(ەسسە)

كينو، كاستينگ جانە قويىلىم
قايران كۇندەر بۇگىندە،
قايدا ەكەن دەپ تۇڭىلمە!
قالدى ءبىزدىڭ بالالىق،
قوسوبانىڭ تۇبىندە!
(جۋرناليستىك فولكلوردان)

ءبىزدىڭ قاراتەرەڭگە «قىز جىبەك» ءفيلمىنىڭ العاش كەلگەن كۇنى ءالى ەسىمدە. جەتپىسىنشى جىلداردىڭ باسى. ءۇشىنشى، الدە ءتورتىنشى كلاستا وقيتىن كەزىمىز. بۇل كۇنى ءۇيدىڭ ۇلكەندەرى اۋىل كلۋبىنا بارۋعا ەرەكشە ىقىلاسپەن دايىندالدى. ول داۋىردە بالالار ءدال وسىنداي الابوتەن كوڭىل-كۇيدى ءبىرىنشى مامىر مەن جەتىنشى قاراشادا پارادقا شىعاتىن ساتتە نەمەسە كينومەحانيك ءۇندى ءفيلمىن اكەلگەندە عانا سەزىنەدى. ويتكەنى، سول تۇستاعى اۋىل ءومىرىنىڭ ايتا قالارلىقتاي ەلەۋلى وقيعالارى وسىلار. پاراد بولاتىن كۇنى بالا بىتكەننىڭ قۇدايى بەرىپ قالادى. كەڭ كوشەنىڭ شاڭداعىن اسپانعا كوتەرىپ، ۋلاپ-شۋلاپ، شەرۋلەتىپ قايتامىز. ال ءۇندى كينوسى دەگەندى ونشا ۇعا بەرمەيمىز. بارۋىن بارىپ الىپ، نە كينو ەكەنىن، نە كونتسەرت ەكەنىن اجىراتا الماي، ەسەڭگىرەپ شىعامىز.

ءسويتىپ جۇرگەندە تەڭىز قولتىعىنداعى اۋىلعا «قىز جىبەك» جەتتى. قىز جىبەك پەن تولەگەندى قيسسا-جىردان بىلەمىز. كادىمگى اقساقالدار القا-قوتان جايعاسىپ الىپ، بىرەۋگە وقىتىپ قويىپ، قۇمارى قانعانشا تىڭدايتىن ۇزىن-سونار جىر. كۇندە سول. قايتا-قايتا اينالىپ سوعادى. ولار بۇگىنگە جەتەتىن ۇزىكتى ساناعا ءسىڭىرىپ بولعان سوڭ دا ءسوزدىڭ جەلىسىن ۇزبەيدى. كولدەي جاستىقتى قولتىعىنا باسىپ، جانتايىپ جاتىپ، كوك شايدى اسىقپاي سوراپتاپ، گوي-گوي اڭگىمەگە كىرىسەدى. سوندا اڭعاراتىنىمىز، جىبەك اپامىز، تەگىندە، ايدىندى ارالدىڭ جالپاق جۇرتىنا دا اسا بوتەن ەمەس سەكىلدى. ءتىپتى ۋىزداي جاپ-جاس كەزىندە ارماندا كەتكەن تولەگەن كوكەمىز ءبىزدىڭ بۇيىرماعان جەزدەمىز-ءمىس... قايتەيىك، اندا-ساندا اڭىز بەن ناعىزدى ارالاستىرىپ جىبەرەتىن اقساقالدارىمىزدىڭ ايتقانى عوي...

ەندەشە، اۋىلعا «اپامىز» تۋرالى اتاقتى فيلم كەپ جاتقاندا نە تۇرىس، تايلى-تاياعىمىزبەن اعىلىپ، كينوعا تارتتىق. كلۋبقا ادام سىيماي كەتتى. بۇرىن كينو كورەتىن زالدىڭ ءدال وسىلاي اۋزى-مۇرنىنان شىعا لىق تولعانى جادىمدا جوق. كەشىگىڭكىرەپ قالعان سوڭ ورىن تيمەگەندەر ەكراننىڭ الدىندا مالداس قۇرىپ وتىردى. ال تىكەسىنەن تىك تۇرعانداردا ەسەپ جوق. ول كەزدە ءفيلمنىڭ وزىنەن بۇرىن قوسىمشاسى، ياعني، جۋرنالى كورسەتىلەدى. انشەيىندە تەز سىرعىپ وتە شىعاتىن جۋرنالى قۇرىماعىر اياقتالىپ بولساشى. قىز جىبەك پەن تولەگەنگە جەتەم دەگەنشە ابدەن ۇزدىگىپ بىتتىك.

سودان فيلم باستالدى. ەندى كەرەمەت! ءتۇرلى-ءتۇستى كينو. دارحان دالا. تۇمسا تابيعات. اشىق اسپان. اساۋ اقجايىق. قاپتاعان قىزعالداق. سۇلۋ سايگۇلىك. سىرلى ءسوز. عاجاپ عيبرات. سىرباز سىرلىباي. بىربەتكەي بازارباي. قارىمدى قارشىعا. شيراق شەگە. سولاردىڭ ورتاسىندا جاسىنداي جارقىلداعان تەگەۋرىندى تولەگەن مەن جۇزىنەن نۇر توگىلگەن جايدارى جىبەك ءجۇر. وسى ەكەۋى سول كۇنى قانشاما ۇل-قىزدىڭ قيالىن تۇرتكىلەپ وياتتى ەكەن؟! ۇلدار تولەگەنگە، قىزدار جىبەككە تەسىلە قارادى دا وتىردى. شىنىندا دا، رەجيسسەر سۇلتان قوجىقوۆ پەن ستسەناريست عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ تاماشا تاندەمىنەن تۋعان كوركەم كارتيناداعى تولەگەننىڭ بولمىس-ءبىتىمى مەن كەسكىن-كەيپى بايىرعى ەپوستىڭ ءداستۇرلى كەيىپكەرلەرىنە مۇلدە ۇقسامايتىن ەدى. ولار كورەرمەنگە وسى زاماندى دا جاتسىنا قويمايتىن ايرىقشا وبراز تۇرىندە تانىستىرىلدى. تولەگەننىڭ تولقىندانعان بۇيرا شاشى، ءتۇبىت مۇرتى، ىقشام كيىمى، سىرتقى سىمباتى جۇرتتىڭ كوكەيىنە قونا كەتتى.

