جۋىردا «exclusive.kz» سايتىندا: «كاك ەسەكەەۆ وت يمەني توكاەۆا پورۋچەنيا رازداەت» اتتى كولەمدى ماقالا جاريا بولدى. وندا پرەزيدەنت كەڭەسشىسى قۋانىشبەك ەسەكەەۆتىڭ اتى اتالادى. ءبىز اتالعان ماقالانى قاز-قالپىندا قازاقشاعا اۋدارىپ، Abai.kz وقىرماندارىنىڭ تالقىسىنا ۇسىنباقپىز.

ەسكەرتۋ: Abai.kz ەركىن اقپارات الاڭى. مۇندا وي جارىستىرىپ، پىكىر تالاستىرۋعا قازاقستاننىڭ ءاربىر ازاماتى قۇقىلى. ماقالا پىكىرى رەداكتسيا ۇستانىمىن بىلدىرمەيدى جانە ماقالادا اتى اتالعان جەكەلەگەن تۇلعالار جاۋاپ بەرەمىن دەسە، پورتال بەتىندە جاريالايتىن بولامىز!

6 جەلتوقساندا قر ۆيتسە-پرەمەرى سەرىك جۇمانعاريننىڭ باسشىلىعىمەن تاڭبالاۋ ماسەلەلەرى بويىنشا ۋاكىلەتتى ورگانداردىڭ كەڭەسى ءوتتى. وسى كەڭەستە قر ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگىنىڭ پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ تاۋارلاردى تاڭبالاۋ جانە قاداعالاۋ جونىندەگى شارالاردى كۇشەيتۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى تاپسىرماسىنىڭ ورىندالۋى تۋرالى بايانداماسى تىڭدالدى.

ءوز تاۋارلارىن تاڭبالاۋعا مىندەتتەلگەن كاسىپكەرلەر، قازاقستاندىق بيزنەستىڭ ءتۇرلى سالالارىنىڭ وكىلدەرى اتالعان كەڭەسكە قاتىسقان جوق. ويتكەنى، بيزنەسمەندەردىڭ ناقتى ماسەلەسى تالقىلانعانىمەن، ولار وسى باسقوسۋعا شاقىرىلمادى. بىراق 9 جەلتوقساندا ولاردى «اتامەكەن» ۇكپ توراعاسىنىڭ ورىنباسارى تيمۋر جاركەنوۆ جينادى. ول ۆيتسە-پرەمەردىڭ كوتەرگەن ماسەلەسى تۋرالى ءسوز قوزعاپ، جينالعان قاۋىمعا مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋ بويىنشا متي-ءدىڭ تانىستىرىلىمىن ۇسىندى.

اياق-استىنان ءبىر قىزىقتى جايت ورىن الدى: ۆيتسە-پرەمەر جۇماعاريننىڭ كەڭەسىنە دەيىن ەشكىم، سونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ وزدەرى دە مەملەكەت باسشىسىنىڭ قانداي تاپسىرماسى تۋرالى ءسوز بولىپ جاتقانىنان حاباردار بولماي شىقتى. جينالعانداردىڭ بارلىعى ءبىر-بىرىنەن «قانداي تاپسىرما؟ ونى كىم كوردى؟» دەپ جامىراي جاي سۇراسىپ، اپامدا اڭتاڭ مەندە اڭ-تاڭ بولدى.  اقىر سوڭىندا قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ 2020 جىلى جوعارى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭەستىڭ وتىرىسىندا سويلەگەن ءسوزى بارشاعا بەلگىلى بولدى.  وندا مەملەكەت باسشىسى تاڭبالاۋ بويىنشا بارلىق شارالاردى «العا وزۋ» دەپ اتادى جانە 2025 جىلعا دەيىن بۇل ماسەلەدەن قالىس قالماۋعا شاقىردى.

