ۋكرايناداعى ساياسي احۋال بۇكىل الەم جۇرتىنىڭ نازارىندا. «تۇركىستان» گازەتى دە حالىقارالىق ماسەلەنى ءجىتى نازاردا ۇستاپ وتىر. ءبىز ساياساتتانۋشى ايدوس سارىمنىڭ ۋكرايناداعى جاعدايعا بايلانىستى پىكىرىن بىلگەن ەدىك.

–ۋكراينادا مايدانداعىحالىقدەگەنىنەجەتتى. مەرزىمنەنتىسسايلاۋ 25 مامىرعا بەكىتىلدى. بۇگىنگى ساياسي ۇدەرىستەرگە قانداي باعا بەرەسىز؟ حالىق كىمگە سەنۋى مۇمكىن؟

ۋكرايناداعى ساياسي احۋال بۇكىل الەم جۇرتىنىڭ نازارىندا. «تۇركىستان» گازەتى دە حالىقارالىق ماسەلەنى ءجىتى نازاردا ۇستاپ وتىر. ءبىز ساياساتتانۋشى ايدوس سارىمنىڭ ۋكرايناداعى جاعدايعا بايلانىستى پىكىرىن بىلگەن ەدىك.

–ۋكراينادا مايدانداعىحالىقدەگەنىنەجەتتى. مەرزىمنەنتىسسايلاۋ 25 مامىرعا بەكىتىلدى. بۇگىنگى ساياسي ۇدەرىستەرگە قانداي باعا بەرەسىز؟ حالىق كىمگە سەنۋى مۇمكىن؟

– مەنىڭ ويىمشا، قازاق قوعامى باۋىرلاس ۋكراينادا بولىپ جاتقان كۇردەلى جانە تاعدىرلى ۇدەرىستەرگە مۇقيات زەر سالىپ، تالاي دۇنيەدەن ساباق العانى دۇرىس دەپ سانايمىن. جانە دە شىنداپ كەلەتىن بولساق، سوڭعى 4-5 اي ىشىندە بولعان وقيعالاردى ۇلت-ازاتتىق رەۆوليۋتسيا، ۋكراين ۇلتتىق مەملەكەتىن، ساياسي ۇلتىن قۇرۋ، قالىپتاستىرۋ جولىنداعى حالىقتىق رەۆوليۋتسيا دەپ قابىلداعانىمىز دۇرىس. وكىنىشكە قاراي، حالقىمىزدىڭ باسىم بولىگى، اسىرەسە ءورىستىلدى قاۋىم وسى ەلدە بولىپ جاتقان جاعدايدى نەگىزىنەن ورىس تەلەديدارى ارقىلى، ورىس ساراپشىلارى مەن ساياساتكەرلەرىنىڭ كوزىمەن قاراپ كەلەدى. وسى سەبەپتى دە ۋكرايناعا قاتىستى جايتتاردى، ونداعى اسا كۇردەلى ۇردىستەر مەن ۇدەرىستەردى قاۋىپ-قاتەر، بارىپ تۇرعان باسسىزدىق، كوزسىزدىك، ءتىپتى قيانات، ساتقىندىق كاتەگوريالارىندا قاراستىرىپ، قابىلداۋدا. ءتىپتى ونداعى جاعدايدى ءداستۇرلى ء«ورىستىلدى شىعىس پەن ۋكراينتىلدى باتىس اراسىنداعى قاقتىعىس» دەپ سارالاپ جۇرگەندەر دە از ەمەس. ءوز باسىم بۇنداي كوزقاراستاردى بىرجاقتى، ءۇستىرت دەپ سانايمىن. بۇل كوزقاراستار مەن پايىمدارعا باس ۇراتىن بولساق، وندا ۋكراين قوعامىندا بولىپ جاتقان ۇدەرىستەردى تۇسىنبەگەنىمىز. كوپتەگەن جاعدايدا ءبىزدىڭ قوعام كەلەسى پرەزيدەنت كىم بولماق، بيلىككە كىم كەلەدى دەگەندەي سۇراقتارمەن الدانادى. شىنتۋايتىنا كەلسەك، ۋكراينانىڭ كەلەسى پرەزيدەنتى كىم بولادى دەگەن سۇراق مۇلدەم ماڭىزدى ەمەس. ۋكراين رەۆوليۋتسياسىنىڭ باستى ساباعىنىڭ ءبىرى – وسى ەلدە بيلىككە مونوپوليالىق ۇستەمدىك ورناتا الاتىن، بيلىكتى مەنشىكتەپ، ەرتتەپ ءمىنىپ الاتىن بىردە-ءبىر كۇش قالمادى. ۋكراين ساياساتى بارلىق ماسەلەنى كەلىسىپ ءپىشۋ، بارشا كوزقاراستى ەگجەي-تەگجەيلەپ، ەسەپكە الىپ، ساناسىپ شەشەتىن جاعدايعا جەتتى. ەلدىڭ بولاشاعى ات توبەلىندەي عانا ازعانتاي توپتىڭ قولىنان مىڭداعان، ءتىپتى ميلليونداعان بەلسەندى ازاماتتاردىڭ قولىنا كوشتى دەۋگە بولاتىن شىعار. بۇگىنگى كۇنى ۋكراينا ساياساتكەرلەرىنىڭ بارلىعى ءوز تىنىس-تىرشىلىگىن حالىقتىڭ مۇددەسىمەن، كەشە عانا ەۋرومايداندا ءتورت اي بويى سۋىعىنا توڭىپ، وتىنا كۇيىپ، وزبىر بيلىكپەن اتىسۋعا دەيىن بارعان، وقتان دا، وتتان دا قورىقپاي، قاسارىسىپ تۇرىپ العان ءور حالىقتىڭ تالابىمەن ولشەۋگە ءماجبۇر بولدى. بۇل تۇرعىدان قاراساق، يۋليا تيموشەنكو سياقتى ۋكراين ساياساتىنىڭ ساڭلاعى دا كەشەگىنىڭ ادامىنا اينالىپ بارادى. جالپى، حالىق كۇنى وتكەن ساياساتكەرلەردەن شارشاعان سياقتى. وسى سەبەپتى دە مايدان ەلدەگى ءىرىپ-شىرىگەن بايلارعا، كەشەگى جەمقورلىق جۇيەدە بوي كوتەرگەن قور-كاپيتال، ءىرى مەنشىككە يە بولعانداردى، سول جۇيەنى قالىپتاستىرعان ساياساتكەرلەرگە اسقان كۇدىكپەن قاراۋدا. ولارعا ءۇزىلدى-كەسىلدى تۇردە قارسى شىعۋدا. اشىق ساياساتقا ارالاستىرمايمىز دەپ تالاپ قويۋدا. جاقىندا قابىلدانعان زاڭدارعا ساي بۇنداي ازاماتتارعا، ءجۇز جەردەن كەرەمەت، اقىلدى، بەلسەندى، ەڭبەگى سىڭسە دە ولارعا رەسمي ساياساتقا ارالاسۋعا، جاڭا ۇكىمەتكە مۇشە بولۋعا، لاۋازىم يەسى اتانۋعا تىيىم سالىندى. بۇنى عىلىمي تىلمەن ايتساق، ليۋستراتسيا دەۋگە تولىق بولادى. ياعني ۋكراين قوعامى، ۇلتى ءىشى-سىرتىن، بيلىك اعزاسىن، قۇرىلىمىن تازارتۋعا، كەشەگى كەڭەستىك قالىپتان ارىلۋعا كىرىسىپ كەتتى. ەلدە شىنايى وتارسىزدانۋ ءجۇرىپ جاتىر. ءبىر كۇننىڭ ىشىندە لەنيننىڭ 18 قالاداعى ەسكەرتكىشىنىڭ ويراندالۋى دا وسى سەبەپتى. وسى تۇرعىدان قاراساق، يۋليا تيموشەنكو حانىمنىڭ كەلەسى پرەزيدەنت بولۋى ەكىتالاي سياقتى بولىپ كورىنەدى. ونىڭ ۇستىنە تۇرمەدە دەنساۋلىعى سىر بەرە باستادى. ارينە، تيموشەنكو دا وڭايلىقپەن بەرىلەر ساياساتكەر ەمەس. ءالى ءوزىنىڭ ايتقانىن ايتىپ، جاسارىن جاسايتىن تارلان ساياساتكەر. دەي تۇرعانمەن بۇگىنگى ۋكراين حالقىنىڭ، جاستارىنىڭ تالابى ەسەلەپ ارتتى. سوندىقتان دا كەلەسى پرەزيدەنتتى ۇلتتىق رەۆوليۋتسيانى ىسكە اسىرۋشىلاردىڭ قاتارىنان، جاڭا بۋىن ساياساتكەرلەر تاراپىنان ىزدەگەن دۇرىس شىعار. ەلدەگى جاعدايدىڭ شيەلەنىسۋىن ەسكەرەر بولساق، الداعى سايلاۋ ناتيجەسىندە بيلىككە تالاپتارى بايسالدى، سابىرلى، ساليقالى، ءورىستىلدى قاۋىمدى قورقىتىپ-ۇركىتپەيتىن، رەۆوليۋتسياشىل كۇشتەردىڭ دە كوڭىلىن تابا الاتىن كليچكو سياقتى كەلىسىمپاز تۇلعا كەلۋى ىقتيمال دەپ ايتار ەدىم. قوعامنىڭ، سايلاۋشىلاردىڭ كوڭىل-كۇيى استە وزگەرىپ شىعۋى دا عاجاپ ەمەس. ۋكراينا بىزدەگىدەي سايلاۋ بولماي جاتىپ، كىمنىڭ قانشا پايىز داۋىس الاتىنىن ءبىلىپ وتىراتىن قوعام ەمەس. 25 مامىر كۇنى بولاتىن سايلاۋ ءدال وسىنىسىمەن قىزىقتى، وسىنىسىمەن ماڭىزدى دەر ەدىم.

