1-cۋرەت: يتالياندىق سۋرەتشى ميكەلا́ندجەلو مەريزي دا كاراۆا́دجونىڭ "يۋدانىڭ ءسۇيۋى..." كارتيناسى

2-سۋرەت: اڭگىمە اۆتورى - ءومىرجان ابدىحالىقۇلى

(اڭگىمە)

«مەن كىمدى سۇيسەم، سول - يسا»

يۋدا

... الدەبىرەۋ اۋىر كۇرسىنگەندەي بولدى...

ۇدەي سوققان جەل كوشە بويىنا شاشىراي تۇسكەن جاپىراقتاردى تولقىنداتا ۇشىرىپ بارادى. جامىراي جارىسقان جاپىراقتار تامىرى – تەگىنەن اجىراعان ادامداي جەلدىڭ ىعىنا جىعىلىپ باعىتسىز جوڭكىلەدى.

1-cۋرەت: يتالياندىق سۋرەتشى ميكەلا́ندجەلو مەريزي دا كاراۆا́دجونىڭ "يۋدانىڭ ءسۇيۋى..." كارتيناسى

2-سۋرەت: اڭگىمە اۆتورى - ءومىرجان ابدىحالىقۇلى

(اڭگىمە)

«مەن كىمدى سۇيسەم، سول - يسا»

يۋدا

... الدەبىرەۋ اۋىر كۇرسىنگەندەي بولدى...

ۇدەي سوققان جەل كوشە بويىنا شاشىراي تۇسكەن جاپىراقتاردى تولقىنداتا ۇشىرىپ بارادى. جامىراي جارىسقان جاپىراقتار تامىرى – تەگىنەن اجىراعان ادامداي جەلدىڭ ىعىنا جىعىلىپ باعىتسىز جوڭكىلەدى.

جەل كۇشەيە ءتۇستى. اق تەرەكتىڭ سالالى بۇتاقتارى اينەكتەردى سابالاي سوعادى. ««قايىرشىعا جەل دە قارسى»» دەگەن - وسى». اقتارىپ وتىرعان قارا سومكەنى قويا سالدى دا، جوعارعى جاعى ءتورت ەلىدەي عانا اشىق تۇرعان تەرەزەنى تۇتقاسىنان بۇراي جاپتى. كىلەم ۇستىندە ءبىر-بىرىنە مىنگەسىپ، قارا، سارى، كوك - بىرىڭعاي شىمقاي ءتۇستى ءتورت-بەس سومكە جاتىر. كەيبىرىنىڭ ىشكى تىسى ءدۇرديىپ، سىرتقا شىعىپ قالعان. سارى سومكەنىڭ قالتالارىن اعىتىپ، سىلكىپ قالىپ ەدى، ءبىر-ەكى تەڭگەلىك تيىندار سىلدىراي شاشىلدى. ىلە، سومكە دە جالپ ەتتى. سول قولىن تىرەي ورنىنان كوتەرىلدى. ەكى ءبۇيىرىن تايانىپ، ءۇيدىڭ ءىشىن ءتىنتي شولىپ تۇر.كوزى –كيىم شكافقا توقتادى. ەسىگىنسول جاققا قاراي سىرعىتا اشىپ، قاز-قاتار ءىلىنىپ تۇرعان قىستىق كيىمدەردىڭ قالتاسىن قاراي باستادى. قولىن سۇڭگىتە سالماعان قالتا قالمادى. ءبارىبىر، تۇك جوق. ارقاسىن قابىرعاعا سۇيەپ تۇرعان كۇيىندە سىرعي ءتۇسىپ، سىلق ەتىپ وتىرا كەتتى.سول وتىرعاننان باسىن شەڭبەكتەي ۇستاپ ۇزاق وتىردى. ءبىر كەزدە، سۇيرەتىلە تۇرىپ اس ۇيگە باردى. پىشاق جۇزىمەن تىلىنگەن تۇستارى نان قوقىمىمەن بىتەلىپ قالعان سۇر ءتۇستى گۇلدى داستارحان جايىلعان ۇستەلدەگى تاباقتان ءبىر ءتىلىم قاتقان الىپ، تىسكە سالىپ وپىرىپ جىبەردى دە، ۇرتى بۇلتىڭداپ تورگى بولمەدەگى ديۆانعا بارىپ شالقالاي وتىردى. بوبەجىگى قوزعالىپ، ناننىڭ سوڭعى شاينامىن جۇتتى. «ت-ءا-ءا-ءا-ءا-ك». كەنەت، الدەنە ەسىنە تۇسكەندەي اتىپ تۇرىپ، ديۆاننىڭ ءبىر باسىن العا قاراي جىلجىتىپ، ەدەنگە ءۇڭىلدى: قوقىس ارالاس شاڭ باسىپ جاتقان ەلۋ تەڭگەلىك تيىن كوزىنە وتتاي باسىلدى. اقشانىڭ تەرىس بەتىنە بەدەرلەنە سالىنعان ەلتاڭباعا قارادى. «و، مەملەكەتىم مەنىڭ! حالقىڭدى سونشا زارىقتىرعانىڭ قالاي ا؟!».بۇيرەك بەتى قوزعالىپ، كوز قيىعى اجىمدەنە زورلانا جىميدى.

