دوسىم وماروۆ – ابايتانۋشى، تەولوگ عالىم

قانداي ءدىن بولسا دا ماڭگىلىكتى ەمەس: ونىڭ جەتىلۋى بەلگىلى ءبىر دەڭگەيگە جەتكەن سوڭ قۇلدىراۋ جولىنا ءتۇسىپ، ءتۇرلى اعىمدارعا ءبولىنىپ، ءفاني الەمنىڭ باسقا بولىكتەرى ءتارىزدى اقىرى جويىلىپ جاتادى. بۇرىنعى بولعان ميترايزم، مانيحەيلىك، زورواستريزم ءتارىزدى دىندەردىڭ جويىلعان، نە بولماسا جويىلۋعا جاقىن جاعدايلارى وسىنىڭ كورىنىستەرى. دىندەردىڭ پايدا بولىپ، ۋاقىت كەلە جويىلىپ كەتۋ سەبەبى -- ولاردىڭ ماتەريالدىق الەمنىڭ ىقپالىنا ءتۇسىپ قالۋى. قانداي ءدىن بولسا دا، زاتتىق الەمنىڭ شىرعالاڭىن شەشۋگە كەلەدى. ولار ءاۋباستا بولمىستىڭ رۋحاني جانە ماتەريالدىق بولىكتەرىن بىردەي قامتىعانىمەن، ۋاقىت كەلە زاتتىق الەم شىرماۋىنان شىعا الماي قالادى. سەبەبى، ءدىني راسىمدەر ريتۋالعا اينالىپ، العاشقى مانىنەن ايىرىلىپ، رۋحاني جاعى قۇلدىراپ جان قۇمارىن ءتان قۇمارى جەڭىپ كەتەدى. بۇل تابيعي قۇبىلىس.

تاڭىرشىلدىكتىڭ قۇلدىراۋ سەبەپتەرى تۋرالى ايتىلدى. دىندەردىڭ قۇلدىراۋىنىڭ ولارعا قوسىمشا تاعى ەكى سەبەبى بار.

ءبىرىنشى سەبەبى، قانداي ءدىن بولسا دا ول بولمىستىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىن قامتيتىندىعىنان ‑ شەكسىز ەمەس، شەكتەۋلى. دىندەر زامان وزگەرىسىنە بايلانىستى قوعامداعى كەلەڭسىزدىكتەردى جونگە سالۋ ءۇشىن  بەرىلەدى. سوندىقتان، ءدىننىڭ پايدا بولۋ سەبەبى، اباي كورسەتكەندەي، «زامانا، شارۋا، مىنەز كۇندە وزگەردى» بولعاندىقتان، نابيلەر سول وزگەرىستى قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن ۋاقىت تالابىمەن كەلەدى. ولاردىڭ بەرگەن قاعيدالارى بويىنشا پايدا بولعان دىندەر اۋەلدە بولمىستى تولىق قامتىعانىمەن، ۋاقىت كەلە ءومىردىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىن عانا قامتيدى.  وسىلاي، ولاردىڭ ءمانى ءفاني الەم ىقپالىمەن وزگەرىسكە ءتۇسىپ، وزدەرىنىڭ نەگىزگى ماعىناسىنان ايىرىلىپ، مۇلدە باسقا ماعىنا الىپ، زامان اعىمىنا قارسى كەلە باستايدى. مىسالى، ءداستۇرلى يسلام، حاكىم اباي كورسەتكەندەي، العاشقى ماعىناسى بۇكىل بولمىستى قامتىعانىمەن، بۇگىنگى كۇندەرى كوبىنە بولمىستىڭ، ياعني، اللانىڭ تۇلعالىق كورىنىسىنە باسا كوڭىل ءبولىپ، ونىڭ عالامنىڭ ىشىندە ەكەنىن قابىلدامايدى. ال اباي بولسا اللانىڭ ولشەۋسىزدىگىن كورسەتىپ، بۇكىل بولمىسپەن تەڭەدى ەمەس پە؟ وكىنىشكە وراي، اللانىڭ عالامنىڭ ىشىندەگى كورىنىسى وعان «سەرىك»  قوسۋ دەپ اتالىپ، قابىلدانبايدى، ءتىپتى «كۇپىرلىك» بولىپ سانالادى. وسىلاي بۇگىنگى يسلامدا بولمىستىڭ رۋحاني جاعىنا كوڭىل ءبولىنىپ، ونىڭ ماتەريالدىق جاعى السىرەپ كەتتى. عىلىم-ءبىلىم حريستيان دىندەگىلەردەن ارتتا قالدى. مىسالى، الەمدىك نوبەل سيلىعىنا يە بولعاندار تەك باتىس ەلدەرىندە. عىلىمي-تەحنيكالىق وركەنيەتتىڭ ارتتا قالعانى سونشالىقتى، ءتىپتى، كىشكەنتاي يزرايل ەلىنە بۇكىل اراب حالقى بولىپ الدەرى كەلمەي وتىر. كەيبىر اراب ەلدەرى پالەستينا مۇسىلماندارىن ەمەس، ەۆرەي حالقىن قولداي باستادى. تاعدىر بەرگەن بايلىقتارىنا قاراماستان، اراب ەلدەرىنىڭ دامىماي قالۋى بولمىس بىرلىگىن بۇزۋدان بولىپ تابىلادى. ولار بولمىستىڭ رۋحاني بولىگىن قابىلداپ، ماتەريالدىق جاعىنا كوڭىل بولمەدى، جەتىلدىرمەدى. سەبەبى، يسلام ارابتارعا سول كەزدەگى كوپقۇدايشىلىقا توسقاۋىل بولۋ ءۇشىن جىبەرىلدى. ولار اللانى قابىلداپ، باسقالارىن جوققا شىعاردى. ءتاڭىردىڭ باسقا كورىنىستەرىن قابىلدامادى. ۋاقىت ىقپالىمەن بۇل قۇبىلىس قارقىنداي بەردى. ناتيجەسىندە، بولمىستىڭ تەك قانا تۇلعالىق اسپەكتىسىن قابىلداپ، ونى اللا دەپ اتاپ، باسقا جان يەلەرىنە تابىنۋعا تيىم سالدى. وسىلاي كوپقۇدايشىلىق اۋىزدىقتالىپ،  پۇتقا تابىنۋشىلىق يسلام الەمىندە جويىلدى. سول ءداستۇر ءالى دە ساقتالعاندىقتان، ارۋاقتارعا قۇرمەت كورسەتۋ، ءتىپتى اۋليەلەر باسىنا زيارات جاساۋدىڭ ءوزىن يسلام قولدامايدى. سۋرەت سالۋ، باسقا دا بەينەلەۋ ونەرلەرى، مۋزىكا تىڭداۋدى «حارام» دەپ قابىلداۋ وسى سەبەپتەن شىعىپ وتىر. قازاقتىڭ تاڭىرلىكتەن كەلە جاتقان كەيبىر ەجەلگى سالت-داسۇرلەرى دە كەيدە يسلام قاعيدالارىنا قارسى كەلىپ جاتادى. زامان وزگەرگەن داۋىردە بۇل بۇگىنگى قوعام ومىرىندە كوپتەگەن قايشىلىقتار تۋدىرىپ وتىرعانى بەلگىلى. مىسالى، جۋىردا دومبىرانى الدەكىمنىڭ «حارام» دەگەنى الەۋمەتتىك جەلىدە ۇلكەن داۋ تۋدىردى.