ەڭ شەكە شىلقىتپايتىنى - قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ ناقتى قۇجات تۇرىندەگى تاپسىرماسى جوق ەكەنى انىقتالدى. بار بولعانى بىرنەشە لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ: و.بەكتەنوۆ، ۆ اسىلوۆ، ا سمايىلوۆ، ج. شايماردانوۆ جانە ت.ب. تەگى تىزبەلىنىپ، تاپسىرمانىڭ ءنومىرى ءمورسىز ۇسىنىلىپتى. سونداي-اق قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ كەڭەسشىسى قۋانىشبەك ەسەكەەۆتىڭ قاراشانىڭ سوڭىندا جازعان قىزمەتتىك جازباسى جازىلعان «ءولى قۇجات» عانا بار بولىپ شىقتى.   وندا ول تاۋارلاردى (ونىڭ ىشىندە جاڭا توپتارعا) تاڭبالاۋ جونىندەگى شارالاردى شۇعىل كۇشەيتۋ جانە ونىڭ جوقتىعى ءۇشىن اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىكتى ەنگىزۋ قاجەتتىگىن اتاپ كورسەتەدى.

رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ تاڭبالاۋىنىڭ جاعىمدى تاجىريبەسىنە سىلتەمە جاساي وتىرىپ، پرەزيدەنتتىڭ كەڭەسشىسى ءوز وپۋسىندا ونىڭ ورىندى ەنگىزىلۋىنىڭ ارقاسىندا سولتۇستىك كورشى «11-دەن 56%-گە دەيىنگى نارىقتاردى ەداۋىر وڭداۋعا قول جەتكىزىپ، ءونىمنىڭ ساپاسىن 62, 2% -دان (كيىم) 97,8% (اياق كيىم) دەيىن ەداۋىر ارتتىرۋعا قول جەتكىزگەنىن» ايتادى.

«ناتيجەسىندە رەسەيدە تاڭبالاۋدىڭ جالپى ەكونوميكالىق تيىمدىلىگى، ونىڭ ىشىندە» سالىق جيناۋدى، بيزنەس سۋبەكتىلەرىنىڭ كىرىستەرىن ارتتىرۋ جانە ت.ب. 1,1 ترلن ءرۋبلدى قۇرادى».

- بىراق ءبىز رەسەيلىك ارىپتەستەرىمىزدەن اياق كيىمنىڭ ماركاسى اياق كيىمنىڭ ءوزى سياقتى نارىقتا ساتىلاتىنىن بىلەمىز، - دەيدى قازاقستاننىڭ اياق كيىم سالاسىنىڭ وكىلى، تاۋەلسىز زاڭگەر اينۇر قايداروۆا. - جانە رف-داعى بيزنەس پرەزيدەنتتىڭ اتىنا جازىلعان پەتيتسيا ارقىلى تاڭبالاۋعا قارسى كۇرەسۋدە.

سونداي-اق، 2024 جىلعى 10 ماۋسىمعا دەيىن «قازاقتەلەكوم» اق (قازاقستانداعى تاۋارلاردى تاڭبالاۋ جانە قاداعالاۋ جونىندەگى بىرىڭعاي وپەراتور) باسقارما توراعاسى بولعان قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى ونىڭ (تاۋارلاردى تاڭبالاۋ) «جاقىن ارادا تۇبەگەيلى شارالار قابىلداۋدى تالاپ ەتەتىن ساۋدا سالاسىنداعى بىرقاتار كەمشىلىكتەردى اشقانىن» اتاپ ءوتتى.

وسى شارالاردىڭ نەگىزدەمەسى رەتىندە ول تاڭبالانعان ءونىمدى ساتۋداعى «تاڭبالانعاننان الدەقايدا از ساتىلعان» كاسسالىق الشاقتىقتى كەلتىردى. ونىڭ پىكىرىنشە، بۇل ناقتى كىرىستەردى جاسىرۋدىڭ جانە سالىقتان جالتارۋدىڭ ايقىن بەلگىلەرىن تانىتادى. وسى ورايدا ءوز ويىن:

- جالپى، بۇل قادام بايلانىسپايتىن نارسەنى بايلانىستىرىپ، قامتىمايتىن كولەمدى قامتيدى. ويتكەنى، «ساتۋدىڭ كاسسالىق ءۇزىلىسى» دەگەن ۇعىم تاڭبالاۋعا جاتپايدى، ول بۋحگالتەرلىك تەرمين بولىپ تابىلادى جانە مىندەتتى شىعىستارعا ۋاقىتشا اقشا جەتىسپەۋشىلىگىن بىلدىرەدى، - دەپ ناقتىلادى اينۇر قايداروۆا.

پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ تاپسىرماسىنا قاتىستى ءوزىنىڭ وسى جازباسىندا كەڭەسشى ەسەكەەۆ بيزنەستىڭ يمپورت كەزىندە تاڭبالاۋ تالاپتارىن اينالىپ ءوتۋى مۇمكىن ەكەنىن اتاپ كورسەتەدى. مىسالى، اياق كيىمنىڭ ورنىنا ونى دايىنداۋعا ارنالعان ماتەريالدار دەكلاراتسيالاناتىن جاعداي ورىن الادى.

- بىراق بۇل يمپورتتاۋشىلارعا ەمەس، تاۋاردى دەكلاراتسيالايتىن جانە وسى دەكلاراتسيالاردى تەكسەرەتىن ادامدارعا، ياعني كەدەنگە دەگەن نارازىلىق بولىپ سانالادى. بۇل جازبادا مۇنداي نەگىزسىز دەرەكتەر كوپ، بىراق وسىدان شىعاتىن ءبىر عانا قورىتىندى بار: ول مەملەكەت باسشىسىنىڭ اتىنان بەرىلگەن تاپسىرمالار تۋرالى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ءوزى بىلمەۋى مۇمكىن، ونى تاڭبالاۋدىڭ پايدا تابۋشىسى كىم تاراتاتىندىعىندا، ياعني، بۇل جاعدايدا «قازاقلەلەكوم» اق بىرىڭعاي وپەراتورى»، - دەيدى اينۇر قايداروۆا.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ جوعارى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كەڭەستىڭ 2020 جىلعى مامىرداعى وتىرىسىندا سويلەگەن سوزىندە «تاڭبالاۋ ماسەلەسىندە» ۇقىپتى بولۋ كەرەك «جانە» بۇدان بىلاي قاتەلىكتەرگە جول بەرمەۋ كەرەك، دەمەك، قوعامدىق پىكىر تاراپىنان سىنعا ۇشىراماۋ كەرەك» دەگەن ەدى. بۇل ورايدا «ەاەو ەلدەرىنىڭ بيزنەسى وتە كۇردەلى جاعدايدا» بولعاندىقتان، قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ پىكىرىنشە، «وداق ورگاندارىنىڭ جەكەلەگەن، اناعۇرلىم شىعىندى شەشىمدەرىن ورىنداۋ اقىلعا قونىمدى شارا بولىپ تابىلمايدى» دەپ سانالادى. مۇنداي شەشىمدەرگە ول تاڭبالاۋدى ەنگىزۋ جونىندەگى جوسپارلاردى جاتقىزدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل ماسەلەنى ەاەو ەلدەرىنىڭ ۇكىمەتتەرى 2025 جىلعا دەيىن كوميسسيا اياسىندا قاراستىرۋى ءتيىس بولاتىن. الايدا، قازاقستان ۇكىمەتى مەملەكەت باسشىسىنىڭ وزىندىك ۇستانىمىنا قاراماستان، 2019 جىلدان باستاپ ءبارىن بەلدەن باسىپ، تاڭبالاۋدى ەنگىزە باستادى.

سونداي-اق، تاپ وسى ورايدا قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ ەكونوميكانى مونوپولياسىزداندىرۋ جونىندەگى «ءبىزدىڭ ۇلتتىق باسىمدىعىمىز» ءھام ەكونوميكا مەن ساياساتتاعى وليگوپوليادان ارىلۋ قاجەتتىگى تۋرالى تاپسىرمالارىن بيلىكتەگىلەردىڭ ەسىنە سالۋ ورىندى بولادى.

- بىراق قازاقستان ۇكىمەتى، كورىپ وتىرعانىمىزداي، ءبارىن كەرىسىنشە جاساپ، وليگوپوليا مەن مونوپوليانىڭ گۇلدەنۋى ءۇشىن بارلىق جاعدايدى جاسايدى، - دەيدى اينۇر قايداروۆا. - ەگەر قازاقستاندا ەنگىزىلەتىن تاڭبالاۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى تۋرالى ايتاتىن بولساق، ول كولەڭكەلى ەكونوميكامەن (كونتراباندا مەن كونترافاكتپەن) كۇرەس ەمەس، وليگارحتاردىڭ قالتاسىنا ءاربىر كاسىپكەر مەن تۇتىنۋشىدان تولەم الۋ ەكەندىگىنە كوز جەتكىزدىك.