– دەگەنمەن قان توگىلدى، اتىس-شابىس بولدى. كەشەگى پرەزيدەنتتەرى دال بولىپ، اتقامىنەرلەرى تىعىلار تەسىك تابا الماي ءجۇر. وسىعان نە دەيسىز؟ بۇل ساياسي مادەنيەت ءۇشىن مۇلدەم جات نارسە ەمەس پە؟

– ارينە، ءسوزىڭىزدىڭ جانى بار. بىراق بۇگىنگى ەلىمىزدە قالىپتاسقان ساياسي مادەنيەت ماڭگى بولادى دەپ كىم ايتتى؟ بۇرىن «ەلۋ جىلدا ەل جاڭا» دەسەك، ءدال بۇگىنگىدەي ۋاقىتى مەن كەڭىستىگى تارىلعان قوعامدا كۇردەلى وزگەرىستەر 20-25 جىلدا بولىپ تۇراتىنى بەلگىلى. «شۇكىر، تاۋبە» دەپ ۇيرەنگەن، قورقاقتىعىمىز قانعا عانا ەمەس، سۇيەككە سىڭگەن، كولەڭكەسىنەن قورقاتىن قوعام ءۇشىن ۋكرايناداعى جاعداي «شەكتەن شىعۋ» سياقتى بولىپ كورىنەتىنى دە راس. بىراق ءبىزدىڭ ۋكراين قوعامىن سوگەتىن قانداي قاقىمىز بار؟ مەنىڭشە، ۋكراينا حالقىنىڭ كوشەگە شىعۋىنا نەگىزگى ەكى سەبەپ بار. ءبىرى – بيلىكتىڭ اسىپ-تاسۋى، جەمقورلىققا ابدەن باتۋى. بۇگىن ەلدەن بەزىپ، پانا تابا الماي جۇرگەن تالاي دوكەي شەنەۋنىكتەردىڭ ءزاۋلىم سارايلارىن تەلەديداردان، ينتەرنەتتەن كورسەتىپ جاتىر. ەلدى سۇلىكتەي سورىپ، بىلگەنىن ىستەپ، اسىپ-تاسقان، بيزنەستە بىردە-ءبىر كۇن جۇمىس جاساماي بايىعان ۋكراين شەنەۋنىكتەرىنىڭ التىن جالاتقان سارايلارىن كورىپ، امالسىز جانىڭ تۇرشىگەدى. ەلدەگى ءجۇز مىڭداعان جۇمىسسىز جاستار اشىنباعاندا نە ىستەيدى؟ رەۆوليۋتسيا شارىقتاۋ شەگىنە جەتكەن كۇنى ۋكراين اۋەجايلارىنان جۇزگە جۋىق جەكەمەنشىك ۇشاقتار شەتكە ۇشىپ كەتكەن. حالىقتىڭ قاھارىنان قورىققان شەنەۋنىكتەر جيعان-تەرگەنىن تيەپ، بالا-شاعاسىن الىپ، كەشە عانا وزدەرى قارعاپ-سىلەگەن ەۋروپاعا تايىپ تۇرعان. وسىنىڭ ءوزى تالاي نارسەنى اڭعارتىپ وتىر ەمەس پە؟

ەكىنشى سەبەپ – يانۋكوۆيچ ۇكىمەتى ۋكراين حالقىنىڭ وركەنيەتتىك تاڭداۋىن اياققا تاپتادى. وسىعان دەيىن ۋكرايندىقتار جاقسى بولسىن، جامان بولسىن «ەۋروپانىڭ بولىگىمىز، سول جاقتاعىداي تىنىش، بەيبىت، باقۋاتتى عۇمىر كەشۋىمىز قاجەت. رەسەيدەن ات-تونىمىزدى بولەك ۇستاۋىمىز كەرەك» دەگەن شەشىمگە كەلگەن بولاتىن. بۇنى ەلدەگى ۇلتتىق كونسەنسۋس، جالپىۇلتتىق كەلىسىمنىڭ ءبىر بولىگى دەپ تۇسىنگەنىمىز دۇرىس. ال يانۋكوۆيچ ۇكىمەتى نە ىستەدى؟ ول ءپۋتيننىڭ ايتاعىمەن ەلدەگى زاڭداردى قاتايتا باستادى، ەلدى كەدەندىك وداققا كىرگىزەمىن، مۇشە قىلامىن دەپ باقتى. كەلىسىلىپ، مەجەلەپ، دايىندالىپ تۇرعان كەلىسىمدەردى جوققا شىعارىپ، ۇلتتى وزەگىنەن تەپتى. سول كۇنى-اق جۇزدەگەن مىڭ ادام ورتالىق الاڭعا شىعىپ، نارازىلىعىن تانىتا باستادى. بيلىگى اقىماق بولماسا سول كەزدە سابىرعا كەلىپ، سوزگە توقتاپ، وپپپوزيتسيا