ەرتەڭىنە ساباق ۇستىندە دە كەشەگى كينونىڭ اڭگىمەسىن ايتىپ تاۋىسا المادىق. ءفيلمنىڭ ءاربىر تىركەسى كوڭىلىمىزگە قاتتالىپ، جادىمىزعا جاتتالىپ قالىپتى. اۋىق-اۋىق ءبىر-بىرىمىزگە ەجىرەيە قاراپ، «قانىڭدى ىشەم، كۇشىك!»، – دەيمىز ەكىلەنىپ. «قايدا ءجۇر دەسەم، سايدا ءجۇر ەكەنسىڭدەر عوي»، – دەپ ماڭايىمىزداعىلارعا ماردامسىپ قويامىز. «مەنىڭ بەرەر جاۋابىم – جىبەك!»، – دەيمىز باسىمىزدى شالقاق ۇستاپ. «ورتا ءجۇزدىڭ جازاسى – وسى»، – دەيمىز تىم ساليقالى كەيىپكە ءتۇسىپ. «سىيىسا الماي ءجۇرمىز عوي...»، – دەپ سىزدانامىز سوسىن تولەگەن بولىپ. سول تولەگەندى سەندىرىپ ويناعان جاپ-جاس اكتەردىڭ اتى-ءجونى قۇمان تاستانبەكوۆ ەكەنىن دە ميىمىزعا ابدەن توقىپ الدىق.

قىسقاسى، سول كۇنى ءبارىمىزدىڭ جان دۇنيەمىزدە ءبىر-ءبىر قۇمان بوي كوتەردى. بويىمىزدا دا، ويىمىزدا دا ءبىر-ءبىر قۇمان وياندى. سول ويانعاننان مول وياندى. قاراتەرەڭنىڭ قىراتى مەن جىراسىندا اق تەر، كوك تەر بولىپ ويناپ جۇرگەن بۇكىل بالا اكتەرلىككە قۇمارتتى. ناتيجەسى سول – ارادا ۇزاق جىل وتكەندە وتىزعا جۋىق وقۋشىسى بار مەنىڭ كلاسىمنان ءبىر ەمەس، ەكى اكتەر شىقتى. بىرەۋى – كاسىبي كينواكتريسا، ەكىنشىسى – تەاتر اكتەرى. قالعانىمىز اكتەر بولىپ قارىق قىلماساق تا، تولەگەن مەن جىبەكتىڭ اسەرىنەن بىرازعا دەيىن ايىعا المادىق.

ءوز باسىم سول جىلداردا اۋىل شەتىندەگى قۇمداۋىت جەردە «تەاترلاندىرىلعان» كورىنىسى مول، بىراق فيلم وقيعاسىنىڭ جەلىسىنەن الىستامايتىن «قىز جىبەكتى» قويدىم. بالالار قويىلىمعا جارايدى-اۋ دەگەن ءار ۇيدەگى دۇنيە-مۇلىكتىڭ ءبارىن وسىندا جەتكىزدى. دۇنيە-مۇلىك دەگەندە، الداسپانعا ورمەكتىڭ قىلىشى، نايزاعا بالىقشىنىڭ تاياۋى، قالقانعا قازاننىڭ قاقپاعى، ساۋىتقا شەشەڭنىڭ تۇيە جۇننەن توقىلعان قالىڭ جەمپىرى مولىنان جاراپ جاتىر. تەگىندە، بۇل مەنىڭ العاشقى «رەجيسسەرلىك» جۇمىسىم ەدى. «اكتەرلەر» قۇرامى دا جاقسى ىرىكتەلدى. تولەگەن دە، بەكەجان دا، شەگە دە وپ-وڭاي تابىلدى. ال قىز جىبەكتى ويناۋ ماسەلەسى سول كۇيى شەشىلمەي قالدى. كلاستىڭ قىزدارى اۋىل شەتىنە بارىپ، جەلدىڭ وتىندە جىبەك بولىپ تەربەلىپ ءھام تەبىرەنىپ تۇرۋعا ولسە كونە مە؟ ەر بالالاردى جىبەك بولۋعا ۇگىتتەپ كورىپ ەدىك، ەڭ جۋاس دەگەندەرىنىڭ ءوزى ەرىن باۋىرىنا الىپ تۋلاپ، جانىنا جولاتپادى.

ءسويتىپ، سول جولى «قىز جىبەكتى» جىبەكسىز قويدىق. ۇمىتپاسام، تولەگەندى اكتەر بولام دەپ قۇلشىنىپ جۇرگەن كلاستاسىم نۇرجان وينادى-اۋ دەيمىن. ءتۇرى دە قۇمان اعاما ۇقسايتىن ەدى. ءتىپتى فاميلياسى دا تولەگەنوۆ بولاتىن... سول سەبەپتى ول تالاي ۇلان تالاسقان جوعارى باسەكەلى «كاستينگتەن» تالاسسىز جەڭىپ شىقتى. جالپى، ءوز پايىمداۋىمشا، سول ءبىر جىلداردا ەلىمىزدەگى بۇكىل اۋىلدىڭ بالالارى وسى ءفيلمدى ءبىر-ءبىر قايتالاپ «قويىپ» كورگەن سياقتى.

ەكىنشى رەت «قىز جىبەكتىڭ» دالاداعى ەركىن قويىلىمىنا قوستاناي وبلىسىنىڭ كومسومول اۋدانىنداعى بوسكول اۋىلىندا كۋا بولدىم. ءۇشىنشى كۋرسقا كوشەتىن جىلى سول وڭىرگە اۋىل شارۋاشىلىعى جۇمىستارىنا بارعانبىز. كينو دەسەڭ دە، سپەكتاكل دەسەڭ دە جاراساتىن قويىلىم ەگىس القابىندا جۇزەگە استى. بۇل جولعى «رەجيسسەر» – كينو سالاسىنىڭ ماسەلەلەرىن جىلىكشە شاعاتىن سۇڭعىلا ستۋدەنت تالعات باتىرحان. اسسيستەنتى – جانار ابىزوۆا. زامانىمىزدىڭ ايگىلى رەجيسسەرلەرى لەونيد گايداي مەن گەورگي دانەليانى، سەرگەي بوندارچۋك پەن ەلدار ريازانوۆتى ءپىر تۇتاتىن تالعاتتىڭ تالابى تىم جوعارى. تولەگەن رولىنە انۋاربەك اۋەلبەكوۆ بەكىتىلدى. سىمداي تارتىلعان، سىپتىعىرداي ءارى سۇڭعاق، ونىڭ ۇستىنە ادەمى مۇرتى بار انۋاربەكتىڭ بولمىس-ءبىتىمى ءفيلمنىڭ باستى كەيىپكەرىنىڭ كەسكىن-كەيپىنە بىردەن ۇيلەسە كەتتى. جىبەكتى شولپان بيتەنوۆا، بەكەجاندى مۇراتبەك توقتاعازين وينادى. اسىرەسە، شولپان قىز بىرنەشە بويجەتكەننىڭ ىشىنەن ىرىكتەلدى. كينو ماسەلەسىنە كەلگەندە قانشىرداي قاتىپ قالاتىن، تابيعاتىنان قىڭىر «رەجيسسەر» تالعات ءبىزدى بۇل جوباعا قاتىستىرمادى. سوندىقتان مۇلدە رول تيمەي قالعان تالانتتى قىز نۇرميرا الىشەروۆا ەكەۋمىز قىر باسىنا شىعىپ، ولاردىڭ بۇكىل ءىس-ارەكەتىنە سىرتتاي قارادىق تا وتىردىق. بۇل جولعى قويىلىم باياعى ءبىزدىڭ اۋىلداعىداي ەمەس، كاسىبيلىككە ءبىر تابان جاقىنداۋ ەدى.