ۇكىمەتتىڭ بارلىق مۇشەلەرى قازىر مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى رەتىندە قاراستىراتىن قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ اتىنا جازىلعان قىزمەتتىك جازبانىڭ اۆتورى كولەڭكەلى اينالىممەن كۇرەسۋگە قۇزىرەتى جوق مەملەكەتتىك ورگانداردى «تاڭبالاۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىنىڭ تومەندىگى» ءۇشىن ايىپتايدى. ولارعا ول، مىسالى، قۇرامىندا قانت بار سۋسىندار مەن وزگە دە ونىمدەردى تاڭبالاۋدان باس تارتقان اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىن جانە زەرگەرلىك بۇيىمداردى تاڭبالاۋدى ەنگىزۋدى ورىنسىز دەپ تانىعان ونەركاسىپ كوميتەتىن جاتقىزدى.

تاڭبالاۋعا قارسى شىققاندار بىرنەشە جىلدان بەرى كونتراباندا مەن كونترافاكتپەن تاۋارداعى QR-كود كومەگىمەن كۇرەسۋ مۇمكىن ەمەستىگىن دالەلدەپ كەلەدى. كولەڭكەلى ەكونوميكا كريمينالدىق ەكونوميكا بولعاندىقتان، مەملەكەتتىك كىرىس ورگاندارى - سالىق، كەدەن، ادىلەت ورگاندارى، ەكونوميكالىق تەرگەۋ قىزمەتى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن ءوزارا ءىس-قيمىل جاساي وتىرىپ، كونتراباندامەن جانە كونترافاكتپەن كۇرەسۋى ءتيىس.

- بىراق ول كەزدە قۇزىرەتتى ورگانداردىڭ، ونىڭ ىشىندە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ دا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆقا جازعان كەڭەسشىسى قۋانىشبەك ەسەكەەۆتىڭ دە «قازاقتەلەكومننىڭ» تاڭبالاۋىنا سۇيەنۋىنىڭ ار جاعىنان نەنىڭ قۇلاعى قىلتيادى؟ - دەپ سۇراق قويادى بيزنەسمەندەر.

ەگەر وسى ماسەلەنىڭ توڭىرەگىندە بولىپ جاتقان جاعدايلاردى مۇقيات قاداعالايتىن بولساق، وندا تاڭبالاۋ اياسىندا زاڭدى بيزنەس جاتاتىن تاۋارلاردىڭ كولەڭكەلى اينالىمىنا قارسى نەعۇرلىم بەلسەندى كۇرەسكەرلەر رەتىندە قازاقستاندا بۇگىندە تاڭبالاۋدان كول-كوسىر پايدا تاباتىن بىرىڭعاي وپەراتور («قازاقتەلەكوم» اق) جانە ونىڭ اففيليرلەنگەن كومپانيالارى، سونداي-اق كولەڭكەلى ەكونوميكامەن كۇرەسكە تىكەلەي قاتىسى جوق ۇكىمەت مۇشەلەرى بىرلەسە ارەكەت ەتەدى.

- 2019 جىلدان باستاپ تاۋارلاردى تاڭبالاۋ ماسەلەسىندە شەنەۋنىكتەر اتاپ كورسەتكەن نارسەنىڭ ءبارىن ەلدەگى مەملەكەتتىك قۇرىلىمدى وزگەرتۋ ارەكەتى رەتىندە قاراستىرۋعا بولادى. ويتكەنى، ولار كولەڭكەلى ەكونوميكامەن كۇرەس ۇرانىمەن شوب پەن تۇتىنۋشىلاردىڭ بارلىعىن وليگارحيالىق قۇرىلىمدارعا قوسىمشا سالىق تولەۋگە ماجبۇرلەيدى، - دەيدى اينۇر قايداروۆا. - بۇل قارجى مينيسترلىگىندە تاۋار اعىندارىن باقىلاۋ مەن قاداعالاۋدىڭ «ۆيرتۋالدى قويما» اقپاراتتىق جۇيەسى، ءتىج (تاۋارلارعا ىلەسپە جۇكقۇجات) سىندى بارلىق جۇيەسى بار.

Abai.kz