وكىلدەرىنىڭ ايتقانىنا قۇلاق اسسا، يانۋكوۆيچ ءالى دە بيلىك باسىندا وتىرار ەدى. بىراق، يانۋكوۆيچ كەشەگىنىڭ ادامى. ميى، ساناسى، ويلاۋ جۇيەسى، شەشىمدەردى قابىلداۋ ءتاسىلى كەڭەستىك، كوممۋنيستىك، قىلمىستىق قالىپتاعى ادام. ونىڭ ۇستىنە كەزىندە تۇرمەدە وتىرىپ، ادام توناعان قاراپايىم عانا مايدا-شۇيدە قىلمىسكەر. رەسەيدىڭ پارمەنىمەن، قارجىلىق، اقپاراتتىق قولداۋىمەن، «ورىس ءتىلىن ەكىنشى مەملەكەتتىك ءتىل ەتەمىن، رەسەيمەن جاقىنداسامىن» دەگەن جالعان ۇرانمەن بيلىككە توسىن كەلگەن ادام. ەلدىڭ ۋكراينتىلدى، ءورىستىلدى دەپ ەكىگە بولىنگەنىنەن، وسى ەكى ۇلكەن توپتىڭ اراسىنداعى قايشىلىقتاردىڭ كوپتىگىنەن عانا بيلىككە جەتكەن كەزدەيسوق پەرسوناج. ارينە، تراگەديا. 50 ميلليون حالىقتى وسىنداي اپەرباقان، كەزدەيسوق ادامنىڭ باسقارۋى دا تاريحتىڭ تالاي قيىندىعىن باسىنان وتكەرگەن ۇلت ءۇشىن مازاق، ونىڭ نامىسىن كەلەكە ەتۋ. يانۋكوۆيچ ارقا سۇيەگەندەر دە جاڭاعىداي قىلمىستىق توپتاردىڭ، جەمقورلىق ارقىلى قور جيناعان الپاۋىت توپتاردىڭ وكىلدەرى. سول يانۋكوۆيچتىڭ ۇلى مەن اينالاسى 4-5 جىلدىڭ ىشىندە رەسمي شىرىگەن ميللياردەر بولعانى دا سوندىقتان. ساناسى، رۋحى، نامىسى ويانعان ۇلت مۇندايعا توزە الاتىن با ەدى؟ جوق، توزە المايدى. سوندىقتان دا ەلدە ۇلتتىق، بولمىسى ۋكرايندىق، ۇلتشىلدىق رەۆوليۋتسيا ورىن الدى. ءوزىم رەۆوليۋتسيا دەگەندى قابىلداي بەرمەيتىن اداممىن. بارىنشا، بارلىق ءىستىڭ بەيبىت، ەۆوليۋتسيالىق جولمەن شەشىلگەنىن قالايمىز. ال وزبىر بيلىكتىڭ ءوزى بەيبىت جولداردىڭ بارلىعىن تىيىپ، بۇعاتتاپ تاستاسا، حالىقتىڭ ايتقانىنا جىلدار بويى قۇلاق اسپاسا، اشىنعان، قورلانعان حالىق نە ىستەمەك كەرەك؟ كەشەگى قانتوگىس تە تولىقتاي بيلىكتىڭ قاتەسى، كۇناسى. بەيبىت شەرۋگە، ميتينگىگە شىققان حالىققا قارسى ارتىق كۇش قولدانۋ، رەسەيدەن، ۋكراينادان جينالعان قىلمىستىق توپ وكىلدەرىن، جالدانبالى جەندەتتەردى قارۋلاندىرىپ، قاراپايىم حالىققا قارسى قويۋدىڭ تىكەلەي ناتيجەسى. بايقاساڭىز، ۋكراينادا حالىققا قارسى كۇش قولدانىپ، اسىرە سىلتەگەندەردىڭ ءبارى دەرلىك ورىستىلدىلەر. ينتەرنەت پەن باسپاسوزدەگى بار دەرەككە كوز سالساق، كوبىنە ۋكراين ۇلتىنىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن، ارمان-مۇراتىن، ءتىلىن، ءدىلىن، تاريحىن اياققا تاپتاعاندار. ءوزىن ء«بىز ورىستان بولەك ۇلتپىز عوي، تاريحىمىز، ءتىلىمىز، مادەنيەتىمىز، وركەنيەتىمىز بار بولەك ەلمىز عوي» دەپ ءبىر مينۋت ويلانباعان، ۇلتسىزدانعان ماڭگۇرتتەر. ۇلتىنا جانى اشىعان كۇشتىك قۇرىلىمدار، اسكەريلەر، پوليتسەيلەر العاشقى كۇندەرى-اق ء«بىز حالىقپەن بىرگەمىز، حالىققا قارسى وق اتپايمىز، كۇش قولدانبايمىز» دەپ تۇرىپ العان جوق پا؟ يانۋكوۆيچ پرەزيدەنت ءارى اسكەري باس قولباسشى بولا وتىرىپ، ۋكراينا قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ بىردە-ءبىر جاساعىن، قوسىنىن، بولىمشەسىن ىسكە قوسا المادى. ارمياداعى گەنەرالدارىنىڭ ۇلتتىق كاتەگوريادا ويلاي الاتىن دارەجەگە جەتىپ، بولاشاعىن ويلاي الاتىن دا مىقتىلىعى بولار... ال «قان توگىلدى» دەگەنگە كەلسەك، ارينە بۇل اسقان تراگەديا. ءجۇز شاڭىراق شايقالدى. ءجۇز ارمان، ءجۇز مۇرات عايىپ بولدى، قىرشىننان قيىلدى. وكىنىشتى. بىراق، ءاربىر ۇلكەن جەڭىستىڭ، ناتيجەنىڭ قۇنى بولادى. جاڭاعى 100 بوزداقتىڭ ءولىمى، كۇپىرلىك بولماسىن، ارينە، ۋكراين ۇلتىنىڭ ءوز تاۋەلسىزدىگى، وركەنيەتتىك تاڭداۋى، جارقىن بولاشاعى، ۇلتتىق مەملەكەت قۇرۋ مۇراتى ءۇشىن، ساياسي ازاماتتىق ۇلت قالىپتاستىرۋ ءۇشىن، رەسەيدەن تاۋەلسىز تىرلىك، عۇمىر كەشۋ ءۇشىن تولەگەن قۇنى. ءجۇز ادام وسى جولدا ءوزىن-ءوزى شەيىت قىلعان ۇلت باتىرلارى. تاريحقا وسى اتىمەن كىرەدى. بۇگىندە ولاردى «نەبەسنايا سوتنيا» دەپ اتاپ، ولاردىڭ اتىمەن كوشە مەن الاڭداردى اتاپ جاتىر. ەرتەڭ فيلم دە تۇسىرەر، تالاي پوەما مەن ولەڭ دە ارنايتىن بولار. تاعدىردىڭ جازعانى سول. رەسەي «سوچي، سوچي» دەپ شاشىلىپ، اسىپ-تاسقان كۇندەرى ۋكراينا حالقى، ۇلتى ازا تۇتىپ جاتتى. سول كۇندەرى الماتى، استانا، اتىراۋ سياقتى قالالارداعى ۇلتشىل قازاق ازاماتتارى دا ازا تۇتىپ، ۋكراين ۇلتىنا قولداۋ بىلدىردىك. ۋكراينانىڭ ەلشىلىگى مەن كونسۋلدىعىنا بارىپ، كوڭىل ايتتىق. ءدال وسى اڭگىمەنى ۋكراين ديپلوماتتارىنا دا ايتىپ، ۋكراين ءباسپاسوز قۇرالدارىنا، بۇگىنگى ۋكراين رەۆوليۋتسياسىنىڭ باسشىلارىنا دا جەتكىزگەندەي بولدىق. سەبەبى ءبىر: كەشەگى وتارلىق قالىپتان شىعىپ، شىنايى تاۋەلسىزدىگىنە ۇمتىلعان حالىقتاردىڭ بارلىعىنىڭ ارمان-مۇراتى، جانى ءبىر. بىزدەر وسى كۇندەرى رۋحتىق تۇرعىدان ۋكراين بولساق، ەرتەڭ وسى حالىقتار دا قاجەتتى كەزدە قازاق بولا الاتىنىنا ەش كۇماندانبايمىن. ۋكراينانىڭ باسىنان وتكەن تاريحي وزگەرىستەر، وتارسىزدانۋ، كەڭەسسىزدەنۋ ۇردىستەرى قازاقتىڭ دا باسىنان وتەدى. قۇدايدان ءبىر عانا نارسەنى تىلەيىك، بۇل وزگەرىستەر بارىنشا بەيبىت، ادام شىعىنىنسىز، قانتوگىسسىز وتسە ەكەن. ال ولاردىڭ وتەتىنىنە ەشكىم كۇمان تۋعىزباسا كەرەك. ۇلت بولامىز دەسەك، شىنايى تاۋەلسىز ۇلتتىق مەملەكەت، قازاق مەملەكەتىن قۇرامىز دەسەك، ونىمىز باياندى بولسىن دەسەك، ماڭگى بولسىن دەسەك، بىزدەر دە وسى جولمەن جۇرەمىز.