ايتايىن دەگەنىمىز، تالعات تولەگەندى كوپتىڭ ىشىنەن ىرىكتەدى. ءتىپتى سول جىلى وزىمىزبەن بىرگە كەلگەن تومەنگى كۋرس جىگىتتەرىنىڭ ىشىنەن دە قارادى-اۋ دەيمىن. تولەگەندى ويناۋدى تەرىس كورمەي جۇرگەن مۇراتبەككە «بەكەجان بولاسىڭ!»، – دەپ ءبىر-اق كەستى. ول ءبىراز جاۋتاڭداپ، ءسال-ءپال جىلىلىق كۇتىپ تۇر ەدى، «قوي ەندى، انا الىشەروۆا مەن وماروۆقا ەشتەڭە بەرمەسەم دە، وتىر عوي انە ۇندەمەي..!»، – دەپ كوزىن ەجىرەيتتى. مۇراتبەك جىم بولدى. انشەيىندە مەيىربان سەكىلدى كورىنەتىن تالعاتتىڭ قاعيداتىنا قاتال «رەجيسسەر» ەكەنىنە سول جولى ابدەن كوزىمىز جەتتى.

تولەگەن بەينەسى اۋىلداعى كورىنىستەر ءۇشىن وسىنداي قۇندى بولعان كەزدە قۇمان اعانىڭ «قىز جىبەكتەگى» رولىنە جاريالانعان كاستينگتىڭ دارەجەسى قانشالىقتى ەكەنىن باعامداي بەرىڭىز...

تولەگەن، بەكەجان جانە عاني
بەينەسى جاس، جانى يگى،
بيىكتەتتى عانيدى.
بىراق ونى ەل-جۇرتى،
تولەگەن دەپ تانيدى!
(جۋرناليستىك فولكلوردان)

«قىز جىبەك» ءفيلمى جارىققا شىققان سوڭ وسى كينوكارتيناعا تۇسكەن ارتىستەر ەل ءىشىن ارالاپ، جۇرتشىلىقپەن جاپپاي كەزدەسۋ وتكىزگەنى بارشاعا ءمالىم. ءبىزدىڭ اۋىلعا اكتەرلەر توبىنان العاشقى بولىپ ءاسانالى ءاشىموۆ كەلدى. قاسىندا ءوزىمىزدىڭ ارالدان تۇلەگەن تالانتتى ءارتىس قۇدايبەرگەن سۇلتانباەۆ بار. ءسويتىپ، كينو دەسە، قاربىتىپ جەپ وتىرعان سارى سازانىن سىرعىتا سالاتىن قاراتەرەڭ جۇرتىنا تولەگەننەن بۇرىن بەكەجان جەتتى. ءسوزى ءماندى، ساقالى ءساندى، ايبارلى اسەكەڭنىڭ ءالى قىرىققا دا تولماعان كەزى. جانىپ تۇرعان جىگەرلى جىگىت.

ول كەشكە قاراي جازعى كلۋبتا مەنىڭ اۋىلداستارىممەن جۇزدەستى. باسىنا كۇن، ميىنا وقۋ ءوتىپ كەتكەن قاراتەرەڭدىكتەردىڭ وعان قويماعان سۇراعى جوق. ءتىپتى اعىنان جارىلعان بەكەجان-اسانالىگە ەپتەپ بويى ۇيرەنىسكەن سوڭ «قالقام-اۋ، انا بالانى كوزىڭ قيىپ قالاي اتتىڭ؟»، – دەپ ەپتەپ رەنىش بىلدىرگەن اپالارىم دا بولدى. اسەكەڭ اق جارقىن كەيىپكە ەنىپ، اعىلىپ سويلەدى. «اناۋ الگى سانسىزباي ماسەلەسىن كينوعا كىرگىزە المادىڭىزدار ما؟»، – دەگەن ءبىزدىڭ اكەيدىڭ سۇراعىنا سول كەزدىڭ يدەولوگيالىق ءتارتىبىنىڭ تالابىنا سايكەس، «ەرتەڭ شەتەلدىكتەرگە نە ايتامىز؟ اعاسى ولسە، جەسىرىن ءىنىسى ويلانباستان الا بەرگەن دەيمىز بە؟»، – دەپ جاۋاپ بەردى. انشەيىندە ەشكىمنەن ىقپاي، ورشەلەنىپ، وزىنىكىن دالەلدەپ باعاتىن ءبىزدىڭ شال (ول كەزدە قايداعى شال، اسەكەڭمەن تۇيدەي قۇرداس قوي) تىرس ەتىپ ۇندەگەن جوق. بالكىم، تولەگەندى قوسوبانىڭ تۇبىندە اتىپ ولتىرگەن بەكەجاننىڭ مىسى باسىمداۋ تۇسكەن شىعار... كىم بىلەدى...

وسى جۇزدەسۋدە ءاسانالى اعا قۇمانعا قاتىستى ءبىر-ەكى مالىمەت ايتتى. فيلم ستسەناريى بويىنشا جايىق جاعاسىندا نايزالاسىپ جۇرگەندە قۇماندى جارالاپ الا جازداعانىن تىلگە تيەك ەتتى. جۇرتتىڭ ءبىرازى «ويباي، نە دەيدى؟!»، – دەپ ەلەڭدەسىپ قالدى. مۇنىڭ ءبارى كينوداعى تولەگەن-قۇمانعا ابدەن ەلدىڭ كوڭىلى اۋىپ، ونى شەكسىز جاقسى كورگەنىنىڭ اسەرى بولاتىن. ايگىلى ءارتىس سالدەن سوڭ قيىلىپ سۇراعان ءبىر اۋىلداسىما جاۋاپ رەتىندە قۇماننىڭ جاۋىرىن تۇسىنا جۇقالاۋ تاقتايشا سالىنىپ قويعانى، الگى جالعىز وقتىڭ سوعان قادالعانى تۋرالى ايتتى. بۇل دەرەك «اسەكەڭ قانداي مەرگەن ەدى» دەپ ويلاپ وتىرعان بىزگە ەداۋىر اسەر ەتتى. كينو جونىندەگى تۇسىنىگىمىزدىڭ وڭى سول، سولى وڭ بولىپ ءاپ-ساتتە وزگەرە باستادى.

