جاساندى ينتەللەكت: مۇمكىندىكتەر مەن كەدەرگىلەر
قازاقستان تسيفرلاندىرۋ سالاسىندا الەمدىك ارەناداعى دەڭگەيىن نىعايتىپ كەلەدى. بۇۇ رەيتينگىسىندە ەلىمىز E-government-ءتى دامىتۋ بويىنشا 24-ورىندى يەلەندى. ەلەكتروندى ۇكىمەت پورتالى مەن بانكتەردىڭ تسيفرلىق ەكوجۇيەسى حالىقتىڭ تۇرمىسىن جەڭىلدەتىپ، قازاقستاننان ەكسپورتتالاتىن ءىت-قىزمەتتەر سانى دا ارتىپ وتىر.
Astana Hub تەحنوپاركى تابىستى جۇمىس ىستەپ، 1500-دەن استام كومپانيانى بىرىكتىردى، ونىڭ ۇشتەن ءبىرى – شەتەلدىك ۇيىم. قازاقستان تسيفرلى حاب رەتىندە ەۋرازيا كەڭىستىگىندە كوشباسشى بولۋعا قاۋقارلى. بۇل تۋرالى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ «انا ءتىلى» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا دا باسا ايتتى. پرەزيدەنتتىڭ سوزىنشە، جاساندى ينتەللەكتتى دامىتۋ سالاسىندا دا جەتىستىكتەر بار. قازاق ءتىلىنىڭ KazLLM مودەلى جانە جىل سوڭىنا دەيىن اشىلاتىن Alem.AI ورتالىعى – بۇل باعىتتا ماڭىزدى قادامدار. Alem.AI — قازاقستاندا جاساندى ينتەللەكتتى زەرتتەۋ مەن دامىتۋ ورتالىعى. باستى ماقساتى– عىلىم، ونەركاسىپ، شىعارماشىلىق يندۋستريالار مەن مەملەكەتتىك قىزمەتتەر سياقتى نەگىزگى سالالاردا تەحنولوگيالاردى دامىتۋ. سونداي-اق ورتالىق ينۆەستيتسيا تارتۋ جانە ستارتاپتاردى قولداۋ ءۇشىن جاساندى ينتەللەكت ەكوجۇيەسىن قۇرۋعا ىقپال ەتەدى.
بۇدان بولەك، ەلىمىزدە AI-Sana باعدارلاماسىن ازىرلەۋ پىسىقتالىپ، ۋنيۆەرسيتەتتەردە Google كومپانياسىنىڭ جاساندى ينتەللەكت كۋرستارى ەنگىزىلدى. دەسەك تە، جاساندى ينتەللەكتتىڭ پايداسىمەن قاتار، ەتيكالىق جانە قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىن ەسكەرۋ دە ماڭىزدى. الاياقتىق جانە باسقا دا قاتەرلەردى بولدىرماۋ ءۇشىن زاڭنامالىق رەتتەۋ قاجەت. قازاقستاندا جاساندى ينتەللەكتتىڭ دامۋى: مۇمكىندىكتەر، كەدەرگىلەر جانە بولاشاق پەرسپەكتيۆالارى جونىندە ساتباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى اۆتوماتيكا جانە اقپاراتتىق تەحنولوگيالار ينستيتۋتىنىڭ قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسورى، PhD دوكتورى اينۇر احمەدياروۆامەن سۇحباتتاسقان ەدىك.
– اينۇر تاڭاتارقىزى، قازاقستاندا جاساندى ينتەللەكتتىڭ دامۋى قارقىنى قالاي ءجۇرىپ جاتىر؟ سالانىڭ الەۋەتىن ارتتىرۋعا نە كەدەرگى؟ ولاردى شەشۋ جولدارىنا توقتالساڭىز.