– جالپى، ۋكرايناداعى احۋالدىڭ باسقا مەملەكەتتەرگە اسەرى قانداي، سونىڭ ىشىندە قازاقستانعا؟ رەسەي ەندى قانداي ارەكەتكە كوشەدى؟

– ۋكرايناداعى جاعداي قازاق قاۋىمىنا، قازاقستان حالقىنا ءسوزسىز ۇلكەن اسەر ەتتى. ءوزىم بىلەتىن قازاق جۋرناليستەرى، قازاق زيالىسى، ۇلتشىل ازاماتتارى ۋكراين حالقىنىڭ ىزدەنىستەرىنە، رەۆوليۋتسياسىنا تىلەكشى بولىپ، تاقىم قىسىپ وتىردى. ۋكراين رەۆوليۋتسياسىن ينتەرنەت ارقىلى تىكەلەي ەفيردە زەر سالىپ قارادى. ءومىرى كىرمەگەن، بىلمەگەن ۋكراين سايتتارىنا كىرىپ، زەردەلەپ وتىردى. وسى كۇندەرى ەكىنىڭ ءبىرى «ۋكرايندار ءور ەكەن، ازامات ەكەن، مىقتى ەكەن» دەگەن ماقتاۋ سوزدەرىن ايامادى. سەبەبى ءبىر عانا – ۋكراينانىڭ رەسەي ىقپالىنان، وتارلىق قالىپتان شىققانىنا ىرزا بولۋ، سوعان بىزدەر دە جەتسەك ەكەن دەگەن ءىشىنارا تىلەك. باياعىدا ءبىر اتاقتى فرانتسۋز ويشىلى «بىزدەر تاريحتان كۇل ەمەس، شوق ىزدەۋىمىز كەرەك» دەگەن ەكەن. سول سياقتى بىزدەر دە ۋكرايناداعى رەۆوليۋتسيادان كۇل ەمەس، شوق ىزدەگەنىمىز ابزال بولار. بۇلىك ەمەس، قانتوگىس ەمەس، ازاتتىق رۋحىن ىزدەسەك دۇرىس بولادى. ۋكرايندار سياقتى اۋىزبىرشىلىكتى، ىسكەرلىكتى، كوسەمسىز، تورەسىز بەلسەندى تىرلىكتى، ازاماتتىق بەلسەندىلىكتى، ءوزارا ۇيىمداسۋدىڭ، ارەكەت ەتۋدىڭ وزىق ۇلگىلەرىن، ۇلتتىق ىستەگى تاستاي ءتارتىپتى، ورتاق مۇددەگە تابىنۋدىڭ تاسىلدەرىن ىزدەسەك ءجون بولار ەدى. وسى تۇرعىدان الساق، ۋكراين رەۆوليۋتسياسى رەسەيدىڭ بۇگىنگى نەويمپەريالىق قۇلشىنىسىنا، ساياساتىنا وڭدىرماس سوققى بولدى. رەسەيدىڭ ىقپالىنان ءالى دە شىعا الماي جاتقان ەلدەردىڭ بارلىعى دەرلىك جەلپىنىپ قالعانداي. ۋكراينانىڭ قولىنان كەلگەن نارسە، تىرلىك باسقانىڭ دا قولىنان كەلۋى كەرەك دەگەن كوڭىل-كۇي بار. اۋىلدا اتاقتى توبەلەسقور، اپەرباقان جىندىنى قاتارداعى قاراپايىم جىگىت الىپ ۇرسا، وسىعان دەيىن داڭقىنان، اتاعىنان قورقىپ جۇرگەندەردىڭ بارلىعى دەرلىك بوي كوتەرەدى ەمەس پە؟ ءدال سول سياقتى جاعداي. وليمپيادا دەپ ءبىراز نارسەنىڭ ءجىبىن جىبەرىپ العان رەسەي ەندى قارىمتاعا كىرىسەرى انىق. پۋتين دە اسقان كەكشىل تۇلعا. ۋكراين رەۆوليۋتسياسىن وزىنە قارسى جاسالعان، يمپەريالىق ساياساتىنا بالتا شاباتىن ءۇردىس دەپ قاراستىرارى انىق. رەسەي ءالى دە بولعان جاعدايدى، جاڭا ۇكىمەتتى مويىندار ەمەس. ءالى تالاي ارانداتۋ، ەلدى