ۇزىنقۇلاقتان جەتكەن حابارلارعا قاراعاندا ءاسانالى اشىموۆپەن بىرگە ارال ايماعىنا قۇمان تاستانبەكوۆ پەن مەرۋەرت وتەكەشوۆا دا كەلگەن سياقتى. بىراق ولار ارالدىڭ وزىندە قالعان با، الدە وزگە اۋىلداردى ارالاپ كەتكەن بە، سونداي ءبىر اڭگىمەنىڭ ەلەسى قاراتەرەڭدى كەزىپ ءجۇر. ءتىپتى اۋدان ورتالىعىنا بارىپ كەلگەن جەلدەي ەسكەن ءبىر جەڭگەمىز: «ءولىپ كەتەيىن، ءوز كوزىممەن كوردىم. ارالدىڭ كينوتەاترىندا قۇمان مەن مەرۋەرت ەكەۋى فيلمدەگى كيىمدەرىمەن ەكرانداعى «قىز جىبەككە» قارادى دا وتىردى. قۇداي-اۋ، قانداي سۇيكىمدى!»، – دەپ سوقتى.

نەگىزى، ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ كۇتكەنى تولەگەن ەدى. ەل-جۇرت كەزدەسۋ بارىسىندا اسانالىگە كادىمگىدەي قادالىپ، قۇماندى قايتا-قايتا سۇراي بەرگەنى دە سودان. بەكەجان قوسوبا جاقتان جالعىز قايتقاندا اعايىننىڭ الدىنان شىعىپ، اڭىرىپ تۇراتىنى نەمەسە تەكتى تۇلپار اۋىلعا اداسپاي جەتكەندە جىبەكتىڭ: «يەڭ قايدا، اقبوز ات؟»، – دەپ الاڭدايتىنى سەكىلدى كۇي كەشكەن شىعار مەنىڭ اۋىلداستارىم. ايتەۋىر، كينونىڭ قۇدىرەتىنە ابدەن سەنگەن قاراتەرەڭدىكتەر سول جولى ەكراننان شىعىپ، ەل ارالاپ جۇرگەن بەكەجانعا بىرتۇرلىلەۋ كوزقاراس تانىتتى...

كەيىن وقۋ ءبىتىرىپ، الماتىنى مەكەن ەتكەن جىلدارىمىزدا قۇمان اعامىزدى زيالىلار باس قوسقان ءتۇرلى جيىنداردا كورىپ قالىپ جۇردىك. بۇل تۇستا ول تولەگەندى ويناعان كەزىندەگىدەي تىم جاس ەمەس، ارينە. وتىزدى ورتالاپ، قىرىقتىڭ قىرقاسىنا قاراي بەتتەگەن ساقا جىگىت. سول باياعىداي سىمباتتى. سول باياعىداي ادەمى جىميادى. بىراق ەلدىڭ الدىنا شىعىپ، سۋىرىلىپ سويلەي بەرمەيدى. قاشاندا قاراپايىم قالپىنان تانبايدى. جۋرناليستەرگە سۇحبات بەرۋگە دە اسا قۇشتار ەمەس سياقتى.

ءبىر كۇنى سول قولعا تۇسپەي قويعان قۇمان تاستانبەكوۆپەن جاقىنىراق تىلدەسۋدىڭ رەتى كەلدى. 1992 جىلى قازالىدا عاني مۇراتباەۆتىڭ تۋعانىنا 90 جىل تولۋىنا ارنالعان اۋقىمدى جيىن وتەتىن بولدى. سوعان شاقىرىلعان قادىرلى قوناقتاردىڭ اراسىندا «ءبىزدىڭ عاني» فيلمىندە ايگىلى جاستار جەتەكشىسىنىڭ رولىندە ويناعان تانىمال اكتەر قۇمان تاستانبەكوۆ تە بار ەدى. عاني مۇراتباەۆ نەگىزىن قالاعان «جاس الاش» گازەتىنىڭ قىزمەتكەرى رەتىندە ءبىز دە سول توپقا ىلەستىك. سول كۇنى عانيدىڭ زايىبى باقىتجان قۇرمانبايقىزىن جەر قوينىنا تاپسىرىپ، تۇستەن كەيىن جولعا شىقتىق.

«الماتى – ادلەر» جۇردەك پويىزى جەردىڭ اپشىسىن قۋىرىپ جۇيتكىپ كەلەدى. قىزىق بولعاندا، قۇمان اعامەن بىرگە ءبىر كۋپەگە ءمىنىپپىز. قاسىمىزداعى سەرىكتەرىمىز دە وسال ەمەس. بەلگىلى سپورت ءجۋرناليسى ومىرزاق جولىمبەتوۆ پەن تانىمال اقىن ءمادي قايىڭباەۆ. ەكەۋى دە سوزشەڭ. ءبىر باستاسا ۇزاققا سىلتەيدى. ىلديدان سالسا، توسكە، ەرتەڭنەن سالسا، كەشكە وزادى. قايتا ولارمەن سالىستىرعاندا قۇمان اعام سونشالىقتى اڭگىمەشىل ەمەس سەكىلدى كورىندى. كوبىنە-كوپ تەرەزەگە قاراپ ويلانىپ وتىرادى. سۋىرتپاقتاپ سىر تارتساڭ دا ونشا اشىلا قويمايدى. ونىڭ ۇستىنە ەر كوڭىلدى ەكى اعام ەشكىمگە ءسوز بەرمەي، كوسىلە جونەلگەندە قۇمانمەن وڭاشا كۋپەدە كينو مەن تەاتر ونەرىنىڭ قالتارىس-بۇلتارىسىنداعى قايداعى-جايداعىنى كەڭىرەك قوزعارمىز دەگەن ءۇمىتىم جەلگە ۇشتى. قىسقاسى، تىم بولماسا ءبىر تىلدەسۋ تالايدىڭ ارمانىنا اينالعان اسىل اعامەن جارىتىپ شۇيىركەلەسە المادىم. ءبىر جاعىنان ونىڭ سابىرلىلىعى مەن سالماقتىلىعى ۇنادى.

وڭتۇستىك وڭىردەگى ءبىر ستانتسياعا كەلىپ توقتاپ، سىرتتا سەيىلدەپ جۇرگەنىمىزدە الدەكىمدەر قۇمان اعانىڭ كۋپەدە قالعان سپورت كوستيۋمىن ۇرلاپ كەتىپتى. باسقا ادام بولسا، مازاسى قاشىپ، اشۋ-ىزاعا بەرىلەر مە ەدى، اتاقتى اكتەر ساسقان جوق. «ە، بىرەۋلەر ىرىم كورىپ العان شىعار»، – دەدى دە قويدى. ءتىپتى «جوعالعان كيىمىمنىڭ قالتاسىندا مىناداي زاتتارىم بار ەدى» دەپ ابىرجىمادى دا. وسكەن-ونگەن جەردىڭ ونەگەلى پەرزەنتى ەكەنىن اڭعارتىپ، ەشتەڭەنى ەلەڭ قىلماي وتىرا بەردى. وسىنىڭ الدىندا عانا قۇمان اعاعا «الگى «قىز جىبەك» فيلمىندەگى «...سىيىسا الماي ءجۇرمىز عوي» دەپ كەلەتىن ايگىلى تولعامدى ءوز اۋزىڭىزدان قايتالاپ ايتىپ بەرىڭىزشى»، – دەپ وتىنگىم كەلگەن-ءدى. ارداقتى اعام سىرتتاي سىر بەرمەگەنىمەن، ىشتەي تومسىرايىپ وتىرعان شىعار دەپ، جىم بولدىم.

