ومپى

ومپى

ويىن كوماندالىق ەسەپتە وتكىزىلەدى. ديامەترى 10 م شەڭبەر سىزىلادى. شەڭ­بەر­دىڭ ورتاسىنا ءار ويىنشى ءوزىنىڭ اسىعىن تىگەدى. اسىقتاردىڭ قاق ورتاسىنا بip اسىقتى ومپاسىنان تىگەدى. ءار ويىن­شىنىڭ كەۋدەسىندە ءنومىرى بولادى.
ويىننىڭ اتىس كەزەگىن انىقتاۋ ءۇشىن تورەشى جەرەبە تاستايدى. كوماندا ويىنشىلارى بەلگىلەنگەن ءنومىرىنىڭ جۇيەسىمەن شەڭبەر سىزىعىنان 2 م قاشىقتىقتا قاتارعا تۇرادى.
شەڭبەر ىشىندە، اسىقتىڭ جانىندا تۇرعان اعا تورەشى ويىن باستالعاندىعىن حابارلايدى. حاتشى-تورەشى ويىنشىلاردى ءبىرىنشى نومىرىنەن باستاپ اسىق اتۋعا سورەگە شاقىرادى. اسىق اتۋدى ءار كوماندانىڭ ءبىرىنشى ءنومىرلى ويىنشىلارى باستايدى.
ويىن بارىسىندا ۇستاناتىن ەرەجە:
1. ءار ويىن سايىن كوماندا ويىنشى­لارى كونگە ءوز اسىقتارىن تيگىزسە – 5 ۇپاي، اسىققا تيگىزسە – 1 ۇپاي الادى. اسىق­قا تيگىزگەن ويىنشى اتۋدى تيمەي قالعانعا دەيىن جالعاستىرادى. ەگەر ويىن­شىنىڭ ساقاسى اسىققا تيمەي، الشىسىنان تۇسەتىن بولسا، وندا اتۋ كەزەگىن قايتالايدى.
2. جارىس كوماندا سانىنا بايلانىس­تى توپتارعا ءبولىنىپ، اينالىم جۇيەسىمەن وتكىزىلەدى. اتىپ الىنعان اسىق جانە ومپى قايتادان تىگىلمەيدى. جارىستىڭ جەڭىمپازىن انىقتاۋ ءۇشىن مارەلىك ويىندا ءبىرىنشى ورىن العان كوماندالار ءوزارا اينالىم جۇيەسىمەن قايتا وينايدى. ەكىنشى ورىن العاندار ءوزارا، ءۇشىنشى – ءوزارا، ءتورتىنشى… ت.ت. وينايدى.
3. مارەلىك ويىنعا دەيىن كوماندالار بىردەي ۇپاي جيناعان جاعدايدا، سول كوماندالاردىڭ اراسىنداعى ويىن ناتيجەسى الىنادى. بىردەي بولماعان جاعدايدا، ارتىقشىلىق ومپىنى العان كومانداعا بەرىلەدى. ەگەر كوماندانىڭ ەشقايسىسى ومپىنى اتىپ الماعان جاعدايدا، بۇل ەكى كوماندانىڭ اراسىندا ويىن قايتا وتكىزىلەدى. توپتاعى جينالعان ۇپاي سانى مارەلىك ويىنداردا ەسەپكە الىنبايدى.
4. ءار ويىن الاڭىندا اعا تورەشى، تورەشى جانە حاتشى قىزمەت ەتەدى.

الشى

جارىس جەكەلەي ەسەپتە وتەدى. كونگە ءار ويىنشى ءبىر اسىقتان تىگەدى دە، تورەشى ساقالاردى ءيىرىپ، ويىنشىلاردىڭ كەزەگىن انىقتايدى. ءبىرىنشى كەزەك العان ويىنشى ساقاسىن كوننەن الىستاۋ جەرگە يىرەدى، سەبەبى ساقاسى «تايكە» تۇسكەن جاعدايدا ونى ويىننان شىعارۋ ءۇشىن، وزىنەن كەيىنگى كەزەكتەگى ويىنشى كوننەن تۇرىپ ساقاسىن اتادى. ەگەر تيگىزسە، الدىڭعى ويىنشى ويىننان شىعىپ قالادى. ال تيگىزگەن ويىنشى كوننەن ءبىر اسىق الادى دا، ساقاسى تۇسكەن جەردەن ءوز كەزەگى كەلگەندە كوندەگى اسىقتى اتادى. كەلەسى كەزەكتەگى ويىنشى ساقاسىن يىرەدى. ەگەر ساقاسى «الشى» تۇسسە، كوننەن ءبىر اسىق الادى دا، ءوز كەزەگى كەلگەندە ساقاسى جاتقان جەردەن اسىقتى اتادى.
ەگەر ءبىرىنشى كەزەكتەگى ويىنشىنىڭ ساقاسى «بۇك» نە «شىك» تۇسسە، ساقاسى ورنىندا جاتا بەرەدى دە، كەلەسى كەزەكتەگى ويىنشى ساقاسىن يىرەدى. ويىن وسىلاي جالعاسا بەرەدى. ماسەلەن، سوڭعى ويىنشىنىڭ ساقاسى «تايكەسىنەن» تۇسسە، وندا ءبىرىنشى كەزەكتەگى ويىنشى ونىڭ ساقاسىن ءوز ساقاسىنىڭ ورنىنا اتىپ، تيگىزسە ءبىر اسىعىن الادى دا، ساقاسى تۇسكەن جەردەن ءوز كەزەگىندەگى اسىقتى اتادى، تيگىزە الماسا، ءوزى ويىننان شىعادى. ويىنشىلار اسىقتى اتقان كەزدە ساقاسى مەن اسىعى بىردەي جاعدايدا «بۇك-بۇك»، «شىك-شىك»، ت.ب. تۇسكەندە نەمەسە ساقاسى «الشى» تۇسكەندە عانا اتقان اسىعىن الادى. ەگەر اتقان اسىعىن يەسى الا الماسا، كەلەسى كەزەكتەگى ويىنشى مىندەتتى تۇردە وسى اسىقتى اتادى.