ءبولۋ، جىكتەۋ ارەكەتتەرىن جاسايتىنى انىق. جاساپ تا جاتىر. رەسەي ۋكرايناداعى ورىستاردى كوتەرىپ، ولارعا ەكىنشى پاسپورت تاراتىپ، قارجىلاي، اقپاراتتىق، ساياسي كومەك بەرۋدە. ءتۇبى ەلدى ەكىگە جارىپ، ءبولىپ الۋعا دەيىن بارۋى ىقتيمال. بىرنەشە اي بويى ورىس تەلەارنالارى وتىرىك پەن جالعاندى شۇباتىپ، بارلىق شارۋاسىن ىسىرىپ تاستاپ، كۇنى تەك ۋكراينامەن بولدى. كۇن سايىن گازەتتەرى بىرنەشە بەتتەرىن، تەلەارنالارى بىرنەشە ساعاتتارىن ۋكراين ماسەلەسىنە سارپ ەتتى. سەبەبى ۋكرايندار ورىس ءۇشىن ادام ەمەس، ورىستىڭ بۇلىڭعىر كولەڭكەسى ىسپەتتەس. ەگەر ۋكراينادان ايرىلساق، بارىنەن ايرىلامىز دەگەن ۇستانىم. ونىڭ جانى دا بار. ءوز باسىم جاقسىلىققا، ازاتتىققا ۇمتىلعان ۋكراين حالقى، ەليتاسى بارلىعىنا دا توتەپ بەرىپ، وسى ءبىر كۇردەلى، اسا قاۋىپتى كەزەڭنەن امان شىعادى، شيىرىلىپ، ابىرويمەن شىعادى دەپ سەنەمىن. ەۋروپا، اقش سياقتى الپاۋىت ەلدەر دە قاراپ قالماس. سەبەبى كەشەگى ءولى يمپەريانى قالپىنا قايتا كەلتىرەمىن دەپ كۇشتەنىپ، تىراشتانىپ جاتقان رەسەيدى مۇقاتۋ ولاردىڭ ساياساتىنا ساي كەلىپ وتىر. ەگەر ۋكراينا قايتا تۇلەسە، قانتتانسا، ونىڭ جولىنا باسقا دا كەڭەستىڭ، وتاردىڭ شينەلىنەن شىققان ەلدەر مەن مەملەكەتتەر دە تۇسەتىنى انىق. بۇل ءۇردىس ەڭ الدىمەن بەلورۋسسيا، قازاقستان سياقتى كەزىندە ورىستاندىرۋدىڭ، وتارلانۋدىڭ شارىقتاۋ شەگىن كورگەن، سودان تالاي وپىق جەگەن، زالالى مەن قيامەت-قايعىسىن كوپ كورگەن ەلدەردە جۇرەتىن بولادى.

– يانۋكوۆيچكە حالىق الاڭداعى مەرت بولعان 80 ادامنىڭ قانىن جۇكتەپ وتىر. ول مەملەكەتتى وسىنداي جاعدايدا تاستاپ، قاشىپ كەتتى. نەگە؟

– شىنىمدى ايتايىن، يانۋكوۆيچ سياقتى قىلمىسكەر، اقىماق ادام 50 ميلليوندىق ۇلتتى باسقارىپ وتىردى دەگەنگە سەنگىم دە كەلمەيدى. ءوزى ساياساتكەر دە ەمەس، كرەملدىڭ توقپاعىمەن بيلىككە قونعان كيىز قازىق قوي. مەن بىلسەم، ۋكراين حالقى، ۇلتى ەندى يانۋكوۆيچتى ولسە دە كەشىرمەيدى. ارتىنا ءتۇسىپ، سوتتاۋعا تىرىسادى. ونىڭ ۇستىنە باسقا دا بىلىقتارى اشىلىپ جاتىر. باتىس بۇل قىلمىسكەر ماڭگۇرتتى قابىلداماس. ءارى كەتسە رەسەيگە بارىپ پانالار. الايدا، ەرتەڭ رەسەيە تىڭ وزگەرىستەر بولسا بۇنىسى دا بوس تىرلىك بولاتىن سياقتى. يانۋكوۆيچ، ءارى كەتسە، حالقى قارعاعان، ۇلتىنان، ەلىنەن بەزىپ، كومۋسىز قالاتىن قاتارداعى قارابەت ديكتاتور بولادى.