جاڭاقورعاننان جەرگىلىكتى اقىن ادىربەك سوپىبەكوۆ، سازگەر-انشىلەر بەكسۇلتان بايكەنجەەۆ پەن ساۋران ەلەۋوۆ سىندى ازاماتتار ءبىزدىڭ ۆاگونىمىزعا ءمىندى. كۋپەمىزدىڭ ءىشىن اسەرلى اۋەن كەرنەپ كەتتى. سول كوتەرىڭكى كوڭىل-كۇيمەن قازالىعا ءتۇن ورتاسىندا جەتتىك. جۇرت دەگەنىڭ پەررونعا سىيماي، سىعىلىسىپ تۇر. قاپتاعان حالىق قۇماندى كورۋگە كەلدى. قۇمان اعا جيىلعان جۇرتتىڭ الدىندا ءسوز سويلەدى. وزىنە دەگەن ىستىق ىقىلاستى سەزىنىپ، ءسال تولقىپ تۇرعانى انىق بايقالدى.

جالپى، ول بۇل ساپاردا بىرىڭعاي عاني رۋحىمەن تىلدەستى. عانيدىڭ مۋزەيىندە بولدى. عاني اتىنداعى اۋىلدى ارالادى. عاني ەسكەرتكىشىنە گۇل قويدى. عاني رۋحىنا باعىشتالعان قۇران وقۋ راسىمىنە قاتىستى. عاني اۋىلىنىڭ تۇرعىنى جەتكەربەي تولەگەنوۆتىڭ شاڭىراعىندا سول كۇنى دۇنيەگە كەلگەن عاني ەسىمدى نارەستەگە ارناپ جۇرەكجاردى تىلەگىن ايتتى.

ءسويتىپ، تاعى ءبىر عاني-عۇمىر باستالدى. قۇمان اعام قازالىدان كوڭىلدى قايتتى.

قۇمان، مەرۋەرت جانە بولات
«قىز جىبەكتى» كوپ كوردىك،
«قىزىق ەكەن!»، – دەپ كوردىك.
تولەگەندى ولتىرگەن،
بەكەجاندى جەك كوردىك!
(جۋرناليستىك فولكلوردان)

الماتىدان جىراقتا، شىعارماشىلىق ورتادان الىسىراق جۇرسە دە، ءساتى كەلگەندە قۇمان اعامىزدى كوبىرەك سۋرەتكە تۇسىرگەن فوتوتىلشىلەردىڭ ءبىرى – بولات وماراليەۆ. قىزىلوردادا تۇراتىن ول اندا-ساندا الاتاۋ باۋرايىنداعى استاناعا كەلگەن سايىن بارشاعا بەلگىلى ونەر تارلاندارىمەن جۇزدەسىپ، ەرەكشە پورترەتتەر گالەرەياسىن تۇزەتىن. ال ايگىلى ارتىستەر مەن قارىمدى قالامگەرلەر سىر بويىنا بارا قالسا، ولاردى دا نىساناسىنا ىلىكتىرەتىن. ءسويتىپ، ول ءتاۋىر سۋرەتتىڭ كەيىپكەرىن قايدان بولسا دا، تاۋىپ الا قوياتىن. اككى ءفوتوتىلشى جەر تالعامايدى، قايدا جۇرسە دە ولجا تابادى دەگەن قاعيداعا تابان تىرەيتىن.

بۇدان جارتى عاسىردان استام ۋاقىت بۇرىن جيىرمانىڭ جالىنا ەندى عانا جارماسقان قىزىلوردالىق جاس ءفوتوتىلشى عالامات سۋرەت ءتۇسىردى. سول كۇنى ول «قازاقفيلمگە» اۋىلداس اعاسى، اتاقتى رەجيسسەر سۇلتان قوجىقوۆتى ىزدەپ بارىپتى. ءزاۋلىم عيماراتتىڭ ءبىر مۇيىسىندە كوزىنە شالىنعان جاراسىمدى جۇپتى دەرەۋ قولىنداعى فوتومىلتىعىنىڭ قاراۋىلىنا ىلىكتىرەدى. ۋىزداي جاپ-جاس قىز بەن جىگىت الاڭسىز اڭگىمەلەسىپ وتىر. ەكەۋى دە ءبىر باعىتقا تەسىلە قاراپ قالعان. اسىرەسە اپپاق ارۋدىڭ كوزى قانداي تۇپ-تۇنىق. كوڭىلدى كەيىپ. بەكزات بولمىس. باقىتتى بەينە. سىرلى سيپات. پەرىشتە پەيىل. شۋاقتى شاق. ادەمى اسەر. ۇلگىلى ۇيلەسىم. بىراق سول جولى سىر بويىنىڭ سيداڭ جىگىتى بولات وماراليەۆ كينوعا ءتۇسىپ جاتقان قۇمان مەن مەرۋەرتتى، ياعني، ايگىلى قىز جىبەك پەن تولەگەندى تاريحتىڭ تاسپاسىنا تاڭبالاعانىن بىلمەپتى. كەيىننەن بۇل ونەردىڭ شىڭىنا شىققان تەڭدەسسىز تالانت، كوزدەگەنى ءمۇلت كەتپەيتىن فوتومەرگەن ارادا ەلۋ جىل وتكەندە سول سۋرەتتى تاۋىپ الىپ، جارياعا جار سالدى. ءبىرتۋار بولات اعامىزدىڭ جالپاق جۇرتقا تانىمال جايدارى جۇپتى تاسپاعا تارتقانى ءبىر بۇل ەمەس. ونىڭ قازىنالى قورجىنىن اقتارا قالساڭ، تاستانبەكوۆتىڭ تاريحى مەن وتەكەشوۆانىڭ ورنەكتەرى كوپتەپ تابىلادى.

قالىڭ قازاققا قادىرلى قۇمان اعا سىر بويىنا تالاي رەت ات باسىن بۇردى. 1971 جىلى «قىز جىبەك» ءفيلمىنىڭ اقمەشىتتەگى العاشقى كورسەتىلىمىنە قاتىستى. بۇل كەزدە فيلمگە تۇسكەن كيىمدەرىن الا كەلگەن سياقتى. سول كيىمدى كيىپ، قىز جىبەك پەن تولەگەن كەيپىندە جاراسىپ وتىرعان ساتتە بولات اعا فوتواپپاراتىن وڭتايلاپ، بىرەر كادر ءتۇسىرىپ الادى. مەرۋەرت اشىق-جارقىن قالىپقا ەنىپ، بار ىقىلاسىمەن كۇلىپ تۇر. قۋ ءتىلدى بولات اعام ەرىكسىز ەزۋ تارتقىزاتىن ءبىر ءازىل ايتتى ما، كىم بىلەدى... ال قۇمان كوز جانارىن ءبىر نۇكتەگە قاداپ قويىپ، ويلانعان دا قالعان. بۇل سۋرەت اينالىمدا جۇرگەلى قاشان. تەك ونى جاريالاعان كەزدە اۆتورى قىزىلوردالىق ءفوتوتىلشى ەكەنى ەسكەرىلە بەرمەيتىنى بولماسا...

