.ا.) جانە يمام ءابۋل-حاتتاب ءال-ءباسريدىڭ ايتۋىنشا، بۇل ءتۇنى كەلەسى جىلعا دەيىن بولاتىن ءار ءتۇرلى ماڭىزدى وقيعالار تۋرالى اللا تاعالانىڭ تاعدىرى پەرىشتەلەرىنە ايان بولادى.»

4- يمام ءساھل يبن ابدۋللاح: «اللا تاعالا بۇل ءتۇنى ءمۇمىن قۇلدارىنا راحىمىن توگىپ، كەشىرىم سىيلايدى،» - دەيدى.

5- بۇل ءتۇنى رۋح (جابىرەيىل پەرىشتە) پەن كوپتەگەن پەرىشتەلەر جەر بەتىنە تۇسەدى. يمام حامد يبن احماد: «بۇل ءتۇنى جەر بەتىنە تۇسكەن پەرىشتەلەردىڭ كوپتىگى سونشا - جەر بەتى پەرىشتەلەرگە سىيماي كەتەدى» دەپ كورسەتكەن.

قادىر ءتۇنىن قالاي وتكىزگەن ءجون؟

اللا تاعالا ادام بالاسىن تەك قانا وزىنە قۇلشىلىق ەتسىن دەپ جاراتقانى حاق. سوندىقتان مۇسىلماندار كۇندەلىكتى ومىرلەرىن قۇلشىلىقپەن وتكىزۋگە تىرىسادى. ولاي بولسا، مىڭ تۇننەن قايىرلى بۇل تۇندە ءتۇرلى قۇلشىلىقتار جاساپ، ءناپىل جانە قازا نامازدارىن وقىپ، قۇران وقىپ، تاۋبە ەتىپ، كەشىرىم تىلەپ، ءوزىمىز جانە باسقالار ءۇشىن دۇعا جاساۋعا بولادى. اللا ەلشىسى (س.ا.س.): «كىمدە-كىم قادىر ءتۇنىن ارتىقشىلىعىنا سەنىپ، اللا تاعالادان ساۋاپ كۇتىپ، قۇلشىلىقپەن وتكىزسە، ونىڭ وتكەن كۇنالارى كەشىرىلەدى» (بۇحاري، قادىر، 1);

ايشا انامىز پايعامبارىمىزدان (س.ا.س.): «ۋا، اللانىڭ ەلشىسى، قادىر تۇنىندە قانداي دۇعا جاسايىن» دەپ سۇراعاندا، راسۋلۋللاھ (س.ا.س.): «ءالاھۋمما ينناكا افۋن، ءتۇحيببۇل افۋا، فاعفۋ انني (اللا تاعالام، سەن كەشىرىمدىسىڭ، كەشىرۋدى جاقسى كورەسىڭ، مەنىڭ كۇنالارىمدى كەشىرە گور!)» دەپ دۇعا ەتۋگە كەڭەس بەردى.

سونداي-اق بۇل ءتۇندى رۋحاني دۇنيەمىزدى بايىتاتىن ءدىني كىتاپتار وقىپ، ءدىني ساۋاتتىلىعىمىزدى ارتتىرۋعا باعىتتالاتىن بەينەفيلمدەر مەن باعدارلامالاردى كورۋمەن وتكىزۋگە دە بولادى.

قادىر ءتۇنىن وتكىزۋدە ءتۇنى بويى داستارحان جايىپ قويۋ شارت ەمەس.

ءتۇننىڭ بارلىعىن عيباداتپەن وتكىزە المايتىن كىسىلەر، تىم بولماسا، ءتۇننىڭ ءبىر بولىگىن قۇلشىلىقپەن، ىزگى امالدارمەن وتكىزۋىنە بولادى.

اللا تاعالا بۇل تۇندە جاسالعان بۇكىل قۇلشىلىقتاردى قابىل ەتسىن. ءامين.  

ا.نوعاەۆ

قمدب ۋاعىز-ناسيحات ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرى