ساۋلە مەشىتبايقىزى. ۇلى كوشتىڭ توقتاۋى - كەشىرىلمەيتىن قىلمىس!
90-عا كەلگەن قارت اجەمنىڭ 50-ءشى جىلداردىڭ باسىندا «قارا تاۋدىڭ باسىنان كوش كەلەدى، كوشكەن سايىن ءبىر تايلاق بوس كەلەدى» دەپ جىلاپ وتىرىپ ايتاتىن زارلى داۋسى ءالى كۇنگە دەيىن قۇلاعىمدا... «اجە، نەگە جىلايسىز؟» دەيمىن عوي باياعى بالالىق اڭعالدىقپەن. كەيۋانا مەنى شوشىتپايىن دەيمە، جاۋلىعىنىڭ ۇشىمەن كوزىن كولەگەيلەپ: «ونى ساعان ءتۇسىنۋ قيىن، بوتام، ادام جاسى ۇلعايعان سايىن وتكەنىنە كوز جۇگىرتىپ وتىرادى. مەنىكى ساعىنىشتىڭ كوز جاسى عوي. ءبىزدىڭ كورگەنىمىزدى سەندەردىڭ كورگەندەرىڭدى قالامايمىن. ءبارى بىزبەن كەتسىن. مەن بايعۇس، اتا-انامدى، ولاردىڭ كوشىن ەسكە الىپ وتىرمىن»، - دەپ قوياتىن. ونى ءتۇسىنۋ قايدا؟ شاپقىلاپ كەتە بەرەتىنبىز. كەيدە سان-سۇراقتىڭ استىنا الىپ وتىرىپ، اڭگىمەنىڭ اۋانى «باي-قۇلاق، حالىق جاۋى» دەگەن، بىزگە بەلگىسىز، جان-شوشىرلىق سوزدەرگە اۋعاندا، قورقىپ كەتىپ تىنا قالاتىنبىز. ول اڭگىمە ودان كەيىن كوپكە دەيىن قوزعالمايتىن..
قازىر مەنىڭ ءوزىم اجەمىن. شىنى كەرەك، تارىداي شاشىلعان قازاق كوشىنىڭ ءمان مازمۇنىن، (اللاعا ءتاۋبا دەيىك), تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ءبىلىپ، وقىپ، ساناعا توقي باستادىق.
سونىڭ كوبى تاريحي روماندار... قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ ەكى تومدىق «سوڭعى كوش» رومانى الدىڭعى لەكتە تۇر. سودان «تاعدىر» رومانى. بۇلار - وقىرماندارىنان لايىقتى باعاسىن العان شىعارمالار.
90-عا كەلگەن قارت اجەمنىڭ 50-ءشى جىلداردىڭ باسىندا «قارا تاۋدىڭ باسىنان كوش كەلەدى، كوشكەن سايىن ءبىر تايلاق بوس كەلەدى» دەپ جىلاپ وتىرىپ ايتاتىن زارلى داۋسى ءالى كۇنگە دەيىن قۇلاعىمدا... «اجە، نەگە جىلايسىز؟» دەيمىن عوي باياعى بالالىق اڭعالدىقپەن. كەيۋانا مەنى شوشىتپايىن دەيمە، جاۋلىعىنىڭ ۇشىمەن كوزىن كولەگەيلەپ: «ونى ساعان ءتۇسىنۋ قيىن، بوتام، ادام جاسى ۇلعايعان سايىن وتكەنىنە كوز جۇگىرتىپ وتىرادى. مەنىكى ساعىنىشتىڭ كوز جاسى عوي. ءبىزدىڭ كورگەنىمىزدى سەندەردىڭ كورگەندەرىڭدى قالامايمىن. ءبارى بىزبەن كەتسىن. مەن بايعۇس، اتا-انامدى، ولاردىڭ كوشىن ەسكە الىپ وتىرمىن»، - دەپ قوياتىن. ونى ءتۇسىنۋ قايدا؟ شاپقىلاپ كەتە بەرەتىنبىز. كەيدە سان-سۇراقتىڭ استىنا الىپ وتىرىپ، اڭگىمەنىڭ اۋانى «باي-قۇلاق، حالىق جاۋى» دەگەن، بىزگە بەلگىسىز، جان-شوشىرلىق سوزدەرگە اۋعاندا، قورقىپ كەتىپ تىنا قالاتىنبىز. ول اڭگىمە ودان كەيىن كوپكە دەيىن قوزعالمايتىن..
