بيىل تۇركىستان وبلىستىق قوعامدىق-ساياسي «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتىنىڭ جارىق كورە باستاعانىنا 100 جىل تولىپ وتىر. وسى ايتۋلى مەرەيتويعا وراي ءبىز قاسيەتتى قاراشاڭىراق جايلى ءسوز ءوربىتۋدى ءجون دەپ تاپتىق.

كۇنشۋاقتى وڭتۇستىك وڭىرىندە جارىق كورەتىن مەرزىمدى باسىلىمداردى تىلگە تيەك ەتكەندە وبلىس ءباسپاسوزىنىڭ قاراشاڭىراعى – «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتى تۋرالى ايتپاي كەتۋ ابەستىك بولار ەدى.

باسىلىمنىڭ العاشقى اتاۋى - «اق جول» تۇعىن. تۇركىستان رەسپۋبليكاسى ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ورگانى رەتىندە بۇل گازەتتىڭ العاشقى ءنومىرى 1920 جىلعى 7 جەلتوقساندا تاشكەنتتە شىققان ەكەن. ونىڭ ۇيىمداستىرۋشىلارى - سۇلتانبەك قوجانوۆ، تۇرار رىسقۇلوۆ، وراز جاندوسوۆ، وراز يساەۆ بولعان. مىرجاقىپ دۋلاتوۆ، قوشكە كەمەڭگەروۆ، حالەل دوسمۇحامەدوۆ، سادۋاقاس وسپانوۆ، عازىمبەك ءبىرىمجانوۆ، تاعى باسقالار گازەت شىعارۋ ىسىنە قىزۋ قولداۋ بىلدىرگەن. باسىلىم  جۇمىسىنا ءنازىر تورەقۇلوۆ، يسا توقتىباەۆ، ب.سۇلەەۆ، ت.شوناەۆ، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ، ابدۋللا بايتاسوۆ تاعى باسقالار بەلسەنە ارالاسقان.

1924 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي كەڭەس ۇكىمەتى تۇركىستان رەسپۋبليكاسىن ۇلت رەتىندە قايتا قۇرعان. ونىڭ قۇرامىنداعى سىرداريا، جەتىسۋ گۋبەرنيالارى تۇركىستان وبلىسى دەگەن اتاۋمەن قازاق اۆتونوميالىق كەڭەستىك سوتسياليستىك  رەسپۋبليكاسىنا قوسىلعان. تاشكەنتتە قانداستارىمىزعا ارنالىپ شىعىپ تۇرعان گازەت-جۋرنالدار قازاقستانعا اۋىستىرىلعان. مىنە، سول سەبەپتى 2024 جىلعى 26 قاراشاداعى 506-نومىرىنەن باستاپ «اق جول» گازەتى رك(ب)پ-نىڭ قازاق ولكەلىك كوميتەتى مەن اتقارۋ كوميتەتىنىڭ تۇركىستان وبلىسى جونىندەگى ۇيىمداستىرۋ بيۋروسىنىڭ ورگانى رەتىندە جارىق كورگەن.

«اق جول» گازەتى 70-نومىرىنەن كەيىن رەسەي كوممۋنيستىك (بولشەۆيكتەر) پارتياسىنىڭ سىرداريا گۋبەرنيالىق كوميتەتى مەن گۋبەرنيالىق اتقارۋ، كومسومول كوميتەتتەرىنىڭ، كاسىپوداق كەڭەسى مەن قوسشى وداعىنىڭ ورگانى رەتىندە شىمكەنتكە كوشىرىلگەن. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، گازەتتىڭ شىمكەنتكە كوشىرىلگەن كەزەڭى ونىڭ رەسمي تۇردە جارىققا شىققان كۇنى رەتىندە ەسەپتەلىپ كەلەدى. وسى كەزدە باسىلىم سىرداريا، جەتىسۋ گۋبەرنيالارى مەن قاراقالپاقستانعا كەڭ تاراعان.

