اباي كورسەتكەن رۋحاني ءبىلىم قانداي؟
ءاربىر جان اللانىڭ ءبىر بولىگى بولعاندىقتان، ونىڭ تولىق ەركى مەن قالاۋى بار. بۇل تۇلعالىق قاسيەتتەر. جان شەكسىز بولعاندىقتان، ونىڭ قالاۋى مەن ەركى دە شەكسىز، سوندىقتان، شەكسىز جانداردىڭ ىقپالىمەن شەكسىز كوپ ءومىر كورىنىستەرى بار. بىرەۋلەر اللانىڭ جولىندا بولىپ، رۋحاني ءومىر سۇرگىسى كەلەدى. ال بىرەۋلەر اللانىڭ كومەگىنسىز وزدەرى قاناعات تاپقىسى كەلەدى. سول ءۇشىن ماتەريالدىق الەم جاراتىلعان.
اللا تاعالا الەمدى عانا ەمەس، ونىڭ ءومىر ءسۇرۋ زاڭدىلىقتارىن دا بەردى. اداسقان جاندار زاتتىق الەم زاڭدىلىعىمەن ءومىر ءسۇرىپ، وزەرىنىڭ ناپسىلەرىن تولىق قاناعاتتاندىرعان سوڭ، بۇل الەمنىڭ جالعان ەكەنىن ءتۇسىنىپ، ابايشا ايتقاندا «سۇيەنگەن، سەنگەن داۋرەن جالعان بولسا، جالعانى جوق ءبىر ءتاڭىرىم كەڭشىلىك قىل» دەگەن شەشىمگە كەلەدى. وسىلاي ول ءتۇپ يەگە قايتۋعا بەت بۇرادى. زاتتىق الەم، مىنە، سول ءۇشىن جاراتىلعان. ءدىن دەگەنىمىز - زاتتىق الەمدى رۋحاني جەتىلۋ ءۇشىن پايدالانۋ جولى مەن ادىستەرى. جالپى كەڭ اۋقىمدا قاراستىراتىن بولساق، ءومىردىڭ ءوزى ءدىن كورىنىسى بولىپ تابىلادى. اللا تاعالا ءدىن ارقىلى، ياعني ءومىر ارقىلى اداسقان جاندى وزىنە قايتارىپ الادى.
ابايدىڭ «ءومىر جولى – تار سوقپاق، ءبىر يگەن جاق» دەگەن تەرەڭ عيبراتتى ءسوزىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن ءومىردىڭ جالپى زاڭدىلىقتارىنا ءۇڭىلىپ كورەلىك.
ءومىر زاڭدىلىقتارىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن اۋەلى رۋحاني ءبىلىم كەرەك. رۋحاني ءبىلىمنىڭ نە ەكەنىن اباي وتىز سەگىزىنشى قارا سوزىندە بىلاي دەپ انىقتاپ جازادى:
«قاشان بiر بالا عىلىم، بiلiمدi ماحابباتپەنەن كوكسەرلiك بولسا، سوندا عانا ونىڭ اتى ادام بولادى. سونان سوڭ عانا اللا تاعالانى تانىماقتىق، ءوزiن تانىماقتىق، دۇنيەنi تانىماقتىق، ءوز ادامدىعىن بۇزباي عانا ءجالiب مانفاعات دافعى مۇزارراتلارنى (پايدالى جانە زالالدى iستەردi) ايىرماقلىق سەكiلدi عىلىم-بiلiمدi ۇيرەنسە، بiلەر دەپ ءۇمiت قىلماققا بولادى. بولماسا جوق، ەڭ بولماسا شالا».
اباي اۋەلى ادامدىقتىڭ شارتىن ايتادى. ول – عىلىم، ءبىلىمدى ماحابباتپەن كوكسەرلىك ەكەن. ماحابباتپەن كوكسەگەن كەزدە عانا عىلىم-ءبىلىم جۇرەككە ۇيالاپ، تۇيسىككە جەتەدى. ول قانداي عىلىم-ءبىلىم؟ ارينە، رۋحاني عىلىم-ءبىلىم. مۇنى اللا تاعالامەن بايلانىستىرىپ تۇرعان ەكىنشى جولدان كورەمىز. اللامەن بايلانىسقان ءبىلىم رۋحاني بولىپ، ال تەك قانا دۇنيەمەن بايلانىسقان ءبىلىم ماتەريالدىق ءبىلىم بولىپ تابىلادى.
اباي اتاعان جان قۇمارى بىلمەككە قۇمارلىق بولسا، ول قۇمارلىق اللا تاعالانى بىلمەككە قۇمارلىق بولسا كەرەك. سەبەبى، جان رۋحاني بولعاندىقتان، ارينە، ونىڭ قۇمارلىعى دا رۋحاني بولۋى قيسىنعا كەلىپ تۇر. ءسويتىپ اباي بۇل جەردە دە ادام بولۋدىڭ ءبىرىنشى شارتى يماندى بولىپ، رۋحاني عىلىم-بىلىمگە ۇمتىلۋ كەرەك ەكەنىن ەسكەرتكەن.