قازىر مەنىڭ ءوزىم اجەمىن. شىنى كەرەك، تارىداي شاشىلعان قازاق كوشىنىڭ ءمان مازمۇنىن، (اللاعا ءتاۋبا دەيىك), تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ءبىلىپ، وقىپ، ساناعا توقي باستادىق.
سونىڭ كوبى تاريحي روماندار... قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ ەكى تومدىق «سوڭعى كوش» رومانى الدىڭعى لەكتە تۇر. سودان «تاعدىر» رومانى. بۇلار - وقىرماندارىنان لايىقتى باعاسىن العان شىعارمالار.
تاريحتا قانشاما كوش بولدى....جازۋشى ءجادي شاكەنۇلى وقىرمان قاۋىمعا «قىتايداعى قازاقتار»، «وسپان باتىر» سەكىلدى كولەمدى شىعارمالارىمەن تانىس. ال «قارالى كوش» رومانىنىڭ ءجونى ءبىر باسقا – ءبىر عانا ادام، ءبىر عانا اۋىل ەمەس، باسى قىتايدىڭ باركول ايماعىنان باستاۋ الىپ، ودان گانسۋ-چينحاي ولكەلەرى ارقىلى تيبەت پەن گيمالايدى باسىپ ءۇندىستان، پاكىستانعا بارعان، كەيىن كىشى ازيا، ودان ەۋروپاعا جەتكەن قانداستارىمىزدىڭ تاريحىنان حابار بەرەتىن شىنايى دەرەك. بۇگىندە الەمنىڭ قىرىقتان استام ەلىندە قازاق مەكەندەيتىن بولسا، بۇگىنگى رومان كەيىپكەرلەرى اتالعان مەملەكەتتەردىڭ جارتىسىنان استامىندا تۇرادى ەكەن. بۇل ەڭبەكتى قازاق تاريحىنا، سونىڭ ىشىندە قازاق دياسپورولوگياسى سالاسىنا كەلىپ قوسىلعان تىڭ دەرەكتىك تۋىندالاردىڭ قاتارىنا جاتقىزۋعا بولادى. بۇعان دەيىن التايدان تۇرىك ەلىنە، ودان ەۋروپاعا دەيىنگى وڭ مىڭ شاقىرىمدى قۇراعان الەمدەگى ەڭ ۇزاق كوش تۋرالى جازىلعان حاليفا التايدىڭ «التايدان اۋعان ەل»، حاسان ورالتايدىڭ «ەلىمايلاپ وتكەن ءومىر» تاريحي شىعارمالارى وسى «قارالى كوش» رومانىمەن تولىعىپ وتىر. ءتىپتى، «ەلىمايلاپ وتكەن ءومىر» بۇدان ەرتەرەكتە (ستامبۇلدا 1999, الماتىدا 2005 جىلى) جارىققا شىقسا دا، ونى «قارالى كوشتىڭ» جالعاسى دەۋگە دە بولادى. حاسان ورالتايدىڭ اكەسى قاليبەك حاكىم رايىمبەكۇلى باستاعان كوش «قارالى كوشتەگى» ءۇندىستان مەن پاكىستاندا وتىرعان كوشكە ون جىلدان كەيىن بارىپ، 1953 جىلى عانا تۇتاس ەل جارىلىپ تۇركياعا جول تارتادى. ايتا بەرسەك، كوش تۋرالى جازىلعان شىعارمالار كوز جاسىڭدى پارلاتىپ، شىبىن جانىڭدى شىرقىراتىپ جىبەرەدى. جولاي قىرىلعان قازاق، شەكارادا اتىلعان قازاق، ويدا دا، قىردا دا سۇيەگى شاشىلعان قازاق. ولار اتا-باباسىنىڭ جەرىنەن قاشقاندا، كەڭەستىك وزبىر ساياساتتىڭ ىزعارىنان سەسكەنىپ، ۇرپاعىمدى امان ساقتاپ قالايىن، بۇل الاپات كۇندە باسىلار، ماڭايعا شۋاق شاشىرار دەگەن ويدا بولعاندارى انىق. ءبىزدىڭ بۇگىنگى بيلىك، ۇلى كوشتى توقتاتۋعا ەرىك بەرگەن لاۋازىمدى تۇلعالار وتكەننەن ساباق الىپ، بۇگىنگى سارى دالانىڭ قازاقتارسىز، كۇڭىرەنىپ، بوزداپ تۇراتىنىن ەستەرىنەن شىعارماسا دەگىم كەلەدى. ويتكەنى، بۇل دالا ولاردىڭ دا اتا قونىسى! ۇلى وتانى!
