نۇرلان قابداي. سيىر ەتى
(اڭگىمە)
ۇركەك اتتاي بىرەسە وڭعا، بىرەسە سولعا بۇلت ەتىپ، جولدىڭ وي-شۇڭقىرىن تۇگەندەپ ءجۇرىپ كوشەنىڭ باسىنا دا شىقتىق. ماما قازداي نايقالا باسىپ، الدىمىزدى كولدەنەڭ كەسىپ وتكەن كەلىنشەك مىنەر جاق جيەكتەگى ەڭكىش قۇبىر-قۇدىقتىڭ قاسىنا باردى. تۋ سىرتانا كەپ تىزگىن تارتتىق. شۇمەككە كاتەلىن ءىلىپ قويىپ، جەلكەسىنە تاس تىعىپ جاتىر ەكەن. ءجون سۇرادىق. شاتىرىن مۇك باسىپ، تەرەزەسى يەگىمەن جەر تىرەي شوككەن شەتكى قاراعاي ءۇيدى كورسەتتى. «ەەە، ءوزىمىز دە كەپ قاپپىز عوي» دەستىك. شارباقتى سۇزە توقتاعانىمىزدا، اۋلا تۇكپىرىندەگى قورادان قي الىپ شىققان شومبال قارا شال سول ورنىندا سوستيىپ ءبىراز تۇردى. ادەيى بۇرىلدىق قوي، اداسىپ كەلسەك تە اياق سۋىتپاي اتتاپ باسپاسىمىز انىق ەدى. ساۋسىلداپ ءتۇسىپ جاتىرمىز. شال سوندا عانا قوناق اتاۋلىدا قۇدايىن الدىعا سالا كەپ، قۇيرىق اساتسا دا وكپەلەمەي اتتاناتىندار اۋلىنان بولارسىڭدار-اۋ دەگەندەي بەرى ءجۇردى. سۇيەگى شور بوپ بىتكەن بە، وڭ اياعىن وراي تاستايدى ەكەن. «اسسالاۋماعاليكەمنىڭ» جەتەگىنە ەرگەن قوس قول قاشانعىسىنشا ەربيىپ العا وزا بەرگەن. اناۋ بولسا ناۋمەز عانا «اااھا» دەدى دە قويدى. تەگىندە ديۋانانىڭ سالەم بەرگەنىن ساۋقات دامەتتىگە جوري سالاتىن كەكىرەيمەنىڭ سورتىنان بولسا كەرەك. توسىرقاپ قالدىق. ىزدەپ كەلگەن كىسىمىز ءوزىڭ بولساڭ، يىتە الماي يت بولامىز-اۋ دەپ قىلپ ەتتىم.
(اڭگىمە)
ۇركەك اتتاي بىرەسە وڭعا، بىرەسە سولعا بۇلت ەتىپ، جولدىڭ وي-شۇڭقىرىن تۇگەندەپ ءجۇرىپ كوشەنىڭ باسىنا دا شىقتىق. ماما قازداي نايقالا باسىپ، الدىمىزدى كولدەنەڭ كەسىپ وتكەن كەلىنشەك مىنەر جاق جيەكتەگى ەڭكىش قۇبىر-قۇدىقتىڭ قاسىنا باردى. تۋ سىرتانا كەپ تىزگىن تارتتىق. شۇمەككە كاتەلىن ءىلىپ قويىپ، جەلكەسىنە تاس تىعىپ جاتىر ەكەن. ءجون سۇرادىق. شاتىرىن مۇك باسىپ، تەرەزەسى يەگىمەن جەر تىرەي شوككەن شەتكى قاراعاي ءۇيدى كورسەتتى. «ەەە، ءوزىمىز دە كەپ قاپپىز عوي» دەستىك. شارباقتى سۇزە توقتاعانىمىزدا، اۋلا تۇكپىرىندەگى قورادان قي الىپ شىققان شومبال قارا شال سول ورنىندا سوستيىپ ءبىراز تۇردى. ادەيى بۇرىلدىق قوي، اداسىپ كەلسەك تە اياق سۋىتپاي اتتاپ باسپاسىمىز انىق ەدى. ساۋسىلداپ ءتۇسىپ جاتىرمىز. شال سوندا عانا قوناق اتاۋلىدا قۇدايىن الدىعا سالا كەپ، قۇيرىق اساتسا دا وكپەلەمەي اتتاناتىندار اۋلىنان بولارسىڭدار-اۋ دەگەندەي بەرى ءجۇردى. سۇيەگى شور بوپ بىتكەن بە، وڭ اياعىن وراي تاستايدى ەكەن. «اسسالاۋماعاليكەمنىڭ» جەتەگىنە ەرگەن قوس قول قاشانعىسىنشا ەربيىپ العا وزا بەرگەن. اناۋ بولسا ناۋمەز عانا «اااھا» دەدى دە قويدى. تەگىندە ديۋانانىڭ سالەم بەرگەنىن ساۋقات دامەتتىگە جوري سالاتىن كەكىرەيمەنىڭ سورتىنان بولسا كەرەك. توسىرقاپ قالدىق. ىزدەپ كەلگەن كىسىمىز ءوزىڭ بولساڭ، يىتە الماي يت بولامىز-اۋ دەپ قىلپ ەتتىم.