قۇمان اعا ىلگەرىدە ءوزى رولىندە ويناعان جاستاردىڭ جالىندى جەتەكشىسى عاني مۇراتباەۆتىڭ رۋحىن ۇلىقتاۋعا ارنالعان جيىنعا بارعانى جونىندە جوعارىدا ايتتىق. قازالىدا وتكەن تويعا باستان-اياق قاتىسقان «سىر بويى» گازەتىنىڭ ءفوتوتىلشىسى بولات وماراليەۆ عاني ەسكەرتكىشىنىڭ جانىندا قۇمان تاستانبەكوۆپەن بىرگە تۇرعان ءساتىمىزدى فوتوشەجىرەگە تاڭبالاپ تاستاپتى. قاسىمىزدا ءانشى-سازگەر مارات وماروۆ، قازالى اۋداندىق جاستار ۇيىمىنىڭ بۇرىنعى جانە سول تۇستاعى جەتەكشىلەرى جانات بەكجانوۆ پەن ءناجمادين شامۇراتوۆ بار.

بۇدان كەيىن قۇمان اعاممەن سۋرەتكە ءتۇسۋدىڭ رەتى كەلە قويماس دەپ جۇرگەنبىز. جوق، بۇيىرايىن دەسە، ءبارى وپ-وڭاي ۇيلەسە كەتەتىن كورىنەدى عوي. 2008 جىلى مەن قىزىلوردا وبلىسى اكىمى اپپاراتىنىڭ باسشىسى بولىپ قىزمەت ىستەپ ءجۇردىم. ايماق باسشىسى مۇحتار قۇل-مۇحاممەد ەلگە تانىمال زيالىلاردى سىر وڭىرىنە ارنايى شاقىرىپ، قۇرمەت كورسەتىپ تۇراتىن-دى. ءبىر كۇنى قىزىلورداعا قۇمان تاستانبەكوۆ پەن مەرۋەرت وتەكەشوۆا كەلدى. وبلىستاعى يدەولوگياعا جاۋاپتى باسشى رەتىندە بۇل جيىندى ۇيىمداستىرۋ ماسەلەسىن ءبىز قولعا الدىق. جۇرتشىلىقپەن كەزدەسۋ ءوتتى. ەل الدىندا ءسوز سويلەدىم. زالدا وتىرىپ، باياعىدا ءاسانالى اعانىڭ قاراتەرەڭگە كەلگەن ساپارىنىڭ ءاربىر ءساتىن ەسكە ءتۇسىردىم. ءبارى كوز الدىمىزدا تۇر. ءسويتىپ، بالا كەزىمىزدە بەكەجانمەن كەزدەسسەك، ەسەيگەن شاعىمىزدا تولەگەنمەن جۇزدەستىك.

قۇمان دا، مەرۋەرت تە بۇكىل كەش بويى سابىرلى قالپىنان تانبادى. وزدەرىنە قويىلعان ساۋالدارعا ساليقالى جاۋاپ قايتاردى. جەڭىل-جەلپى ءازىل، ارزان كۇلكى اتىمەن جوق. ەكەۋى دە سول كەيپىمەن كورەرمەندەرگە ارتىستەر ادەبى جونىندە لەكتسيا وقىعانداي بولدى. وقىعان جوق، ارينە. ورنىقتى ويىمەن، سالماقتى سوزىمەن، پايىمدى پىكىرىمەن، ۇيلەسىمدى ۇلگىسىمەن سونى ۇقتىردى. بۇلاردىڭ قيمىل-قوزعالىسىنا، ءجۇرىس-تۇرىسىنا، قاس-قاباعىنا قاراپ، جان دۇنيەسى، بولمىس-ءبىتىمى قانداي ادامدار ەكەنىن اڭعارۋ اسا قيىنعا تۇسپەيدى. قۇمان اعامىز بەن مەرۋەرت تاتەمىزدىڭ جاراسىمدى جۇبىن كورگەن سوڭ، «ە-ە-ە، ەكى جاقسى قوسىلعان ەكەن عوي!»، – دەپ وي تۇيگەنىمىز راس.

بولات اعا سول كۇندەرى جانىمىزدان ۇزاعان جوق. وسى كەشكە دە ارنايى كەلىپ، اياقتالعانشا وتىردى. جاي وتىرعان جوق، كەزدەسۋدىڭ ءاربىر ساتتەرىن سۋرەتكە تۇسىرۋمەن بولدى. ءتىپتى وتىردى دەۋگە كەلە قويماس، اۋىق-اۋىق اتىپ تۇرىپ، ءبىر بۇرىشقا بارىپ، وڭتايلى مەزەتتى اڭديدى. كوڭىل كوزى كوركەم كورىنىستى كورە قالسا، فوتواپپاراتىنىڭ شۇرىپپەسىن باسىپ كەپ جىبەرەدى. سودان سوڭ وسىناۋ اسەرلى ءسات ءار كادرى سۋرەت ەمەس شىعارماعا تاتيتىن بولات وماراليەۆتىڭ بەينەشەجىرەسىندە قاتتالىپ قالادى. قۇمان مەن مەرۋەرتتىڭ سىر وڭىرىنە ساپارى دا بولاتتىڭ بەدەرلى سۋرەتحاناسىنان ايشىقتى ورىن العانى انىق.

وسىناۋ سىرلى سۋرەتتەردىڭ اراسىنان بولات اعانىڭ قۇمان دوسىمەن بىرگە تۇسكەن بەينەسى دە كوزگە شالىنادى. بۇل – ولاردىڭ ۇزاق جىلعى ارالاس-قۇرالاستىعىنىڭ بەلگىسى. سۋرەت، ارينە، بولات اعانىڭ فوتواپپاراتىمەن تۇسىرىلگەن. كىم تۇسىرگەنى بەلگىسىز. كوردىڭىز بە، قۇمان اعانىڭ سىر وڭىرىنە قاتىستى فوتوگالەرەياسىنداعى كارتينالاردىڭ ءوزى جەتكىلىكتى ەكەن. وندا ايگىلى «قىز جىبەكتىڭ» باستى كەيىپكەرىنىڭ پاراساتتى پورترەتى دە، ىشكى الەمى دە، مىنەز-قۇلقى دا ايقىن كورىنىس تاپقان.

