قازاق ۇلتتىق  قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى، فيلولوگيا فاكۋلتەتى، قازاق ادەبيەتى كافەدراسىنىڭ اعا وقىتۋشىسى، اقىن، ءانشى، قازاقتىڭ ءداستۇرلى اندەرىن  شەبەر ورىنداۋشى تۋرسىنباي ءداۋىتۇلى بيىل 60-تىڭ قىرقاسىنا كوتەرىلدى.

دوستارى مەن زامانداستارى اراسىندا «تۇكەم-سال» دەپ اتالىپ كەتكەن سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى ازامات 1994 جىلى 19-قازاندا اتاجۇرتى قازاقستانعا ءبىرجولا قونىس اۋدارادى. ول سول جىلى قاراشادان 1995 جىلى قىركۇيەككە دەيىن رەسپۋبليكالىق «قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى» جۋرنالىنىڭ ءبولىم رەداكتورى بولىپ جۇمىس ىستەيدى.

1995 جىلدان بۇگىنگە دەيىن 30  جىل قازاق ۇقپۋ-ءنىڭ قازاق ادەبيەتى كافەدراسىندا ماگيستر اعا وقىتۋشى بولىپ قىزمەت اتقارىپ كەلەدى. ءوز كاسىبىنىڭ بىلگىرى، مايتالمان مامانى. ت.ءداۋىتۇلى قازاقتىڭ ادەبيەتى مەن مادەنيەتىن، ونەرى مەن عىلىمىن سايكەستىرە، قابىستىرا بىلگەن شەبەر ۇستاز. ءون-بويىنا بىرنەشە ونەر دارىعان ونىڭ جاندۇنيەسى ۇلتتىق قۇندىلىققا باي، سال-داستۇرگە تۇنىپ تۇر. سالماقتى مىنەز، كىسىلىك كەلبەتىمەن ءوز ورتاسىندا سىيلى. جۇمىسقا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ، قوعامدىق، مادەني شارالارعا بەلسەنە ارالاسادى. ول كاسىبي مامان رەتىنيەدە «ەجەلگى ءداۋىر ادەبيەتى»، «قازاق حاندىق ءداۋىر ادەبيەتى»، «حالىق اۋىز ادەبيەتى» ت.ب. پاندەردەن ستۋدەنتتەرگە ساپالى ءبىلىم بەرۋمەن قاتار، ستۋدەنتتەردەن دە جاۋاپكەرشىلىكتى تالاپ ەتە بىلەدى. سونداي-اق، بۇگىنگى تالاپتارعا ساي ستۋدەنتتەرگە ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا ءادىس-تاسىلدەرىن دە  جەتىك مەڭگەرگەن.

سۋرەت اۆتوردىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى

دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى ۇيىمداستىرعان مادەني شارالارعا بەلسەنە ارالاسىپ، موڭعوليا، رەسەي، تۇركيا، وزبەكستانعاعى  قانداستارعا بارىپ اۋەلەتە ءان شىرقاپ، شابىتپەن ولەڭ وقىپ، ايتىس دودالارىنا ءتۇسىپ جۇلدەمەن ورالادى. قازاق ادەبيەتى كافەدراسى «نازقوڭىر» ۇيىرمەسىنىڭ جەتەكشىسى. ءداستۇرلى «مۇقاعالي وقۋلارى»، «تاڭجارىق وقۋلارى» سىندى تاعلىمى مول شارالاردى ءار جىلى ۇيىمداستىرىپ، وتكىزىپ كەلەدى. 2022 جىلى جەلتوقساندا تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىنە وراي ءانشى، سازگەر، اكتەر، اقىن ەرمۇرات زەيىپحانۇلىنىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان «كوكتۋدىڭ جەلبىرەگەنى» اتتى ادەبي-سازدى كەشتىڭ جوباسىن جاساپ وتكىزەدى.

ت.ءداۋىتۇلىنىڭ «ءبىر مىڭ ءبىر ءجۇز ون ءبىر جاڭىلتپاش» (2010 ج.) اتتى جاڭىلتپاشتار جيناعى،  «شەتەلدەگى قازاق ادەبيەتى» اتتى كومەكشى وقۋ قۇرالى، «ءبىر ەلەس» (2011 ج.) اتتى جىر جيناعى، «قىتايداعى قازاق ادەبيەتى» (2015 ج.) اتتى كومەكشى وقۋ قۇرالى جارىق كورەدى. سونداياق ول «ەجەلگى ءداۋىر جانە تۇركى حالىقتار ادەبيەتى» مەن «قىتايداعى قازاق ادەبيەتىن وقىتۋ ادىستەمەسى» (2017 ج.) اتتى ءبىر جىر جيناعىن شىعارىپ، ەكى كومەكشى وقۋ قۇرالىن قۇراستىردى. سونداي-اق، رەسپۋبليكالىق جانە شەتەلدىك باسىلىمداردا ءارتۇرلى تاقىرىپتا جازعان 70-كە تارتا عىلىمي تانىمدىق ماقالالارى جارىق كوردى.

ت.ءداۋىتۇلى 2020-2023 جىلدار ارالىعىندا ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە PhD دارەجەسىن الۋ ءۇشىن دوتورانتۋرادا وقىيدى.

ءا.ءاشىمۇلى: ارمىسىڭ، تۇرسىنباي قۇرداس! امان-ەسەن، كۇيلى-قۋاتتى ءجۇرسىڭ بە؟ كەلىپ جەتكەن الپىسىڭ، ءتالتۇسىڭ قۇتتى بولسىن!

ت.ءداۋىتۇلى: ارلىمىز، بارمىز. ءوزىڭنىڭ  دە ەسىك سىعالاپ تۇرعان الپىسىڭ قۇتتى بولسىن! شۇكىر، ءبىر قۇداي دەپ ەل قاتارلى ەڭبەكتەنىپ، جەر باسىپ جۇرگەن جايىمىز بار.

ءا.ءاشىمۇلى: تۇكە، ەكەۋىمىز بۇگىن كەزدەسكەن جاڭا تانىستاردان ەمەسپىز، كونە كوز ەسكى تانىتاردانبىز. ءوزىڭنىڭ جەرلەس اعاڭ، ايگىلى اقىن، مارقۇم الزىلبەك كىنازبەكۇلى «الەم بولىپ، اسەم بوياۋ ماي گۇل اشقان شاعىندا، كوردىم سەنى قالقاتايىم اسەم قۇلجا باعىندا» دەپ جىرلاعانىنداي، قىتايداعى قازاقتاردىڭ استاناسى اسەم قۇلجا قالاسىندا سوناۋ بوز جىگىت كەزىمىزدەن تانىسىپ، سىرلاس دوستاردان بولىپ كەتىپ ەدىك. كۇنى بۇگىنگە دەيىن سول سىيلاستىعىمىزعا سەلكەۋ، سىزات تۇسىرمەي كەلەمىز دەپ ويلايمىن. سول سەبەپتەن دە بۇل اڭگىمەمىز ەشقانداي بۇكپەسىز ەركىن بولاتىن شىعار دەپ سانايمىن. ويتكەنى، «الەم بولىپ، اسەم بوياۋ ماي گۇل اشقان شاعىندا» دەپ اقىن ءا.كىنازبەكۇلى اعامىز جىرلاعانداي، مامىر ايىندا شىر ەتىپ جەر بەتىنە تۇسكەن ەكەنسىڭ. سۇحبات بەرۋگە دايىنسىڭ با؟

سۋرەت اۆتوردىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى

ت.ءداۋىتۇلى: ارينە، دايىنمىن! قويعان سۇراقتارىڭا مۇمكىندىگىنشە جاۋاپ بەرۋگە تىرىسامىن. «قۇرداستىق ءتاڭىرى ءبىر» دەگەندەي، وتىز جىلدان اسا ۋاقىت بويى ءازىل-قالجىڭىمىز جاراسىپ كەلە جاتقان جايىمىز بار عوي.

ءا.ءاشىمۇلى: ەكەۋىمىزدىڭ سىرىمىز ءبىر-بىرىمىزگە بەلگىلى بولعانىمەن، پاتشا كوڭىلدى قالىڭ وقىرمانعا ءوزىڭدى تانىستىرا كەتكەنىڭ ورىندى بولار.

ت.ءداۋىتۇلى: مەن تۇرسىنباي ءداۋىتۇلى 1964 جىلى مامىر ايىنىڭ 31-ندە ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى، كۇنەس اۋدانى، قارابۋرا اۋىلى، جيەك دەگەن قىستاعىندا دۇنيەگە كەلىپتىم. 1972 جىلى مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاپ، 1982 جىلى مەكتەپتى تامامدادىق. سول جىلى مەملەكەت بويىنشا ءبىرتۇتاس الىناتىن ەمتيحانعا قاتىسىپ، 294 بالل السام دا، مەتەپكە تالداپ قابىلداۋشىلاردىڭ كەيبىر اعاتتىعىنان جوعارىلاپ وقي ايلماي قالدىم. سودان اۋىلدا اكە-شەشەمىزگە كومەكتەسىپ مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىستىق. 1983 جىلى اقتوعان دەگەن قىستاقتا جالاڭاياق دارىگەر بولىپ، ءۇش جىل جۇمىس جاسادىم. اۋىلدىق ەمحانا ماعان دارىگەرلىكتى التاي ۇيرەتىپ، استىما ءبىر ات پەن دارىگەرلىك سومكە بەرىپ اتتاندىرىپ جىبەردى. ءۇش جىل بويى كوشىپ-قونىپ جۇرگەن مالشىلاردىڭ تۇماۋ-سۇماۋىن، جەڭىل-جەلپى اۋرۋىن ەمدەپ، بالالاردىڭ ۆاكتسيناسىن ەگىپ ءجۇرىپ، دارىگەرلىكتى كوپ-كورىم ۇيرەنىپ قالعان بولاتىنمىن. ءبىر كۇنى «كۇنەس اۋداندىق راديوعا ديكتور كەرەك» دەگەن حابارلامانى راديودان ەستىپ قالىپ، وعان بىرنەشەۋىمىز بارىپ ەمتيحان بەردىك. سونىڭ ىشىنەن مەن تالدانىپ، 1986 جىلى ناۋرىز ايىندا كۇنەس راديوسىنا ديكتور بولىپ قابىلداندىم.

ءا.ءاشىمۇلى: ول كەزدە مەملەكەتتىك شتاتپەن جۇمىسقا تۇرۋ وتە قيىن زامان ەدى عوي

ت.ءداۋىتۇلى: ءيا، قيىن بولدى. ۋاقىتشا قىزمەتكە العانداردى قىتاي تىلىندە «ليڭسىگۇڭ» دەپ اتاۋشى ەدى عوي. مەن سول ليڭسىگۋڭ بولىپ ۋاقىتشا جۇمىسقا تۇردىم. ايلىق جالاقىم 50 يۋان بولاتىن. اۋىلدان اۋدان ورتالىعىنا كەلىپ، جۇمىس ىستەپ ۇلكەن قوعامدىق ورتاعا العاش وسىلاي ارالاستىم.

ءا.ءاشىمۇلى: ەگەر كۇنەس راديوسىنىڭ «ديكتور كەرەك» دەگەن حابارلاندىرۋى بولماعاندا، «جالاڭاياق» دارىگەر بولىپ جۇرەر مە ەدىڭ؟

سۋرەت اۆتوردىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى

ت.ءداۋىتۇلى: سولاي بولاتىن شىعار، نە بولماسا مەديتسينالىق ءبىلىمىمدى تولىقتىرىپ، بۇگىن ۇلكەن دارىگەر بولىپ وتىرار ما ەدىم، كىم ءبىلسىن؟!  مەنىڭ كاسىبىمنىڭ اياقاستىنان وزگەرۋىنە سول «ديكتور كەرەك» دەگەن حابارلاندىرۋ سەبەپ بولدى عوي. بالا كۇنىمىزدە اۋىلدا ءجۇرىپ دومبىرا تارتىپ، ولەڭ ايتاتىن ازىناۋلاق ونەرىمىز بار بولاتىن. داۋسىمىز دا سوعان بەيىم بولسا كەرەك، سونىمەن وسىلاي اۋداندىق راديونىڭ ديكتورى بولىپ شىعا كەلدىك.

ءا.ءاشىمۇلى: بۇل راديو سول اۋدان كولەمىنە تارايدى عوي، سولاي ما؟

ت.ءداۋىتۇلى: كۇنەس راديوسى اۋدان كولەمىندە، ونشاقتى اۋىلعا تارايتىن قىسقا تولقىندى راديو بولاتىن. مەن ءارتۇرلى جانرداعى باعدارلامالاردى، حابارلاردى جۇرگىزىپ 1986 جىلدان 1990 جىلعا دەيىن 4 جىل تاپجىلماي جۇمىس ىستەدىم.

ءا.ءاشىمۇلى: ودان كەيىن قايدا باردىڭ؟

د.ءداۋىتۇلى: 1990 جىلى ىلە ايماقتىق تەلەارناسى «قازاق تىلىندە باعدارلاما جۇرگىزەتىن ديكتور» كەرەك دەپ جەر-جەرگە حابارلاما جىبەرپىتى. سونى ەستىگەن سوڭ كوپتىڭ ءبىرى بولىپ مەن دە  ەمتيحان بەرىپ، باعىمدى سىناپ كوردىم. جولىم بولىپ، ەمتيحاننان ءوتىپ قۇلجاعا قاراي جىلجىپ كەتتىم.

سول ارالىقتا ىلە ايماقتىق ءۋالي مەكەمەسى (اكىمشىلىك) وتكىزگەن، «ىلە سالتاناتى» (ستسەنارينىن جازۋشى ءتۇرسىنالى رىسكەلديەۆ پەن اقىن قاسىمقان ۋاتقانۇلى جازعان) دەگەن تەلەفيلمدى شىنجاڭ تەلەارناسى ءتۇسىردى. بۇل ءفيلمنىڭ ءبىرىنشى ءبولىمى – «ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى»، ەكىنشى ءبولىمى – «اقىندار ايتىسىن» جۇرگىزدىم جانە اسابانىڭ ءرولىن سومدادىم. اراسىندا تەلەارناعا بارىپ جاڭالىقتاردى وقىپ، تەلەباعدارلامالاردى جۇرگىزىپ، وعان قوسا تەلەفيلمدەرگە دۋبلياج جاساۋ ورتالىعىندا بارىپ داۋىس بەرىپ ءجۇردىم. 1991 جىلى شىنجاڭ راديوسى ۇيىمداستىرعان ديكتورلاردىڭ «بۇلبۇل ساۋىتى» باسەكەسىنە قاتىسىپ، قازاق ديكتورلارىنىڭ اراسىندا باس جۇلدەنى جەڭىپ الدىم. وعان قوسا قىسقا حابار، ماقالا، ولەڭدەر جازىپ، جۋرناليستيكاعا، انشىلىك ونەرگە قاراي دەن قويدىم.

1991 جىلى 16 جەلتوقساندا قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن توعىزتاراۋدان سەنىڭ اكەڭ ءاشىم قاريا باستاعان، ەسىم، سەيتاقىن، قۇرمانجان دەگەن ىنىلەرى قوستاعان، اراسىندا ءوزىڭ بار 6 وتباسى قازاق ەلىنە قونىس اۋدارىپ كەتكەنىن ەستىدىك. سول ءدۇمپۋ بىزگە دە اسەر ەتىپ، 1994 جىلى قازان ايىنىڭ 19-دا اتاجۇرتقا قونىس اۋدارىپ، سەنىڭ ىزىڭنەن ىلە-شالا ءبىز دە كەلدىك قوي.

ءا.ءاشىمۇلى: ءوزىڭ بىلەسىڭ، ءبىزدىڭ زامانىمىزدا جوعارى وقۋ ورنىندا وقىپ جاتقان ستۋدەنتتەر وقۋ بىتىرگەنشە (قىز-جىگىتتەردى ايتىپ وتىرمىن) ءبىر-بىرىنە سەزىمىن ءبىلدىرىپ ماحابباتتاسۋىنا جول بەرىلمەيتىن ەدى .وي. ەگەر ونداي جاعدايلار سەزىلىپ جاتسا، فاكۋلتەت نە ينستيتۋتتىڭ وقۋشىلار ۇيىمى قاتاڭ شارا قولدانىپ، تارتىپكە شاقىراتىن. ءبىز وسىنداي ورتادا وقىپ جۇرگەندە، سەن اۋىلدا ەرتە وتباسىن قۇرىپ الىپسىڭ. سولاي ما؟

ت.ءداۋىتۇلى: ول جاعىن جاقسى بىلەمىن، ماحابباتتاسۋ جاعىندا ستۋدەنتتەردىڭ جاعدايى قيىن ەدى عوي. مەن 1986 جىلى كۇنەس راديوسىنا بارعاننان كەيىن، ونىڭ الدىندا ۇكىسىن تاعىپ، قۇدالاسىپ، قالىڭمالىن بەرىپ قويعان تالدى اۋىلىنىڭ سوربۇلاق قىستاعىنداعى رۋى ابىكەن كۇلاش ابدىرامانقىزىمەن سول جىلدىڭ جازىندا ۇيلەندىم. قىتايدا جۇرگەندە ەرزادا، مەرەي دەگەن ءبىر – ۇل، ءبىر – قىزدى بولدىق. قازاقستانعا كەلەردە ۇللىمىزدى قالدىرىپ، قىزىمىزدى الىپ كەلگەن بولاتىنبىز.

ءا.ءاشىمۇلى: ۇلىڭدى وزدەرىڭمەن بىرگە الىپ كەلمەي نەگە  قالدىرىپ كەتتىڭ؟

ت.ءداۋىتۇلى: ەرزادا مەكتەپ جاسىنداعى بالا بولعاندىقتان، ساقشى مەكەمەسى وعان تولقۇجات جاساپ بەرمەي قويدى. ويتكەنى، جەرگىلىكتى بيلىك سول كەزدە وقۋ جاسىنداعى بالالارعا تولقۇجات جاساماۋ تۋرالى قىزىلباستى قۇجات تۇسىرگەن ەكەن. سودان امالسىز بالانى اتا-اجەسىنىڭ قاسىنا قالدىرىپ كەتۋگە تۋرا كەلدى. كەيىن ءبىراز ەسىكە كىرىپ ءجۇرىپ، ءۇش جىلدان كەيىن ارەڭ الىپ كەلدىم. ولار مەكتەپتى وسىندا وقىپ، جوعارى وقۋ ورىندارىن ءبىتىرىپ، قازىر ءوز الدىلارىنا ءۇيلى-باراندى بولىپ كەتتى. كۇلاش ەكەۋىمىز قازىر نەمەرە مەن جيەن ءسۇيىپ وتىرمىز.

سۋرەت اۆتوردىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى

ءا.ءاشىمۇلى: ەلگە ورالعان سوڭ قايداي جۇمىسپەن اينالىستىڭ؟ 

ت.ءداۋىتۇلى: 1994 جىلى قازان ايىندا ورالعاننان كەيىن، 1995 جىلى قاراشا ايىنىڭ 4-كۇنى الماتىدا شىعاتىن رەسپۋليكالىق «قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى» جۋرنالىنا ءبولىم رەداكتورى بولىپ جۇمىسقا تۇردىم. بۇل باسىلىمدا ءبىر جىلداي جۇمىس ىستەگەننەن كەيىن، 1995 جىلى قازاق ۇلتتىق قىزدار پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ (قازۇقپي) قازاق ادەبيەتى كافەدراسىنا سەرىك نەگيموۆ دەگەن اعامىزدىڭ كومەگىمەن اۋىسىپ كەلىپ وقىتۋشى بولدىم. العاشىندا قازاق ادەبيەتى تاريحىنان ساباق بەردىم. ودان كەيىن «قازاق حاندىق ءداۋىر ادەبيەتى»، «حالىق اۋىز ادەبيەتى» ت.ب. پاندەردەن ساباق بەرىپ كەلەمىن.

ءا.ءاشىمۇلى: ادەبيەت ماماندىعىن قىتايدا جۇرگەندە وقىعان بولدىڭ عوي؟

ت.ءداۋىتۇلى: ءوزىڭ بىلەسىڭ، قىتايدا سىرتاي وقۋ ورىندارى جولعا قويىلعان كەزدە، سونىڭ العاشقى شاكىرتتەرىنىڭ قاتارىندا ەمتيحان بەرىپ شىنجاڭ ۋنيۆەرسيەتەنىڭ ادەبيەت فاكۋلتەتىنە قابىلدانعان بولاتىنمىن. 1993 جىلى ونىڭ ورتا ءبىلىمىن اياقتاعانمىن، كەيىن ونى جالعاستىرىپ  1995 جىلى قازاق ادەبيەتىنىڭ تولىق كۋرسىنىڭ ديپولامىن الدىم.

ءا.ءاشىمۇلى: قازاقستانعا كەلىپ العاننان كەيىن وقۋدى بىتىرگەن ەكەنسىڭ عوي؟

ت.ءداۋىتۇلى: ءيا، سولاي بولدى. قازاق ۇقپۋ-ءنىڭ ستۋدەتتەرىنە ساباق بەرە ءجۇرىپ، 2011جىلى قاينار ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماگيسترلىگىنە ءتۇسىپ، 2013 جىلى پەداگوگيكا عىلىمىنىڭ ماگيسترى دەگەن ديپلومىن الدىم. 2020-2023 جىلدار ارالىعىندا ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە PhD دارەجەسىن الۋ ءۇشىن دوكتورانتۋرادا وقىدىم. ماقالام كەشىگىپ شىقپاي جاتىر، ايتپەسە باسقانىڭ ءبارى دايىن PhD دوكتورانتۋرانى قورعاۋعا.

2003 جىلى №101 بۇيرىقپەن ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ەلەۋلى ەڭبەگىم ءۇشىن «جىلدىڭ ەڭ ۇزدىك تالىمگەرى» نوميناتسياسىمەن ماراپاتتالدىم.      2003 جىلى №101 بۇيرىعىمەن ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ەلەۋلى ەڭبەگىم ءۇشىن «جىلدىڭ ەڭ ۇزدىك تالىمگەرى» نوميناتسياسىمەن ماراپاتتالدىم. 2004 جىلى وقۋ ورنىنىڭ 60 جىلدىق مەرەي تويىنا بايلانىستى №74 بۇيرىقپەن اكىمشىلىك تاراپىنان ماعان العىس جاريالاندى.

2007 جىلى جەلتوقساندا الماتى قالالىق اكىمشىلىگى مەن حالقارالىق «جاناشىر» قايىرىمدىلىق قورى بىرلەسىپ وتكىزگەن «ونەگەلى وتباسى» اتتى سايىسقا وتباسىمەن قاتىسىپ باس جۇلدەنى جەڭىپ الدىق. 2008 جىلى №137 بۇيرىقپەن «شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگى ءۇشىن» نوميناتسياسى بويىنشا العىس حاتپەن ماراپاتتالدىم.

سۋرەت اۆتوردىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى

2013 جىلى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ 70 جىلدىعىنا بايلانىستى ءبىلىم بەرۋدەگى جەتىستىگى ءۇشىن العىس حاتپەن جانە  2014 جىلى قازاق ۇلتتىق قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 70 جىلدىق مەرەي تويىنا وراي (02,09.2014ج. №337) رەكتوردىڭ بۇيرىعىمەن قازاق ۇلتتىق قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دامۋىنا قوسقان ۇلەسىم ءۇشىن مەرەيتويلىق «قۇرمەت» مەدالىمەن ماراپاتتالدىم.

«ءبىر مىڭ ءبىر ءجۇز ون ءبىر جاڭىلتپاش» (2010 ج.) اتتى جاڭىلتپاشتار جيناعىن،  «شەتەلدەگى قازاق ادەبيەتى» اتتى كومەكشى وقۋ قۇرالىن، «ءبىر ەلەس» (2011 ج.) اتتى جىر جيناعىن، «قىتايداعى قازاق ادەبيەتى» (2015 ج.) اتتى كومەكشى وقۋ قۇرالىن جانە «ەجەلگى ءداۋىر جانە تۇركى حالىقتار ادەبيەتى»،  «قىتايداعى قازاق ادەبيەتىن وقىتۋ ادىستەمەسى» (2017 ج.) اتتى ءبىر جىر جيناعىن شىعارىپ، ەكى كومەكشى وقۋ قۇرالىن قۇراستىردىم. سونداي-اق، رەسپۋبليكالىق جانە شەتەلدىك باسىلىمداردا ءارتۇرلى تاقىرىپتا،  70 كە تارتا عىلىمي تانىمدىق ماقالالارىم جارىق كوردى.

ءا.ءاشىمۇلى: سەنىڭ ۇستازدىق جانە عىلىم سالاسىنداعى جولىڭ بولعان ەكەن. ال ونەر سالاسىنداعى تالانتتىڭ قالاي بولدى؟

ت.ءداۋىتۇلى: بۇل جاققا كەلگەن سوڭ دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداسىتىعىمەن تىعىز بايلانىستا بولدىم. ولاردىڭ ونەر ورتالىعى بولدى، سول جەردە ءبىر كىسىدەي قىزمەت ىستەدىك. تاڭجارىق جولدىۇلىنىڭ 100 جىلدىعى قازاقستاندا جانە قىتايدا تويلانعانىن بىلەسىڭ. سول بارىستا «قويدىم مەن تاڭجارىقتىڭ» ايتىسىن نۇرگۇل القوجاقىزى دەگەن اقىن ەكەۋىمىز ءۇنتاسپاسىنا تۇسىردىك. ءبىرىمىز تاڭجارىق، ەندى ءبىرىمىز قويدىم بولىپ.

قازاق قاۋىمداستىعىمەن بىرگە موڭعوليا، تۇركيا. رەسەي جانە وزبەكستانعا گاسترولدىق ساپارمەن بارىپ، سول ەلدە تۇراتىن قانداستارىمىزعا ونەر كورسەتىپ كەلدىك. موڭعوليادا وتكەن اقىندار ايتىسىندا باس جۇلدەنى الىپ كەلدىم. وزبەكستانداعى ءبىر ايتىستا ءبىرىنشى جۇلدەنى قانجىعاعا بايلاعانىم بار.

ءا.ءاشىمۇلى: دومبىرا تارتىپ ءان سالاتىن تۇكەڭ ايتىسكەرلىكتىڭ دە تىزگىن-شىلبىرىن قولىنا ۇستاعان دەيسىڭ عوي.

ت.ءداۋىتۇلى: ەندى ايتىسكەرلىك، بالا جاستان اۋىلداعى توي-تومالاققا قاتىسا ءجۇرىپ بويىمىزعا جۇقتىرعان ازىناۋلاق ونەر بولاتىن. انشىلىك پەن اقىندىقتىڭ باعى اشىلماي، ارادا ديكتور بولىپ كەتتىك قوي. الماتىعا كەلگەننەن كەيىن 1994 جىلى راديو مەن تەلەارنانى جاعالاپ، داعدىلانعان كاسىپتى جالعاتىرىپ كەتەم بە دەپ ويلاعام، بىراق ول ويىم ىسكە اسپادى. ول زامان وتە قيىن كەزەڭ ەدى عوي، راديو، تەلەارنالار مەنى جاتىرقادى. بىرىنشىدەن، ول كەزدە مەن قىتاي ازاماتى ەدىم، ەكىنشىدەن الماتىدا تۇراقتى تىركەۋىم  بولماعاندىقتان ونىڭ ءوزى بۇعان كەدەرگى بولدى.

العاش كوشىپ كەلگەندە مۇنداعى اعايىندار ءبىزدى جاقسى قارسى الدى. جاقسى ازاماتتار شىقتى الدىمىزدان، جاڭاعى «قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى» جۋرنالىنداعى زەردەبەك شىلدەبايۇلى، قىزدار ينستيتۋتىنىڭ باسپاسىندا ىستەيتىن ورازباي قاسەنوۆ، فيزيكا-ماتەماتيكا كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى تىلەۋلەس جۋماباەۆنا، فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى بولاتجان ابىلقاسىموۆ، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور سەرىك نىگيموۆ سەكىلدى اعالارىم مەن حانىن سەيتوۆنا دەگەن اپايىمىز جاقىننان كومەكتەستى. الماتى وبلىسى كوشى-قون باسقارماسىننىڭ سولكەزدەگى باسشىسى عازەز جيەنباەۆ الماتى وبلىسىنداعى تىركەۋىمدى قالاعا اۋىستىرىپ، 2000 جىلى قالادان (تولەبي مەن مومىشۇلىنىڭ قيىلىسىنان اقساي 1ا دەگەن شاعىن اۋداننان) كۆوتامەن ءۇش بولمەلى پاتەر الۋىما قول ۇشىن بەردى.

قازاقستانعا كەلگەننەن كەيىن ەلنازار، ۇلپان دەگەن ءبىر ۇل، ءبىر قىزدى بولدىق. ەرنازار قازىر ۋنيۆەرسيتەتتى ءبىتىرىپ جۇمىس ىستەپ ءجۇر، ال ۇلپانىمىز مەكتەپتىڭ 8 سىنىبىن بيىل اياقتايدى. جۇبايىم كۇلاش ابدىرامانقىزى قازاق ۇقپۋ-دە 30 جىلدان بەرى مەنىمەن بىرگە جۇمىس ىستەپ كەلەدى.

ءا.ءاشىمۇلى: جۇبايىڭ كۇلاش قانداي پاننەن ساباق بەرىپ ءجۇر؟

ت.ءداۋىتۇلى: كۇلاش قولونەر، كيىم-كەشەك، كەستە تىگۋ بويىنشا قىزدار ينستيتۋتىنا 1994 جىلى جۇمىسقا تۇرعان بولاتىن. 1995 جىلى وسى ماماندىق بويىنشا ينستيتۋتقا وقۋعا ءتۇسىپ، كاسىپتىڭ ءبىلىم دەگەن ماماندىعىن ءبىتىردى. ۇلتتىق قولونەرمەن اينالىسادى. سىزۋ، ويۋ، كەستە، كيىم-كەشەك تىگۋ، جۇننەن ۇلتتىق ءداستۇرلى بۇيىمدارىن جاساۋ دەگەن سەكىلدى...

ءا.ءاشىمۇلى: «مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن اۋىلدا «جالاڭاياق دارىگەر بولدىم» دەگەننەن ەسىمە ءتۇسىپ تۇر. مەندە  مەملەكەتتىك ەمتيحانعا قاتىسىپ، جوعارى وقۋ ورنىنا قابىلداۋ شەگىنە شامالى بالل جەتپەي قالىپ، 7 سىنىپقا دەيىن وقىعان شىنار مەكتەبىنە بارىپ مۇعالىم بولدىم. وندا 6 سىنىپتىڭ سىنىپ جەتەكشىسى بولىپ، وقۋشىلارعا «الگەبرا»، «قىتاي ەرتە زامان تاريحى» جانە «بوتانيكا» پاندەرىنەن ساباق بەردىم. جۇمىستان بوساعاننان كەيىن، ءوز ساباعىمدى پىسىقتاي ءجۇرىپ كەلەسى جىلى جوعارى مەكتەپكە ەمتيحان بەردىم. مۇنى نەگە ايتىپ وتىرمىن، ول كەزدە مەملەكەتتىك گرانت دەگەن وتە از بولدى عوي، قازىرگىدەي اقشا تولەپ وقۋ دەگەن مۇلدە بولماعان. بولعان كۇننىڭ وزىندە، بالالارىن اقشامەن وقىتا الاتىنداي حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى بۇگىنگىدەي كەرەمەت ەمەس-تۇعىن. جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار كۇتەتىن زامان ەدى. ءبىر سىنىپتان 2-3 بالا جوعارى مەكتەپكە ىلىنسە سونىڭ ءوزىن ۇلكەن جەتىستىك سانايتىن. قانشاما جاقسى وقىعان ءار وڭىردەگى ءبىزدىڭ زامانداستار وقۋىن جالعاستىرا الماي، جول ورتادا قالىپ قويىپ، قارا جۇمىسقا جەگىلىپ كەتتى. بۇل جەردە مەن ولار ديقان نەمەسە مالشى بولماۋ كەرەك ەدى دەگىم كەلىپ تۇرعان جوق. قايتا سول سالانىڭ ماماندىعىن وقىپ كەلىپ جۇمىس ىستتەسە بۇدان دا كەرەمەت بولماس پا ەدى دەگەن ويدان تۋىپ وتىر. قازىر زامان باسقا، بەلگىلى ءبىر ماماندىق المايتىندار از بولار. سەنىڭ دە «جالاڭاياق دارىگەر» بولىپ شىعا كەلگەنىڭ، سول كەزدەگى قوعامنىڭ قاجەتىنەن تۋىنداعانى انىق. ويتكەنى، اۋلداردا ارناۋلى وقۋ ءبىتىرىپ كەلگەن دارىگەر مەن مۇعالىم جەتىسپەيتىن. سەنىڭ جالاڭاياق دارىگەرلىكتەن، ديكتورلىققا كوتەرىلىپ، راديودان، كوگىلدىر ەكراننان جاعىمدى داۋسىڭدى ەستىرتۋدىڭ ءوزى ءبىر باقىت بولعان ەكەن.

ت.ءداۋىتۇلى: ءيا، الەكە! قارابۋرادا مەكتەپ بىتىرنەننەن كەيىن جوعارى وقۋ ورنىنان وسىلاي قالىپ قويدىم. ودان كەيىن كوركەمونەرگە ەمتيحان بەردىم، انشىلىك ماماندىققا. كۇنەس اۋدانىنان قۇلجاعا ەمتيحان تاپسىرۋ ءۇشىن ماناپقان مۇساقانۇلى، ەرمۇرات زەيىپحانۇلى، ءزۇپار جۇماسەيىت جانە مەن بار سەگىز ءانشى كەلىپ باق سىنادىق. ودان باسقا ىلە ايماعىنىڭ 8 اۋدان، ءبىر قالاسىنان كەلگەن ءانشى تالاپكەرلەر بولدى. سەنىڭ توعىزتاراۋىڭنان وراش تۇرسىنبەكۇلى كەلدى. سول جىلى العاشقى ىرىكتەۋدەن وراش ەكۋىمىز وتتىك. تومەن داۋىس مەنىكى، جوعارى (باريتون) داۋىس وراشتىكى بولدى. ەكەۋىمىز دەنساۋلىعىمىزدى مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن وتكىزىپ، كۇزدە قاراي شاقىرتۋ كەلسە وقۋعا اتتانامىز دەپ اۋىلعا اتتاندىق. سول كەتكەننەن مول كەتتىم، ماعان شاقىرتۋ كەلمەدى. كوركەمونەر مەكتەبى كۇيتىڭدە اشىلعان ەكەن، وعان وراش بارىپ وقىپتى. مەنىڭ ورنىما ءزۇپار بارىپ وقىپ ءجۇرىپتى، ونى كەيىن ەستىدىم. ءزۇپاردىڭ اكەسى كۇنەس اۋدانىنداعى ىلە ايماقتىق №1-پەداگوگيكالىق تەحنيكۋمنىڭ رەكترى بولاتىن.  سويسەت، كوز قىستى، بارماق باستى بولىپ ءزۇپار ءۇي ايلانىپ ءوتىپ كەتىپ، قاراپايىم مالشىنىڭ بالاسى بولعان مەن اۋزىمدى اڭقايىپ اشىپ قالا بەرىپتىم.

العاش «جالاڭاياق» دارىگەرلىكتەن باستالعان جۇمىسىم، راديو مەن تەلەارنانىڭ ديكتورلىعىنا دەيىن كوتەرىلىپ،  سوڭىندا تاريحي وتانىمىز تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ قاسيەتتى جەرىندە وتىرمىز عوي. قىتايدا بولساق مۇنداي اڭگىمە ايتا الماس ەدىك. بۇل دا بولسا تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ اتا زاڭىنىڭ بىزگە بەرگەن ءسوز بوستاندىعى عوي.

ءا.ءاشىمۇلى: «اۋىلداعى قاراپايىم مالشىنىڭ بالاسى بولعاندىقتان ەلەۋسىز قالىپ قويىپ وتىردىم» دەگەنىڭنەن-اق، قىتاي قازاعىندا دا تانىس-بىلىستىك، رۋعا ءبولىنۋ سياقتىلاردىڭ بولعانى انىق قوي. ەسىڭدە بولار، ول كەزدە ۇكىمەت تاۋار (حانزۋلار شاڭپين دەپ اتايتىن) استىق، ديقان استىق دەپ حالىقتى ەكى ءتۇرلى قامدايتىن. تاۋار استىق تۇتىناتىندار مەملەكەتتەن ايلىق الىپ جۇمىس ىستەيتىندەر (اراسىندا جۇمىسشىلار بار) بولاتىن. «ديقان استىققا» ەگىنشىلەر مەن مالشىلار جاتاتىن. تاۋار استىق جەيتىندەردىڭ بالالارى مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن جوعارى ورلەپ وقي الماي قالسا، جەرگىلىتى ۇكىمەت ولارعا كوڭىل ءبولىپ (بانككە، باجى (سالىق) پەن ساقشى مەكەمەسىنە، ساۋدا-ساتىق دۇكەن ت.ب.) ورنالاستىراتىن. ال ديقان مەن مالشىنىڭ بالالارى وقۋعا تۇسە الماي قالسا اتا-اناسىنىڭ ءداستۇرلى كاسىبىن جالعاستىرىپ ديقان، مالشى بولىپ شىعا كەلەتىن.

مەنىڭ اكەم وسىنىڭ ءبارىن الدىن الا ويلاستىرعان بولۋ كەرەك، مەنىڭ تىركەۋىمدى اۋىلدىق اكىمشىلىكتە ىستەيتىن، تۋعان باۋىرى سەيتاقىننىڭ وتباسىنا تىركەپ قويىپتى. مەن 1982 جىلى مەكتەپ بىتىرگەن جىلى توعىزتاراۋ اۋداندىق سالىق مەكەمەسى كادر قابىلدايمىز دەپ، تاۋار استىق جەيتىندەردىڭ بالالارىنان ەمتيحان الدى. ەمتيحانعا بارعان 38 بالانىڭ قاتارىندا مەن دە بولدىم. ەمتيحان ناتيجەم ەڭ جوعارى بولىپتى.  اۋداندىق سالىقتىڭ باسشىسى (اتى-ءجونىن جاقسى بىلەمىن، بىراق قازىر  ايتپاياق قويايىن، ول كىسى زەينەتكە شىققاننان كەيىن قازاقستانعا كوشىپ كەلىپ، وسىندا قايتىس بولدى) ءۇش دوڭگەلەكتى جاسىل موتوتسيكلمەن اۋىلعا مەنى ىزدەپ كەلىپتى. ول كىسى مەنەن اكەم مەن سەيتاقىن اعامدى سۇرادى. مەن ولاردىڭ جۇمىستان ءالى كەلمەگەنىن ايتتىم. «ولاي بولسا، سەنىڭ اكەڭ مەن اعاڭدى كۇتىپ وتىراتىن مەندە ۋاقىت جوق، كەش ءتۇسىپ بارادى. كەلگەن بۇيىمتايىڭىمدى ساعان ايتايىن، سەن ەمتيحاننان جوعارى نومىرمەن (بالل) ءوتتىڭ، بىراق سەنىڭ تىركەۋىڭدى تەكسەرىپ كورىپ ەدىك، سەن اعاڭنىڭ تىركەۋىندە ەكەنسىڭ. سەن سەيتاقىننىڭ ءوز بالاسى بولماعانىڭ سەبەپتى، سەنى سالىق مەكەمەسىنە جۇمىسقا المايمىز دەپ شەشتىك»، – دەدى دە موتوتسيكلىنىڭ ۇزەنگىسىن تەۋىپ، تەۋىپ جىبەرىپ دىرىلداتىپ وتالدىرىپ الدى دا قايقايىپ كەتە بەردى. مەن بولسام موتوتسيكلدىڭ دوڭگەلەگىنەن كوتەرىلگەن اق شاڭعا كومىلىپ قالا بەردىم. كەيىن ەستىدىم، مەنىڭ ورنىما مەنەن كوپ تومەن بالل العان، ءوزىم وقىعان تىكارىق ورتا مەكتەبىنىڭ عىلىمي ءمۇدىرى، ءوزىنىڭ رۋلاسىنىڭ ۇل بالدىزىن جۇمىسقا الىپتى.

ون شاقتى جىلدىڭ الدىنادا باياعى سالىقتىڭ باسشىسى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ الدىنداعى ورىندىقتا بىرەۋلەرمەن اڭگىمەلەسىپ وتىر ەكەن، ارنايى بۇرىلىپ بارىپ سالەم بەرىپ، – اعا، مەنى تانىدىڭىز با؟ – دەدىم. ول ىڭعايسىزدانىپ، «شىرامىتىپ تۇرمىن، بىراق ءدال ۇستىنەن باسىپ تانى الماي تۇرمىن»، – دەدى. تانىماساڭىز، تانىستارايىن. قىتايدا ءسىز باسقارعان مەكەمەگە ەمتيحان تاپسىرىپ، جوعارى نومىرمەن وتسەم دە، ءتۇرلى سىلتاۋ ايتىپ جۇمىسقا الماي قويعان، مويىنگىزەرلىك ۇزىن سارى بالا ءالىمجانمىن عوي، – دەپ ەدىم، بىردەن ەسىنە تۇسكەن بولار، ءوزى قارا ادام ەدى، ءتۇرى بۇزىلىپ ودان ارى قارايىپ كەتىپ ەدى.

سۋرەت اۆتوردىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى

سودان بارىپ، – اعا، مەن ءسىزدى كىنالايىن دەپ كەلىپ تۇرعانىم جوق، قايتا سىزگە راقمەتىمدى ايتايىن دەپ كەلدىم. ءسىزدىڭ جۇمىسقا الماعاننىڭىزدىڭ ارقاسىندا «شىنار» مەكتەبىنە ءبىر جىل مۇعالىم بولدىم، ودان كەيىن جوعارى مەكتەپكە ەمتيحان بەرىپ ىلە پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇسىپ، قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنىڭ تولىق كۋرسىن وقىپ شىقتىم. ىلە وبلىستىق پارتيا كوميتەتىندە 5 جىل قىزمەت ىتەدىم. كەيىن قىزمەتىم مەن شتاتىمدى ءبىرجولاتا تاستاپ اتامەكەنگى قونىس اۋدارىپ كەلىپ، ءبىراز باسپاسوزدە قىزمەت ەتتىم. قازىر دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ جانىنان شىعاتىن ەلارالىق «قازاق ەلى» گازەتىندە ءجۋرلاليستپىن. وسىنىڭ ءبارى ءسىزدىڭ سول كەزدە موتوتسيكيلمەن مەنى ىزدەپ كەلىپ، اۋىلعا قالدىرىپ كەتكەنىڭىزدىڭ جەمىسى. ەگەر ءسىز ولاي ىستەمەگەن دە مەن ءسىز باسقارعان سالىق مەكەمەسىندە ىستەپ، حالىقتان سالىق جيناپ، تابانىمنان توزىپ جۇرەر مە ەدىم؟! –  دەدىم. سوندا بارىپ، ءوز-وزىنە كەلگەن ول: «اينالايىن، مەنەن ءبىر قاتەلىك كەتتى. سول كەزدەگى جاعداي سولاي بولىپ  قالدى عوي»، – دەپ، قينالا ەزۋ تارتىپ ەدى. وسىنداي كەزدەيسوق ادىلەتسىزدىكتەر قاراپايىم ادامدار ومىرىندە ءجيى بولىپ تۇرادى ەكەن. بۇل ءبىر ەسەپتەن ماعان ۇلكەن ساباق بولدى. وعان بولا سىنىپ كەتپەي، العا ۇمتىلۋدىڭ ارقاسىندا ءوز الىمشە قازاق جۋرناليستيكاسىنا، رۋحانياتىنا تامشىداي بولسا دا ءوز ۇلەسىمدى قوسىپ كەلەمىن دەپ ويلايمىن.

ت.ءداۋىتۇلى: ءيا، الەكە، ونىڭ قايسى ءبىرىن ايتامىز. بۇل ءبىزدىڭ ماڭدايىمىزعا جازىلعان بولار. ۇكىمەتتىڭ ساۋدا-ساتىق سالاسىندا ىستەيتىندەردىڭ 7-8 بالاسى مەنىمەن بىرگە وقىدى. الگىلەردىڭ ساباق ۇلگىرىمى ناشار بولاتىن، سۇيرەتىلىپ ءجۇرىپ مەكتەپتى زورعا ءبىتىردى عوي. سولار مەكتەپ بىتىرە سالىپ، شەتىنەن دۇكەنشى بولىپ شىعا كەلدى. ولار جۇمىسقا تۇرىپ، جايناپ شىعا كەلگەندە مەنىڭ كوزىمىز جاۋدىراپ، موينىمدى قىسىپ قالىپ ەدىم. ەمتيحاننان ءوتىپ تۇرىپ جوعارى مەكتەپتەن ءبىر قالدىق، ونەر سالاسىنان ءوتىپ تۇرىپ تاعى قالدىق دەگەندەي. قولىمدا قارا دومبىرام بار، ءان مەن ولەڭگە بەيىم بولعاندىعىمنان سوعان الدانىپ ءوزىمدى ءوزىم جاقسى ساقتاپ قالدىم. بولماسا قۇسادان نە بولارىمدى ءبىر قۇداي بىلەر ەدى... ويتكەنى، مەكتەپتى جاقسى ءبىتىرىپ، جوعارى ورلەپ وقي الماي قالۋ ماعان وڭاي تۇسپەگەنى وزىمە بەلگىلى ەدى.

ءا.ءاشىمۇلى: جاڭا ءبىر سوزىڭدە اقىن دا بولدىق دەپ قالدىڭ. اقىندىق تا، انشىلىك تە قانمەن كەلەتىن نارسە عوي. ارعى اتالارىڭدا مۇنداي ونەر بولعان با ەدى؟

ت.ءداۋىتۇلى: اقىندىق دەگەن اڭگىمە سول 5 سىنىپتان باستالعان عوي. ول كەزدە ماۋ توراعا (1976 جىلى) قايتىس بولىپ، 1978 جىلى دىڭشاۋپيڭ بيلىككە كەلگەن كەز بولاتىن. وسى مەزگىلدە ونەرگە، ولەڭ-جىرعا ەركىندىك بەرىلىپ، توي-تومالاقتاردا اندەر ايتىلىپ (پارتيا مەن كوسەمدى جىرلاعان قىزىل ءان ەمەس، كەزىندە سارى ءان دەپ شەكتەتىلگەن حالىق اندەرى), ايتىستار ۇيىمداستىرىلا باستادى عوي. سوعان ەلىكتەپ ءجۇرىپ العاش ايتىسقا بارعانىم بار. مەنىڭ ءالىباي دەگەن ءبىر تۋىسقان اعام بولدى، مەنەن ءبىر سىنىپ جوعارا وقيتىن. سول ءبىر اۋىز ولەڭ بىلەدى ەكەن، ونى اكەسىنەن ۇيرەنىپ العان ەكەن. سونى جاتتاپ الىپ، سونىڭ اۋەنىنە سالىپ ولەڭ ايتىپ جۇردىك. كەيىن ءوزىمىز جانىمىزدان شىعارىپ، ولەڭ قۇرايتىن جاعدايعا جەتتىك قوي.

ءبىزدىڭ اۋىلدا اقىن، ونەرپازدار جوق ەمەس بار. زەيەلقابىل، ارعىنباي، سارسەنباي دەگەن اتالارىمىز ولەڭشى بولعان. ال ءوزىمنىڭ ءداۋىت اتام ولەڭشى بولعان، داۋسى ادەمى ەدى. ونىڭ ارجاعىندا مەنىڭ ناعاشىلارىم انداس دەگەن رۋ بار. «انداسقا ولەڭ قونعان» دەگەن ءتامسىل بار ەل اراسىندا، سول جاعىنان دا ماعان جۇقسا كەرەك. سودان سوڭ ءبىزدىڭ اۋىلدان، ءوزىڭ بىلەتىن توقتاۋباي الىمقۇلۇلى دەگەن ءانشى شىقتى. 1980 جىلدارى شىنجاڭ راديوسىندا اندەرى اۋە تولقىنى ارقىلى شىرقالىپ تۇردى. بۇل دا بىزگە باعىت-باعدار بولدى، ونەرگە دەگەن جىگەرىمىزدى جانىدى. ءبىزدىڭ اۋىلدان دا ءانشى شىعادى ەكەن عوي، ءانشى بولۋعا بولادى ەكەن عوي دەگەن سەنىم، ءۇمىت قالىپتاستى.

مەن كۇنەس اۋدانىنا بارىپ راديوعا ورنالاسقاندا شتاتقا كىرە الماي ءجۇردىم عوي. جاڭاعى تاۋار استىقپەن تامىندەۋدىڭ مۇمكىندىگى بولمادى. سودان كۇنەس اۋداندىق ساقشى مەكەمەسىنىڭ باسشىسى ايتقازى دەگەن اعامىز بولدى. نۇرسارا اتەيبەكقىزى دەگەن تەرمەشىنى بىلەسىڭ، «جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت، نۇرى تاسىسىن» دەيدى، سول كىسىلەر ماعان جاقسى كومەكتەستى. نۇرسارا اپاي مەنىڭ ونەرىمدى باعالاپ، ساقشى باستىعى، كۇيەۋى ايتقازىعا ايتىپ، وگىزدىڭ مۇرنىن جۇدىرىقپەن تەسكەدەي قىپ ءجۇرىپ تاۋار استىق جەيتىن ناپوسقا تىركەتىپ بەردى. وسىلاي بىرتە-بىرتە الدىمىزدان جاناشىر، تىلەكشى ادامداردىڭ دەمەۋىمەن بۇگىنگى جاعدايعا كەلگەن جايىمىز بار. ءبارىن دۇرىس ايتىپ وتىرسىڭ، اۋىلداعى جاعداي سولاي ەدى عوي. قىتاي قازاقتارىنىڭ كوتەرىلىپ، تۇرمىسى جاقسارىپ، جاقسى جاعدايعا كەلۋى، بالالارىنىڭ وقۋعا ءتۇسۋى 2000 جىلدان كەيىن باستالدى عوي.

ءا.ءاشىمۇلى: قۇداي بەرگەن بويداعى تالانتقا ەشقانداي كەدەرگى بوگەت بولا المايدى ەكەن. سول بويىمىزدا بار جىلت ەتكەن تالانتتىڭ ۇشقىنى ەكەۋىمىزدى ءالى سۇيرەپ كەلە جاتىر دەسەم ارتىق ايتقان بولماسپىن. قۇدايعا شۇكىر، بىرەۋدىڭ ارتىندا بولساق، بىرەۋدىڭ الدىندا قارايىپ كەلە جىتىرمىز. سول وگىز اياڭمەن الپىستىق قىرقاسىنا كوتەرىلىپتىك. تاس قوپارىپ، تاۋ كوشىرمەسەك تە شاما-شارقىمىزشا، قولىمىزدىڭ كەلگەنىنشە قازاق ونەرىنە، قازاق رۋحانياتىنا تامشىداي بولسا دا ءوز ەڭبەگىمىزدى سىڭىرە الدىق دەپ ويلايمىن. 

ءا.ءاشىمۇلى: دوكتورلىق ديسسەرتاتسيانى قاي تاقىرىپتا جازىپ جاتىرسىڭ؟

ت.ءداۋىتۇلى: ءيا، الەكە! ءوزىڭ ايتقانداي، قۇدايدىڭ بەرەگەن دەنساۋلىعى، اتا-انانىڭ ءتالىم تاربيەسى مەن ۇستازداردان العان ءبىلىمنىڭ ارقاسىندا وسىعان دەيىنگى ءومىرىمىزدىڭ جارتىسىن قىتايدا، جارتىسىن قازاقستاندا وتكىزىپ، مىنەكي الپىستىڭ تابالدىرىعىن اتتاپ بارا جاتىرمىز. وسى بارىستا كوپ نارسەنى كوردىك، سەزدىك، بىلدىك، كوكەيگە تۇيدىك دەگەندەي...

دوكتورلىق ديسسەرتاتسيامنىڭ تاقىرىبى «قازاق جاڭىلتپاشتارىنىڭ جينالۋ، جاريالانۋ جانە زەرتتەلۋ تاريحناماسى». مەنىڭ جەتەكشىم مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، بەلگىلى فولكلوريست عالىم كەنجەحان ماتىجانوۆ. شەتەلدىك جەتەكشىم، تۇركيانىڭ ەگە ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسەرى مەتىن ەكەجي. اڭگىمەنىڭ باسىندا دا ايتىپ كەتكەم، 2020 جىلى دوكتورانتۋراعا ءتۇسىپ، 2023 جىلى دوكتورانتۋرانى تامامدادىم. 2022 جىلى تۇركياداعى ەگە ۋنيۆەرسيتەتىندە ەكى جارىم اي عىلىمي تاعىلىمنامادان ءوتىپ كەلدىم.

ءا.ءاشىمۇلى: ءوزىڭ جۇمىس ىستەپ كەتكەن ىلە ايماقتىق تەلەارنانىڭ سول كەزدەگى جالپى جاعدايى قانداي ەدى؟

ت.ءداۋىتۇلى: العاشىندا 1987 جىلى قاڭتاردا ىلە ايماعىقتىق تەلەۆيزياسىن زەرتەۋ ورتالىعى بولىپ  قۇرىلعان ەكەن. 1987 جىلى قىركۇيەكتەن باستاپ قازاق تىلىندە اقپارات دايىنداۋ ءبولىمى جۇمىس ىستەيدى. 1993 جىلدان باستاپ تەلەارنا قىتاي، ۇيعىر، قازاق تىلىندە اقپارات، باعدارلاما تاراتا باستايدى. مۇنىڭ ستۋدياسى قۇلجا قالاسىندا بولدى. ال ەندى 8 اۋدان ءبىر قالاعا دايىندالعان اقپارات جازىلعان  كاسسەتانى ءار اۋدانعا جىبەرىپ وتىراتىن، ولار سونى تاراتاتىن. ال ءبىزدىڭ تاراتۋ ورتالىعىمىز قۇلجا اۋدانىندا بولدى. مۇندا تاراعان تەلە باعدارلاما قۇلجا اۋدانى مەن قۇلجا قالاسىنىڭ حالقى كورە الاتىن. كۇندەلىكتى جاڭالىقتار، ارناۋلى رەپورتاجدار، قۇجاتتى فيلمدەر اۋدارىلىپ بەرىلىپ تۇراتىن.