...كوكشە جەرىنىڭ ارعى-بەرگى تاريحىن تاسپاعا باسا شىققان بەلسەندىلەرمىز. ال بۋراباي بۋراباي بولعالى اياعى جەتكەن قىدىرىمپاز جۇرت كىر-قوڭىن سىلىپ تاستاپ قانا كەتە بارار استاۋ ەمەس ەدى. مىڭ باتپان تاريحى، ءجۇز باتپان سورى بار ەدى. ونداعىلارعا اۋەلى، وسى ءجۇرىسىمىزدىڭ ءوزى تاريحي وقيعاداي كورىنگەن. سودان سوڭ بارىپ داۋلەت نىسپىلى قاريانى ايتىپ، وسىلاي قاراي ءجون سىلتەگەن...
يەگى قاڭسىعان شومبال شالعا اقساقالدىقتى قيماي تۇرمىن. بىراق اداقتاي سويلەۋگە تۋرا كەلگەن. «بۋرابايدان شىعىپ ەك... داۋلەت اقساقال بولارسىز؟» «ە، و كىسى ۇيدە عوي». «ااا، جاقسى بولدى!» «ەندى... كارى كىسى...» ىزدەپ كەلگەن ادامىمىزدىڭ قارتايىپ وتىرعانى دا، قي الىپ قورادان شىقپاعانى دا، تەگىن سالەمگە دە ورتاقتاسقىسى كەلمەي وقشىرايىپ قاراپ تۇرماعانى دا جاقسى بولدى!..
داۋلەت – قاراشىعىن بوز شەڭبەر قۇرساعان قوي كوز، قۇس تۇمسىق، جىلتىر ءوڭدى ۇزىن ارىق شال بوركىن جۇرە كيىپ، تورگى ۇيدەن جۇگىرىپ شىققانداي بولدى. سوسىن ءبىرى تابالدىرىقتى ساۋىرلاي قاڭتارىلىپ، ەكىنشىسى كولدەنەڭ سۇلاعان بۇزاۋباس كالوشىن باشپايدىڭ باسىمەن ءىلىپ اپ، قولق-قولق ەتكىزىپ كيىپ الدى. «مىناۋ كۇيەۋ بالام». ەسىكتى سۇيەپ سىرتتا تۇرعان شومبال قارانى ايتادى. «قارتايىپ قاپتى عوي، ەندىگى قۇداڭىز شىعار؟» جاياۋ ءازىلىم كۇيەۋگە جاقتى بىلەم، ىرجيىپ اتاسىنا قارادى. اتاسى دا مىرس ەتتى. «بولسا-بولار».