– قازاقستاندا جاساندى ينتەللەكت (جي) تەحنولوگيالارىنىڭ دامۋى سوڭعى جىلدارى ايتارلىقتاي قارقىن الىپ كەلەدى. تسيفرلىق قازاقستان باعدارلاماسى، Astana Hub يننوۆاتسيالىق تەحنوپاركى، Alem.AI زەرتتەۋ ورتالىعى جانە KazLLM سياقتى ۇلتتىق جوبالار ەلىمىزدىڭ جي سالاسىنداعى الەۋەتىن كورسەتەدى. جي تەحنولوگيالارىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم بەرۋ، ەكونوميكا جانە مەملەكەتتىك باسقارۋ سالالارىندا كەڭىنەن قولدانىلۋى ەلدىڭ تسيفرلىق ترانسفورماتسياسىنا ايتارلىقتاي سەرپىن بەرەدى. الايدا، سالانىڭ دامۋى جولىندا ءالى دە بىرقاتار قيىندىقتار بار: كادر تاپشىلىعى، قارجىلاندىرۋدىڭ جەتكىلىكسىزدىگى جانە ينفراقۇرىلىمنىڭ دامىماۋى. بۇل ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن مەملەكەت، عىلىمي قاۋىمداستىق جانە جەكە سەكتور اراسىنداعى ۇيلەسىمدى ىنتىماقتاستىق قاجەت. مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ ءتيىمدى ىسكە اسىرىلۋى، شەتەلدىك تاجىريبەنى بەيىمدەۋ، كادرلاردى ساپالى دايارلاۋ جانە زاماناۋي ينفراقۇرىلىم قۇرۋ قازاقستاننىڭ جاساندى ينتەللەكت سالاسىندا ايتارلىقتاي جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل باعىتتا مەملەكەت تاراپىنان ناقتى شارالار قابىلدانىپ، ستراتەگيالىق جوسپارلار جۇيەلى تۇردە جۇزەگە اسىرىلۋى ءتيىس.
– KazLLM سياقتى ءتىل مودەلدەرىن جەتىلدىرۋ جانە ولاردىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن قانداي قادام جاسالۋى قاجەت؟
– الەمدىك تاجىريبە كورسەتكەندەي، جي-ءدى دامىتۋدىڭ نەگىزگى شارتى — ساپالى دەرەكتەر قورىنىڭ بولۋى. قازاقستاندا KazLLM مودەلى قازاق تىلىندەگى دەرەكتەردى وڭدەۋ ءۇشىن ماڭىزدى قۇرالعا اينالدى. KazLLM – قازاق، ورىس، اعىلشىن جانە تۇرىك تىلدەرىندە 148 ميلليارد توكەن نەگىزىندە وقىتىلعان ۇلكەن تىلدىك مودەل. مودەل عىلىمي قاۋىمداستىق، ستارتاپتار جانە كورپوراتسيالار ءۇشىن قولجەتىمدى. ول تۇركىتىلدەس ەلدەردە ءتىل وڭدەۋ تەحنولوگيالارىن دامىتۋعا باعىتتالعان TurkLLM جوباسىنىڭ نەگىزىنە اينالادى، بۇل قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ باستاماسىنا تولىق سايكەس كەلەدى. KazLLM ەكى نۇسقادا جاسالعان – 8 ميلليارد جانە 70 ميلليارد پارامەترلەرى بار، جانە ولار ساپاسى مەن دالدىگى بويىنشا انالوگتارىنان وزىق تۇر. مودەل قۋاتتى سەرۆەرلەردە دە، جەكە قۇرىلعىلاردا دا ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋگە وڭتايلاندىرىلعان.
KazLLM مودەلى قازاقستاندا عانا ەمەس، تۇركىتىلدەس ەلدەردە دە جاساندى ينتەللەكتتىڭ دامۋىنا ۇلكەن ۇلەس قوسۋدى كوزدەيدى. KazLLM مودەلى ماتىندەردى اۋدارۋ، قۇجاتتاردى وڭدەۋ، چات-بوتتاردى قۇرۋ جانە قارىم-قاتىناستى اۆتوماتتاندىرۋ سياقتى ءتۇرلى تاپسىرمالاردى ورىنداۋعا قابىلەتتى. كەلتىرىلگەن مالەمەتتەرگە سايكەس، KazLLM ونىمدىلىگى ورىس تىلىندەگى OpenAI GPT-4 ونىمدىلىگىنەن اسىپ ءتۇستى. بۇل جەتىستىك KazLLM-ءنىڭ الەمدىك دەڭگەيدەگى كوپتىلدى جۇيەلەرمەن باسەكەلەسە الاتىنىن دالەلدەيدى. سونىمەن قاتار، بۇل مودەل ءبىلىم بەرۋ، عىلىم جانە بيزنەس سالالارىندا كەڭىنەن قولدانىلا باستادى. مىسالى، ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارى KazLLM-ءدى وقىتۋ قۇرالدارىنا ەنگىزسە، بيزنەس مەكەمەلەرى ونى كليەنتتەردى قولداۋ جۇيەلەرىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن پايدالانادى.
– مەكتەپتەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگيالارىن وقىتۋ ءۇشىن قانداي باعدارلامالار مەن ادىستەمەلەردى ەنگىزۋ ماڭىزدى؟
– جاساندى ينتەللەكت ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ماڭىزدى ءرول اتقارادى، وقۋ ۇدەرىسىن جەكەلەندىرۋگە، اكىمشىلىك تاپسىرمالاردى اۆتوماتتاندىرۋعا جانە وقۋ ورىندارىن باسقارۋ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. DreamBox جانە Smart Sparrow سياقتى بەيىمدەلگەن جۇيەلەر وقۋشىلاردىڭ ۇلگەرىمىن 20–30%-عا جاقسارتىپ، اكىمشىلىك شىعىنداردى 30%-عا قىسقارتا الادى. McKinsey دەرەكتەرىنە سايكەس، الداعى ەكى جىلدا اقپاراتتىق تەحنولوگيالار سالاسىنىڭ كىرىسى 9%-عا، ال ءبىلىم بەرۋ يندۋسترياسىنىڭ كىرىسى 4%-عا ارتۋى مۇمكىن. دەگەنمەن، تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋدىڭ باستى ماقساتى – ەكونوميكالىق پايدا ەمەس، ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن ارتتىرۋ.
تەحنولوگيالار ءداستۇرلى «مۇعالىم – وقۋشى» مودەلىن تۇبەگەيلى وزگەرتپەسە دە، پاندەميا قاشىقتىقتان وقىتۋعا كوشۋ ارقىلى تسيفرلاندىرۋ ۇدەرىسىن جەدەلدەتتى. IMARC Group زەرتتەۋىنە سايكەس، 2023 جىلى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى جاساندى ينتەللەكت نارىعى 3,5 ميلليارد دوللاردى قۇراسا، 2033 جىلعا قاراي بۇل كورسەتكىش 55,3 ميلليارد دوللارعا جەتەدى دەپ بولجانۋدا. جاساندى ينتەللەكتتى ەنگىزۋ قوماقتى قارجى ينۆەستيتسيالارىن، دەرەكتەر قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدى جانە جوعارى بىلىكتى مامانداردى دايارلاۋدى تالاپ ەتەدى.
دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋم (ۆەف) بايانداماسىنا سايكەس، جاساندى ينتەللەكتتى ءساتتى ەنگىزۋ ءۇشىن كەلەسى شارتتاردى ساقتاۋ قاجەت: مۇعالىمدەردىڭ باستى ءرولىن ساقتاۋ، دەرەكتەر قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، يننوۆاتسيالىق قارجىلاندىرۋ مودەلدەرىن قولدانۋ، پايدالانۋشىلاردى وقىتۋ جانە ينكليۋزيۆتىلىك پرينتسيپتەرىن ۇستانۋ. يۋنەسكو ۇيىمى 13 جاسقا دەيىنگى بالالارعا جاساندى ينتەللەكت قۇرالدارىن پايدالانۋدى شەكتەۋدى جانە نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق بازانى قالىپتاستىرۋدى ۇسىنادى.
قازاقستاندا STEM-ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ، ۋنيۆەرسيتەتتەردە جاساندى ينتەللەكت بويىنشا ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن كەڭەيتۋ، «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ الەۋەتىن ءتيىمدى پايدالانۋ جانە مەملەكەت پەن جەكە سەكتور اراسىنداعى سەرىكتەستىكتى نىعايتۋ ماڭىزدى. بۇل شارالار قازاقستاننىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە جاساندى ينتەللەكتتىڭ تۇراقتى دامۋىن قامتاماسىز ەتىپ، جاھاندىق دەڭگەيدە باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
– نەيروجۇيەلەر نەسىمەن پايدالى جانە ول قازاقستاننىڭ تسيفرلىق ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنا قالاي ىقپال ەتەدى؟
– جاساندى ينتەللەكت (جي) قازاقستاننىڭ تسيفرلىق ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنا ماڭىزدى سەرپىن بەرىپ، ءتۇرلى سالالارداعى تيىمدىلىك پەن ونىمدىلىكتى ارتتىرۋدا شەشۋشى ءرول اتقارادى. «تسيفرلىق قازاقستان» باعدارلاماسى اياسىندا مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ 90,07%-ى ەلەكتروندى فورماتتا كورسەتىلىپ، ينتەرنەت پايدالانۋشىلاردىڭ ۇلەسى 92,9%-عا جەتتى، بۇل جوسپارلانعان كورسەتكىشتەردەن الدەقايدا جوعارى. بۇل جي-ءدىڭ مەملەكەتتىك باسقارۋ مەن قىزمەت كورسەتۋ ساپاسىن ارتتىرۋداعى ءرولىن ايقىندايدى.