بالا تاربيەسiنiڭ تابىستى بولۋى يمانعا بايلانىستى. ەگەر يمان بولماسا ءبارi بوس، ەڭ بولماسا ونىڭ ناتيجەسi شالا. اباي وسىلاي بiلiمدi قابىلداۋ شارتىن بەرەدi. سونان كەيiن قانداي بiلiم بەرۋ كەرەك ەكەنiن ايتىپ وتىر. ول ءبىلىم بولمىستىڭ تومەندەگىدەي ءتورت نەگىزى ەكەن. اباي بولمىستىڭ مىنانداي نەگىزدەرىن كورسەتەدى. بiرiنشiسi, اللا تاعالانى تانىماقتىق، بۇل – اللا تاعالانىڭ جاسامپاز، جاراتۋشىلىق سيپاتىن تانۋ. ەكiنشi, ءوزiن تانىماقتىق، بۇل – ادامنىڭ ءوز بولمىسىن، ياعني ءوزىن-ءوزى جانە باسقا دا جان يەلەرiن تانۋ. ءۇشiنشi, دۇنيەنi تانىماقتىق، بۇل – قورشاعان ورتانى، بۇكiل تابيعاتتى تانۋ. ءتورتiنشi, ءوز ادامدىعىن بۇزبايتىن پايدالى جانە زالالدى iستەردi ايىرماقلىق، بۇل – iس-ارەكەتتiڭ ءمان-ءمانiسiن، ونى قالاي جانە نە ءۇشiن جاساۋدى تانۋ. سونىمەن اباي تومەندەگiدەي بولمىستىڭ، ياعني ابسوليۋتتiڭ نەگiزدەرىن بەرەدi:
- جاراتۋشى (اللا تاعالا سيپاتى).
- جان يەلەرi.
- قورشاعان تابيعات (جاراتىلىس).
- Iس-ارەكەت.
بۇلاردىڭ العاشقى ەكەۋى بولمىستىڭ رۋحاني بولىگىن تانۋ بولسا، سوڭعى ەكەۋى ماتەريالدىق بولىگىن تانۋ بولادى. بۇكىل بولمىستىڭ نەگىزى رۋح بولعاندىقتان، ولاردى بىرىنەن ءبىرىن بولمەي، تۇتاس قاراستىرعاندا، رۋحاني ءبىلىم بولىپ تابىلادى.
بولمىس كورiنiستەرiن وسىلاي جۇيەلەپ، بولiكتەرگە ءبولۋ اريستوتەل مەن ءال-فارابي مۇراسىندا، سونداي-اق، ءال-عازالي سياقتى سۋفيزم كلاسسيكتەرىندە دە بار. ءدىني ءبىلىم، ياعني رۋحاني تانىم ءوزىنىڭ كەڭ ماعىناسىندا بولمىستى تولىق قامتيتىنىن ولار جاقسى بىلگەن.
رۋحاني ءبىلىمدى يگەرۋ ءۇشىن ونىڭ ماڭىزى مەن نە ەكەنىن، پايدالى ءبىلىم مەن پايداسىز اقپاراتتى ايىرا ءبىلىپ، جانە ونى قايدان، قالاي الۋ كەرەگىن جاقسى ءبىلۋ كەرەك. رۋحاني بىلىممەن ءومىردىڭ تۇپكى ماقساتىن اشىپ، ءوزىمىزدىڭ كىم ەكەنىمىزدى، قايدان كەلىپ، قالاي پايدا بولعانىمىزدى، ولگەن سوڭ قايدا باراتىنىمىزدى بىلەمىز. اركىمدى تولعاندىراتىن ءومىردىڭ بۇل ماڭىزدى سۇراقتارىن شاكارىم ءوزىنىڭ «تۋرا جولدا قايعى تۇرماس» ولەڭىندە بىلاي دەپ بەرەدى:
شىندى بىلمەك ويلاساڭ سەن،
الدىمەنەن جاندى ءبىل.
ەڭ كەرەكتى ءۇش سۇراقپەن،
جان قۇلاعىن قوي بۇراپ.
«كەلدىم قايدان؟ قايتسە پايدام؟
ولگەننەن سوڭ نە بولام؟
«مەن» دەگەن - جان، اقىل - اينام،
جوعالا ما سول شىن-اق».
رۋحاني ءبىلىم ارقىلى ءوزىمىزدىڭ ءتان ەمەس، بىلىمگە تولى لاززاتقا بولەنگەن ماڭگىلىكتى جان ەكەنىمىزدى جانە اللامەن بايلانىسىمىزدى تۇسىنەمىز. ەگەر بۇل الەمنىڭ تۇراقسىزدىعىن، ءبىزدىڭ ءۇيىمىز ەمەس، ءومىردىڭ ارعى جاعىنا وتۋگە بەرىلگەن كەمە ەكەنىن تۇسىنسەك، وندا ءوزىمىزدىىڭ ماڭگىلىكتى ۇيىمىزگە، ءتۇپ يەگە قايتۋعا بەت بۇرامىز. سوندا قورشاعان ورتا، سونىمەن بىرگە دەنەمىز بۇل ءومىر وزەنىن كەسىپ وتەتىن كەمە ەكەنىن بىلەمىز.
