وليمپيادا – تەك جەڭىستەر مەن جەڭىلىستەردەن، ادىستەر مەن ۇپايلاردان، جۇلدەلەر مەن گولداردان عانا تۇرمايدى. مۇنداي تازا سپورتتىق كورسەتكىشتەرمەن قاتار بىلايعى جانكۇيەر جۇرتتىڭ، كورەرمەن قاۋىمنىڭ نازارىنان تىس قالىپ جاتاتىن توسىن وقيعالار دا از ەمەس. بۇگىن ءبىز سپورت الاڭدارىنىڭ سىرتىندا – شىمىلدىقتىڭ ار جاعىندا نە بولىپ جاتقانىنا شولۋ جاسايىق.

وليمپيادانىڭ اشىلۋىن دا كورە المادى

سپورت مەرەكەسى باستالار كۇنى، اشىلۋ سالتاناتىنان بىرنەشە ساعات بۇرىن پاريجدەگى وليمپيا اۋىلىنىڭ ىرگەسىندە، وكەانيا ايماعىنداعى شاعىن ارال-مەملەكەت – ساموانىڭ بوكس قۇراماسىنىڭ باس باپكەرى ليونەل ەليكا-فاتۋپايتو قايتىس بولدى. الدەكىمنىڭ شاقىرۋىمەن لەزدە جەتىپ كەلگەن «جەدەل جاردەم» دارىگەرلەرى كەش قالىپتى – جۇرەك تالماسىنا ۇشىراعان باپكەر و دۇنيەگە اتتانىپ كەتكەن ەكەن. قايعىلى وقيعا دا اسەر ەتكەن بولار، مارقۇم جاتتىقتىرۋشىنىڭ شاكىرتى – 91 كەلى سالماقتا سىنعا تۇسەتىن بوكسشى اتو پلودزيتسكي-فاواگالي كەشە 1/8 فينالدا بەلگيالىق ۆيكتور شەلستراتتان جەڭىلىپ، ەلىنە ەڭسەسى ءتۇسىپ قايتتى.

ارميان – دوس تا، ازەربايجان – جاۋ ما؟

«France-2 تەلەارناسىنىڭ كوممەنتاتورى لوران دەلاۋسس وليمپيادانىڭ اشىلۋ سالتاناتىنداعى كوماندالار شەرۋى كەزىندە تاۋلى قاراباق ماسەلەسىنە قاتىستى ارانداتپاق پيعىلداعى ويلارىن ايتىپ سالدى. وسى ارقىلى-اق فرانتسيا بۇل ماسەلەدە كىمدى قولدايتىنىن كورسەتىپ قويدى» دەپ ەسەپتەيدى ازەربايجان ءباسپاسوزى.

فرانتسيادا وتە ۇلكەن ارميان دياسپوراسى بار، شامامەن ميلليونعا جۋىق. ولاردىڭ كوپشىلىگى فرانتسۋزدارعا ءسىڭىسىپ كەتتى، بىراق شىققان تەگىن ۇمىتپاي، تاريحي وتانىمەن بايلانىسىن ۇزبەگەندەر دە از ەمەس. ولاردىڭ ىقپالدى بولىگى فرانتسيا ۇكىمەتىنەن ۇنەمى ارمەنيامەن دوستىق قارىم-قاتىناستى نىعايتا ءتۇسۋدى تالاپ ەتىپ وتىرادى. وسىنداي ءلوببيدىڭ دە اسەرىنەن شىعار، 2012 جىلى فرانتسيا پارلامەنتى «1915 جىلعى ارميان گەنوتسيدىن جوققا شىعارۋ زاڭمەن قۋدالانادى» دەگەن زاڭ دا شىعاردى. سىرتقى ساياساتتا دا فرانتسۋزدار ءاردايىم ارمەنيانى قولداپ وتىرادى.