مەن تەلەارناعا 1994 جىلى تەلەارناعا كەلگەندە مەكەمەنىڭ باسشىسى تۋڭنانشين دەگەن قىتاي ازاماتى ەكەن. قازاق ءبولىمىنىڭ باسشىسى بىرلىك، ال ۇيعىر ءبولىمىنىڭ باسشىسى ءىبيدوللا دەگەن ۇيعىر جىگىت بولاتىن. مۇندا قىتاي، ۇيعىر، قازاق رەداكتسياسىلارى جۇمىس ىستەدى.

ءا.ءاشىمۇلى: قازاق رەداكتسياسىنىڭ رەدەكتورى كىم بولدى؟

ت.ءداۋىتۇلى: قازاق رەداكتسياسىنىڭ رەداكتورى، اۋدارماشى تۇرعانباي قاسامبايۇلى بولدى. تەلەارنانىڭ جاڭالىقتارى مەن باعدارلاماسى الدىمەن قىتايشا  دايىندىلادى، ودان كەيىن اۋدارماشىلار اۋدارىپ، رەداكتورلار قاراعان سوڭ قازاق، ۇيعىر تىلىندە جۇرگىزەمىز. بۇل باعدارلاما الدىن الا ستۋديادا جازىلىپ الىنادى دا، سودان بارىپ اۋداندىق تەلەارنالارعا تاراتىلادى. مۇنىڭ جالپى بارىسى وسىنداي بولاتىن. قازاق رەدەكتسياسىندا تۇرعانباي قاسامبايۇلىنان باسقا راقىم ايىپۇلى، جانات اسەنقازىقىزى، گۇلنۇر، سۇلتان جىڭساۇلى، سەرىك جانە مەن تۇرسىنباي ءداۋىتۇلى بولدىق.  اندا بار، مىندا بار دەگەنگە جۇگىرەتىن جالعىز قازاق ءتىلدى جۋرنالست سۇلتان عانا بولاتىن. ۇيعىر بولىمىندە دە ءبىز شامالاس  5-6 ادام بار بولاتىن.

ءا.ءاشىمۇلى: قازىرگىدەي جۇرگەن، تۇرعان جەرىنەن تىكەلەي ەفەر تاراتاتىن دەڭگەي جوق دەيسىڭ عوي.

ت.ءداۋىتۇلى: ول كەزدە قازىرگەدەي تەحلولوگيا،  جاڭا تيپتەگى اپپاراتتار بولمادى عوي. بۇل تەلەارنا ىلە ايماعىنا قارايتىن سەگىز اۋدان ءبىر قالانىڭ راديو-تەلەۆيزيا فيليالدارىن باسقاراتىن ورىن بولدى. سول سەبەپتەندە بۇل تەلەارنا ىلە ايماعىنىڭ ارقايسى اۋدان، اۋىل حالقىنىڭ ءومىرى مەن الەۋمەتتىك جاعدايىمەن تانىسىپ، بيلىكتىڭ ساياساتىن جەرگىلىكتى جەرگە جەتكىزەتىن ورتالىق بولاتىن. سونىمەن بىرگە ءار اۋدانداعى فيليالعا جاڭا قىزمەتكەرلەر قابىلداۋ مەن ءار جىلى اقپارت كۋرستارىن ۇيىمداستىرۋ، جۋرناليستەردىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋمەن اينالىساتىن. ودان كەيىن ءار جىلى شۇار-دا وتەتىن تەلە-راديو باعدارلامالار باسەكەسىنە مامان دايىنداپ جىبەرەتىن. مامانداردى الدىمەن اۋدانداعى فيليالدار دايىندايدى. ولار ايماقتىڭ تەلەارنادا تاعى ىرىكتەلەتىن. بۇلار ەڭ سوڭىندا ۇرىمجىدەگى «بۇلبۇل ساۋىتى» كونكۋرسىنە جىبەرىلەدى. وسىنداي باعدارلامالاردى جىل سايىن ۇيىمداستىرىپ تۇراتىن.

ءا.ءاشىمۇلى: بۇل تەلەارنانى قازاق باسشىلاردان سەندەرگە كىم قولداۋ كورسەتىپ ەدى؟

ت.ءداۋىتۇلى: ىلە ايماعىنىڭ سول كەزدەگى ءۋاليى (اكىمى) احمەتبەك انۋاربەكۇلى ىقپال ەتۋىمەن قۇرىلعان سياقتى. ويتكەنى بۇل تەلەارنا ا.انۋاربەكۇلىنىڭ پارمەنىمەن، ءوز جۇمىسىن جۇرگىزىپ تۇردى. كۇنەس راديوسى مەنى بەرمەيمىز دەگەندە، كۇشتەپ الىپ كەلگەن وسى احمەتبەك بولاتىن. سول كەزدە ءبىزدىڭ مەكەمە باسشىسى: «سەنىڭ ايەلىڭدى دە جۇمىسقا ورنالاتىرامىز» دەپ ۋادە بەرگەن ەدى، بىراق كەيىن ايەلىمدى جۇمىسقا ورنالاستىرۋ قيىنداپ، ساعىزداي سوزىلىپ كەتتى. بۇل شارۋا شەشىلمەگەن سوڭ بارىپ، سوڭىندا وسىلاي اۋىپ كەتۋگە تۇرتكى بولدى عوي.

ءا.ءاشىمۇلى: بۇل تەلەارنا قازىر بار ما ەكەن؟

ت.ءداۋىتۇلى: ءبىز قازاقستانعا كەتكەننەن كەيىن ىلە ايماعىن ىلە وبلىسىنا قوسىپ جۇبەردى عوي. سول كەزدە ايماقتىق تەلەارنا ىلە وبلىستىق تەلەارناعا قوسىلىپ كەتكەن بولار.

ءا.ءاشىمۇلى: ەندى قازىر اينالىسىپ وتىرعان تىرلىگىڭە، وقۋ-اعارتۋ سالاسىنا ورالايىق.  وزىڭ زەرتتەپ جۇرگەن «جاڭىلپاش» بالالار ادەبيەتىنە جاتا ما، الدە ولاي ەمەس پە؟ وسى تۋرالى تەوريالىق تۇرعىدا تالداۋلار جاساي كەتسەڭ؟

ت.ءداۋىتۇلى: جاڭىلتپاش دەگەن قازاق فولكلورىنداعى ۇساق جانرلاردىڭ ءبىرى. جاڭىلتپاش قاي حالىقتىڭ فولكلورىندا بولسىن كەڭ تاراعان، كونە جانرلىق تۇرلەردىڭ ءبىرى ەكەنى بەلگىلى. جاڭىلتپاشتىڭ شىعىۋ تەگى، كوركەمدىك سىر-سيپاتى جاعىنان دا ۇرپاقتان، ۇرپاققا جالعاسىپ كەلە جاتقان رۋحاني ونەرىمىزدىڭ ەرەكشە ءبىر سالاسى. جاڭىلتپاش فولكلورلىق شاعىن جانرلار ىشىندەگى ايىرىقشا ءتۇر. بۇل بالا ءتىلىن ۇشتاتىپ، دۇنيەتانىمىن دامىتۋدا جاڭىلتپاشتاردىڭ پەداگوگيكالىق، تاربيەلىك ماڭىزى ەرەكشە. سول سەنبەپتەن دە حالقىمىز ەرتە زاماننان باستاپ جاڭىلتپاشاققا ءمان بەرىپ، بالانىڭ ءتىلىن ۇشتاۋدىڭ، دامىتۋدىڭ بىردەن ءبىر جاتتىعۋ قۇرالى رەتىندە پايدالانعان. سان مىڭداعان جىلدار بويى جاس ۇرپاقتىڭ ءتىل ۇشتاتۋىنا، دىبىستاردى انىق ايتۋىنا داعدىلاندىراتىن (ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن ارتىرۋىنا، ميدىڭ دامۋىنا) ويىن ءتۇرى دەپ سانالىپ كەلگەن. قازاق فولكلور تاريحىندا جاڭىلتپاشتار ءار كەزدە مۇمكىندىگىنشە جيناقتالىپ، زەرتتەلىپ كەلدى. الايدا جاڭىلپاشتار تۇگەلىمەن عىلىمي اينالىمعا ءتۇسىپ، ونىڭ وزىنە ءتان بىتىك، بەدەرى ءالى كۇنگە دەيىن جان-جاقتىلى ارنايى قاراستىرىلا قويعان جوق.

جالپى قازاق فولكلەرلەرىنىڭ ۇلگىلەرى، نۇسقالارى جۇيەلى تۇردە  حح عاسىردىڭ باسىنان باستاپ زەرتتەلە باستادى. قازاقتىڭ فولكلورتانۋشىلارى مەن ادەبيەت تاريحشىلارى احمەت بايتۇرسىنۇلى، حالەل دوسمۇحامەدوۆ، ساكەن سەيفۋللين، مۇحتار اۋەزوۆ، ءسابيت مۇحانوۆ، قاجىم جۇماليەۆ،  بەيسەنباي كەنجەباەۆ، مالىك عابدۋللين سياقتى  عالىمدار فولكلوردىڭ باستى جانرلارى ەرتەگىلەر، ماقال-ماتەلدەر، تۇرمىس-سالت جىرلارى، باتىرلىق، عاشىقتىق داستاندار، اڭىز اڭگىمەلەر مەن ايتىستار، جاڭىلتپاشتار مەن جۇمباقتاردى جيناقتاپ جاريالاۋعا كوڭىل ءبولدى. سونىڭ ناتيجەسىندە فولكلورلىق جانرلار مەكتەپتەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقىتىلاتىن ارنايى پانگە اينالدى.