«اتامىز اندىقوجا ابىلايدىڭ اقىل قوسىسار باتىرى ەكەن. الاشقا ساۋىن ايتاردا يەك قاعىسىپ، باس يەزەسەرگە جانىمدا بولاسىڭ دەپ بۋرابايدىڭ جاعاسىنان قونىس بەرىپتى». قاريا بابادان قالعان سارى جۇرتتى ايتقاندا، جانارى قيىردى شولىپ، سوناۋ باتىس كوكجيەكتەگى كوك مۇنارت كوكشەنى ىزدەپ تۇرعان. «سول جەرگە كورەرت سالامىز دەپ، ورىس تارتىپ اپ، باتىردىڭ ۇرپاقتارىن قويتەكە دەگەن جەرگە قۋىپ تاستاپتى». ءبىز شيرەك عاسىر بۇرىن تارتىلىپ قاپ، قارا سور توپىراعى قوبىراپ جاتقان تاسشالقاردىڭ قىزقۇلاعان جاق تابانىندا تۇرعان ەدىك. ال اندىقوجانىڭ ۇرىق-شارقى اتا قونىستان كەتكەن ول وقيعا سوۆەت وكىمەتى ورناردان جەتى جىل بۇرىن، 1910 جىلدار شاماسىندا بولعان. سول جىلى جاندارمەريانىڭ تەسىك وكپە، كوكساۋ وفيتسەرلەرىنە ارناپ بۋرابايدان تۋبەركۋلەز ءساناتوريىن سالۋ تۋرالى پاتشادان جارلىق تۇسكەن. «مەنىڭ جىگىت شاعىمدا تاسشالقار نۋلى كول ەدى. كوكتەمدە تولقىنى مىنا قىزقۇلاعاننىڭ جارتاسىن شايىپ جاتاتىن، جارىقتىق». اقساقال ەتەگىن شوق قايىڭ كومگەن قوجىر جارتاسقا قاراي يەك شوشايتتى. باسىنا تۇيەلى كىسى باقان سوزعانداي عانا. ءبىر بايدىڭ تەڭىنە قوسىلا الماعان توتاي قىزى سۋيتسيد جاساپ، ۇشىپ ءولىپتى دە، سودان قىزقۇلاعان اتالىپتى-مىس. بىزگە كەرەگى تاريح ەدى عوي. اڭىز ەمەس ەدى عوي. اقساقالدى قاقپايلاپ اكەلىپ ىزگە سالعان بولدىق. قوجىراپ تۇرمىز راس. «وتىز جىل بۇرىن جىلقىلى قالقوز ەدىك. تاقاۋ توڭىرەكتەن ءوزىمىز عانا ءۇش اي جاز كول جاعالاي ءۇي تىگىپ، بيە بايلايتىنبىز». «باسە...» دەستىك. وتىز جىلدان بەرى دە كونەگى قاڭسىپ وتىرماعاندارىن بايقاعانبىز. الگىندە، اۋىلدان شىعا، قىرقا اسقالى تۇرعان قىركۇيەكتىڭ وزىندە سەلەۋلى بوز كىلەمىن كىر شالماعان قۇتتى قونىستىڭ قۇيقاسىن قاسىپ جۇرگەن كوك-الالى كوپ جىلقىنى قاق جارىپ بەرى ءوتىپ ەدىك.
اقساقال اڭگىمەسىن ساباقتاي بەردى. «...سوعىس بىتكەن، قىرىق نەشەنشى جىلى بايبىشەسىن ەرتىپ كەپ، ءبىر جاز تاسشالقاردا جاتتى. كۇللى قازاقتىڭ قادىرلى كىسىسى عوي، كۇتىمى ءبىزدىڭ مويىندا. ارنايى ءۇي كوتەردىك. اس-سۋى، سويىس مالى جانە بار. قىزىمەتشى قىز-جىگىتتەر سايلاندى. سوندا... كىسىنى جاتىرقاۋ جوق. نە تاماق، نە جاتىن ورىن تالعامايدى ەكەن. ەندى... ءوزى، كەدەيدەن شىققان كىسى قانداي بولادى، تۋرا سونداي...» اتاقتى ءبىر قالامگەر تۋرالى ايتىپ تۇر. ول كەز جيىرماعا جاڭا ىلىنگەن جىگىت شاعىم. تالاي اتىن ەرتتەپ، ەتىن تۋراپ بەردىم. قىمىزدى مەترلەپ ءىشىپ، اڭگىمەنى قوپارىپ ايتاتىن شىرايلى كەڭ كىسى ەدى