تاۋەلسىزدىككە قولىمىز جەتە سالا ايداي الەمگە جار سالىپ، ءوز قانداستارىن تۋعان وتانىنا شاقىرعان ءتورت مەملەكەتتىڭ (يزرايل، گەرمانيا، رەسەي) ءبىرى قازاقيا بولاتىن. ەگەمەندىك الىپ، ءتاي-ءتاي باسقان بالاداي سۇرىنە قۇلاپ جاتسا دا، تۇساۋى جاڭا كەسىلگەن ەلىمىزدىڭ ول كەزدەگى ارمانى دا اسقاق بولاتىن. باۋىرمال ەدى، نامىسشىل ەدى، اقكوڭىل ەدى، جومارت ەدى... اشقۇرساق جۇرسە دە جىگەرى مۇقالماعان بەرىك ەدى... الايدا، ابدەن وتارلانعان، ءتىلى-مەن ءدىلى تالاۋعا تۇسكەن حالىقتىڭ جۇرەگىندە قاياۋ دا بار ەدى. داليعان دالاسىنىڭ وي-شۇقىرى مەن وزەن-كولىنە دەيىن مۇڭدىلاۋ كورىنەتىن. سەبەبى ءشوپتىڭ شۇيگىنىن، سۋدىڭ ءمولدىرىن ىشەتىن تازا قاندى جىلقىنىڭ مەكەنىنە دوڭىزدىڭ تۇمسىعى ءتيىپ، كەز كەلگەن يت سارپ كەتۋدەن تايىنبايتىن... ابدەن ەزىلگەن ۇلتتىق رۋح، ەڭسەسىن ارەڭ كوتەرىپ كەلە جاتقان-تۇعىن. اللا تاعالا سول كەزدە تاريح ساحناسىنا قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلىن الىپ شىققان بولاتىن. وسىنداي كەزدەرى بورىكتى كوككە اتىپ قۋانىپ تۇرىپ تا، تاۋەلسىزدىكتىڭ عۇمىرىنىڭ قانشالىقتى ۇزاق بولاتىنىنا كۇدىكپەن قاراعاندار وتە كوپ-ءتىن. جەرگىلىكتى حالىق سانى دا 30 پايىزعا ارەڭ جەتىپ، كۇزدىڭ سۋىق جەلىنە بۇرسەڭدەپ زار قاققان قۋرايداي قالت-قۇلت ەتىپ قوياتىن. بولاشاعىمىز بۇلىڭعىر ەدى. ەرتەڭگە دەگەن سەنىم ءالسىز ەدى... كەرەك دەسەڭىز، قازاق دالاسىنا ارىپ-اشىپ كەلىپ، بۇيىرلەرى شىققانداردىڭ ءوزى، ازات ەلدىڭ ەرتەڭىنە سەنبەي ۇدىرە كوشىپ جاتقان. سول كەزدە كىم ەدى قۇلازىعان دالاعا ءسان بەرگەن؟ كىم ەدى قينالعان دا قولتىقتان دەمەگەن؟ كىم ەدى تۋعان جەرىم دەپ ەڭىرەپ جەتكەن؟ ولار - الىستاعى قانداس باۋىرلار ەدى عوي. سونى نەگە ۇمىتامىز؟! «اشتىقتا جەگەن قۇيقانىڭ ءدامى تاڭداي دا قالمايتىن با ەدى». وسى كەزەڭدە، تاعدىر تالكەگىمەن تارىداي شاشىلعان حالىقتىڭ باسىنداعى تۇماندى ارىلتىپ، تاۋەلسىزدىك تاڭىنىڭ قايتا اتقانىنا شاتتانعان، الىستا جاتقان اعايىننىڭ قۋانىشى دا ەرەكشە بولىپ ەدى-اۋ. باۋىرلارىنىڭ سول قۋانىشىنا قانات بىتىرگەن قر پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆتىڭ «الىستاعى اعايىندارعا اق تىلەك» اتتى ايگىلى حاتى دا وسى تۇستا جاريالانعان بولاتىن. سول حاتتان ءۇزىندى كەلتىرە كەتكەندى ءجون كورىپ وتىرمىن. «الىستاعى اعايىندارعا اق تىلەك! قىمباتتى وتانداستار! قانداس باۋىرلار! اعايىندار! حالقىمىزدىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىنە, ەلىمىزدىڭ ىشكى, سىرتقى ساياساتىنا ۇلى وزگەرىستەر الىپ كەلگەن, بارلىعىمىز ءۇشىن ۇلكەن سىن بولعان 1991 قوي جىلى تاريحتا قالىپ, ءۇمىت پەن كۇدىگى مول جاڭا – 1992 جىل كەلدى. تاعدىر تالكەگىنە ۇشىراپ, جەر بەتىنە تارىداي شاشىراپ كەتكەن وتانداستار, قانداس باۋىرلار, سىزدەردى جاڭا جىلدارىڭىزبەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتاي وتىرىپ, ارقايسىڭىزدىڭ وتباستارىڭىزعا مول باقىت, قۋانىش تىلەيمىن!