ءوندىرىس جانە ونەركاسىپتە جي وندىرىستىك پروتسەستەردى اۆتوماتتاندىرىپ، شىعىنداردى ازايتادى، ال اۋىل شارۋاشىلىعىندا سۋارۋ جۇيەلەرىن باسقارۋ جانە ەگىن ونىمدىلىگىن بولجاۋ سياقتى ماسەلەلەردى شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. قارجى سەكتورىندا جي تاۋەكەلدەردى باسقارۋ، الاياقتىقتى انىقتاۋ جانە كليەنتتەرگە قىزمەت كورسەتۋدى جاقسارتۋعا ىقپال ەتەدى. دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا اۋرۋلاردى ەرتە دياگنوستيكالاۋ جانە ەمدەۋ ساپاسىن ارتتىرۋدا جي ماڭىزدى ءرول اتقارادى.
Astana Hub حالىقارالىق تەحنولوگيالىق پاركى IT-ستارتاپتاردىڭ دامۋىنا ىقپال ەتىپ، 1,5 مىڭنان استام قاتىسۋشىنى بىرىكتىردى، ولاردىڭ جالپى تابىسى 1,2 ترلن تەڭگەگە جەتىپ، سوڭعى بەس جىلدا 31 ەسە ءوستى. سونىمەن قاتار، جي دامىتۋعا ارنالعان 2024-2029 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداما دەرەكتەردى باسقارۋ، ينفراقۇرىلىمدى جەتىلدىرۋ جانە ادامي كاپيتالدى دامىتۋ ماسەلەلەرىن قامتيدى.
جاساندى ينتەللەكتتى قولدانۋ لوگيستيكا مەن كولىك سالاسىندا قوزعالىس كەستەلەرىن وڭتايلاندىرۋعا، IT قىزمەتتەرىن ەكسپورتتاۋ ارقىلى حالىقارالىق نارىقتا باسەكەگە قابىلەتتىلىكتى ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. يننوۆاتسيالىق ستارتاپتار مەن كاسىپكەرلىك جوبالار جاڭا شەشىمدەردى ۇسىنىپ، ەكونوميكانىڭ ءارتۇرلى سەكتورلارىندا دامۋ قارقىنىن جەدەلدەتەدى.
جالپى ايتقاندا، جي قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ ءارتاراپتاندىرىلۋىنا، مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ ساپاسىن جاقسارتۋعا جانە ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنىڭ ارتۋىنا ىقپال ەتەدى. قازاقستانعا دەرەكتەردى قولجەتىمدى ەتۋ، ينفراقۇرىلىمدى نىعايتۋ جانە ادامي كاپيتالدى دامىتۋ باعىتىندا جۇيەلى جۇمىس جۇرگىزۋ قاجەت. مەملەكەت، بيزنەس جانە عىلىمي قاۋىمداستىق اراسىنداعى ۇيلەسىمدى ىنتىماقتاستىق قازاقستاندى ورتالىق ازياداعى تەحنولوگيالىق كوشباسشىعا اينالدىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
– قازاقستاندا جاساندى ينتەللەكتتى ەتيكالىق تۇرعىدان قولدانۋ جانە رەتتەۋ بويىنشا قانداي باسىمدىقتاردى ەسكەرۋ كەرەك؟ جي تۋرالى زاڭ جوباسىن ازىرلەگەندە شەتەلدىك تاجىريبەدەن نەنى ۇلگى ەتىپ الۋعا بولادى؟
– ەتيكا جانە زاڭناما ماسەلەلەرى دە ەرەكشە نازار اۋدارۋدى قاجەت ەتەدى. جاساندى ينتەللەكتتى قولدانۋ بارىسىندا دەربەس دەرەكتەردىڭ قۇپيالىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ، ادىلەتتىلىك جانە ترانسپارەنتتىلىك پرينتسيپتەرىن ساقتاۋ ماڭىزدى. قازاقستاننىڭ جي تۋرالى زاڭناماسى حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەس رەتتەلۋى ءتيىس. بۇل ورايدا ەۋروپالىق وداقتىڭ جاساندى ينتەللەكتتى رەتتەۋ اكتىسى (AI Act) جاقسى ۇلگى بولا الادى. الاياقتىق، جالعان اقپارات تاراتۋ جانە كيبەرشابۋىلدار قاۋپىن ازايتۋ ءۇشىن اقپاراتتى سۇزگىدەن وتكىزۋ، دەرەكتەردى شيفرلاۋ جانە كوپساتىلى اۋتەنتيفيكاتسيا سياقتى شارالار قولدانىلۋى قاجەت.