1925 جىلى رەسپۋبليكا استاناسى قىزىلورداعا كوشىرىلگەندە گازەت سوندا شىعا باستاعان «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىمەن بىرىكتىرىلگەن. ال 1929 جىلى رەسپۋبليكا استاناسى الماتىعا اۋىسقاننان كەيىن  سىرداريا ايماقتىق پارتيا كوميتەتى مەن اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ورگانى رەتىندە «لەنين جولى» اتاۋىمەن شىعا باستاعان.

قازاقستان ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ 1932 جىلعى اقپانداعى ءحى سەسسياسىنىڭ شەشىمى بويىنشا وڭتۇستىك قازاقستان ءوز الدىنا جەكە وبلىس اتانعان. وسىعان بايلانىستى سول جىلعى 12 ناۋرىزدان شىمكەنت وبلىستىق «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتى شىعا باستاعان. العاشقى رەداكتورى بەيسەمباي كەنجەباەۆ، ال ونىڭ ورىنباسارى جاقان سىزدىقوۆ بولعان. ءوز كەزەگىندە «لەنين جولى» گازەتىنىڭ اتاۋى كەلەس اۋداندىق باسىلىمىنا بەرىلگەن.

1962 جىلعى شىلدەدە شىمكەنت، قىزىلوردا، جامبىل وبلىستارىنىڭ بىرىگۋى ناتيجەسىندە وڭتۇستىك ولكەسى قۇرىلعان وسىعان بايلانىستى وڭتۇستىك قازاقستان گازەتى ولكەلىك پارتيا كوميتەتى مەن كەڭەس اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءارى شىمكەنت وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ورگانىنا اينالعان. بۇل تۇستا باسىلىم قىزىلوردا، جامبىل وبلىستارىنا تاراپ، بارلىعى 764 ءنومىرى جارىق كورگەن. ولكەلەر تاراتىلعاننان كەيىن 1964 جىلعى 24 جەلتوقسانداعى 9684-نومىرىنەن باستاپ «وڭتۇستىك قازاقستان» قايتادان وبلىستىق گازەت رەتىندە شىعا باستاعان.

باسىلىم باسشىلارى جايلى ءسوز ەتكەندە يسا توقتىباەۆ (1924-1925 جىلدار), جۇسىپبەك ارىستانوۆ (1925-1926), ءجانالى بارحيەۆ (1930-1931), سەيىلبەك ۇسەنوۆ، الىشەر بەيسەنوۆ  جاۋاپتى رەداكتور بولىپ قىزمەت اتقارعان. گازەت جۇمىسىنا  حاسان اليەۆ،  ابدۋللا بايتاسوۆ، قوڭىرقوجا قوجىقوۆ، حادي يلاەۆ سياقتى ۇلت زيالىلارى بەلسەنە اتسالىسقان. ءاليحان بوكەيحانوۆ، ماعجان جۇماباەۆ، حالەل دوسمۇحامەدوۆ، وراز جاندوسوۆ، سانجار اسفەندياروۆ، ءىلياس جانسۇگىروۆ، مۇحتار اۋەزوۆ، عابيت مۇسىرەپوۆ، اسقار توقماعامبەتوۆ، باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ تۋىندىلارى جاريالانىپ تۇرعان.

وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى قۇرىلعان كەزدە باسىلىمعا بەيسەمباي كەنجەباەۆ (1932-1933) رەداكتور بولىپ تاعايىندالعان. كەنجەعالي ابدۋللين، س.شاكەنوۆ (1940-1942), ا.شاەۆ (1943), ءادىلباي وماروۆ (1943-1947, 1958-1964), دۋباي سارسەنباەۆ (1947-1950), ساعات جۇماعازيەۆ (1950-1953), ءمادي بايتۇرسىنوۆ (1953-1958), ءادىلباي وماروۆ (1961-1962), قۇرمانبەك ساعىندىقوۆ (وڭتۇستىك قازاقستان، جامبىل، قىزىلوردا وبلىستارىن بىرىكتىرگەن وڭتۇستىك ولكەلىك «وڭتۇستىك قازاقستان»، «يۋجنىي كازاحستان» گازەتتەرىنىڭ رەداكتورى، 1962-1964), اسەت تىلەۋكەەۆ (1964-1970), امىرسەيىت اليەۆ (1970-1992), كارىم ۇكىباەۆ (1992-1997), نۇرعالي ورازوۆ (1997-1998), ورازحان جارقىنبەك (1999-2003), يسا ومار (2003-2005), انار اسپان (باكىروۆا، 2006-2007), اباي بالاجان (2007-2008), بەيسەنباي تاجىباەۆ (2008-2011), باقتيار تايجان، قايتادان اباي بالاجان باسشىلىق جاساپ كەلەدى.