سوندىقتان دا سەنا وزەنى بويىمەن ارميان كومانداسىنىڭ شەرۋى كورىنگەن كەزدە، كوممەنتاتوردىڭ: «ال بۇل – تاريحي تۇرعىدان فرانتسۋزداردىڭ جۇرەگىنە جاقىن ءبىزدىڭ ارميان دوستارىمىز!» – دەپ اعىنان جارىلۋى كوپشىلىكتى تاڭعالدىرا قويعان جوق. بۇدان كەيىن اۋزى جەڭىل ايتاشىنىڭ: «وتكەن جىل ارميان حالقى ءۇشىن قاسىرەتكە تولى بولدى، ولاردىڭ تاۋلى قاراباعى ازەربايجان اسكەرىنىڭ قۇرساۋىندا قالدى»، – دەپ سالۋى ساياسي تۇرعىدان دا، قيسىن جاعىنان دا بارىپ تۇرعان ساۋاتسىزدىق ەدى. تەلەەكراننان ازەربايجان كومانداسى كورىنگەن ساتتە دە دەلاۋسس: «ال بۇل – ارمەنيامەن تەرريتوريالىق جانجالى بار الگى كاۆكاز رەسپۋبليكاسى»، – دەپ ءوز انتيپاتياسىن اڭعارتىپ الدى.

مۇنى بىلگەن ازەربايجان جاعى اشۋعا بۋلىقتى. «وليمپيالىق ويىندار ەجەلدەن بەيبىتشىلىككە ۇندەيتىن، سوعىس-جانجال اتاۋلىنىڭ بارىنە قارسى شىعاتىن جارىس ەدى عوي. ال فرانتسيا ۇكىمەتىمەن تىعىز بايلانىسى بار تەلەارنا سول وليمپيالىق قاعيدالاردى اياققا باسىپ، ساياسي بىرجاقتىلىق تانىتىپ وتىر. تاۋلى قاراباق «ازەربايجان اسكەرىنىڭ قۇرساۋىندا قالعان جوق»، سول جەردىڭ تۇپكى يەسى – ازەربايجان مەملەكەتىنىڭ قۇزىرىنا ءوتتى. مۇنى ايىرا الماعان فرانتسۋزداردىڭ ول وقيعاعا باعا بەرۋگە قانداي قۇقىعى بار؟ ارمياندار – دوستارىڭ ەكەن، سوندا ازەربايجاندار – جاۋلارىڭ با؟ تەلەكوممەنتاتور دا، تەلەارنا دا، اقىرى اقيقاتشىل بولىپ كورىنگىسى كەلەدى ەكەن، نەگە وندا فرانتسيا كومانداسىنىڭ شەرۋى كەزىندە بۇل ەلدىڭ جارتى الەمگە جاساعان وزبىر وتارشىلدىعىن اتاپ وتپەدى؟ وسى ويسىز ارەكەتتەرى ارقىلى ولار ازەربايجان جانە ارميان جانكۇيەرلەرى مەن سپورتشىلارىنىڭ اراسىندا وت تۇتانىپ، تارتىپسىزدىككە ۇلاسۋىن قالاپ وتىر ما؟ ءبىز مۇنى جايدان-جاي قالدىرمايمىز. حالىقارالىق وليمپيالىق كوميتەتكە دە جۇگىنەمىز، ءبىزدىڭ ەلدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى دە فرانتسيا ءسىم-ىنە نوتا جولدايدى» دەپ جازىلعان Oxu.Az. باسىلىمىنىڭ ماقالاسىندا.

تەمىر جولداعى تەراكت

وليمپيادا باستالار كۇنى فرانتسيا تەمىر جولدارىندا كىشىگىرىم تەراكت بولىپ، كوپتەگەن پويىزدار ءوز كەستەسىنەن كوپ كەشىگىپ جۇرۋگە ءماجبۇر بولدى، ءتىپتى كەيبىرى مۇلدە جۇرمەي قالدى. سەبەپ – تەمىرجول لينيالارىنداعى كابەلدەردىڭ بارلىق جەردە ءبىر ۋاقىتتا ورتەنۋى. فرانتسۋز پوليتسياسى مۇنى الدەبىر قاسكوي توپتىڭ قاساقانا جاساعان قاستاندىعى دەپ وتىر. ءباسپاسوز ءتىپتى رەسەيدى كىنالاۋدا.

