وكىنىشكە وراي، ءبىزدىڭ زامانىمىزدا اقپارات الاڭىندا ناقتى جاعداي تۋرالى مۇلدە ساۋاتسىز اقپارات تاراتاتىن، سول ارقىلى قوعامدىق پىكىرگە تەرىس اسەر ەتەتىن ءتۇرلى بلوگەرلەر مەن پسەۆدوساراپشىلار كوبىرەك اينالىسادى. ءبىزدىڭ جاعدايدا، مەنىڭشە، اتوم ەلەكتر ستانساسىن سالۋ قاجەتتىگى تۋرالى ماسەلەنى بۇل ماڭىزدى ماسەلەنى قاراۋدى پوپۋليستەرگە قالدىرماي، كاسىبي ماماندار شەشۋى كەرەك.

بۇل فاكتىنىڭ جارقىن مىسالى رەتىندە قازاقستاننىڭ ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى قازىرگى كۇردەلى جاعداي تۋرالى حالىقتىڭ جەتكىلىكسىز حاباردار بولۋى بولىپ تابىلادى. سوڭعى جىلدارى ەلدەگى ەنەرگەتيكالىق داعدارىس جەكە ەلەكتر ەنەرگياسى ءوندىرىسىنىڭ تاپشىلىعىنىڭ كۇرت وسۋىنە بايلانىستى ۋشىعىپ وتىر. وكىنىشكە قاراي، تاۋەلسىزدىك العان 30 جىلدا بىردە-ءبىر جىلۋ ەلەكتر ورتالىعى سالىنباعان. ءتيىستى ءبولىمنىڭ ناقتى ۇستانىمى بار، جەتىسپەۋشىلىك بار ما دەگەن سۇراققا، ەلەكتر ەنەرگياسى اعىنى بار دەپ جاۋاپ بەرەدى. سونىمەن قاتار، جۇيەلىك وپەراتوردىڭ (KEGOC) مالىمەتتەرى بويىنشا، 2023 جىلى ەلىمىزدە ەلەكتر ەنەرگياسىن تۇتىنۋ 115,06 ميلليارد كيلوۆاتت-ساعاتقا جەتتى، بۇل وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 1,9 پايىزعا ارتىق. جۇكتەمەنىڭ ۇلعايۋىنا قاراماستان، ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ 2022 جىلعى دەڭگەيدە – 112,82 ملرد كيلوۆاتت-ساعات. ەلەكتر قۋاتىنىڭ تاپشىلىعى 1519 مەگاۆاتتتى قۇرادى! 2024 جىلعى 1 قاڭتارداعى جاعداي بويىنشا قازاقستاندىق ستانتسيالاردىڭ قولدا بار قۋاتى 20,4 گۆت، جۇمىس قۋاتى 15,4 گۆت قۇرادى. ماكسيمالدى تۇتىنۋ 2023 جىلدىڭ قىس ايلارىندا بولدى جانە 16,6 گۆت قۇرادى، ناقتى گەنەراتسيا بار بولعانى 15,1 گۆت! ياعني، ەلدە 1,5 گۆت-تان استام قۋات جەتىسپەدى، ال شارىقتاۋ كەزەڭىندەگى يمپورت تۇتىنۋدىڭ 10%-دان استامىن قۇرادى. بيىل تاپشىلىق ودان دا ارتىپ، 10-12 پايىزدان استى. وسى ۋاقىت ىشىندە قازاقستان رەسەيدەن ەلەكتر ەنەرگياسىن ىشكى باعادان شامامەن 1,5 ەسە جوعارى باعامەن يمپورتتاپ، جۇزدەگەن ميلليون دوللارعا ەلەكتر ەنەرگياسىن ساتىپ الدى.

ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ بولجامى بويىنشا، 2030 جىلعا قاراي ەلدىڭ ەلەكتر ەنەرگياسىنا قاجەتتىلىگى 28,2 گۆت قۇرايدى، ءتىپتى 4 گۆت-قا ارنالعان جاڭا ستانتسيالاردى ىسكە قوسۋدى ەسەپكە العاندا، قۋات تاپشىلىعى 6 گۆت-قا دەيىن ارتادى - بۇل كەم دەگەندە. 3-4 ءىرى جەس! قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى جاڭا قۋاتتارعا اقتاۋ، اتىراۋ، اقتوبە، تاراز، قىزىلوردا، شىمكەنت قالالارىنداعى جالپى قۋاتى 2,4 گۆت بولاتىن يكەمدى گەنەراتسيالاۋ جوبالارى كىرەدى، ونىڭ ۇستىنە بۇل جانارماي قۇيۋ ستانتسيالارى جانە ءبىز گاز ءوندىرۋدى ارتتىرا المايمىز - بىزدە كوگىلدىر وتىن تاپشىلىعى.