– اقش، ەۋرووداق ۋكراينا حالقىنا قولداۋ كورسەتتى. ال رەسەي بەرۋگە ءتيىستى 2 ملرد. دوللاردى دا بەرمەي وتىر. ءارى رەسمي مالىمدە جاساۋدان باس تارتتى. قازاقستان دا ءۇنسىز. نەگە؟

– قازاقستان ءوزىنىڭ ءداستۇرلى ساياساتىنا سالىپ، «قاي جەڭگەنىڭ مەنىكى» دەپ وتىر. اشىق قولداسا، رەسەيدىڭ نارازىلىعىنا، قاھارىنا ىلىگەتىنىن بىلەدى. ەلىنىڭ، حالقىنىڭ 50-60 پايىزى ورىس تەلەارنالارىنىڭ ىقپالىندا بولعاندىقتان بۇگىنگى بيلىك رەسەيدەن قورقىپ، جالتاقتايتىنى انىق. ءدال وسى كۇندەرى جيرينوۆسكي، دۋگين، پروحانوۆ، ليمونوۆ سياقتى ەسۋاس يمپەرشىلدەردىڭ رەسەيدىڭ ورتالىق تەلەارنالارىنا شىعىپ، قازاقستان عانا ەمەس، بارشا ورتا ازيا ەلدەرىنە قوقان-لوققى كورسەتۋى دە تەگىننەن-تەگىن ەمەس. قاساقانا جاسالعان، سەس كورسەتۋگە باعىتتالعان زىميان ساياسات. ءبىزدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى وسىعان قاتىستى ارنايى مالىمدەمە جاساعانداي بولدى، بىراق اسا ءالسىز مالىمدەمە دەر ەدىم. شىنداپ كەلسەك، بۇگىنگى قازاق بيلىگى وسى جايدان تالاي ءتالىم الىپ، كەشەندى باعدارلامالار قابىلداپ، رەسەيدىڭ اقپاراتتىق، ساياسي ىقپالىنان شىعۋ جولىندا قاتتى ەڭبەكتەنۋى كەرەك دەر ەدىم. بۇل جولدا بيلىككە قول ۇشىن بەرىپ، كومەكتەسە الار ءبىر عانا كۇش بار: ول – قازاق ۇلتشىلدارى، قازاقتىڭ جاس بۋىنى، قازاقتىڭ زيالىسى. ەگەر بيلىك باسقا ەمەس، ءوز تىنىشتىعىن، ءوز بولاشاعىن ويلاسا، ەڭ الدىمەن رەسەي تەلەارنالارىنىڭ قازاقستانداعى قىزمەتىن، تارالۋىن شەكتەگەنى ابزال. ءبىر مەملەكەتتە ەكى ۇستىن، ەكى ساياسات جۇرە المايدى. بۇگىنگى ءورىستىلدى قاۋىمدى رەسەيدىڭ يمپەريالىق ساياساتى مەن ناسيحاتىنىڭ ىقپالىنان ءبولىپ-جارىپ الىپ كەتپەسەك، ەرتەڭدەرى ءبىزدىڭ قوعامدى، ۇلتتى تالاي قاۋىپ-قاتەر كۇتىپ وتىرعانى بۇگىن لاۋازىمدى تۇلعالار تۇگىلى، بەسىكتەگى بالا دا تۇسىنەتىن بولدى. بۇل شىنايى ازاتتىق، شىنايى تاۋەلسىزدىك جولىنداعى قاجەتتى، كەزەك كۇتتىرمەيتىن ءبىرىنشى قادام عانا. وسىنى اتقارماي، وسىنى ىستەمەي «ماڭگى بولامىز، قازاق ەلى بولامىز» دەگەننىڭ بارلىعى بوس ءسوز ەكەنى انىق. قورىتىپ ايتساق، ۋكراين رەۆوليۋتسياسىنان تالاي ءتالىم مەن ساباق الۋىمىز كەرەك. ەڭ باستى ساباقتارى – رۋحاني سالادا، رۋحاني كەڭىستىكتە ەكەنى حاق. ناقتى ناتيجە شىعارا الماساق، كەشىرىلمەس قاتەلىك بولادى.

"تۇركىستان" گازەتى