ءومىر بولمىستىڭ ءبىر كورىنىسى. بولمىستىڭ نە ەكەنىن اباي وتىز سەگىزىنشى سوزىندە «بiز اللا تاعالا «بiر» دەيمiز، «بار» دەيمiز. ول «بiر» دەگەننiڭ ءوزi اقىلىمىزعا ۇعىمنىڭ بiر تياناعى ءۇشiن ايتىلعان ءسوز. بولماسا ول «بiر» دەگەننiڭ ءوزi اللا تاعالاعا لايىقتى كەلمەيدi».

اباي بولمىستى اللا تاعالا دەپ اتاپ وتىر. بولمىس، ياعني، بار نارسە، جوق بولمايدى. ەندەشە اللا جوق بولمايتىن ماڭگىلىكتى. سونىمەن بىرگە، اللا «ءبىر». ءبىر دەگەنىمىز تۇتاس، بار نارسەنى تۇگەلدەي قامتيدى. بولمىس كورىنىسىنىڭ بارلىعى اللا بولىپ تابىلادى.   بۇل تۇجىرىمدى حاكىم ءارى قاراي اللانىڭ بولمىسىن «ول «ءبىر» دەگەن ءسوز عالامنىڭ ىشىندە، عالام اللا تاعالانىڭ ىشىندە» دەپ تۇسىندىرەدى. اللا ءبىر بولسا، وندا عالامنىڭ ىشىندەگى مەن عالامنىڭ سىرتىنداعى كورىنىستەرى ءبىرتۇتاس، بولۋگە بولمايتىن بولمىس كورىنىستەرى. بولمىستىڭ ءاربىر بولىگى، سونىمەن بىرگە، تۇتاس تۇگەلدەي اللانىڭ كورىنىسى. مۇنداي قاعيدادان اللانىڭ ءاربىر بولىگىندە تۇتاستىڭ كورىنىسى بار دەگەن تۇجىرىم شىعادى. اللادان باسقا ەشتەڭە جوق، سوندىقتان، اللا بۇكىل بولمىس كورىنىسى. اللا بۇكىل بولمىستى قامتيدى، سونىمەن بىرگە، ول ونىڭ ىشىندە. ياعني، ونىڭ ءاربىر بولشەگىندە ءوزىنىڭ تولىق كورىنىسى بار. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بولشەگى بولىپ تابىلاتىن ميكروكوسم مەن تولىق كورىنىسى بولىپ تابىلاتىن ماكروكوسم ۇقساس. ياعني، اللا كورىنىسى گولوگرامما. گولوگرامما دەگەنىمىز وسى ۇقساستىقتار بىرلىگى.

بولمىس كورىنىسى بولىپ تابىلاتىن ماكروكوسم ءتۇرلى رۋحاني جانە ماتەريالدىق الەمدەرگە، ال ولار گالاكتيكالارعا، پلانەتالارعا بولىنەدى. پلانەتالاردا ءتۇرلى جان يەلەرى بار. ولاردىڭ وزدەرىنىڭ قۇرىلىمى ءتۇرلى بولىكتەردەن قۇرالىپ، ماكروكوسم مەن ميكروكوسمنىڭ تۇرلەرىن قۇرىپ،  شەكسىز مولايا بەرەدى. تۇتاسى ماكروكوسم بولسا، ال بولىگى ميكروكوسم بولىپ تابىلادى. ولاردىڭ بارلىعىنىڭ قۇرالىمى ۇقساس. بۇل ۇقساستىق عىلىمي تۇردە دالەلدەنگەن. مىسالى، عالىمدار باسقا قويدىڭ كلەتكاسىنان دوللي دەپ اتاعان ۇلكەن قوي ءوسىرىپ شىعاردى. سەبەبى، ءاربىر كلەتكادا قويدىڭ بۇكىل دەنەسىنىڭ كورىنىسى بار. ءتىپتى، ادامنىڭ پايدا بولۋى دا وسى زاڭدىلىقتىڭ كورىنىسى. اتانىڭ شاھۋاتىنان (ۇرىعىنان) انانىڭ قۇرساعىندا بالا پايدا بولادى، سەبەبى، شاھۋاتتا بالانىڭ بارلىق كورىنىستەرى بار. بۇل تۋرالى شاكارىم «اتانىڭ شاھۋاتىنىڭ كوپ قوي ءمانى» ولەڭىندە بىلاي دەيدى:

اتانىڭ شاھۋاتىنىڭ كوپ قوي ءمانى،
انانىڭ قۇرساعىندا قان بولعانى.
قۇس پەن ادام بولار دەپ كىم ايتا الار،
ءولى قان مەن جانى جوق جۇمىرتقانى.
باسىندا ونىڭ كيىمى شاھۋات ەدى،
قىزىل قان، اق جۇمىرتقا كيگەنى ءانى!
دەنەسى نەشە ميلليون قۇبىلسا دا،
ونىڭ جانى – باياعى ەسكى جانى.
سەزىمىنىڭ زورايىپ، ازايماعى –
قانداي تۇردەن بولعانى ونىڭ ءتانى.
قايدا بارسا، ول ءوزىن «ءوزىم» دەيدى
«ءوزىم» دەپ دەنەسى ەمەس، جاندى ايتقانى.
سول جاننان ءتىپتى «وزىمدىك» جوعالمايدى
ەسەپ ەمەس، سان ءولىپ، سان قايتقانى.

بۇكىل بولمىس كورىنىسى دە وسىنداي. ونىڭ ءاربىر بولىگىنىڭ قۇرىلىمى مەن بۇكىل بولمىستىڭ قۇرىلىمى ۇقساس. بولىكتى بىلسەڭ، تولىقتى بىلەسىڭ. سوندىقتان، ەجەلگى گرەك ويشىلدارى «ءوزىڭدى تانىساڭ، بۇكىل الەمدى تانيسىڭ» دەگەن.

بۇل ماڭىزدى تۇجىرىمنىڭ ءدىني اعىمداردىڭ كوپتىگىن تۇسىنۋدە دە ولكەن ماڭىزى بار. رۋحاني جولدا ءاربىر ءدىني اعىم ولشەۋسىز اللانىڭ بەلگىلى ءبىر  بولىگىن عانا تانىتادى. وسىلاي بولىك ارقىلى بۇكىل تولىقتى تانىپ، ءتۇپ يەگە قايتۋعا بولادى. بۇل بولمىستى ءتۇرلى دىندەرگە ءبولىپ، قوعامدا الاۋىزدىق تۋدىرىپ جۇرگەندەردىڭ ەسىندە بولۋى كەرەك. سوندىقتان، قوعامدى يسلام مەن تاڭىرشىلدىككە ءبولىپ قاجەتى جوق. ءتۇپ يەگە جەتۋ مۇمكىندىگى  ءدىني اعىمنىڭ تۇرىنە ەمەس، اباي كورسەتكەن «ىنتالى جۇرەك، شىن كوڭىل» دەڭگەيىنە بايلانىستى. ءتۇرلى دىندەر ءتۇپ يەگە قايتۋ جولدارى، ياعني ماتەريانى پايدالاناتىن ءتۇرلى ادىستەر عانا.

نە سەبەپتەن بولىكتەر مەن تولىق ءبۇتىننىڭ قۇرىلىمى ۇقساس؟

ونىڭ سەبەبى بۇكىل بولمىستىڭ نەگىزى اللانىڭ نۇرى. اللانىڭ نۇرى تولىق رۋحاني بولعاندىقتان، ول بولىنبەيدى، جانە بارشاعا ورتاق. بۇكىل بولمىس جاننىڭ رۋحىنان پايدا بولادى، ونىڭ ءتۇرلى كورىنىستەرى. نەگىزدەرى اللانىڭ نۇرى بولعاندىقتان، ءاربىر بولىكتە اللا بار، ياعني، اباي سوزىمەن ايتقاندا، «اللا عالامنىڭ ىشىندە». سوندىقتان ءاربىر بولىك جاندى.  اۋليە اتامىز شاكارىم «عالامدا نە بار بولسا، ءبارى جاندى» دەپ جازادى. بارلىق بولىكتەردىڭ پايدا بولۋ نەگىزى ۇلى جان، جانە ولار جاندى بولعاندىقتان، قۇرىلىمدارى دا ۇقساس بولىپ كەلەدى. كورىنىستىڭ ماتەريالدىق سىرتقى كورىنىسى عانا ءتۇرلى بولىكتەرگە ءبولىنىپ، وزگەرىپ وتىرادى. سوندىقتان، بولمىستىڭ سىرتقى سىمباتى ءارتۇرلى بولعانىمەن، ونىڭ ىشكى سىرى بىردەي، بارلىعىنا ورتاق. ابايدىڭ «ەكى ءتۇرلى نارسە عوي سىر مە سىمبات» دەگەن ءسوزىنىڭ وسىنداي ءمانى بار. جان ماڭگىلىكتى بولعاندىقتان، ول ءتۇرلى دەنەلەر السا دا، شاكارىم سوزىمەن ايتقااندا، «سول جاننان ءتىپتى «وزىمدىك» جوعالمايدى، ەسەپ ەمەس، سان ءولىپ، سان قايتقانى».

