اق ءۇيدىڭ جاڭا قوجايىنى ترامپ بايدەننىڭ جولىن ۇستانباي، سولتۇستىك كورشىمىزبەن دوستىققا پەيىل بىلدىرۋدە. شىعىس كورشىمىزگە «كەدەندىك سالىق» ۇر توقپاعىن قايتا كوتەرگەنىمەن، قىتاي باسشىسىمەن راقايلاسۋى مۇمكىن ەكەنىن دە جاسىرمايدى. Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى قازىرگى جاھاندىق قايشىلىقتى گەوساياسي مۇددەلەر توڭىرەگىندە، حالىقارالىق ساراپشى، ساياساتتانۋشى نۇربولات نىشانبايمەن سۇحباتتاسقان ەدى...

سيريا ۋكراينا جولىنداعى قۇرباندىق پا؟

Abai.kz: ترامپتىڭ اق ۇيگە كەلۋىمەن گەوساياسي باسبۇزارلار «جۋاسىعانداي». حاماس پەن يزرايل كەلىسىمگە كەلدى. اقش پەن رەسەي كەلىسسوزى باستالدى. مۇنى اقش-تىڭ مىقتىلىعىنىڭ كورىنىسى دەيىن دەسەك، بايدەن كەزىندە حاماس پەن كرەمل كورشىلەرىنە شابۋىل جاساپ، تالىپتەر قايتا بيلىككە كەلدى. قوس پرەزيدەنتتىڭ گەوساياساتقا ۇقساماعان ەكى ءتۇرلى ىقپالىن پايىمداپ كورسەك؟

نۇربولات نىشانباي: ترامپ بيلىككە كەلىسىمەن الەمدە قالىپتاسقان گەوساياسي ەرەجەلەردى وزگەرتىپ جاتىر دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار. ترامپ اق ۇيگە رەسمي كىرۋدىڭ الدىندا حاماس پەن يزرايل كاتاردىڭ ارا اعايىندىعىمەن سوعىستى توقتاتۋعا كەلىسىپ، تۇتقىن الماسىپ جاتىر. دەسە دە مەنىڭ ويىمشا، بۇل كەلىسىم ۋاقىتشا عانا. تاكتيكالىق ءمانى بولعانىمەن، ستراتەگيالىق ماڭىزى جوق. كەلىسىمنىڭ ءۇشىنشى كەزەڭىندە ەكى تاراپ تۇراقتى تۇردە ۇزاق مەرزىمدى بەيبىتشىلىك ساقتاۋعا كەلىسۋى، گازا ايماعىنان حاماس اسكەرلەرى شىعىپ كەتۋى كەرەك. بىراق ترامپتىڭ ۇستانىمى ءبىر عانا مەملەكەت بولۋ كەرەك دەيدى. ول ءتىپتى اق ۇيدە نەتانياحۋدى قابىلداعاندا كەرەك بولسا 2 ميلليون پالەستينالىقتىردى كورشى ەلدەرگە كوشىرۋمىز مۇمكىن دەگەن اقپارات تاراتتى.

رەسەيدە سوڭعى كەزدەرى سيريادان اسكەرىن الىپ كەتتى. سوندىقتان قازىر كرەمل ءۇشىن نەگىزگى باعىت ۋكراينا بولىپ تۇر. مەنىڭ ويىمشا بۇل ارادا ۋكراينا ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن سيريانى بوساتۋ كەرەك دەگەن استىرتىن كەلىسىم بولعان سياقتى.

رەسەي اقش-قا ەشقانداي قاۋىپ تۋدىرا المايدى!

Abai.kz: ترامپ وقشاۋلانعان ءپۋتيندى الەمدىك قاۋىمداستىققا قايتا تارتپاق. سونداعى كوزدەگەنى نە؟ بىرلەسىپ قىتايعا قارسى تۇرۋ دەگەن پىكىرگە كەلىسەسىز بە؟

نۇربولات نىشانباي: ءيا، ترامپ ءپۋتيندى وقشاۋلانۋدان جاھاندىق ورتاعا قايتا تالپىنۋدا دەپ كوپ ايتىلۋدا. دەسە دە بۇل ۋكراينا ماسەلەسى ءۇشىن عانا ەمەس.

اقش-تىڭ بولاشاق مۇددەسى تۇرعىسىنان قاراعاندا رەسەي ولارعا ەشقانداي قاۋىپ تۋدىرا المايدى. ترامپتىڭ الداعى 4 جىلىنداعى باستى ەكونوميكالىق قارسىلاسى، ول – قىتاي.

سوڭعى جىلدارى ۋكرايناداعى سوعىسقا بايلانىستى قىتاي مەن رەسەيدىڭ اراسىنىڭ تىم جاقىن بولىپ كەتۋى اق ۇيگە ۇناماي وتىر. وسى ماقساتتا كرەملدىڭ ۇستانىمىن بايقاپ كورۋدە. ساۋد ارابيادا وتكەن كەلىسسوزدە دە ۋكراينا ماسەلەسىنەن بولەك، گەوساياسي ماسەلەلەردى بىرگە شەشۋ جاعى تالقىلاندى. سانكتسيانى الۋ جاعى دا ءسوز بولدى. ماسەلە اق ءۇي بۇل ويىن قانشالىق جۇزەگە اسىرا الاتىندىعىن دا. ەۋروپانىڭ ولارمەن ىمىراعا كەلۋىندە. بۇل وتە ماڭىزدى. قالاي دەسەك تە سوڭعى 10 جىلدا رەسەي ناعىز قۇرساۋدا قالدى. سول سەبەپتى رەسەي قازىرگى ۋاقىتتا اقش ءۇشىن قىتايعا قارسى بالامالى ايماق قالىپتاستىرۋدا بەلگىلى رولگە يە بولىپ تۇر.