دەيدى. ايتپاقشى، جازۋشى تاسشالقاردى العاش جيىرما سەگىزىنشى جىلدارى كورگەن ەكەن. ول جولعى كەلىسى بولەك – اندىقوجا باتىردىڭ اتادان ابىروي دا، اقتىلى تۇلىك تە قالعان قوڭدى ۇرپاعىن كامپەسكەلەپتى. مالىن ولجالاپ، جانىن توزدىرىپ تۇرىپ جەرىنە تامسانسا كەرەك. اسىرەسە ابىلايدان قۇت جۇققان دىڭگەكتىگە، ايدىندى، نۋلى كول تاسشالقارعا قاراي-قاراي اتتانعان عوي. ۇمىتپاپتى. اينالىپ سوققان. بالشابەكتىك ميسسياسىن ادال اتقارىپ بولىپ، زامان ءبىرشاما تىنىشتالىپ، جەر كەڭىگەندەي كورىنگەن ەندىگى ساتتە ءوزىنىڭ، ءوزى سەكىلدى جامان تىماقتىنىڭ تاڭىن اتىرعان جەمىستى جىلدار ەلەسىن قاعازعا تۇسىرمەككە ۇيعارعان شاعى. وقىعانسىز. ۇمىتىلعانى بولماسا. سول زامانداعى ايگىلى شىعارماسى – الگى قان-قىزىل جالاۋدى جەلپىلدەتىپ جارتاسقا شىعىپ، جاۋ شاقىراتىن سوۆەتشىل قىز تۋرالى رومانىنىڭ كوپ وقيعاسى وسى توڭىرەكتە وتەدى. جازۋشىنىڭ ەكىنشى كەلىسىندە اتىڭ وشكىر كامپەسكەدەن كەيىن ءالى قوس مۇشەل دە وتپەگەن. «سوندا... كىسى كورىپ، قىزمەت قىلاسىزدار، ءا؟ كەك قۋمادىڭىزدار ما؟» - دەيمىز. «جوووق، اتاي كورمەڭىز – دەيدى، قوس قولىن ەبەدەيسىز ەربەڭدەتىپ، - و كەزدە زاڭ بار ەدى عوي، ءبىز زاڭعا باعىندىق». راس، زاڭ قازىر دە بار، ول كەزدەگىسى – تىكەنەك ءورىمدى تەمىر بيشىك...
ء«بىر قۇلاعىم تۋا مۇكىس ەدى. سوعىسقا جارامادىم. سونىمنىڭ ارقاسىندا بالا-شاعانىڭ قىزىعىن كورۋگە جازدى. قۇدايا ءتاۋبا!» «قۇدايعا شۇكىر!» - دەدىك جامىراپ. ايتپاقشى، سوعىستان بۇرىن... كامپەسكەدەن كەيىن اشتىق بولدى عوي؟ «اشتىقتان ءبىر جان شىعىن شىقپاي امان قالدىق». «قالاي؟» - دەيمىز، تاڭدانىسىمىزدى جاسىرا الماي. «سولاي!» قازاق دالاسىن الباستىداي باسىپ، جايىنداي جالماعان سول ۇلى جۇتتا وزەننىڭ ارعى بەتىندەگى ەل تۇگەل ھاراپ بولىپ، بەرگى جاعاداعى بالىقشى اۋىل «سۋدىڭ قۇرتىن» ءسۇزىپ جەپ، امان قالىپتى دەيتىن ءبىر اڭگىمەنى بۇرىن دا ەستىگەن ەدىك. «سوندا شىنىمەن دە اۋىلدارىڭىزدا ءبىر دە ءبىر ادام اشتان ولگەن جوق پا؟» «جوق، ءبىر دە ءبىر كىسى...» بىزگە تاريح كەرەك ەدى عوي. بىراق... قۇدايىم ءوزى كەشسىن، تاپ سول ساتتە قوڭىلتاقسىپ قالعانىمدى جاسىرمايىن. قاريا دا ىشىمدەگىنى بەت-اۋزىمنان وقىدى بىلەم: «وناندا مەن سەندەرگە كالاشوكيننىڭ ءبىر قاتالاسقانىن ايتىپ بەرەيىن» - دەدى. ءاي، سول گالوششەكينىڭىز قاتەلەسپەدى-اۋ دەيمىن ىشىمنەن. نە دە بولسا ىڭعاي بەرىپ، قۇلاق تۇردىك. اڭگىمە جىلقى تۋرالى ەكەن. وتىز ءبىرىنشى جىلى بولعان جايت. ۇزىنىرعاسى – قىزىل اسكەرگە ەت جونەلتۋ ناۋقانى...