بولمىس كورىنىستەرىن بۇلاي شەكتەۋ يسلام عانا ەمەس، بارلىق دىندەرگە ساي قۇبىلىس. سەبەبى، ەشقانداي ءدىن بولمىستى تولىق قامتىماعاندىقتان، ولاردىڭ باسقالاردان ەرەكشەلىكتەرى بولادى.

ەكىنشىسى. دىندەردىڭ قۇلدىراۋىنا تاعى ءبىر سەبەبى: ۋاقىت ىقپالىمەن ءدىننىڭ شەڭبەرىنىڭ تارىلۋى. زامان وزگەرىسىنە بايلانىستى ادامداردىڭ رۋحاني دەڭگەيى تومەندەپ، وي جۇيەسى تارىلىپ، ءدىني قاعيدالاردى بۇرمالاي باستايدى. ءدىني قاعيدالاردى بۇرمالاماي، ءبىر باعىتتا ساقتاۋ ءۇشىن ادامنىڭ وي جۇيەسىنە بەلگىلى ءبىر ءتارتىپ بەرىلەدى. ءدىني ادامعا ول ءتارتىپ جۇيەسىنەن شىعۋعا بولمايدى. وي ءوزىنىڭ ەركىندىگىنەن ايىرىلىپ، تارىلا باستايدى. وسىلاي ءدىننىڭ العاشقى كەڭ ماعىناسى تارىلىپ، سەكتالار پايدا بولىپ، ولار ءفاناتيزمدى تۋدىرادى. ءتۇپ يەگە قايتۋ بولىپ تابىلاتىن نەگىزگى  ماقساتىنان ايىرىلعان ءدىن، وسىلاي دۇنيەلىك دەڭگەيگە تۇسەدى. بولمىس كورىنىستەرىن يسلامدا «سەرىك قوسۋ» دەپ قابىلداۋ سونىڭ ءبىر كورىنىسى.

دىندەر جوعارى الەمدەردەن تۇسەتىن بولعاندىقتان، العاشقى ساتتە ولاردىڭ ءمىنى جوق، وتە كەڭ ماعىنادا بولعانىمەن، ۋاقىت وتە كەلە ءناپسى ىقپالىمەن ادامدار ءدىننىڭ نەگىزگى ىشكى ءمانىن ۇمىتادى. ولار ءدىننىڭ سىرتقى كورىنىسىنە باسا كوڭىل بولەدى. ءدىن راسىمگە، عيبادات تۇرلەرىنە اينالىپ، ءوزىنىڭ ىشكى رۋحاني قۋاتىن جوعالتىپ الادى. اباي بۇل تۋرالى وتىز سەگىزىنشى سوزىندە ەسكەرتىپ، ءدىننىڭ ءمانى مەن ءمانىسىن ءتۇسىندىرىپ كەتكەن. سىرتقى كورىنىسى، ياعني عيبادات -- ءدىننىڭ ىشكى ءمانىنىڭ، ياعني يماننىڭ كۇزەتشىسى عانا. يمان بولماسا، ونى كۇزەتەتىن سىرتقى عيباداتتىڭ دا ءمانى جوق. ياعني، يمانسىز جاساعان  قۇلشىلىقتىڭ دا پايداسى جوق ەكەنىن ايتادى. ىشكى تىرەگى بولىپ تابىلاتىن يمان السىرەگەن سوڭ جاساعان عيباداتتىڭ ناتيجەسى بولماي، ءدىن قۇلدىراۋ جولىنا ءتۇسىپ، ءبولىنىپ، ۇساقتالىپ، اقىرى جويىلىپ كەتەدى. ونىڭ ورنىنا باسقا ءدىن كەلەدى.

وسىلاي ادامزات قوعامىندا ءبىر ءدىننىڭ ورنىنا ەكىنشىسى كەلىپ، ولار ۇنەمى الماسىپ جاتادى.  ءدىنىمىزدى نىعايتامىز دەسەك، وسى سەبەپتەردەن اۋلاق بولۋىمىز كەرەك.

Abai.kz