1974 جىلى 50 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي گازەت «ەڭبەك قىزىل تۋ» وردەنىمەن ماراپاتتالعان. نەسىپكۇل ابدىكەرىموۆا، ەلتاي بورانباەۆ، ءسادىل كادەەۆ، زەيىلبەك ومىربەكوۆ قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ قۇرمەت گراموتاسىمەن ماراپاتتالعان. بىرنەشە رەت رەسپۋبليكالىق بايقاۋلاردىڭ جەڭىمپازى اتانعان. 1984 جىلى 60 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي باسىلىم قازاق كەڭەستىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسى جوعارعى كەڭەسىنىڭ قۇرمەت گراموتاسىمەن ماراپاتتالعان. سەكسەنىنشى-توقسانىنشى جىلدارى بۇكىلوداقتىق حالىق شارۋاشىلىعى جەتىستىكتەرى كورمەسىنىڭ كۇمىس جانە قولا مەدالدارىن يەلەنگەن. 1989 جىلى گازەت تارالىمى 90571 (رەكوردتىق كورسەتكىش) داناعا جەتكەن.

وبلىستىق گازەتتە ءار جىلدارى اسقار توقماعامبەتوۆ، جاقان سىزدىقوۆ، سەيدىلدا تولەشوۆ (م.شىناروۆ), قانىبەك مەيىربەكوۆ، ءابىش بايتاناەۆ،  ابەن ساتىبالديەۆ، تاكەن الىمقۇلوۆ، ساۋىربەك باقبەرگەنوۆ، قاپان قامباروۆ، ناسىرەددين سەراليەۆ، قوسجان مۇسىرەپوۆ، نامەت سۇلەيمەنوۆ، سادىقبەك ادامبەكوۆ، جۇمابەك ەدىلباەۆ، ومارباي مالقاروۆ، قابيجان قۇسايىنوۆ، ەركىنبەك تۇرىسوۆ،  جالەل كىتتەبەك، امانتۇر مۇساەۆ، تۇرسىناي ورازباەۆا، ءالىم تۇياقباەۆ، جۇمامۇرات تۇياقباەۆ، مىڭباي ىلەس، امزە قالمىرزاەۆ، تورەكەلدى بايتاسوۆ، مۇراتبەك دۇيسەنبەكوۆ، وتەش قىرعىزباي، ايدار سەيدازىم، لاۋرا تاستانبەكوۆا سەكىلدى كۇللى ەلىمىزگە كەڭىنەن تانىمال قالامگەرلەر قىزمەت ىستەگەن. وسى باسىلىمنىڭ تۇلەكتەرى - مۇحتار شاحانوۆ «قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى»، يسرايل ساپارباي «قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى»، مارحابات بايعۇت، شويبەك ورىنباي، مومبەك ابداكىمۇلى، سابىربەك ولجاباي، مۇحتار شەرىم، باقىتجان الديار حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، ال زاحاردين قىستاۋبايۇلى، ابدىمالىك اعىباي، اباي بالاجان  قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى ءجۋرناليسى اتانعان. انار اسپان (باكىروۆا)  قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ گرانتىن يەلەنگەن. بۇگىندە رەداكتسيادا نۇرلان كەنجەعۇلوۆ، روزا بەكەتاەۆا، تالعات دوسىمباەۆ، باقتىۇل اۋدانوۆا، ابدىحالىق ۇكىباەۆ، بايان دارعوجينا، امان جايىمبەتوۆ، ەربولات اينابەكوۆ، ەرلان قۋاندىقوۆ، داۋلەت تۇرسىنۇلى، ديلارا بيمەنوۆا، سابىربەك ولجاباي، ءجاميلا ءمامىرالى سەكىلدى جۋرناليستەر قىزمەت ىستەۋدە.