ءۇش كۇن بويى پاريج تۇرعىندارى، سونداي-اق وليمپيادا كورۋگە كەلگەن شەتەلدىك تۋريستەر جول ءجۇرۋ جاعىنان ەداۋىر قيىندىق كوردى. پويىزدار دۇيسەنبىدەن، ياعني 29 شىلدەدەن باستاپ قايتادان قالىپتى جۇمىس كەستەسىنە كوشتى.

ۇستالعان «شپيوندار»

وليمپياداداعى فۋتبول تۋرنيرىنە قاتىسىپ جاتقان كانادا ايەلدەر قۇراماسىنىڭ وكىلدەرى وزدەرىنىڭ توپتىق كەزەڭدەگى العاشقى قارسىلاسى – جاڭا زەلانديا كومانداسىنىڭ جاتتىعۋ الاڭىنا ...دروندار جىبەرىپتى. ءيا، ءيا، قارسىلاسىنىڭ ويىن تاكتيكاسىن وسىنداي توسىن ادىسپەن زەرتتەمەك بولعان.

سەنت-ەتەنن قالاسىنىڭ ستاديونىندا كەزەكتى جاتتىعۋىن وتكىزىپ جاتقان جاڭازەلانديالىق فۋتبولشى قىزدار وزدەرىنىڭ ۇستىنەن ۇشىپ جۇرگەن «بەيمالىم وبەكتىنى» بايقاپ قويىپ، باسشىلارىنا حابار بەرگەن. ناتيجەدە ولاردىڭ كانادالىقتار جىبەرگەن «شپيوندار» ەكەنى انىقتالعان. فيفا كانادا كومانداسىن قاتاڭ جازالادى – 200 مىڭ فرانك ايىپپۇل تولەيدى، 6 ۇپايدان ايرىلادى. ەندى ولاردىڭ كەلەسى كەزەڭگە شىعا قويۋى نەعايبىل.

لۋپانى اكەل!

وليمپياداداعى ساداق تارتۋدان قىزداردىڭ كوماندالىق تۋرنيرىندە جەڭىمپازدى انىقتاۋ قيىنعا سوقتى. التىن جۇلدەنى كىم الاتىنىن اقىرىندا ...لۋپا شەشتى!

فينالدا وڭتۇستىك كورەيا جانە قىتاي قىزدارى كەزدەسكەن ەدى. توعىز جىلدان بەرى ەشكىمنەن جەڭىلمەي كەلە جاتقان كورەيالىقتار باستى فاۆوريت سانالدى. الايدا قىتاي ارۋلارى دا مەرگەن ەكەن، ءمۇلت كەتپەدى. ءار كومانداداعى ءۇش سپورتشى كەزەك-كەزەك جەبەسىن اتىپ بولعان سوڭ قاراسا – ەسەپ 27:27!

سوڭعى، ءۇشىنشى بوپ اتقان كورەي قىزىنىڭ جەبەسىن تورەشى 9-دىققا تيگىزدى دەپ ەسەپتەگەن ەدى. بىراق سىرت كوزگە جەبە توعىزدىق پەن وندىقتىڭ شەكاراسىندا تۇرعانداي كورىنگەن. مىنە، وسى ساتتە تورەشى قولىنا لۋپاسىن الىپ، نىسانانى تۋرا قاسىنا بارىپ تەكسەردى. راسىندا دا، كورەي قىزىنىڭ اتقان وعى وندىققا تيگەن ەكەن! ەندەشە ەسەپ 28:27 دەگەن ءسوز، ءسويتىپ، وڭتۇستىك كورەيا قىزدارى جەڭدى دە، التىن جۇلدەگە يە بولدى: ولار – ليم سي حەن، چون حۋن ەن جانە نام سۋ حەن.