بۇل رەتتە ورتالىق ازياعا ءۇمىت ارتۋعا بولمايدى، ويتكەنى 2030 جىلعا قاراي ورتالىق ازيا ەلدەرىندە دە 3 گۆت-قا جۋىق ەنەرگيا قۋاتىنىڭ تاپشىلىعى بولجانۋدا.

سونداي-اق، كومىر ءوندىرۋ 60-80-جىلدارى سالىنعان جىلۋ ەلەكتر ستانتسيالارى ەكەنىن، قازاقستاندىق جەس-تەردىڭ كوپشىلىگىنىڭ ورتاشا جاسى 60 جىلدان استام ەكەنىن ەسكە ءتۇسىرۋ قاجەت، ياعني، بۇل كومىر گەنەراتسياسى باسقا ەلدەردەن جەتكىزىلىمدەرگە تاۋەلدىلىكتى ارتتىرا وتىرىپ، توزۋعا بايلانىستى «توزىپ» جانە پايدالانۋدان شىعارىلادى. ونىڭ ۇستىنە كومىر بۇكىل الەمدە لاس كوز رەتىندە تانىلدى، دەگەنمەن قازاقستاندا جاقىن بولاشاقتا كومىرمەن جۇمىس ىستەيتىن جەس-كە بالاما بولمايدى – بىزدە كليمات وسىنداي، ال جىلىتۋعا ارنالعان ەلەكتر ەنەرگياسى ءتيىمسىز جانە الدەقايدا قىمبات.

جاڭارتىلاتىن ەنەرگيانى ءوندىرۋ قىمبات جانە تۇراقسىز، سونىمەن قاتار ول جاڭا يكەمدى قۋاتتاردى، سونداي-اق قىمبات ەنەرگيا ساقتاۋ قۇرىلعىلارىن سالۋدى تالاپ ەتەدى. جاڭعىرتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ جابدىقتارىنىڭ قىزمەت ەتۋ مەرزىمى ءداستۇرلى ستانتسيالارعا قاراعاندا بىرنەشە ەسە قىسقا ەكەنىن قوسۋ كەرەك. مىسالى، كۇن باتارەيالارى مەن جەل گەنەراتورلارى جۇكتەمە مەن جۇمىس رەجيمىنە بايلانىستى ماكسيمۋم 12-15 جىل قىزمەت ەتەدى. بۇل ورتاشا جاسى قازىر 60 جاستان اسقان بىزدەگى جۇمىس ىستەپ تۇرعان جىلۋ ەلەكتر ستانتسيالارىنىڭ پايدالانۋ مەرزىمىنەن ايتارلىقتاي از.

ءتيىستى ۆەدومستۆونىڭ «جاسىل» ەنەرگەتيكاعا دەگەن قۇشتارلىعى تۇسىنىكتى: ءبىز كومىردە جۇمىس ىستەيتىن جەس سالا المايمىز، جاڭا جوبالار ءۇشىن تابيعي گاز جوق، كومىرتەگى بەيتاراپتىعى بويىنشا ءوز مىندەتتەمەلەرىمىزدى ورىنداۋ قاجەت.

حالىقتىڭ سانالى بولىگى قازاقستاننىڭ اتوم گەنەراتسيادان باسقا بولاشاعى جوق ەكەنىن تۇسىنەدى دەپ سەنەمىن. ەلەكتر جەلىسىنە قوسىلۋعا رۇقسات الۋدا قينالعان كاسىپورىندار مۇنى انىق اڭعاردى. سوزىلمالى قۋات تاپشىلىعى قازىردىڭ وزىندە قازاقستاندا جاڭا ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى دامىتۋعا كەدەرگى كەلتىرۋدە.