كەمەنى دۇرىس پايدالانىپ، بۇل شەكسىز ءومىر وزەنىن كەسىپ ءوتۋ ءۇشىن اۋەلى ونىڭ قۇرىلىسىن جاقسى ءبىلىپ، جاسالعان ماتەريالداردى قايدان الۋعا بولاتىنىن ءبىلۋ كەرەك. ياعني، ءبىز ماتەريالدىق الەمنىڭ بولىكتەرىن، ولاردىڭ قاسيەتتەرىن، قالاي پايدا بولۋى مەن قاينار كوزىن ءبىلۋىمىز كەرەك. سوندا عانا اللانىڭ بەرگەن كەمەسىن وزىمىزگە بەرىلگەن ماقساتتا ۋاقىت ىقپالىمەن دۇرىس پايدالانا الامىز.
ءبىز ارەكەتتىڭ نە ەكەنىن، ونىڭ ماڭىزىن ءتۇسىنىپ، زامان تالابىمەن ونى دۇرىس پايدالانا ءبىلۋىمىز كەرەك. ياعني، قانداي ارەكەتتىڭ پايدالى، ال قانداي ارەكەتتىڭ پايداسىز ەكەنىن ءبىلۋ كەرەك.
ماتەريالدىق الەمنىڭ، ياعني ءفاني ءومىردىڭ ءرولى مەن ونىڭ ماقساتىن تۇسىنگەندە عانا ونى جەتىلۋ جولىندا ءوز دارەجەسىندە قولدانۋعا مۇمكىندىك تۋادى. سوندىقتان، شەكسىز ماتەريالدىق الەمدى جاقسى ءتۇسىنىپ، ونىڭ زاڭدىلىعىن جاقسى بىلۋگە ۇمتىلامىز. رۋحاني الەم ۇنەمى وزىنە تارتىپ تۇرادى. ونىڭ سەبەبىن ءبىلۋ ءۇشىن ونىڭ قاسيەتتەرىن، بولمىستاعى الاتىن ورنى تۋرالى تۇسىنىگىمىز بولۋ كەرەك.
بولمىس تۋرالى وسىنداي تولىق ءبىلىم بولعاندا عانا كەمەمىز شەكسىز ماتەريالدىق الەمدى كەسىپ وتە الادى. رۋحاني ءبىلىم ءفاني ءومىردىڭ بەيبەرەكەت تولقىندارىن كەمەمىزدىڭ جۇرىسىنە دۇرىس پايدالانىپ، ماقساتىمىزعا جەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. سۋ تولقىنىن پايدالانا بىلۋگە بايلانىستى ونىڭ پايداسى، نە بولماسا زيانى بولادى. سۋ شاڭعىسىمنەن جۇزەتىن سپورتشى ءوزىنىڭ قوزعالىسىندا تولقىندى پايدالانادى. تولقىن ۇلكەن جانە كۇشتى بولعان سايىن، ونىڭ جىلدامدىعى دا ارتا تۇسەدى. ەگەر تولقىندى دۇرىس پايدالانا الماسا، ول سۋعا قۇلايدى. رۋحاني جولداعى ادام دا ءومىردىڭ شەكسىز شىرعالاڭدارىن دۇرىس پايدالانا العاندا عانا ءوزىنىڭ ماقساتىنا جەتە الادى.
كۇندەلىكتى كورەتىن جاقسى مەن جامان، قۋانىش پەن قايعى ءفاني ءومىردىڭ تولقىندارى. ولاردىڭ سەبەبى مەن سالدارىن جاقسى ءتۇسىنىپ، دۇرىس قابىلداي ءبىلۋ كەرەك. قانداي قۇبىلىس بولسا دا، بەلگىلى ءبىر زاڭدىلىقتىڭ اياسىندا. سول زاڭدىلىقتاردى ءتۇسىنىپ، ءومىر تولقىنىن جەتىلۋ جولىندا پايدالانا بىلگەندە عانا كەمەمىز العا جىلجي الادى. ەگەر ولاي جاساي الماساق، رۋحاني جولدا عانا ەمەس، كۇندەلىكتى ءومىردىڭ وزىندە دە ۇلكەن قيىنشىلىقتار تۋىپ، ماقساتقا جەتپەك تۇگىلى، ءومىردى دۇرىس وتكىزە الماي زارداپ شەگەمىز. كەمەمىز سۋعا باتىپ، تۇپكى ماقساتتان ايىرىلىپ قالامىز. ءومىر تولقىندارى ونىڭ بارلىق تالپىنىسىن تالقانداپ، قاسىرەتكە باتىرادى. كوپشىلىك ادامداردىڭ ءومىرى وسىنداي.
دوسىم وماروۆ،
ابايتانۋشى، تەولوگ
Abai.kz