***

جەل جۋاسىدى. اق تەرەكتىڭ باياۋ ىرعالعان ۇشار باسى ءتورتىنشى قاباتتاعى ءبىر بولمەلى ءۇيدىڭ تەرەزەسىنەن انىق كورىنىپ تۇر. قابىرعاعا ىلىنگەن سۋرەت بەتىندە جاپىراق كولەڭكەسى كۇن ساۋلەسىمەن ويناي تەربەلەدى. باسىندا قارا شلياپا، جەيدەسىنىڭ تاماق تۇسىن قىلعىندىرا تۇيمەلەگەن، جۇزىنە كەلىستى ساقال-مۇرتىن قىراۋ شالعان شال مەن باسىنا تارتقان توركوز، شاشاقتى اق ورامالدان ساماي شاشى اعاراڭداي كورىنەنتىن كەمپىردىڭ سۋرەتىنە قاراعان ادام، ولاردىڭ جۇزىنەن توگىلگەن مەيىرىمدى،  ادام كەلبەتىنە تۇسكەن ۋاقىتتىڭ تابىنبىردەن بايقار ەدى.

قوس قاريانىڭ سۋرەتىنە ارقاسىن بەرىپ، تەرىس قاراعان كۇيى جازۋ ۇستەلىنە باسىن سالىپ، تولىقشا كەلگەن ايەل وتىر. قيمىلسىز. ۇستەلدىڭ وڭ جاق ەرنەۋىنەن كىشكەنتاي كرەست سالاقتاپ تۇر. كرەستتىڭ مويىن بايلار تۇسى – ايەلدىڭ قولىندا. تاس قىپ ۇستاپ الىپتى. ۇستەل ءۇستى – رەتسىز قويىلعان كىتاپتار، ءار تۇستا ۋماجدالعان الدەنەشە قاعاز، توقتاپ قالعان ساعات.

ارادا قانشا ۋاقىت وتكەنى بەلگىسىز. بۋىنى بوساپ، السىرەگەن ادامداي ارەڭ باسىن كوتەردى. ءوڭى قۋداي. باسى سالبىراپ، جون ارقاسىنا كەلەتىن شاشى وڭىرىنە توگىلىپ، ەكى بەتىن جاپقان. قىبىر ەتپەي ۇزاق وتىردى. ءبىر ۋاقتا اۋزى جىبىرلاپ، شوقىنا باستادى. شىنجىرىن قول سىرتىنا قايىرا تاستاپ، تيتتەي كرەستتى ساۋساقتارىنىڭ ۇشىمەن قىسا ۇستاپ، ەرنىنە تاقادى. كرەست ەرىنگە تيەر-تيمەستەي عانا قالعاندا:

- سۇيە المايمىن ونى، قۇداي-اۋ.