ەۋروپا ءۇشىن قىتايعا قاراعاندا رەسەي قاۋىپتىرەك...

Abai.kz: ەۋروپا السىرەدى، اسكەري قورعانىستا – اقش-قا، ەنەرگيادا – رەسەيگە، ساۋدا-ساتتىقتا – قىتايعا كۇنى قاراپ قالدى دەگەن پىكىر شىندىققا ۇيلەسە مە؟

نۇربولات نىشانباي: بۇل پىكىرمەن كەلىسپەيمىن. كەرىسىنشە، ەۋروپا جاڭارىپ جاتىر دەپ سانايمىن. سايلاۋلار ءوتىپ جاتىر. اقش-تىڭ جاڭا بيلىگى ەۋروپاداعى ۇلتشىل، وڭشىل پارتيالارعا قولداۋ ءبىلدىرىپ جاتىر. ەگەر ەۋروپا ۋكراينا مەن رەسەي سوعىسىندا ءۇنسىز قالسا، سولاي دەپ ايتۋعا بولار ەدى. گەرمانياداعى سايلاۋ وتە سالا، ماكرون اق ۇيگە باردى، ەۋروپا باسشىلارى سوعىستىڭ 3 جىلدىعىنا وراي توپ بولىپ كيەۆكە كەلدى. ولار اقش پەن ۋكراينانىڭ سيرەك كەزدەسەتىن مەتالدار قورىن بىرلەسىپ يگەرۋگە كەلىسىمگە كەلۋىنە دە ىقپال ەتتى. ونىڭ ۋكرايناعا قانشالىق ءتيىمدى بولاتىنىن ۋاقىت كورسەتەدى. ەۋروپا سونىمەن بىرگە، ۋكراينانىڭ قاۋىپسىزدىك كەپىلدىگى ماسەلەسىن الدىنعى ورىنعا قويىپ وتىر.

ەۋروپا ءۇشىن قىتايعا قاراعاندا رەسەي قاۋىپتىرەك. سەبەبى ۋكراينا جەڭىلگەندە رەسەي مولدوۆاعا، پولشاعا، بولماسا گرۋزياعا شابۋىلداۋى مۇمكىن.

ەۋروپا ءۇشىن ۋكرايانىڭ قالقان بولعانى ءتيىمدى. سول ءۇشىن انگليادان باستاپ ۋكرايناعا بىتىمگەرلىك كۇشتەرىن جىبەرۋگە دايىن وتىر.

ترامپتىڭ ورتا ازياعا ساياساتى قانداي بولادى؟

Abai.kz: ۋكراينا مەن ەۋروپانى شەتكە قاققان ترامپ پەن ءپۋتيننىڭ كەلىسسوزى قانداي ناتيجە بەرۋى مۇمكىن؟

نۇربولات نىشانباي: بىردەن ايتۋ كەرەك: ترامپ پەن پۋتين اراسىنداعى كەلىسسوز ۋكراينا مەن ەۋروپا ەلدەرىنىڭ مۇددەسىن قورعاماسا ەشقانداي قۇنى بولمايدى. ولاردىڭ كەلىسىمىن مويىندامايدى. سوعان بايلانىستى ەۋروپا مەن اقش-تىڭ ارا قاتىناسى ۋشىقتى دەسەك تە بولادى. ارينە بەلگىلى مەرزىمدە. قالاي دەسەك تە ەۋرووداقتىڭ پىكىرى ەسكەرىلۋى كەرەك. سەبەبى سوعىس ەۋروپا اۋماعىندا بولىپ جاتىر. سوندىقتان كەلىسىم 4 تاراپتى تولىق قامتۋى كەرەك.

Abai.kz: ترامپتىڭ ورتا ازياعا ساياساتى قانداي بولادى؟ ونىڭ كورشىلەرىمىز رەسەيمەن، قىتايمەن قارىم-قاتىناسى بىزگە قانداي اسەر ەتۋى مۇمكىن؟

نۇربولات نىشانباي: ترامپتىڭ ورتا ازياعا ساياساتى قازىردىڭ وزىندە بەلگىلى بولا باستادى دەپ ايتۋعا بولادى. بىرىنشىدەن 60 جىلدان بەرى امەريكانىڭ جۇمساق كۇشى بولىپ كەلە جاتقان USAID ۇيىمىن جابۋ ارقىلى اقش-تىڭ ورتالىق ازياعا جۇمساق كۇش ارقىلى اسەر ەتىپ كەلە جاتقان ىقپالىن السىرەتتى دەۋگە نەگىز بار. بىراق بۇل باستاماسى عانا. الدا اق ءۇيدىڭ ورتالىق ازياعا ساياسي ىقپالى ارتا بەرەدى. بۇل ارادا ايماق ەلدەرىنىڭ جەك ۇستانىمى اسا ماڭىزدى.

بيىل وتەتىن س5+1 باسقوسۋى ەكى تاراپتىڭ ۇستانىمىن ايقىندايدى. ەڭ باستىسى ورتا ازيا ەلدەرى ءبىر اۋىزدى بولۋ كەرەك. ايماق ەلدەرىنىڭ اقش-قا كوزقاراسى ءار ءتۇرلى بولسا، الپاۋىت ەلدەر سونى پايدالانىپ ءتۇرلى ساياسي ويىندار ويناۋى مۇمكىن. ترامپتىڭ ايماققا كوزقاراسى ورتا ازيا ەلدەرى ءۇشىن اسا ماڭىزدى بولىپ تۇر. سايكەسىنشە ترامپ ورتا ازيامەن ءبىر بىتىمگە كەلسە، قىتايعا قارسى «بۋفەر زونا» رەتىندە پايدالانادى.

Abai.kz