قىمباتتى وتانداستار! ەجەلگى اتامەكەنىنەن جىراقتاپ قالعان سىزدەردى كەشەگى كۇنگە دەيىن اتا-بابا جەرىنە قايتىپ كەلە الامىز با دەگەن سۇراقتىڭ الاڭداتىپ كەلگەنىن مەن جاقسى بىلەمىن. «تۋعان جەردىڭ ءتۇتىنى دە ىستىق» دەيدى حالقىمىز. قانداس باۋىرلارىمىزدى بايىرعى اتا قونىسىنا تارتۋ ماقساتىندا ادام پراۆوسى تۋرالى ەلارالىق ەرەجەلەردى باسشىلىققا الا وتىرىپ, قازاقستان ۇكىمەتى «باسقا رەسپۋبليكالاردان جانە شەتەلدەردەن سەلولىق جەرلەردە جۇمىس ىستەۋگە تىلەك ءبىلدىرۋشى بايىرعى ۇلت ادامدارىن قازاقستاندا قونىستاندىرۋ ءتارتىبى مەن شارتتارى تۋرالى» ارنايى قاۋلى قابىلدادى. سوندىقتان اتا-مەكەنگە كەلەمىن دەۋشى اعايىندارعا جول اشىق. اتا-بابا ارۋاعى الدارىڭىزدان جارىلقاسىن!» دەگەن اق تىلەكپەن باستالعان تاريحي حاتى، اعايىن كوشىنىڭ اعىلۋىنا التىن بۇيدا بولدى. ونسىز دا دەلەبەسى قوزىپ، دەگبىرى قاشقان حالىق تايلى-تاياعىمەن اتاجۇرتقا ات باسىن بۇردى. ول دا ءبىر داۋرەن ەكەن-اۋ. وسىلاي اعىنان جارىلىپ شەتەلدەگى قانداس باۋىرلارىن وتانىنا شاقىرعان ەلباسى ۇلتى ءۇشىن كوپ جۇمىستار جاسادى. ونى كەلەشەك ۇرپاق ماقتانا ايتارى ھاق.
ەندى كەلىپ، ەتەك-جەڭىمىزدى جيىپ، ەل ەڭسەسى تىكتەلە باستاعاندا، سىرتتاعى باۋىرلارىمىزدىڭ تۋعان جەرگە جەتۋى مۇڭ بولعالى تۇر. ۇلى كوش باستاعالى ولار نە كورمەدى؟ ولارعا قاراتا ايتىلماعان عايبات ءسوز از با ەدى؟ باۋىرعا باسۋدىڭ ورنىنا داۋىلدىڭ وتىنە قالدىرعان كەزىمىزدىڭ بولعانىن نەسىنە جاسىرامىز؟ قانشاما جىلدان بەرى پرەزيدەنتىمىزگە وسەك-اياڭدى قارشا بوراتقان مىسىق تىلەۋلى اعايىندار اقىرى ارماندارىنا جەتىپ وتىر. ەكونوميكاسى قارىشتاپ دامىعان قازاقيانىڭ ۇلى كوشتى قاق ورتادا شوگەرىپ تاستاۋىنا نە سەبەپ بولعانى جالپى جۇرتقا ءالى كۇنگە تۇسىنىكسىز. «بۇدان دا جامانىندا تويعا بارعان» قازاققا، بۇگىنگى تولىسقان، جاراسقان، كەلىسكەن قالپىنداعى بيلىكتىڭ ورەسكەل قىلىعى توسىن، ءارى جات. سوڭعى كوش باستالعالى باقانداي 22 جىل ءوتتى. ءۇرىم-بۇتاعىمەن قوسقاندا ميلليوننان اسا قانداسىمىز وتان-اناسىنىڭ ىستىق قۇشاعىنا ورالىپ، ەلىمىزدىڭ دەموگرافيالىق ءوسىمى مەن رۋحاني كەڭىستىگىن تولتىرۋعا دا ايرىقشا ۇلەس قوستى. بار قازاق ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ، الەمگە ايگىلى ەل بولدىق.