وكسىپ جىلاپ جىبەردى. ەكى يىعى سەلكىلدەپ، داۋىس سالماي ەگىلە جىلادى. شىنجىرى جيىرىلىپ، يەك استىندا جاتقان كرەستكە ايەلدىڭ كوز-جاسى سىرت-سىرت تامىپ جاتىر.ءبىر كەزدە الدىندا جاتقان جارتى بەتكە جۋىق الدەنە جازىلعان قاعازدى الىپ، ۋجامداي ۇستادى.جىلاعان قالپى ورنىنان تۇرىپ، كرەستتى الدى دا ەسىككە قاراي بەتتەدى.

الدەقايدا اسىققانداي جەدەلدەتە باسىپ، باسپالداقپەن تومەن ءتۇسىپ بارادى. جىلاپ بارادى. ايەل – قولىنداعى، شىنجىرى سالبىراپ، ىرعالىپ بارا جاتقان كرەستتىڭ باسپالداقتىڭ جاقتاۋ تەمىرىنە ءىلىنىپ قاپ، ءۇزىلىپ تۇسكەن سەزگەن جوق.

تۇيمەلەنبەگەن، ۇزىن سۇر پلاششىنىڭ ەتەگى جەلپىلدەپ، سىرتقا شىقتى. سارت ەتىپ ەسىك جابىلدى دا، بەس قاباتتىڭ ءۇيدىڭ دالىزىندە تاعى دا تىنىشتىق ورنادى.

تىنىشتىقتى تىرشىلىك داۋسى بۇزدى: شويىن تەمىر ەسىك شيقىلداي اشىلدى. يىعىمەن يتەرىپ تۇرىپ، ەسىكتى قۇلىپتادى. «ايلىق تا كەشىكتى-اۋ، اكەڭ...». ەلۋ تەڭگە سالعان قالتاسىنان قولىنان الماعان بويى ساتىلاردى ساناي باسىپ تومەن ءتۇسىپ بارا جاتىپ، كىل توقتاي قالدى. ەڭكەيىپ، ساتى شەتىندە جاتقان كرەست الدى. «التىن!». اۋدارىپ قارادى. «595». «شىنىمەن التىن ەكەن. قۇداي بەردى دەگەن - وسى». ىشتەي قۋانعانىمەن، كرەستتى يا قالتاسىنا سالارىن يا قولىن كەۋدە تۇسىنا ۇستاپ جۇرەرىن بىلمەي داعداردى. قولىن جوعارى-تومەن ەربەڭدەتىپ، دالاعا شىقتى. اۋلادا شۇيىركەلەسىپ وتىرعان ورىس ايەلدەرىن كورە سالا، كرەستتى قالتاسىنا سالا قويدى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ورىس ايەلدەرىنىڭ ءبىرى اياق استىنان موينىنداعى كرەستتىن ىزدەپ، مۇنى باس سالاتىنداي كورىندى. ءوز ويىنان ءوزى شوشىپ، جۇگىرە باسىپ كوشەگە شىقتى. ارتىنا بۇرىلىپ قارادى. قۋىپ كەلە جاتقان ەشكىم كورىنبەيدى. قولىنا قالتاسىنا سالدى. ««قۇدايدى» قالتاما سالىپ العانىم قالاي بولار ەكەن؟! مۇنى ءوزى، مويىنعا تاعىپ، شوقىنعان سايىن ءسۇيىپ، تابىنباۋشى ما ەدى؟! «قۇدايدى» بەلدەن تومەن، شالباردىڭ قالتاسىنا سۇڭگىتىپ جىبەرۋ دەگەن زور كۇنا بولىپ جۇرمەسىن؟!». تۇستان قاۋمالاعان ويمەن الىسىپ، ءابىرجىپ، ءوزىن شىن كۇناھار سەزىنە باستادى.

- وي، اللا-اي...

