پرەزيدەنت دونالد ترامپتىڭ اكىمشىلىگى شەت ەلگە كومەك كورسەتەتىن باعدارلامالاردىڭ كوپشىلىگىن قارجىلاندىرۋدى 90 كۇنگە توقتاتا تۇرۋ پروتسەسىن باستادى، دەپ حابارلايدى Caravan.kz مەديا پورتالى.

بۇل شەشىم USAID-تىڭ ۆاشينگتونداعى شتاب-پاتەرىنىڭ جابىلۋىنا جانە قىزمەتكەرلەردىڭ ءبىر بولىگىن اقىسىز دەمالىسقا جىبەرۋگە اكەلدى. ترامپ اگەنتتىكتىڭ قىزمەتىن قايتا قاراۋ قاجەتتىلىگىن مالىمدەدى. ال، يلون ماسك USAID-تى «قىلمىستىق ۇيىم» دەپ اتاپ، ونىڭ «جابىلاتىن ۋاقىتى كەلگەنىن» ايتتى.

USAID-تىڭ قىزمەتى: ميسسياسى جانە باعدارلامالارى

1961 جىلى قۇرىلعان USAID ۇيىمى دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردى ىلگەرىلەتۋگە جانە مۇقتاج ەلدەرگە گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتۋگە باعىتتالعان اقش-تىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ نەگىزگى قۇرالى. اگەنتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم بەرۋ، ەكونوميكالىق دامۋ، اۋىل شارۋاشىلىعى جانە ازاماتتىق قوعامدى قولداۋ سياقتى سالالاردى قامتيتىن 100-دەن استام مەملەكەتتە ءتۇرلى باعدارلامالاردى جۇزەگە اسىرادى.

USAID ءوزىنىڭ باعدارلامالارى اياسىندا قارجىلاندىرۋدىڭ ەداۋىر كولەمىن اقش-تىڭ ىقپالىن نىعايتۋعا، تۇراقتى دامۋعا ىقپال ەتۋگە جانە قاقتىعىستاردىڭ الدىن الۋعا باعىتتايدى.

قارجىلاندىرۋدى قازاقستاندىق قانداي ۇەۇ جانە لگبت بەلسەندىلەرى الادى؟

قازاقستاندا USAID زاڭنىڭ ۇستەمدىگىن نىعايتۋعا، ينۆەستيتسيالىق احۋالدى جاقسارتۋعا جانە ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋعا باعىتتالعان جوبالاردى بەلسەندى قولدادى. بەنەفيتسيارلار اراسىندا باق، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار، سونىڭ ىشىندە لگبت قۇقىقتارى مەن گەندەرلىك تەڭدىككە قاتىستى ۇيىمدار بولدى.

2001-2024 جىلدار ارالىعىندا قازاقستانعا بەرىلگەن قارجىلاندىرۋدىڭ جالپى كولەمى شامامەن 2,07 ملرد دوللاردى قۇرادى.

2024 جىلدىڭ سوڭىندا USAID قازاقستاندا 27 جوبانى ىسكە اسىردى. ونىڭ ىشىندە 15 وڭىرلىك جوبا بولسا، 12-ءسى مەملەكەتىك. بۇل رەتتە، جاعدايلاردىڭ باسىم كوپشىلىگىندە USAID ءارتۇرلى حالىقارالىق ۇەۇ قاتارىنان دەلدالداردىڭ كەڭ جەلىسىن پايدالانادى.

تەك قازاقستاندىق 2 ۇەۇ – «قادىر-قاسيەت» قب جانە «دەسەنتا»ق ب تىكەلەي قارجىلاندىرىلادى.

ايتا كەتۋ كەرەك، وتكەن جىلى بيۋدجەتى 750 مىڭ اقش دوللارىن قۇرايتىن «قادىر-قاسيەت» قب جوباسىن قارجىلاندىرۋ ا.يبراەۆا (قب باسشىسى) تاراپىنان USAID كامەرالدىق تەكسەرۋ بارىسىندا قارجىلىق مەنەدجمەنت ساياساتى بولىگىندە زاڭ بۇزۋشىلىقتار انىقتالۋىنا جانە نەگىزگى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزىلمەۋىنە بايلانىستى توقتاتىلعان.

USAID جۇمىسىنىڭ «جاريالانبايتىن» باعىتتارىنا قازاقستانداعى لگبت قوزعالىسىن قولداۋ جونىندەگى جوبالاردى قارجىلاندىرۋدى اتاپ ايتۋعا بولادى. امەريكالىق ۇيىم قازاقستاندىق قوعامعا ءتان ەمەس باتىستىق قۇندىلىقتاردىڭ تارالۋىنا بەلسەندى ىقپال ەتەدى. اتاپ ايتقاندا، وتكەن جىلى لگبت جاسوسپىرىمدەرگە باعىتتالعان حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ قولداۋىمەن قۇرىلعان USAID ۆەب-سايتى قوعامدىق نارازىلىق تۋدىرعان ەدى.

«Feminita» قوزعالىسىنىڭ كوشباسشىلارى ج.سەكەرباەۆا مەن گ.سەرجان قاراجات الۋشىلار بولىپ تابىلادى (ەكەۋى 160 ملن تەڭگەدەن استام قاراجات العان).