بۇۇ-عا مۇشە 193 مەملەكەتتىڭ ىشىنەن تەك قانا ءتورت مەملەكەت رەپاتريانتتاردىڭ تاريحي وتانىنا ورالۋىمەن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە اينالىسسا، قازاقستان سونىڭ ءبىرى جانە بىرەگەيى بولىپ، گەرمانيا، يزرايل جəنە رەسەي فەدەراتسياسىمەن ۇزەڭگىلەس جۇمىس اتقارىپ كەلدى. ەندى كەلىپ قازاق بيلىگىنىڭ «بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ» وتىرعانى تۇسىنىكسىز؟ ال، ءبىز جوعارى دا اتتارىن اتاعان مەملەكەتتەر ءالى دە قانداستارىنىڭ ەلدەرىنە كەلۋىنە مۇددەلى. وندا ءبىزدىڭ توقمەيىلسىپ، ء«وزى بولعان قىزدىڭ توركىنىن تانىماس» كەيىپكە ەنۋىمىزدى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟
مەنىڭ قولىما قالام ۇستاتقان ماسەلە دە – وسى. انامىن عوي، ەلىمنىڭ ەرتەڭى ءۇشىن الاڭدايمىن. قازاق كوشىنىڭ توقتاۋى ەل بولاشاعى ءۇشىن ۇلكەن سوققى ەكەنىن ءبارى بىلەدى. (شىن مانىندە تəۋەلسىزدىك جىلدارىندا حالىقتىڭ كوشى-قونى سالاسىنداعى ۋəكىلەتتى ورگانى بەس-التى رەت ورىن اۋىستىردى. وسىنىڭ ءوزى-اق كوپ جايدى اڭعارتىپ تۇر ەمەس پە؟ ولارعا دەگەن سىي-قۇرمەتىمىزدىڭ سۇرقى وسى بولسا، نە ەتەرسىڭ؟). ناقتى دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، شەت ەلدەردە 5 ملن-داي قازاق بار كورىنەدى. ولاردىڭ كەلەشەگى، ۇرپاعىنىڭ جاھاندانۋ داۋىرىندەگى كەسكىن-كەلبەتى قانداي بولماق؟ ولاردىڭ شىنداپ كەلگەن دە قازاقيادان باسقا وتانى بار ما ءوزى؟ ۇلان-بايتاق دالامىزعا توپىراقتان ادام جاساۋعا بەيىل بولىپ وتىرعاندا، بۇگىنگى ۇلى كوشتى توقتاتۋ، ۇرپاق الدىنداعى كەشىرىلمەس كۇنامىزدىڭ ءبىرى بولىپ قالماسىنا كىم كەپىلدىك بەرە الادى؟ 22 جىلدا ەل بولىپ تانىلۋىمىزعا، ناعىز قازاقتىق بولمىسىمىزدى كورسەتۋگە ولاردىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى وراسان. ەگەر بۇگىنگى الماعايىپ زاماندا سىرتتاعى 5 ملن قازاقتى باۋىرىمىزعا تارتپاساق، ولاردان مۇلدە ايىرىلىپ قالۋ قاۋپى تۋادى. ولار تۇگىلى 22 جىلدا ءوز ىشىمىزدەگى قانداستارىمىزدىڭ ءتىل ماسەلەسىندەگى تۇيتكىلدى جايتتان ارىلماي وتىرعانى كىم-كىمگە دە ساباق بولسا يگى! بىرەۋدىڭ قولىنا قاراپ وتىرعان ولاردىڭ از-اق جىلدا اسسيميلاتسيالانىپ كەتۋ قاۋپى زور. بيلىك «كوپتىگىمەن ماقتاناتىن» كەزەڭنىڭ جاقىنداپ كەلە جاتقانىن ۇمىتپاۋى ءتيىس. «كوپ قورقىتادى، تەرەڭ باتىرادى» قاي كەزدە دە. ەگەر قازاق بولماسا، قازاقتىڭ جەرى بولماسا، ولار كىمگە بيلىگىن جۇرگىزەدى؟ ۇرپاقتارى كىمگە ءدوڭ-ايبات كورسەتە الادى.