داۋسى شىعىپ كەتكەنىن بايقاماي قالدى. كەنەت، مۇسىلمان ەكەنى ەسىنە ءتۇسىپ، جۇزىنە كۇنادان ارىلعان قۇلدىڭ قۋانىش رەڭى كىرىپ، بولار-بولماس جىميدى. «اللانىڭ بەرگەن نەسىبەسى عوي، نەدە بولسا. «قۇدايلارىنىڭ» ادام اياعىنىڭ استىندا جاتقانىنا مەن كىنالىمىن بە؟ «قۇدايعا» قۇرمەتتەرى مە وسى ما، باسپالداقتا شاشىلىپ جاتىر. «595». التىننان قۇيعان. دەمەك، «قۇدايدى» ساتىپ الادى. ساتىپ العان «قۇدايدى» تاۋىپ السا نەسى بار ەكەن؟! ءتىپتى قايتا ساتىپ جىبەرسە دە بولاتىن شىعار». ءسۇرىنىپ كەتە جازدادى. قاراسا، «حان لومباردتىڭ» تابالدىرىعىندا تۇر ەكەن. قالتاسىنان كرەستى الىپ ەدى، ەلۋ تەڭگە قوسا شىقتى. كرەست پەن اقشاعا كەزەك قاراپ ءبىراز تۇردى دا لومباردقا كىرىپ كەتتى.

- ساتاسىز با، تاپسىراسىز با؟

كوزىلدىرىك كيگەن، شاشىن سارى تۇسكە بوياتقان اقسارى كەلىنشەك بۇعان كۇلىمسىرەي قارادى.

- ساتامىن. بالالار تاۋىپ الىپتى. ونى نەعىلامىز؟! مۇسىلمانبىز عوي، مۇنىڭ بىزگە مۇلدە كەرەگى جوق.

كرەست سىلدىر ەتىپ تارازىعا ءتۇستى. بەس مىڭ التى ءجۇز تەڭگە ساناپ بەردى. كۇتپەگەن جەردەن اقشا تاپقانىنا كوڭىلى ءوسىپ، شىعا سالا ايەلىنە تەلەفون سوقتى.

- الوۋ، ايتسام سەنبەيسىڭ، قىزىق بولدى.

تاپتىشتەپ ءبارىن ايتتى. اڭگىمەنى ءۇنسىز تىڭداعان ايەلى:

- ونى نەگە ساتاسىڭ. تاپسىرىپ قويمادىڭ با. ايلىق تۇسكەندە الىپ، اقشادان قىسىلعاندا تاپسىرىپ تۇراتىن ەدىك. ونسىز دا بار التىنىم لومباردتا جاتىر. جارايدى، نەدە بولسا، اقشا جوق كەزدە جاقسى بولدى.

بازاردان قايتتى. ەكى قولىندا ەكى دوربا. باسپالداقپەن كوتەرىلىپ بارا جاتىپ، كرەست تاۋىپ العان تۇسقا ايالداپ، ماڭايىن سۇزە قارادى. شيىرشىقتالعان قاعاز عانا. الىپ، جازىپ قارادى. جارتى بەتكە جۋىق حات ەكەن.

ۇيگە كىرىپ، حاتتى وقۋعا كىرىستى.

«مەن قۇدايدى ساتقان جوقپىن. سەنىمىمدى ساتتىم. سەنىم – قاي زاماندا دا ءوتىمدى تاۋار. ءتىپتى، ءومىردىڭ ءوزى – سەنىم ساۋداسى. ادامداردىڭ ءبىر-بىرىنە سەنىم ارتۋىنىڭ ءوزى سول ساۋدانىڭ باسى. ء«بىر قۇدايعا سەندىك» دەيدى. قۇدايعا ادامنىڭ سەنىمى كەرەك پە؟ جوق. سەنىم – ادامعا عانا كەرەك. ادام قۇدايعا سەنىمىن ساۋدالايدى. تەك قۇدايعا عانا ەمەس... عاشىق جارعا قولىڭىزدىڭ جەتكەنى – سەنىمىڭىزدىڭ وتكەنى. قىزمەتكە تۇردىڭ، تاعى دا سەنىم ساۋداسى. سايلاۋعا باردىڭ، سەنىمىڭدى ساتتىڭ. بار الەم سەنىم ساۋداسىنىڭ بازارى.

مەن دە سەنىمىمدى ساتتىم. وتپەدى – سۇيە المادىم.

سەنىمىڭىز ءوز قۇنىن وتەدى مە؟..»

تەرەزەگە قارادى. ءۇنسىز، تەسىلىپ ۇزاق قارادى.

... الدەبىرەۋ كۇلىمسىرەگەندەي بولدى...

25.11.2013-10.12.2013

الماتى

Abai.kz