گازەت 1957 جىلدان بەرى قازاقشا كۇرەستەن جارىس وتكىزىپ كەلەدى. سوڭعى جىلدارى دەمەۋشىلەر ەسەبىنەن تۇيە بالۋانعا «تەمىر تۇلپار» مىنگىزۋدە. سپورتتى ەتەنە سەرىك ەتكەن رەداكتسيا ۇجىمى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى قىزمەتكەرلەرىنىڭ وبلىستىق سپارتاكيادالارىندا تالاي رەت توپ جارىپ، باس بايگەنى قانجىعالارىنا بايلاعان. مەكتەپ وقۋشىلارى اراسىندا باتىرلار جىرىن جاتقا ايتۋدان دا بايقاۋ وتكىزىپ، ونىڭ جەڭىمپازىنا قوماقتى سىيلىق تابىس ەتىپ ءجۇر.

كەڭەستىك كەزەڭدە اۋداندىق گازەتتەردىڭ قىزمەتكەرلەرىن وبلىستىق گازەتتە ونكۇندىك تاعىلىمدامادان (ستاجيروۆكا) وتكىزەتىن تاماشا ءداستۇر بولعان. كەلەس اۋداندىق گازەتىندە قىزمەت ىستەپ جۇرگەن كەزىمدە شىمكەنتكە كەلىپ، سونداي تاعىلىمدامادان وتكەنمىن. جەتەكشىم - يسا ومار تۇعىن. ونىڭ وقىپ، وڭدەپ شىعۋعا بەرگەن تالاي حاتتارىن رەداكتسيالاعانمىن. سوندا ءۋاليحان تەمىربەكوۆ (لاقاپ اتى -- دانىشپان), ءابدىماناپ الشەريەۆ ءتارىزدى ارىپتەس اعالارىممەن تانىسقانمىن. وبلىستىق گازەتتە قىزمەت ىستەمەسەم دە سوندا وتكىزگەن ءۇش كۇن ماعان كەرەمەت كوڭىل كۇي، ادەمى اسەر سىيلاعان. وكىنىشكە وراي، ءۇش كۇننەن كەيىن جۇمىسى قوجىراپ، قينالىپ قالعان رەداكتورىمىز كەرى شاقىرىپ العان.

وبلىستىق «يۋجنىي كاحاحستان» گازەتىنىڭ كەلەس اۋدانىنداعى مەنشىكتى ءتىلشىسى بولىپ قىزمەت ىستەپ جۇرگەنىمدە وبلىس اكىمىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى يسا ومار ماعان: «ءابدىساتتار، ورىسشا جازاتىن بولىپ كەتكەنسىڭ بە؟» - دەپ تاڭدانىس بىلدىرگەن بولاتىن. سول يسا ومار وبلىستىق گازەتتىڭ تىزگىنىن ۇستاعان كەزدە الدىنا قىزمەت سۇراپ بارعانىمدا رەسمي باسىلىمعا ەمەس، ءوزىنىڭ جەكەمەنشىك «زامانا» گازەتىنە جۇمىسقا جىبەرگەن. وندا جۇرگەنىمدە نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ جايلى تىڭ دەرەكتەرگە تولى ماقالا جازىپ، ويلى وقىرماندى ەلەڭ ەتكىزگەنىم بار.