يا، ەندىگى از ءسوز جىلقىنىڭ سورى تۋرالى. ءتىپتى، وسى جازبامىزعا تۇرتكى بولعان نەگىزگى كەپ دەپ ءبىلىڭىز. ورىستىڭ تەپكىسىنەن قازاقتاي-اق زارەزەپ بولعان ءبىر جانۋار – سول قازاقتىڭ جىلقىسى ەدى. مىڭ جىل بويى ەرگە قانات، سالتاناتقا ولشەم بولعان قاسيەتتى جانۋار. ات جەتكەن جەردەن اتاقونىس بۇيىرتقان ءباھادۇر باباما ماداق! قاسىرەت – اتاجاۋىمىز ات جەتەر عانا جەردە ەكەن...
ءسوز ورايى كەپ تۇرعان سوڭ، باسقا ءبىر ساپاردا ەستىگەن باسقا ءبىر جايتتى قىسقا قايىرايىن. جىلقى جارىقتىققا بايلانىستى. 1961 جىلى 14 مارتتا اقمولاعا وداقتىڭ ءبىرىنشى باسشىسى كەلەدى. سىرتى – ناعىز سوۆەت ادامى ءۇشىن جارالعان ناعىز كوممۋنيست، ءىشى – ورىستان باسقاعا دەگەن بار سۇمدىعىن بارماعىنىڭ ىمقىرۋى تاسالاعان كادىمگى حرۋششەۆ. ۇيرەنشىكتى جايت – پارتيا قايدا بولسا... جينالىس سوندا. ول كەزدە دە تاپ قازىرگىدەي ەدى دەيدى بايانداۋشىمىز. مىنبەگە بىرىنەن سوڭ ءبىرى شىعىپ، ىسكە جاراپ، وڭ ناتيجە بەرۋى مۇمكىن ەمەس بولسا دا، ورىندالۋى ءسوزسىز يدەيالارمەن ءيىتىپ اكەتىپ بارا جاتقان «بەس جىلدىق قاھارماندارىن» ءبىرىنشى باسشى ىجداھاتتىلىقپەن تىڭدادى دەيدى. كەي جەرىندە ءتىپتى، تاپ وسى دالادا تۋىپ-وسكەن ءوز كىسىمىزشە اسقان «بىلگىرلىكپەن» پىكىر قوسىپ، قوشتاپ وتىرادى. ءسويتىپ، ارادا التى-اق كۇن ءوتىپ، الپىس ءبىردىڭ جيىرماسىنشى ناۋرىزىندا اقمولا تسەلينوگراد اتالىپ شىعا كەلگەن. «اكمالا زۆۋچات كاك بەلايا موھيلا». «بۇدان بىلاي تسەلينوگراد بولادى. كوشپەلى مالشىلاردان قالعان ەسكى مولا ەمەس. كادىمگى، استىقتى ولكەنىڭ جۇرەگى. حالىقتىڭ باي تۇرمىسىنان حابار بەرىپ تۇر!» وداقتىڭ ءبىرىنشى دوڭىزى وسىلاي دەپتى.
سول جولى، سول جينالىسقا ىرگەدەگى قورعالجىننان ك.ءا. دەگەن شالدى دا الدىرادى عوي. تاقىمى تەرگە شىرىگەن جىلقىشى ەكەن. جىلقىشى بولعاندا دا... «سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى». وداق باسشىسىنىڭ الدىندا بايانداما جاساۋى كەرەك. كرەملگە كوممۋنيزمنىڭ توتە جولىن نۇسقاپ جىبەرۋدى وزدەرىنىڭ پارتيالىق ادال پارىزى ساناعان ءبىزدىڭ كوتالاقتار ءبىر اۋىزدان سولاي دەپ شەشكەن. سونداعى كوز اشقالى كولحوزدىڭ جىلقىسىن باعۋمەن كۇن وتكىزگەن، سونىسىمەن زور ابىرويعا جەتكەن «سوتسياليستىك ەڭبەك ەرىنىڭ» بايانداماسى نە تۋرالى دەيسىز عوي؟ جىلقىنىڭ شارۋاشىلىققا زيانى تۋرالى: سيىر سەكىلدى باۋىرىنا بوق قاتىپ قوتاندا جاتپايتىنى; شوشقا سەكىلدى ماۋسىم سايىن ون-ون بەستەن توراي تۋىپ، تەز كوبەيمەيتىنى; شەگىرتكەدەن بەتەر ەگىننىڭ جاۋى ەكەنى; قىلاياعى ەتىنە دەيىن تەر ساسىپ تۇراتىنىن ايتىپ كوسىلە سويلەپتى، وزات جىلقىشىمىز. وداندا شوشقا فەرمالارى كوبەيتىلسە ەكەن. جىلقىنىڭ كوزىن قۇرتىپ، جايىلىمنان بوساعان جەرگە جۇگەرى ەكەسەك نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى دەپ بارىپ، ەنتىگىن باسقان عوي. ءبىلىپ تۇر، تالاي جىلعى تاجريبەسى بار. پريزيدۋم مۇشەلەرى دە، زالداعى قارا-قۇرىم دا قوش كورىپ، شاتىرلاتىپ شاپالاق ۇرعانىنا كۇمانىڭىز بولماسىن. ال كوزبەن كورگەندەردەن ەستىپ، جازىلعان تاريحتان وقىپ بىلگەن اقيقات – جاڭا ايتتىق، ول زاماندا ىسكە جاراپ، وڭ ناتيجە بەرۋى مۇمكىن ەمەس بولسا دا، كەز كەلگەن پارتيالىق يدەيا ورىندالماي قالمايتىن...