مەنىڭ ويىمشا، ۇلى كوشتىڭ توقتاۋىنا بىزگە كورىنبەيتىن، بىراق توقپاعى مىقتى سىرتقى كۇشتەر اسەر ەتىپ وتىرعانداي سەزىلەدى. ولار قازاقتىڭ كۇشەيىپ كەتۋىنەن قورقادى. سىرتقى كۇشتەر قازاقستاننىڭ مەملەكەت بولىپ، اسىرەسە ۇلتتىق مەملەكەت بولىپ كۇشەيىپ كەتۋىنەن قاتتى سەسكەنەدى. قازاق دامىپ، ۇلتتىق مەملەكەتكە اينالىپ كەتسە، ەلىمىزدە ەمىن-ەركىن سايران سالىپ جۇرگەن شەتەلدىك الپاۋىتتارعا ەسىك جابىلادى. جەپ وتىرعان نانىنان ايرىلادى. ولار قازاق دالاسىن وزدەرى قويعان، سوزدەرىن سويلەيتىن جەمقور شەنەۋنىكتەر ارقىلى باسقارىپ وتىر. ەلىمىز العاش تاۋەلسىز ەل بولىپ، الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە شاشىلىپ جۇرگەن قازاقتارعا ايقارا ەسىك اشقاننان كەيىن ورالمانداردىڭ العاشقى لەگى كەلە باستاعاندا سىرتقى كۇشتەر ويلادى: «جاڭا ورتاعا ءسىڭىپ كەتە المايدى» دەپ. الايدا ولاي بولمادى. ورالماندار ءسىڭىسىپ، كيەلى قازاق ەلىنىڭ تولىققاندى ازاماتى بولىپ كەتتى. مىنە، بۇل ولارعا ۇنامادى. مەنىڭ ىشكى ويىم وسىلاي دەيدى. ايتپەسە، قازاق كوشىنىڭ توقتاۋىنان ەش سەبەپ كورە الماي وتىرمىن.
جەلتوقسان ايىنىڭ 10-ى كۇنى كوپشىلىك تالقىسىنا تۇسكەن جانە الەۋمەتتىڭ قاتتى نارازىلىعىنا ۇشىراعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ەڭبەك كوشى-قونى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭعا مەملەكەت باسشىسى قول قويدى. بۇل ونسىز دا قاڭتارىلىپ تۇرعان قازاق كوشىنىڭ بۇيداسى كەرى بۇرىلدى دەگەندى بىلدىرەدى. سونىمەن، 22 جىلعا جالعاسقان قازاق كوشىنىڭ باسىنان باعى تايدى. دۇرىس پا، بۇرىس پا، – باعاسىن بەرىپ، ۇكىمىن شىعاراتىن – بولاشاق!
مەنى قىنجىلتاتىنى ەل سەنىم ارتقان قوس پالاتالى پارلامەنتتىڭ تورىندە وتىرعان حالىق قالاۋلىلارى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ەڭبەك كوشى-قونى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىنا كوپ ۋاقىت جىبەرمەي، تالاس-تارتىس تۋدىرماي، ء(بىردى-ەكىلى ازاماتتاردىڭ ءسوزىن كىم تىڭداسىن) «ايدارىنان» سيپاپ ەلباسىنىڭ الدىنا جىبەرۋىنىڭ ءوزى اشۋدىڭ ءتۇيىنىن تارقاتادى.