جاستاۋ كەزىمىزدە مەرۋەرت قاراتايقىزىن ءتۇرلى شىعارماشىلىق كەشتەردە جولىقتىرىپ قالاتىنبىز. ءبىر كۇنى مەن ونى اۆتوبۋستا كوردىم. ول داۋىردە كۇللى الماتىنىڭ زيالى قاۋىمى اۆتوبۋستىڭ ىشىندە جۇرەتىن. ءارتىسىڭ دە، ءانشىڭ دە، جازۋشىڭ دا، جىرشىڭ دا، تەرگەۋشىڭ دە، ءتىلشىڭ دە، زەرتتەۋشىڭ دە، سىنشىڭ دا قوعامدىق كولىككە اياق ارتىپ، ءبىر-بىرىمەن ارقا-جارقا اڭگىمەلەسىپ وتىرادى. سول جولى ءبىز دە فۋرمانوۆ كوشەسىمەن تومەنگە قاراي جۇيتكىپ كەلە جاتتىق. كەلەسى ايالدامادان مەرۋەرت وتەكەشوۆا ءمىندى. قاسىندا مەكتەپ جاسىنداعى قىزى بار. ورىن بەرۋگە ىڭعايلانعاندارعا ريزاشىلىق ءبىلدىرىپ، كوپ ۇزاماي تۇسەتىنىن ايتتى. جانىمىزعا جاقىنىراق كەلگەندە امانداستىق. سالەمىمىزدى اسا ىلتيپاتپەن قابىل الدى. «بۇل قىزىڭىز، ءسىرا، جىبەك بولار؟»، – دەپ سۇرادىق سوسىن. جۇلدىزدى جۇپتىڭ جىبەك دەگەن قىزى بار ەكەنىنەن ءباسپاسوز ارقىلى حاباردار بولاتىنبىز. «جوق، بۇل – جىبەكتىڭ ءسىڭلىسى عوي»، – دەدى اتاقتى اكتريسا كۇلىمسىرەپ.

سىر بويىندا جۇرگەندە سول ءساتتى مەرۋەرت تاتەمىزدىڭ ەسىنە سالدىم. ول كىسى جاقسىلاپ ءبىر جىميدى. پەرزەنتتەرىنىڭ بالالىق شاعى ويىنا ورالعان شىعار...

ءومىر، ونەر جانە ونەگە
قالاۋلىسىن ۇقتى عوي.
قارا ءۇزىپ شىقتى عوي.
قىز جىبەككە ۇيلەنگەن،
قۇمان اعام مىقتى عوي!
(جۋرناليستىك فولكلوردان)

كينونىڭ دا، كينوگەرلەردىڭ دە جازىلماعان زاڭدارى بار. قانشا جەردەن تاجىريبەڭ تولىستى دەسەك تە، سول ەسكىرمەيتىن ەرەجەلەردىڭ ىڭعايىنا كونۋگە ءتيىسسىڭ. ماسەلەن، قۇمان جاستايىنان جىلقىنىڭ جالىنا جارماسىپ وسكەن اۋىلدىڭ بالاسى بولسا دا، رەجيسسەر سۇلتان قوجىقوۆ وعان قاتال تالاپ قويىپتى. سەبەبى، اتقا ءمىنىپ، قالاعانىڭشا شاپقىلاي العانىڭمەن، جاۋگەرشىلىك زامانداعى جانكەشتى باھادۇرلەردىڭ سايگۇلىك ۇستىندەگى ءساتىن اينا-قاتەسىز بەينەلەپ، سوعان كورەرمەندى قاپىسىز سەندىرۋ وڭاي ەمەس. سوندىقتان سۇلتەكەڭ باستى رولدەردى وينايتىن ارتىستەردى يپپودرومعا جاتتىعىپ كەلۋگە جىبەرىپتى. ءاسانالى – بەكەجان، قۇمان – تولەگەن، ءانۋار – شەگە جانە مەرۋەرت – جىبەك ءبىر اي بويى اتتىڭ قۇلاعىندا ويناۋعا ماشىقتانادى. بۇرىننان جىلقىنىڭ بابىن بىلەتىندەرى شەبەرلىكتەرىن شىڭداي تۇسەدى. ارقايسىسى وزدەرىنە بەكىتىلگەن سايگۇلىككە بوي ۇيرەتەدى. جانۋاردىڭ جالىنان سيپاپ، ەندىگى قوجايىنى ءوزى ەكەنىن اڭعارتادى. «ورليك» دەگەن اقالتەكە ارعىماق قۇماننىڭ مەنشىگىنە بەرىلەدى. ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز سول «ورليكپەن» ارپالىسىپ ءجۇرىپ، جايىق جاعاسىنداعى «جەكپە-جەككە» دايىندالا باستايدى.

بۇلار مەكتەپ بىتىرە سالا كينوعا قويىپ كەتكەن مەرۋەرتتىڭ اتقا مىنۋگە تەز بەيىمدەلگەنىنە تاڭ قالادى. جىلقىعا جولاپ كورمەگەن بويجەتكەن اعالارىنان قالىسپاي، جاتتىعۋدى جەدەل يگەرىپ، كينو ءتۇسىرۋ الاڭىنا شاباندوز بولىپ ورالادى. «ول، شىنىندا دا، بۇل جاعىنان بارىمىزدەن وزىپ كەتتى»، – دەپ ەسكە الادى قۇمان اعا.

وسى فيلمنەن سوڭ داڭق تۇعىرىنا كوتەرىلگەن ايگىلى تورتتىك تەك اتقا مىنۋگە عانا داعدىلانعان جوق. جاۋىنگەرلىك جورىق ونەرىنىڭ ءادىس-تاسىلدەرىن دە ۇيرەندى. اسكەري كەڭەسشى، مايور ناستەروۆ ءتۇبىت مۇرتتى «تولەگەن» مەن قىرما ساقالدى «بەكەجانعا» نايزا مەن قىلىشتى قالاي ۇستاۋ كەرەكتىگىن ۇيرەتتى. كەڭ دالا توسىندەگى كەسكىلەسكەن شايقاس پسيحولوگياسىن ءاسانالى مەن قۇماننىڭ ساناسىنا ءسىڭىردى. سونىڭ ارقاسىندا تولەگەن مەن بەكەجاننىڭ جەكپە-جەگى اسا شىنايى شىققانىنا كۇللى جۇرت كۋا بولدى.

كينو ءتۇسىرۋ بارىسىندا تولەگەن-قۇمان جىبەك-مەرۋەرتكە عاشىق بولادى. ەكەۋىنىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن سىيلاستىعى ماحاببات سەزىمىنە ۇلاسادى. ەشكىمگە باسىن يمەگەن بەكزادا سىندى بويجەتكەننىڭ جۇرەگىن جاۋلاۋ قۇمان اعاما وڭاي بولماعان ءتارىزدى. ءاسانالى، ءانۋار اعالارىمەن بىرگە رولگە دايىندالىپ ءجۇرىپ، ءبىر بۇرىشقا جايعاسقان مەرۋەرتكە كوز قيىعىمەن اۋىق-اۋىق قاراپ قويادى. ول جىگىت جاققا مۇلدە زەر سالمايدى. زەر سالماق تۇگىلى باسىن دا كوتەرمەيدى. ءبىر كۇنى كەيىپكەرىمىز «قوي، بولماس»، – دەپ، كەشكە قاراي قىزدى شىعارىپ سالۋعا بەكىنەدى.