حان

ويناۋشىلاردىڭ سانىنا شەك قو­يىلمايدى. ويىنعا قاتىسۋشىلار ءوزارا كەلىسىم بويىنشا ارقايسىسى بەستەن نەمەسە وننان ورتاعا اسىقتارىن شىعارادى دا، سولاردىڭ ىشىنەن بىرەۋىن «حان» سايلايدى. سوسىن كەزەكپەن بارلىق اسىقتى جيناپ الىپ، قوس قولداي يىرە شاشىپ تاستاپ وتىرادى. كەيدە «حان» كوپ اسىقتىڭ استىنا باسىلىپ، كورىنبەي قالۋى مۇمكىن. مۇندايدا اسىقتى ءيىرۋشى: «حاندى قارا باستى!» دەپ جاريالايدى. سول ساتتە ويىنشىلار اسىقتاردى باس سالىپ، تالاپ الادى. ال ەگەر «حان» بولەك اشىق جاتسا، وندا يىرگەن بالا «حانمەن» باسقا اسىقتى اتا باستايدى. مىسالى، «حان» بۇك تۇسسە، وندا «حانمەن» بۇك جاتقان اسىقتى، شىك تۇسسە، شىك جاتقان اسىقتى اتۋ كەرەك. وسىلايشا ويىن جالعاسا بەرەدى. ويىننىڭ شارتى بويىنشا «حانمەن» اسىقتى اتقان كەزدە باسقا اسىقتاردى قوزعاۋعا بولمايدى. ءسويتىپ، كەزەك العان ويىنشى ويىن شارتىن بۇزعانعا دەيىن نەمەسە «حانمەن» اتاتىن اسىق بولماي قالعانعا دەيىن اتىپ، ۇتقان اسىقتارىن جيناپ الادى. ورتاعا سالىنعان اسىقتار تاۋسىلعاننان كەيىن ويناۋشىلار قايتادان اسىقتارىن شىعارىپ، ويىندى جالعاستىرادى.
بۇل ويىن نەگىزىنەن ەپتىلىك پەن شاپشاڭ­دىقتى، بايقاعىشتىقتى اسا قاجەت ەتەدى.

كەتسىن ءبىر

ويىنعا قاتىسۋشىلاردىڭ سانى ەكىدەن اسپاۋى كەرەك. ەكەۋى ساقالارىن قوسىپ، كەزەكتەرىن انىقتاۋ ءۇشىن يىرەدى. سوسىن ءبىرىنشى كەزەك العان ويىنشى قارسىلاسىنىڭ ساقاسىن اتقان كەزدە شاماسى كەلگەنشە الىسقا ۇشىرۋعا تىرىسادى. ءسويتىپ، ساقانىڭ العاش جاتقان جەرىنەن ۇشىپ بارعان ورنىنا دەيىنگى اراقاشىقتىقتى تابان ۇزىندىعىمەن ولشەيدى. ياعني قانشا تابانعا ۇشىرسا، كەلى­سىلگەن شارت بويىنشا سونشا اسىعىن الادى. مىسالى، ويىنشىلار ءۇش تابانعا ءبىر اسىق نەمەسە تابان باسىنا ءبىر اسىق دەپ كەلىسۋلەرى مۇمكىن. ءبىرىنشى ويىنشى ۇتقان اسىعىن الىپ بىتكەن سوڭ، ساقا اتۋدى ەكىنشى ويىنشى باستايدى. ويىن وسىلايشا جالعاسا بەرەدى.

«قازاق ۇلتتىق ويىندارى»
الماتى، «بالاۋسا» باسپاسى، 2013 ج.

"انا ءتىلى" گازەتى