بۇل رەتتە ولار USAID – ءتىڭ سەنىمدى وكىلدەرىنەن -«نورۆەگيالىق حەلسينكي كوميتەتى»، «ILGA-Europe»، «ەۋرازيا ورتالىق ازيا قورى»، «COC Nederland»، «NED» جانە «NDI»قارجىلاندىرۋدى الادى.

جەلىدە «Ilga-Europe» ۇۇپ-نىڭ ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ لگبت قاۋىمداستىقتارىنىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋ جونىندەگى «جابىق» ستراتەگيالىق جوبانى ىسكە قوسۋ جونىندەگى جوسپارلارى تۋرالى اڭگىمەلەر كوپتەن بەرى تارالىپ كەلەدى.

كەيبىر دەرەككوزدەردەن الىنعان اقپارات بويىنشا، «Feminita» وكىلدەرىنىڭ شوتتارىنا قاراجاتتىڭ ءبىر بولىگى «Oyan, Qazaqstan» قوزعالىسىنىڭ بەلسەندىلەرى – «فيسكالدىق دەمەۋشىلەر» دەپ اتالاتىندار ارقىلى تۇسەدى.

«قادىر-قاسيەت» قب قوزعالىسى سياقتى جۇرگىزەتىن ءىس-شارالار قاراجاتتىڭ ءتيىمدى جۇمسالىپ جاتقانىنا قاتىستى سۇراقتار تۋعىزادى.

ال الەمدە قالاي بولىپ جاتىر؟

مۇنداي باستامالاردى قارجىلاندىرۋدىڭ ۇقساس تاجىريبەسى باسقا ەلدەردە دە بايقالادى. ترامپ اكىمشىلىگى اگەنتتىكتى قوعامدىق قۇندىلىعى جوق جوبالارعا ماقساتتى تۇردە دەمەۋشىلىك جاسادى دەپ ايىپتادى. ال، كەيبىر جاعدايلاردا ءتىپتى امەريكاندىق سالىق تولەۋشىلەردىڭ مۇددەلەرىنە قايشى كەلەدى دەدى. داۋلى جوبالار اراسىندا لگبت باستامالارى دا اتالدى. ونىڭ ىشىندە كولۋمبيادا «ترانسگەندەرلىك وپەرا» شىعارۋعا 47 مىڭ دوللار، پەرۋدە «ترانسگەندەرلىك كوميكس» شىعارۋعا 32 مىڭ دوللار جانە گۆاتەمالادا جىنىستى اۋىستىرۋ وپەراتسيالارىن قارجىلاندىرۋعا جانە لگبت بەلسەندىلىگىن قولداۋعا 2 ميلليون دوللار قارجى جۇمسالعانى ايتىلدى.

وسى جوبالارمەن قاتار، ءال-كايداداعى سودىرلارعا تۇسكى اس جەتكىزۋ، «اۋعانستاندا كوكنار ءوسىرۋ جانە گەروين ءوندىرۋ ءۇشىن پايدالانىلاتىن سۋارۋ ارنالارىن» سالۋ جانە ت. ب.

جاھاندىق بەلسەندىلىكتەن كونسەرۆاتيۆتى رەاليزمگە دەيىن

اقش-تىڭ كوپتەگەن شەتەلدىك كومەك باعدارلامالارىن قارجىلاندىرۋدى توقتاتا تۇرۋى ەلدىڭ سىرتقى ساياسي باعىتىنىڭ كۇرت وزگەرگەنىن كورسەتەدى. ترامپ اكىمشىلىگى ۇلتتىق مۇددەلەردى ءبىرىنشى ورىنعا قويا وتىرىپ، حالىقارالىق كومەكتى ءبولۋ تەتىكتەرىن قايتا قاراستىرۋدا. بۇل قادامدى ەلدەردىڭ مادەني جانە ساياسي ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرمەستەن «دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردى» شەتەلدە بەلسەندى تۇردە ناسيحاتتايتىن ءداستۇرلى ءارى قالىپتاسقان امەريكاندىق تاسىلدەن الشاقتاۋ دەپ ساناۋعا بولادى.

ساياسي پاراديگمانىڭ وزگەرۋىنىڭ قوسىمشا دالەلى — اقش-تىڭ ىشكى باعىتى.

رەسپۋبليكاشىلاردىڭ جەڭىسىندە كورىنىس تاپقان قوعامداعى كونسەرۆاتيۆتى كوڭىل-كۇيدىڭ ءوسۋى — قازىردىڭ وزىندە مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك ساياساتىنا اسەر ەتۋدە. وعان ترامپتىڭ تەك ەكى بيولوگيالىق جىنىستى زاڭدى تانۋدى بەكىتەتىن زاڭعا قول قويۋى دالەل بولدى.

حالىقارالىق ارەنادا بۇل اقش-تىڭ تاراپىنان بولاتىن يدەولوگيالىق قىسىمىنىڭ السىرەۋىن جانە ءداستۇرلى ەمەس قۇندىلىقتار مەن اڭگىمەلەردىڭ، سونداي-اق، امەريكاندىق ليبەرالدى توپتاردىڭ السىرەۋىن ءبىلدىرۋى مۇمكىن.

Abai.kz