قازاق فولكلورتانۋىندا جاڭىلتپاشتار تام-تۇمداپ جينالعانى بولماسا، عىلىمي زەرتەۋ جاعى نىسانادان تىس قالىپ كەلە جاتقان جانر. ءباسپاسوز بەتتەرىندە، وقۋلىقتاردا باسىلعان كەيبىر ماقالالاردى ايتپاعاندا جاڭىلتپاشتىڭ تابيعاتىن، وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىن اشىپ كورسەتەتىندەي ارنايى عىلىمي زەرتتەۋلەر جازىلعان جوق. ونىڭ سەبەبى، سوڭعى جىلدارعا دەيىن فولكلور جانرلارىنا قاتىستى ءتۇرلى سەبەپتەرگە لايىقتى ءمان بەرىلمەي كەلەدى. جاڭىلتپاشتاردىڭ ويىن-ساۋىقتاردا، جەڭىل كۇلكى ءۇشىن ايتىلعانى بولماسا، ونىڭ بالا ءتىلىن دامىتۋداعى، ءتىل ۇشتاتۋداعى تاربيەلىك ءمانى مەن شىعۋ تەگى، جانرلىق ەرەكشەلىگى، جاسالۋ جولدارى، ەتيكاسى ەسكەرىلمەدى. قازاق فولكلورىنىڭ باسقا تۇرلەرىنە قاراعاندا جاڭىلپاش از جينالعانى، جينالعاندارىنىڭ كەزىندە رەتتەلىپ، ىرىكتەلىپ جاريالانباعاندىعى، ولاردى زەرتتەۋدى قيىنداتا تۇسۋدە. جاڭىلتپاشتاردىڭ ءبىر-بىرىنە وتە ۇقساس، جەڭىل ۇيقاسقا قۇرىلعان ىشكى ەرەكشەلىكتەرى دە، ولار جونىندە جۇيەلى پىكىر ايتۋعا بەلگىلى دارەجەدە قيىندىق كەلتىرگەنى جاسىرىن ەمەس. ايتسە دە كوپ جىلدىق ىزدەنۋ، جيناۋ، زەرتتەۋ، جۇمىستاردىڭ ناتيجەسىندە عالىمدار مەن اقىن-جازۋشىلاردىڭ ساناۋلى عانا جيناق كىتاپشىلارى قۇراستىرىلدى. مىسالى، قىدىرالى ساتتاروۆ قۇراستىرعان «عاجايىپ باۋ» دەگەن كىتابىنا شامالى جاڭىلتپاشتار ەنگىزىلگەن. مۇزافار الىمباەۆتىڭ «ەكى تاقتاي، ءبىر كوپىر»، كىرىشباەۆتىڭ 1998 جىلى شىققان جاڭىلتپاشتار جيناعى، قاجىم جۇماليەۆتىڭ «ارىپتەر الەمى» (1997 ج.), سونىمەن بىرگە قىتايداعى جۇنىسقان باقاەۆتىڭ شىنجاڭ جاستار، ورەندەر باسپاسىنان شىققان «جاقسىلىق پەن جاماندىق» (1998 ج.) دەگەن جيناعىنا ءوزىنىڭ اۆتورلىق جاڭىلتپاشتارى ەنگىزىلگەن. تولەپبەرەن مەشپەتۇلىنىڭ زەرتتەپ، جيناقتاۋ ارقىلى قىتايداعى ورتا مەكتەپ وقۋلىعىنا كىرگىزىپ. جاڭىلتپاشتاردىڭ جانرلىق ءتۇرى، ەرەكشەلىگى تۋرالى جاقسى دۇيەلەر ايتقان. سونىمەن بىرگە ءابۋوۆا ساتاەۆ دەگەندەر قۇراستىرعان «جاڭىلپاشتار» (2002 ج.) دەگەن جيناق. ونىڭ ىشىندە دە، فولكلورلىق جانە اۆتورلىق جاڭىلتپاشتار بار.

كىرىشباەۆتىڭ «ىقىلىق» دەگەن جيناعى. ودان كەيىن جاڭىلتپاشتى دوكتورلىق ديسسەرتاتسيانىڭ تاقىرىبىن العاننان بەرى ءبىراز جاڭىلتپاشتاردى جيناپ،  2004 جىلى «1111 جاڭىلتپاش» دەگەن جيناعىن قۇراستىرعانمىن. وسى سەكىلدى دۇنيەلەر، سونىمەن قوسا فولكلوردىڭ تەوريالىق ماسەلەلەرى مەن جانرلىق تۇرلەرىن سارالايتىن وقۋلىقتار مەن عىلىمي ەڭبەكتەردە جاڭىلتپاشتارعا ارنالعان شولۋ ماقالار بولدى. كەنجاحان ماتىجانوۆتىڭ «رۋحاني ۋىز» دەگەن بالالارعا ارنالعان فولكلورلىق ەڭبەگىندە دە جاڭىلپاشتار بەرىلىپ، سول جاڭىلتپاشتارعا تالداۋلار، زەرتتەۋلەر جاسالعان. سونىمەن بىرگە 2020 جىلى شىققان «ۇلى دالا انتولوگياسى» دەگەن ەڭبەگىندە دە وسى جاڭىلتپاشتار بەرىلىپ، جاڭىلتپاشتار تۋرالى بىرەر بەتتىك انىقتاما بەرىلگەن.

وسىلاردى جيناقتاي كەلگەندە قازاق جاڭىلتپاشتارىنىڭ شىعۋ تەگى، جانرلىق ەرەكشەلىكتەرى مەن سيپاتى، مازمۇندىق، كوركەمدىك ەرەكشەلىكتەرى، قۇرىلى مەن پەدوگيكالىق قىزمەتى ءالى كۇنگە دەيىن تولىق سارالانعان جوق دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار. سوندىقاتان دا ءبىز وسى قازاق فولكلورىنداعى اسا ماڭىزدى جانرلىق تۇرلەردىڭ ءبىرى جاڭىلتپاشتاردىڭ جانرلىق تابيعاتى مەن شىعۋ تەگىن، تيپولوگيالىق بايلانىستارىن جان-جاقتى جاڭاشا سارالاۋ، بۇگىنگى قازاق فولكلورتانۋ عىلىمىنداعى وزەكتى تاقىرىپ دەپ سانايمىز.

ءا.ءاشىمۇلى: قازاقتىڭ «ءا»، «ءو»، «ق»، «ڭ» دىبىستارىن ايتا الماي، ايتسا ءتىلى كەلمەيتىن جۋرناليستەر مەن شەنەۋنيكتەرگە جاڭىلتپاش ۇيرەتىپ ءتىلىن سىندىرۋ كەرەك ەكەن عوي.

ت.ءداۋىتۇلى: جاڭىلتپاشتاردى نەگىزىنەن بالا باقشا، مەكتەپتەر دە، ءتىپتى وتبسىندا، بالانىڭ ءتىلىن ۇشتاۋ ءۇشىن قولدانىسقا ەنگىزۋ كەرەك. قازىرىگى ءبىزدىڭ قوعامداعى «ر» مەن «ڭ»-دى ايتا المايتىندار كوپ. كەيبىر مەكتەپ مۇعالىمدەرى مەن راديو-تەلەارانا جۋرناليستەردىڭ سويلەگەن سوزىندە، جۇرگىزگەن باعدارلاماسىندا «ڭ» جوق، ءتۇسىپ قالادى. ولار وعان قىمسىنباي، ۇيالماي سويلەيتىندى شىعاردى. بۇل ءبىزدىڭ تىلىمىزگە، ءبىزدىڭ سويلەۋ مادەنيەتىمىزگە، ءبىزدىڭ رۋحانياتىمىزعا كەلتىرىپ وتىرعان ۇلكەن نۇقسان. قازىر وسى «ڭ»-ى جوقتار قوعامعا وتە كەڭ جايىلىپ، قالىپتاسىپ بارا جاتىر. بۇل بارلىق سالادا بار، پارلامەنتتە، بيلىكتە وتىرعاندار بار. ۋنيۆەرسيتەت پەن مەكتەپتە مۇعالىم بولىپ، بالا باقشادا تاربيەشى بولىپ وتىرعاندار بار. سونىڭ الدىن الاتىن بىردەن ءبىر ءتاسىل وسى جاڭىلپاشتى وتباسىننان، بالا باقشادان، مەكتەپتەن باستاپ ۇيرەتۋ ماسەلەسى قولعا الىنۋى كەرەك.

دەمەك، «ڭ» ءارىپى دۇرىس دىبىستالماي، قازاقتىڭ ءتىلى تۇزەلمەيدى.

سۇحباتتى جۇرگىزگەن ءالىمجان ءاشىمۇلى

Abai.kz