مەملەكەتىمىز كۇننەن كۇنگە دامىپ، گۇلدەنىپ كەلەدى. وعان ءسوز جوق. بىراق ۇلتتىق مەملەكەت بولىپ قالۋ ماسەلەسى ءالى دە قيىن كۇيىندە قالىپ تۇر. سەبەبى ءوز باۋىرلارىمىزدى ءوزىمىز كەۋدەسىنەن يتەرىپ وتىرمىز. الەمدىك مامىراجاي تىرشىلىكتىڭ باستى شارتى - حالىقتىڭ بيلىكتى ءتۇسىنۋى، بيلىكتىڭ حالىقپەن ءتىل تابىسا ءبىلۋى. ىنتىماق پەن بىرلىك سول كەزدە عانا نىعايادى. سوندىقتان ءبىز ءبىر-ءبىرىمىزدى ءتۇسىنىپ، ءبىر-ءبىرىمىزدى قۇرمەتتەۋگە ءتيىسپىز. قازاق دەگەن اتىمىزعا لايىقتى ەل بولۋ بابا مۇراتى! اللادان دا، تاعدىردان دا، ۋاقىتتان دا جىلاپ العان مۇمكىندىكتەن اجىراپ قالۋ قاۋپى تۋىپ تۇر قازىر. مىنا زاماندا بىزگە شەتتەگى باۋىرلاردى ەلگە تارتۋ ءۇشىن، ءتورت جىل تۇگىلى ءتورت كۇننىڭ ءوزى كوپ. سەبەبى جاھاندانۋ جالماپ بارادى عالامدى. بۇل وتە قورقىنىشتى قۇبىلىس. ءبىز ءوزى از عانا حالىقپىز. ۇلتقا ۇلاعات بولاتىن زيالىلارمىز دا كوپ ەمەس. ولاردىڭ دا وسى ءبىر كەزەڭدە ءۇن-ءتۇنسىز قالۋى كەشىرىلمەيتىن ءىس. مۇستافا شوقاي ايتادى: «ۇلتتىڭ دامۋى ءۇشىن زيالى قاۋىم مەن قاتارداعى اقساقالداردىڭ بۇعىپ قالۋى, ۇرپاق كەشىرمەيتىن ۇلكەن كۇنا» دەپ. وسىدان قورقىپ جاتقان قاريانى كورمەدىم.
يا، 22 جىل زۋ ەتىپ وتە شىقتى. ەلىمىزدى الەم تانىدى. ۇلتىمىزدىڭ سانى دا ءوستى. العاشقى لەكپەن كەلگەن قانداستارىمىز ەلگە ءسىڭىسىپ، ازات ەلدىڭ ايماڭداي ۇرپاعىنا اينالدى. بۇگىندە ولاردىڭ تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تۋىن كوككە كوتەرىپ، سپورت، ونەر، وزگەدە سالالاردا كوپتەپ كورىنە باستاۋى دا ۇلتىمىز ءۇشىن ماقتانىش. قۇدايعا شۇكىر، ىرگەمىز بەكىدى. ءتىلىمىز دە جىلۋىن شاشىپ تۇرماسا دا، قولامتانىڭ استىنداعى شوقتاي مازداپ جاتىر. (شىنىنا كەلسەك، ءتىلىمىزدىڭ تەڭسەلمەي، قاناتىنان قىرقىلماي سامعاۋىنا دا، ءتىلدىڭ ءنارىن ساقتاپ كەلگەن باۋىرلاردىڭ ىقپالى زور ەكەنىن ەستەن شىعارماعانىمىز ابزال).
قازاقتىڭ كۇنى قازاقپەن، قازاققا قازاقتىڭ عانا جانى اشيدى. دالامىزداي دارحان، جايساڭ، كەرەمەت حالىق ەكەنىمىز داۋسىز! بىراق ء«وزىڭدى ءوزىڭ جاتتاي سىيلا، جات جانىنان ءتۇڭىلسىن!» دەگەن بالالار دانالىعىن ۇمىتىپ كەتىپ جاتاتىنىمىز وكىنىشتى! ەل ءىشى بولعان سوڭ ءتۇرلى جاعدايلاردىڭ بولىپ تۇراتىنى راس. مىسالى، ورالمان باۋىرلارىمىز ءبىر جاعىمسىز قىلىق كورسەتسە، شۋ ەتە قالامىز دۇرلىگىپ. ال، باسقا ۇلت وكىلدەرى قىزىمىزدى زورلاپ، ۇلىمىزدى ءولتىرىپ كەتسە دە مىق ەتپەيمىز. شىدايمىز. توزەمىز. ۇلتتار دوستىعىنا سىنا قاققىمىز كەلمەيدى. بىراق باسقالارعا بۇل قاعيدات جۇرمەيدى. مىنە، پارادوكس!