ءبىز بايقاماي جۇرگەنىمىزبەن، تاپشىلىق كۇشەيە تۇسەدى. قازىر ءبىز تۇتىنىلاتىن ەلەكتر قۋاتىنىڭ 10 پايىزىن رەسەي مەن قىرعىزستاننان يمپورتتايمىز. ونىڭ ۇستىنە، ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ يمپورتى مەن ەكسپورتى ءۇش ەسە باعا ايىرماشىلىعى بار.

بولاشاقتا، ءتىپتى ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ وپتيميستىك بولجامدارى بويىنشا، ءبىز يمپورتتىق ەلەكتر ەنەرگياسىنا كوبىرەك تاۋەلدى بولامىز جانە بۇل ءۇردىس بۇكىل ورتالىق ازيادا ارتا تۇسەدى.

2030 جىلعا قاراي بولجانعان 6 گۆت قۋات تاپشىلىعىن ءتىپتى ەكى اتوم ەلەكتر ستانتسياسى دا (ارقايسىسى ەكى ەنەرگوبلوكتان) جابۋ مۇمكىن ەمەس. اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنا قاتىستى رەفەرەندۋم نەمەسە ازاماتتاردىڭ فوبيالارى مەن قاتە تۇسىنىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، قۇرىلىس قاجەتتىگىن تالقىلاپ جاتقاندا، قىمبات ۋاقىت جوعالىپ جاتىر.

قالىپتاسقان ميفكە قاراماستان، الەم اتومنان باس تارتپايدى – كەرىسىنشە، اتوم ەلەكتر ستانتسيالارىنىڭ سانى ارتىپ كەلەدى، ال قازىر جاھاندىق ەكولوگيالىق كۇن ءتارتىبىن بەلگىلەپ وتىرعان باتىس الەمى يادرولىق گەنەراتسيانى كومىرتەكتى بەيتاراپ دەپ تانيدى، ياعني، پلانەتامىزدىڭ كليماتى ءۇشىن ەڭ تازالارىنىڭ ءبىرى.

قازىرگى ۋاقىتتا الەمدە 31 ەلدە 415-تەن استام يادرولىق رەاكتورلار جۇمىس ىستەيدى، تاعى 61-دەن استام رەاكتورلار سالىنۋدا. اتوم ەنەرگياسىن ءوندىرۋ بويىنشا الەمدىك كوشباسشىلار اقش، قىتاي، فرانتسيا، رەسەي، وڭتۇستىك كورەيا، كانادا جانە ت.ب. سياقتى دامىعان ەلدەر بولىپ تابىلادى، جالپى العاندا، الەمدە وندىرىلەتىن ەنەرگيانىڭ شامامەن 10% اتومدىق ءوندىرىس ۇلەسىنە كەلەدى. زاماناۋي اتوم ەلەكتر ستانتسيالارى ولاردى سىرتقى جانە ىشكى اسەرلەرگە بارىنشا ءتوزىمدى ەتىپ جاساۋ ءۇشىن جاسالعان رەاكتورلار جولاۋشىلار ۇشاعىنداعى ىقتيمال اپاتتى (مىسالى، لاڭكەستىك ارەكەت ناتيجەسىندە), جەر سىلكىنىسىنە دەيىن; 9 ۇپاي جانە ت.ب.

قازاقستاندا 20 مىڭ توننادان استام ۋران وندىرىلەدى، بۇل الەمدىك ءوندىرىستىڭ شامامەن 40% قۇرايدى، بىراق بۇل تەك شيكىزات. بۇل ەلىمىزدە ءوزىمىزدىڭ مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارى بولماي-اق، بۇكىل مۇنايدى ەكسپورتقا جونەلتكەنمەن بىردەي. ءسىز الەمدەگى ەڭ ءىرى ۋران ءوندىرۋشى جانە ەكىنشى ۇلكەن قورى بار كەزدە ەلەكتر ەنەرگياسىن يمپورتتاۋ دۇرىس پا؟

سوندىقتان اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋ ماسەلەسى ەنەرگيا تاپشىلىعىن جويۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى ەمەس، سونىمەن بىرگە ەلدەگى تەحنولوگيالىق تسيكلدى جابۋ مۇمكىندىگى بولىپ تابىلادى، ول سايىپ كەلگەندە ەلىمىزدىڭ بارلىق سالالارىنىڭ دامۋىنا قۋاتتى سەرپىن بولادى. قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى.

ەسەكين م.ك.

ەنەرگەتيكالىق مامان

Abai.kz