ءجا، ءبىز كورگەندە سەكسەننىڭ توعىزىنا كەلىپ وتىرعان داۋلەت اقساقالدىڭ اڭگىمەسىنە ورالايىق. ءوزى ايتپاقشى، «كالاشوكيننىڭ قاتالىعىنا». وتىز ءبىرىنشى جىلى قىزىل اسكەرگە ەت جونەلتۋ تۋرالى جارلىق تۇسەدى. قاساپ ورىنى بولىپ جانقۇس دەگەن جەردەگى قۇدىقتىڭ باسى بەلگىلەنەدى. بالشابەكتەر جيىرمانىڭ اياعىندا كازگورودوك دەپ شىت جاڭا ايدار تاققان ۇجىمشار ورتالىعى. ء«بىزدىڭ اۋىلدىڭ ايەلدەرى تۇگەل ىشەك-قارىن ارشۋعا باردى. اراسىندا شەشەم دە بار. ءبىزدىڭ ۇيدە ءبىر جۋاس تورى ات بولدى. سونى ارباعا جەگىپ الدىق. مەن بوجى ۇستادىم» - دەيدى اقساقالىمىز. ەركەك اتاۋلى پىشاق-باكىسىن قونىشىنا جانىپ، ارقانىن بەلىنە بايلانىپ، ولار دا جينالعان. تاقاۋ-توڭىرەكتەگى بار جىلقىنىنى قۋىپ اكەپ قاشاعا قاماپتى. قىس ءىشى. باياعى زامان بولسا، قازاق بۇل ۋاقىتتا سوعىم جەپ وتىرار ەدى. سوۆەت ۇكىمەتى ورناعالى مالىنىڭ قۇقىعى ادامىنان بەتەر اسپەتتى بوپ شىعىپ، ءوز قاراسىنا ءوزى قوجالىق ەتە الماي قىزىلسىراپ قالعان. نە كەرەك، ايقاي-ۇيقاي كوبەيىپ، انتالاي قاۋمالاعان ەكى اياقتىلاردان ەسى شىققان جانۋارلار، ءبىر سۇمدىقتى سەزگەندەي كوزدەرى ادىرايىپ تۇرا-تۇرا قالادى عوي.
ءسويتىپ قاندى قاساپ باستالدى دا كەتتى دەيدى.
قازاق مال سويۋدى شوپەك قۇرلى كورگەن بە، ءتايرى، از عانا اپىر-توپىردان كەيىن گۇرس ەتكىزەدى. نوقتالاپ، شاپتاپ تارتىپ تۇرىپ قورقىراتىپ جىبەرەدى. ءبىتتى شىپاسى!