– قازاقستاننىڭ جاساندى ينتەللەكت سالاسىنا شەتەلدىك ينۆەستيتسيا تارتۋ ءۇشىن قانداي ارتىقشىلىقتارىن پايدالانۋعا بولادى؟
– حالىقارالىق سەرىكتەستىك جاساندى ينتەللەكت سالاسىنىڭ دامۋىنا سەرپىن بەرە الادى. قازاقستاننىڭ گەوستراتەگيالىق ورنالاسۋى، تسيفرلىق حاب رەتىندەگى الەۋەتى جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ قارقىنى شەتەلدىك ينۆەستورلار ءۇشىن تارتىمدى فاكتورلار بولىپ تابىلادى. Alem.AI جانە KazLLM سياقتى جوبالار جاھاندىق نارىققا شىعۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل باعىتتا عىلىمي زەرتتەۋلەردى كوممەرتسيالاندىرۋ، حالىقارالىق سەرىكتەستىكتى دامىتۋ جانە زاماناۋي تەحنولوگيالاردى قولدانۋ باستى باسىمدىققا اينالۋى ءتيىس.
– Alem.AI ورتالىعىن الەمدىك نارىقتا باسەكەگە قابىلەتتى ەتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
– Alem.AI ورتالىعىن حالىقارالىق دەڭگەيدە باسەكەگە قابىلەتتى ەتۋ ءۇشىن ادامي كاپيتالدى دامىتۋ باستى باسىمدىقتاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى، بۇل باعىتتا جىل سايىن جاساندى ينتەللەكت سالاسىندا مىڭداعان بىلىكتى ماماندار دايارلاۋ كوزدەلگەن. سونىمەن قاتار، ورتالىقتى زاماناۋي تەحنولوگيالارمەن جابدىقتاپ، عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە قاجەتتى ينفراقۇرىلىمدى جەتىلدىرۋ ماڭىزدى. حالىقارالىق سەرىكتەستىكتى دامىتۋ ماقساتىندا جەتەكشى الەمدىك ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن زەرتتەۋ ورتالىقتارىمەن تىعىز بايلانىس ورناتىلىپ، بىرلەسكەن جوبالار جۇزەگە اسىرىلۋى ءتيىس. Alem.AI ەكوجۇيەسى اياسىندا يننوۆاتسيالىق ستارتاپتاردى قولداۋ ارقىلى جاڭا شەشىمدەر مەن تەحنولوگيالاردى دامىتۋعا ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى. بۇدان بولەك، مەملەكەتتىك جانە جەكە سەكتور ينۆەستيتسيالارىن تارتۋ ارقىلى تۇراقتى قارجىلاندىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ جانە جاساندى ينتەللەكتتى دامىتۋ ءۇشىن قولايلى زاڭنامالىق ورتا قالىپتاستىرۋ قاجەت. وسى ستراتەگيالىق قادامدار جۇزەگە اسقان جاعدايدا Alem.AI حالىقارالىق دەڭگەيدە تانىلعان تەحنولوگيالىق ورتالىققا اينالىپ، قازاقستاننىڭ تسيفرلىق ەكونوميكاسىنىڭ وسۋىنە ايتارلىقتاي ۇلەس قوسا الادى.