كەلەس پەن سارىاعاش اۋداندىق گازەتتەرىندە جاۋاپتى حاتشى قىزمەتىن اتقارعان كەزىمدە ءىزباسار شاكىرتتەرىم بولعان - اسقانكۇل مايلىباەۆا، انار اسپان (باكىروۆا), سەرىك الدانوۆ، ايگۇل قاپباروۆاعا وبلىستىق گازەتتە قىزمەت ەتۋ باقىتى بۇيىرعان. انار اسپان (باكىروۆا) قالالىق «شىمكەنت كەلبەتى» «پانوراما شىمكەنتا گازەتتەرىنىڭ ديرەكتورى - باس رەداكتورلىعىنان وبلىستىق گازەتكە باسشىلىققا بارعان كەزدە تولەبي اۋدانىنداعى اۋىلدىق اكىمدەردىڭ ءبىرىنىڭ جۇمىسىن سىناپ جازعان ماقالام قوس گازەتتە قاتار جارىق كورگەن. قالالىق گازەتتە سابىربەك ولجاباي، دارمەنباي ءشارىپ، بايان دارعوجينا، سەرىك الدانوۆ، عالىمجان ەلشىباي، باقىتجان ءابدىراش، ايگۇل قاپباروۆا، بەيسەنباي تاجىباەۆپەن بىرگە قىزمەتتەس بولعانمىن. سولاردىڭ اراسىنان بۇگىندە ايگۇل قاپباروۆا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ، عالىمجان ەلشىباي تۇركىستان وبلىستىق ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى، ال  بەيسەنباي تاجىباەۆ تۇركىستان وبلىسى اكىمىنىڭ يدەولوگيا جۇمىستارى جونىندەگى ورىنباسارى ەكەنىن ءبارىڭىز جاقسى بىلەسىزدەر. وبلىستىق گازەتتىڭ تاعى ءبىر قىزمەتكەرى ومىرزاق اقجىگىتپەن بىرگە اقتوبە قالاسىندا «قازاقيا» دەپ اتالاتىن رەسپۋبليكالىق قوعامدىق-ساياسي گازەت شىعارعان جاعدايىم دا بار. جالپى العاندا، وبلىستىق «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتىندە قالىڭ وقىرماننىڭ كوڭىلىنەن شىققان ادەبيەت، مادەنيەت، ونەر جايىندا جازىلعان ءبىرتالاي ماقالام جاريالانعان.

تۇركىستان وبلىستىق «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتىنىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويى 28 قاراشا كۇنى تۇركىلەر ءتورى – تۇركىستانداعى «ازىرەت سۇلتان» كەسەنەسىنە ءتاۋ ەتۋدەن باستاۋ الدى. رەداكتسيا قىزمەتكەرلەرى باسىلىمنىڭ ايتۋلى مەرەيتويىنا وراي ءجۇز ءتۇپ اعاش وتىرعىزۋ جۇمىستارىنا قاتىسادى. ەرتەڭىنە تۇركىستانداعى «فاراب» كىتاپحاناسىندا ارنايى جيىن ءوتتى. مۇندا كەلۋشىلەر الدىمەن «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتىنە – 100 جىل» دەپ اتالاتىن فوتوكورمەنى تاماشالادى. بۇل ءىس-شارا «وڭتۇستىك قازاقستان» - تاريح تولقىنىندا» اتتى عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيا مەن سالتاناتتى جينالىسقا جالعاستى. ونىڭ سوڭى كونتسەرتتىك باعدارلاماعا ۇلاساتى.

قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى ءجۋرناليسى، اقپارات سالاسىنىڭ ۇزدىگى، پرەزيدەنتتىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى سالاسىنداعى سىيلىعىنىڭ يەگەرى اباي بەكنازارۇلى بالاجان باسشىلىق جاسايتىن تۇركىستان وبلىستىق «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتىنىڭ شىعارماشىلىق ۇجىمىن عاسىر تويىمەن شىنايى قۇتتىقتايمىز! رەداكتسيا قىزمەتكەرلەرىنە زور دەنساۋلىق، ۇزاق تا باقىتتى عۇمىر، شىعارماشىلىق تابىس تىلەگىمىز كەلەدى.

ءابدىساتتار ءالىپ،

جۋرناليست، اقىن، اۋدارماشى، قازاقستان جۋرناليستەر جانە حالىقارالىق جازۋشىلار وداقتارىنىڭ مۇشەسى، رەسپۋبليكالىق «شىمكەنتىم، شىرايلىم!» ادەبي-كوركەم الماناعىنىڭ باس ديرەكتورى - باس رەداكتورى

شىمكەنت قالاسى

Abai.kz