رۋحاني بولمىس سانالى. سانادان ەركىندىك پەن قالاۋ، نيەت، قۇمارلىق تۋادى. ءاربىر سانالى جان ءوزىنىڭ ەركىمەن قۇمارلىعىن قاناعاتتاندىرعىسى كەلەدى. قۇمارلىقتى قاناعاتتاندىرۋ ارەكەت ارقىلى بولادى. ارەكەت قوزعالىس تۋدىرادى. سوندىقتان، بۇكىل بولمىس ءومىرى ءتۇرلى قوزعالىستاردىڭ كورىنىسى.

بۇل قوزعالىستىڭ ماقساتى مەن ورتاق باعىتى بار ما؟

ارينە، بار. ءاربىر كورىنىستىڭ شىققان كوزى، ياعني ءتۇپ يەسى بار. ول سول كوزگە قايتادان قايتۋ كەرەك. سوندىقتان، اباي بۇل تۋرالى «ءتۇپ يەگە قايتپاقسىڭ، ونى ويلاماي، باسقا ماقسات اقىلعا تولا ما ەكەن؟» دەيدى. بۇل ءاربىر جان يەسىنە عانا ەمەس، بارلىق بولمىس كورىنىستەرىنە ورتاق ماقسات.  سوندىقتان، بولمىس ءومىرى ءتۇپ يەگە قاراي باعىتتالعان. بۇكىل ادامزات ءومىرى دە سول ماقساتتا. سەبەبى، ول بولمىستىڭ رۋحاني بولىگىنەن پايدا بولعان ماتەريالدىق بولىگىنە جاتادى، بۇل ماتەريالدىق ءومىردى اباي بىلاي دەپ بەرەدى:

ءومىر، دۇنيە دەگەنىڭ،
اعىپ جاتقا سۋ ەكەن.
جاقسى-جامان كورگەنىڭ،
ويلاي بەرسەڭ، ۋ ەكەن.

ءومىردى اعىپ جاتقان سۋمەن تەڭەۋ ورىستىڭ ۇلى ويشىل جازۋشىسى ل.ن.تولستويدا دا بار. ول ءوزىنىڭ «يسپوۆەد. ۆ چەم مويا ۆەرا؟» اتتى ەڭبەگىندە ءومىردى بىلاي دەپ سۋرەتتەيدى:

«مەنىمەن مىنانداي جاعداي بولعان ءتارىزدى: قايىققا وتىرعىزىپ، ءالسىز قولىما ەسكەك ۇستاتىپ، ءجۇزۋ باعىتىن كورسەتىپ، جاپادان جالعىز ءوزىمدى قاشان جاعادان يتەرىپ جىبەرگەندەرى مەنىڭ ەسىمدە جوق. مەن ەسكەگىممەن بار كۇشىمدى سالىپ جۇمىس ىستەپ ءجۇزدىم. بىراق، وزەننىڭ ورتاسىنا جاقىنداعان سايىن سۋدىڭ اعىنى دا جىلدامداپ، مەنىڭ باراتىن جەرىمنەن الىستاتىپ، سۋمەن اعىپ بارا جاتقان ءوزىم تارىزدىلەردى ءجيى كەزدەستىرە باستادىم. ولاردىڭ اراسىندا ەسكەگىن تاستاماعان جەكە جۇزۋشىلەر، ەسكەگىن تاستاعاندار; ۇلكەن قايىقتار، حالىققا تولى زور كەمەلەر بولدى. ولاردىڭ كەيبىرى اعىنمەن قارسى كۇرەسسە، ال كەيبىرى ەشبىر كۇرەسسىز اعىننىڭ ىرقىمەن كەتىپ بارا جاتتى. سولارمەن بىرگە مەن دە اعىنمەن تومەن اعىپ، اققان سايىن ءوزىمنىڭ تۇپكى ماقساتىمدى ۇمىتا باستادىم. اعىننىڭ ورتاسىندا تومەن اعىپ بارا جاتقان قايىقتار مەن كەمەلەردىڭ قىسپاعىندا مەن باعىتىمدى مۇلدە جوعالتىپ، ءتىپتى، ەسكەگىمدى دە تاستادىم. قايىقتار مەن كەمەلەردەگى ويىن–ساۋىققا بەرىلگەن توبىرلار باسقا باعىت بولۋى مۇمكىن ەمەس دەپ مەنى جانە وزدەرىن سەندىرىپ مەنىڭ قاسىمنان ءجۇزىپ، تومەن قاراي كەتىپ جاتتى. مەن دە ولارعا سەنىپ، بىرگە اعا باستادىم. سۋدىڭ اعىنىمەن الىسقا كەتكەنىم سونشالىقتى، مەن ەندى ءوزىمدى الىپ كەلە جاتقان سۋدىڭ قۇزدان قۇلاعان دىبىسىن ەستىپ، باسقا قايىقتاردىڭ قۇلاعانىن دا كورە باستادىم.  سول ساتتە مەن ەسىمدى جيدىم. نە بولعانىمدى ۇزاق ۇعا المادىم. مەن ولىمگە قارسى جۇگىرىپ كەلە جاتقانىمدى سەزىپ، قاتتى قورقىپ، ەشقانداي قۇتىلۋ جولىن كورمەي، نە ىستەرىمدى بىلمەي قالدىم.  بىراق، ارتىما قاراپ، جانتالاسىپ اعىنعا قارسى ەسىپ بارا جاتقان كوپتەگەن قايىقتاردى كورىپ، باراتىن جاعانى، جانە ەسكەكتى ەسىمە ءتۇسىرىپ، ونى قايتا قولىما الىپ، كەيىن جوعارى قاراي  اعىنعا قارسى جاعانى بەتتەپ ەسە باستادىم.

جاعا – قۇداي، باعىت – يمان، ەسكەك – ماعان بەرىلگەن جاعاعا (قۇدايعا) جەتۋ ءۇشىن بەرىلگەن ەرىك. وسىلاي ومىرلىك قۋاتىم قايتا جاندانىپ، مەن تاعى ءومىر سۇرە باستادىم». 

وسىلاي ل.ن.تولستوي ءومىر وزەنىنەن امان ءوتىپ، ابايشا ايتقاندا، ءتۇپ يەگە قايتۋعا بەت العان. بىراق بۇل جول بەك نازىك، بەك شەتىن جول. ۇلى ويشىل اۋەلدە ءفاني الەمنىڭ ىقپالىنا ءتۇسىپ، ناپسىگە بەرىلسە دە، ونىڭ نە ەكەنىن، ادام ومىرىنە بەرەتىن كەساپاتىن دەر كەزىندە كورىپ، قۇدايدى ەسىنە تۇسىرگەن. كوپشىلىك توبىر ءتارىزدى قۇزعا قۇلاعىسى كەلمەي، ءومىرىن دەر كەزىندە وزگەرتە العان. وسىلاي ءومىرىنىڭ سوڭىندا اۋليەلىك دەڭگەيگە جەتكەن.

اباي دا اققان سۋداي ءومىردىڭ اعىمىندا ۇزاق ءجۇزىپ، ونىڭ جالعاندىعىن دەر كەزىندە سەزىنىپ، «سۇيەنگەن سەنگەن داۋرەن جالعان بولسا، جالعانى جوق ءبىر ءتاڭىرىم كەڭشىلىك قىل» دەپ جالبارىنىپ، اللاعا تولىق بەرىلۋ ارقاسىندا جاعاعا جەتىپ حاكىم دەڭگەيىنە كوتەرىلە ءبىلدى.

دوسىم وماروۆ،

ابايتانۋشى، تەولوگ

Abai.kz