ۇلتقا جانى اشىماستاردىڭ ورالمانداردى جەك كورىنىشتى، انايى، دورەكى، ءتارتىپسىز قىلىپ كورسەتۋلەرى ۇدەپ بارادى. ەلباسىمەن قانداس ورالمان باۋىرلاردىڭ اراسىنا ارنايى سىزات ءتۇسىرىپ جۇرگەندەر جانە بار. بۇل دەگەنىمىز- قازاقتاردىڭ تامىرىنا بالتا شابۋ. مۇنى جاساپ وتىرعان، بيلىك باسىنا مىعىم ورنىعىپ العان ۇلتىن سۇيمەس باسشىلار! ولار- ۇرپاق ءۇشىن، ەلدىڭ كەلەشەگى ءۇشىن وتە قاۋىپتى قىلمىس جاساپ قويعاندارىن بىلمەيدى سورلاتقاندا.
قانداي جاعداي بولسا دا، قانداي قيىندىق تۋسا دا قازاق كوشىن توقتاتۋ –قىلمىس. بۇل بولاشاعىنان ءۇمىتى زور ەلىمىز ءۇشىن جامان ىرىم... ايتپاسىما بولماي تۇر، ەلباسىنىڭ جان جاعىنا، جاعىمپازدار مەن ەكىجۇزدىلەر وتاۋ تىگە باستادى. ولار وتىرىكتى شەبەر ۇيىمداستىرىپ، ءوز وتىرىكتەرىنە وزدەرى سەنىپ، باسقالاردى دا سەندىرىپ جۇرگەنى اقيقات! پاتشامىزعا شىندىقتى جەتكىزبەي، كوشى-قوننىڭ جاي-جاپسارىن تارازىعا تارتىپ ءادىل بايىپتاپ بەرمەي وتىرعان سولار سەكىلدى.
بۇل قازاق ەلىنە، ونىڭ ەلباسىنا جاسالىپ وتىرعان قيانات، قىلمىس! بىزدە تامىرىن تەرەڭگە جايا الماعان رۋحسىزدار كوپ. قازاقستاندى مەكەن ەتەتىن وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ ءبىر دە ءبىرى ۇلتىمىزعا قارسى شىققان ەمەس. ۇلى كوشتى توقتاۋ جايلى حالىق قانشاما مالىمدەمە جاسادى. اقىن-جازۋشىلاردا قانشاما ۇندەۋ حاتتار جولدادى. مۇنىڭ ءبارى قاۋىپتىڭ الدىن سەزگەندىكتەن جاسالعان قادامدار ەدى. «قورىققان ءبىرىنشى جۇدىرىقتايدى» دەگەن – وسى. الايدا «سەلت ەتكەن» ۇكىمەت، ء«دىر ەتكەن» پارلامەنت جوق! «يت ۇرەدى، كەرۋەن كوشەدى» دەگەن شىعار، بالكىم. قانشاما اشىق حاتتار جازىلدى، ولاردىڭ ءبىر دە بىرەۋى پرەزيدەنتتىڭ قولىنا جەتپەگەنى داۋسىز. مۇنداي جاعدايلاردىڭ ءتۇپتىڭ تۇبىندە ەلباسى مەن حالىقتىڭ اراسىن الشاقتاتاتىنى نەگە ەسكەرىلمەيدى؟
سوۆەت- حان اعانىڭ مىنا ءسوزى ويىما ورالىپ وتىر. "قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ابىشۇلى... "كۇللى قازاقتى تۋعان جەرىنە ورالتۋ"، اللانىڭ راقىمىمەن ويىڭا كەلگەن قاسيەتتى يدەيا بولاتىن، مۇنى اياعىنا دەيىن جەتكىزۋ، تىرشىلىگىڭنىڭ مۇراتى بولۋعا ءتيىس ! سوندا، اللا دا، ارۋاق تا ريزا بولماق ؟!». بۇدان اسىرىپ نە دەي الامىن.
ءسوز سوڭىندا ايتارىم، «قاسىڭىزدا جاقسى دا، جامان دا جۇرگەن بولار. بىراق سولاردىڭ ايتقانىن ىستەپ، الداۋىنا تۇسەتىن ازامات، نۇراعا، ءسىز ەمەسسىز! وعان بىلىكتىلىگىڭىز دە، ءبىلىمىڭىز دە، ومىرلىك تاجىريبەڭىز دە جەتەدى. اللا ءساتىن كەلتىرگەن، قازاق كوشىن، ءوزىڭىز باستاعان ۇلى كوشتى توقتاتا كورمەڭىز!