سەنادا سىڭسي اققان قىزىل راۋشان

وليمپيادانىڭ اشىلۋ راسىمىندە الجير سپورتشىلارى سەنا وزەنىنە قىپ-قىزىل راۋشان گۇلدەرىن تاستاپتى. ولاردىڭ مۇنىسى – 1961 جىلدىڭ 17 قازانى كۇنى ءالجيردىڭ فرانتسيادان تاۋەلسىزدىگىن الۋىن قولداۋشىلاردىڭ شەرۋى كەزىندە پاريج پوليتسياسىنىڭ وعىنان قازا تاپقانداردى ەسكە الۋ اكتسياسى ەكەن.

فرانتسيادا، ونىڭ ىشىندە پاريجدە وسى ەلدىڭ قانشاما جىل وتارى بولعان الجير ەلىنەن قونىس اۋدارعاندار سول 60-جىلدارى دا از ەمەس-ءتى. الجير ءوز تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعاندا تاريحي وتانىنىڭ ساياسي شەشىمىن قولداپ، مىڭداعان ادام الاڭعا شىققان ەدى (ولاردىڭ ىشىندە الجيرلىكتەردەن وزگە ماعريب ەلدەرىنىڭ وكىلدەرى دە، جالپى باسقا مۇسىلماندار دا بار-تىن). تاريحشىلاردىڭ مالىمەتىنشە، موريس پاپون باستاعان پاريج پوليتسياسى شەرۋدى قورقىتۋ-كۇشتەۋ ارقىلى تاراتپاق بولىپ، اقىرىندا كەمى 70 (كەي دەرەكتەردە ءتىپتى 200-گە جۋىق) ادامدى اتىپ ءولتىرىپ، دەنەسىن سەناعا اعىزىپ جىبەرگەن. 12 مىڭ شەرۋشىنى تۇتقىنداعان. تاريحتا بۇل وقيعا «پاريجدەگى قان-قاساپ» دەگەن اتپەن قالعان.

2021 جىلى فرانتسيا پرەزيدەنتى ەممانۋەل ماكرون بۇل وقيعانى «كەشىرۋگە بولمايتىن قىلمىس» دەپ مويىندادى. ال كەشە سەناعا قىزىل راۋشان گۇلدەرىن تاستاعان الجير دەلەگاتسياسىنىڭ وكىلى: «بۇل – سول جازىقسىز قۇربانداردى ەسكە الۋ عانا، باسقا ەشتەڭە دە ەمەس. جاساسىن الجير!» – دەدى.

سونىمەن جۇمباق الاۋگەر كىم بولدى؟

وليمپيادانىڭ اشىلۋ ءراسىمىن تاماشالاساڭىز، وت پەن سۋدان ءوتىپ، بۇكىل كەدەرگىنى جەڭىپ، جارىس الاۋىن داڭقتى زينەدين زيداننىڭ قولىنا اكەپ تابىستايتىن بەتى بۇركەۋلى جۇمباق الاۋگەردى كورگەن بولارسىز؟

ول – كاسىبي اكروبات، فريراننان (ەركىن جۇگىرۋدەن) فرانتسيا چەمپيونى، Assassin’s Creed جارنامالىق روليكتەرىنە ءتۇسىپ جۇرگەن اكتەر سايمون نوگەيرا ەكەن. بىراق الاۋدى زيدانعا تابىستاعان سوڭ، بەت-ءجۇزىن اشىپ، ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن حالىققا نەگە كورسەتپەگەنى تۇسىنىكسىز. بالكىم، جۇمباق قانا ەمەس، تىم ۇيالشاق تا الاۋگەر شىعار.

ساكەن سىبانباي

Abai.kz