بىتپەپتى. پرەسەداتەلدەن بۇيرىق تۇسكەن، وعان سولاي قىل دەپ ودان جوعارعى جاندايشاپ نۇسقاۋ بەرىپتى، وعان ودان دا جويانى... قىسقاسى، سول باۋىزداۋ ۇستىندە-اق باسىن كەسىپ تاستاي بەرەدى. ءتورت سيراق بولسا-بولماسا. قۇيرىق تەرىمەن قوسا تۇسەدى. ىشەك-قارىن شىققان سوڭ، قازىسىن قابىرعانىڭ ەتەگىنەن شورت كەسىپ بىلاي تاستاعان. جالدى دا مويىن ەتتەن ۇزىننان سىلي ءتىلىپ العان. نەگە ءويتتى دەرسىز؟ ورىس جىلقى ەتىن جەمەيدى. ول زاماندا. بىراق قالايدا ۇكىمەتكە پالەن توننا ەت وتكىزۋ كەرەك. اتپەسە ەت ورنىنا وزدەرى قاساپقا شالىنارى بەك مۇمكىن. قايتپەك كەرەك؟ ءبىزدىڭ شولاق تا بولسا اقىلمان بەلسەندىلەر «قايتپەك كەرەكتىڭ» جاۋابىن تاپقان عوي، اقىرى. ۇجىمشاردىڭ بار جىلقىسىن پىشاققا سالامىز. ءسويتىپ، قازىسى مەن قارتاسىن، جال-قۇيرىعى مەن باس-سيراعىن كەسىپ تاستاساق، جىلقىمىز سيىر بولادى دا شىعا كەلەدى دەگەن.
حوش. «قايدان كەلگەنىن بىلمەيمىن، ۇلكەن سارى قاپ بولاتىن، سوعان سالىپ، الدەنەشە كۇن قاتارىنان ەلگە جىلقىنىڭ جىلى-جۇمساعىن تاسىدىم» - دەيدى ءبىزدىڭ قاريا. ەستە قالاتىن ءجونى بار... ال جايراپ جاتقان جىلقى ەتىن، جوق، جىلقىدان سيىرعا اينالعان مول ەتتى بۇزباعان كۇيى ۇشتەن-تورتتەن شوشاق-شوشاق قىلىپ ۇيگەن. كەشىكپەي ءتيىستى جەرىنە جونەلتىلۋ كەرەك.
جازعىتۇرىم. قىزىل اسكەر قىزىعىن كورەدى دەگەن ەت كەتەر جەرىنە كەتپەي قاپ، سول شوشايعان كۇيى بورسي باستايدى. كوكتەمگى اڭىزعاقپەن جەتەلەسە جونەلگەن جەمتىك ءيسى اڭعار-اڭعارتى قۋالاي جايىلىپ، كۇللى الاپتى بۋىپ تۇردى دەيدى. بۇل كەز ەلدىڭ دە اشىعا باستاعان شاعى. بىراق اۋداننان كەلگەن ميليتسيا كۇركە تىگىپ، كۇزەتىپ جاتىپتى. كىلەڭ ورىس. جاۋ قاباق، تۇز كوزدى سۋىق ادامدار. قىلىش اسىنىپ، ۆينتوۆكامەن قارۋلانعان. يتتەي قورىعان جەرگە جان بالاسىن جاقىن كەلتىرمەيدى. وزدەرى دە جاپىراقتاپ كورمەگەن. سيىر ەتى دەپ اكت تولتىرعان جىلقى جارىقتىقتان ۇشىنامىز دەپ سەسكەندى مە ەكەن؟ نە كەرەك، كۇلبىرەپ قارايا باستاعان ەتتى ەندى ساقتاۋدىڭ ءجونى جوق-ەدى. ءسويتىپ وبال-سۇباپ دەيتىن قاسيەت اتاسىندا دا بولماعان، قارعىستان سەمىرگەن الگىلەر اشتىقتان كوزى قاراۋىتىپ، ءالى قۇرىعان ءمۇساپىر قازاقتىڭ كوزىنشە بار ەتتى تۇك قويماي ورتەپ جىبەرىپ، تايىپ تۇرعان...
قازاققا قىساس ءار قادامى ءسوزسىز تراگەدياعا باستاپ وتىرعان سوۆەتتىك مىڭداعان ارەكەتتىڭ بۇل انتەك ءبىر كورىنىسى عانا. ويدا ءجۇر ەدى. قاعازعا ءتۇسىردىم. جىلقى مىنەزدىمىز دەپ ءجۇرمىز عوي. جىلقى تاعدىرلاسىمىز دا ەكەن.
2014, جىلقى جىلى.
Abai.kz