جاساندى ينتەللەكت سالاسىندا ەلىمىزدە كوپتەگەن تانىمال عالىمدار ەڭبەك ەتىپ كەلەدى. ولاردىڭ ىشىندە مامىرباەۆ ءو.ج.، تۇكەەۆ ۋ.ا.، جۇمانوۆ ج.م.، مانسۋروۆا م.ە. سياقتى جەتەكشى زەرتتەۋشىلەردى اتاپ وتۋگە بولادى. ولار قازاق تىلىندەگى دەرەكتەردى وڭدەۋ، تابيعي تىلدەردى تالداۋ جانە جاساندى ينتەللەكت شەشىمدەرىن ءارتۇرلى سالالارعا ەنگىزۋ باعىتىندا ماڭىزدى زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ كەلەدى. ولاردىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرى قازاقستاندا عانا ەمەس، حالىقارالىق دەڭگەيدە دە مويىندالىپ وتىر. سونىمەن قاتار، بۇل عالىمدار KazLLM مودەلىن جەتىلدىرۋ، جوعارى ءونىمدى ەسەپتەۋىش رەسۋرستاردى دامىتۋ جانە جاساندى ينتەللەكت سالاسىنداعى مامانداردى دايارلاۋ باعىتىندا بەلسەندى جۇمىس اتقارۋدا.
قازاقستاننىڭ جەتەكشى جوعارى وقۋ ورىندارى دا جاساندى ينتەللەكتتى دامىتۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى جاساندى ينتەللەكت جانە سمارت-جۇيەلەر ينستيتۋتى (ISSAI) ارقىلى عىلىمي زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ، KazLLM سياقتى اۋقىمدى جوبالاردى ىسكە اسىرۋدا الدىڭعى قاتاردا تۇر. ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جاساندى ينتەللەكت زەرتحانالارىن اشىپ، ستۋدەنتتەرگە دەرەكتەر تالداۋى، ماشينالىق وقىتۋ جانە نەيروندىق جەلىلەر باعىتىندا ءبىلىم بەرۋدە كوشباسشى بولىپ تابىلادى. ساتباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى ينجەنەرلىك جانە تەحنيكالىق باعىتتاعى زەرتتەۋلەردى دامىتىپ، جاساندى ينتەللەكت نەگىزىندەگى يننوۆاتسيالىق جوبالاردى قولداۋعا باسىمدىق بەرىپ وتىر. سونىمەن قاتار، حالىقارالىق اقپاراتتىق تەحنولوگيالار ۋنيۆەرسيتەتى (IITU) جاساندى ينتەللەكت ماماندارىن دايارلاۋ بويىنشا زاماناۋي باعدارلامالاردى ەنگىزىپ، كادر تاپشىلىعىن جويۋعا ايتارلىقتاي ۇلەس قوسۋدا.
وسى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ زەرتحانالارى مەن ورتالىقتارىندا جاساندى ينتەللەكتتىڭ ءتۇرلى سالالارداعى قولدانىلۋى زەرتتەلىپ، ستۋدەنتتەرگە پراكتيكالىق ماشىقتار بەرىلەدى. عىلىمي جوبالار مەن ستارتاپتار قولداۋ تاۋىپ، ۋنيۆەرسيتەتتەر جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگيالارىن كوممەرتسيالاندىرۋعا جانە حالىقارالىق سەرىكتەستىكتى نىعايتۋعا بەلسەندى اتسالىسۋدا. بۇل جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ جانە جەتەكشى عالىمداردىڭ بىرلەسكەن جۇمىسى قازاقستاننىڭ جاساندى ينتەللەكت سالاسىنداعى الەۋەتىن ارتتىرىپ، ونى حالىقارالىق دەڭگەيدە باسەكەگە قابىلەتتى ەتە الادى.
قازاقستانداعى جاساندى ينتەللەكتتىڭ دامۋى – ەلدىڭ بولاشاق تسيفرلىق ەكوجۇيەسىنىڭ اجىراماس بولىگى. مەملەكەت، بيزنەس جانە عىلىمي قاۋىمداستىق اراسىنداعى ءتيىمدى ىنتىماقتاستىق، يننوۆاتسيالىق شەشىمدەردى ەنگىزۋ جانە ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ ارقىلى قازاقستان حالىقارالىق دەڭگەيدە باسەكەگە قابىلەتتى جي ورتالىعىنا اينالا الادى. جي-ءدى دامىتۋ تەك تەحنولوگيالىق جەتىستىك قانا ەمەس، سونىمەن قاتار ەلدىڭ ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋدىڭ ءتيىمدى قۇرالى بولىپ تابىلادى.
سۇحباتتاسقان جاننا جومارت
Abai.kz