سول كۇنى اسپاندى بۇلت تورلاپ، تولاسسىز جاڭبىر سەبەلەپ تۇرادى. قۇمان ۇيىنە قايتۋعا بەتتەگەن قىزدىڭ سوڭىنان ءىلبىپ ەرىپ وتىرادى. «شىركىن-اي، تىم بولماسا، ءبىر قاراسا ەكەن»، – دەپ ارمانداپ كەلەدى. ءبىر كەزدە بويجەتكەن وقىستان ءسۇرىنىپ كەتەدى دە، تايىپ جىعىلادى. ىزدەگەنگە – سۇراعان! سول كەزدە ەكى-اق اتتاپ جەتەدى عوي مەنىڭ قۇمان اعام. «وي، مەرۋەرت، نە بولدى؟»، – دەپ ورىمدەي قىزدى وبەكتەي جونەلەدى. سول وبەكتەگەننەن مول وبەكتەيدى...

بۇل فيلمدە قىز جىبەك پەن تولەگەن قوسىلماسا دا، ەكەۋىنىڭ ءرولىن ويناعان مەرۋەرت پەن قۇمان ومىردەگى ماقساتىنا جەتەدى. ادال ماحابباتتى ارمانسىز ايالاپ، وتاۋ تىگەدى. ولار وسىلايشا ايگىلى ەپوستىڭ تراگەديالىق فينالىن جوققا شىعارىپ، شۋاقتى شاڭىراقتىڭ استىندا جارتى عاسىرعا جۋىق ۋاقىت تاتۋ-ءتاتتى عۇمىر كەشەدى.

ءبىر قىزىعى، قۇمان مەن مەرۋەرتتىڭ ۇيلەنۋ تويىندا ءاسانالى ءاشىموۆ اسابا بولىپتى. «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ ديرەكتورى كامال سمايىلوۆتىڭ كابينەتىندە ەكى جاستىڭ نەكە قيۋ ءراسىمى ءوتىپتى. تاسپاعا تاڭبالانعان وسى بەينەكورىنىستە ءاسانالى ءاشىموۆ بەكەجاننىڭ، ءانۋار مولدابەكوۆ شەگەنىڭ كەيپىندە ءجۇر. سول فيلمدەگى سول ساۋىت، سول ەپيزودتاعى سول دومبىرا...

تەڭىزى تارتىلسا دا، پەيىلى تارتىلماعان ءبىزدىڭ جاقتا مىناداي ءبىر قىجىرتپا ولەڭ بار ەدى:

ويدان-قىردان جيناپ الىپ جاستاردى،
جولاتپادى قارا نيەت قاستاردى.
قىز جىبەكپەن قوسىلعاندا تولەگەن،
تامادا بوپ بەكەجان توي باسقاردى.

ءبىز بۇل ولەڭدى ايتىپ، اۋىلدى اينالىپ شاۋىپ جۇرگەن كەزىمىزدە ەكى جاستىڭ باس قوسقان تويىن اسەكەڭنىڭ جۇرگىزگەنىنەن مۇلدە حابارسىز ەدىك. مىنە، ەندى، كورمەيسىڭ بە...

«قىز جىبەك» ارقىلى داڭقى شىققان قۇماندى اتاقتى رەجيسسەر ابدوللا قارساقباەۆ «ءبىزدىڭ عاني» فيلمىنە تۇسۋگە شاقىرادى. جاستار جەتەكشىسى تۋرالى مالىمەتتەر اسا كوپ ەمەس-ءتى. مەزەتتىك كادرلار مەن ازىن-اۋلاق سۋرەتتەر عانا ساقتالىپ قالعان. قۇمان عاني تۋرالى ماقالالار مەن ەستەلىكتەرگە سۇيەنىپ، بۇل رولدە دە ويداعىداي ويناپ شىقتى. ول بۇدان سوڭ «ورنەك»، «پروۆينتسيالدى رومان»، «الاڭ جيەگىندە»، «كىمسىڭ، سەن، سالت اتتى؟»، «ماحامبەت»، «ادام-جەل»، «ماحاببات جاڭعىرىعى»، «ەرەكشە كۇن»، «اعاما ارنالعان قالىڭدىق»، «اققۋلار ۇشىپ كەلەدى»، «قوسىمشا ساۋالدار»، «الدار كوسە» جانە باسقا فيلمدەرگە ءتۇستى.

الاشقا تانىمال قۇمان اعامىزدىڭ قازاق اكادەميالىق دراما تەاترىندا جارتى عاسىرعا جۋىق جۇمىس ىستەگەن ساحنا ساڭلاعى ەكەنىن دە ۇمىتپاعانىمىز ءجون. ول مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «ايمان – شولپانى» مەن «قاراكوزىندە»، «ەڭلىك – كەبەگىندە»، شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ «انا – جەر – اناسى» مەن «اق كەمەسىندە»، ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆتىڭ «قان مەن تەرىندە»، نازىم حيكمەتتىڭ «فارحاد – شىرىنىندا»، فلوريمون ەرۆەنىڭ «تۇلكى بيكەشىندە»، ورالحان بوكەەۆتىڭ «قۇلىنىم مەنىڭىندە»، مۇحتار شاحانوۆتىڭ «سەنىم پاتشالىعىندا» باستى رولدەردە ويناپ، كورەرمەننىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەندى.

قۇمان تاستانبەكوۆ ءبىر سۇحباتىندا: «قۇرمەتتى كورەرمەندەر! سىزدەرسىز ءبىز كىمبىز؟»، – دەپتى. ال مەرۋەرت وتەكەشوۆا: «ءبىزدىڭ تەاترىمىز اق كەمە سياقتى. اق گرانيتتەن جاسالعان!»، – دەپ ادەمى اسەرىن بايان ەتىپتى. مۇنى ەرلى-زايىپتى ونەر تارلاندارىنىڭ ۇستانعان ۇلاعاتى، ومىرلىك ونەگەسى، كىسىلىك كرەدوسى دەسە دە بولعانداي.

* * *

سوناۋ سىر بويىنداعى جىلى جۇزدەسۋدەن كەيىن قۇمان اعانى كورگەنىمىز جوق. ال ارداقتى مەرۋەرت اپايىمىز ەكى مىڭ ون جەتىنشى جىلعى جەلتوقساننىڭ ون بەسىندە اقورداعا كەلدى. وڭىرىنە «پاراسات» وردەنىن تاعىپ، ءجۇزى جارقىراپ تۇردى. ءبارىمىز دە ونىڭ قولىن الىپ، قۋانا قۇتتىقتاعانبىز. سول كۇنى ول شات كوڭىلمەن الماتىعا اتتانىپ ەدى. بىراق... ەكى كۇننەن سوڭ قادىرلى قۇمان اعامىز جۇلدىزدار الەمىنە جول تارتتى...

بيىل قىز جىبەك پەن تولەگەندى الاقانعا سالىپ ايالاعان قالىڭ قازاقتىڭ «يەڭ قايدا، اقبوزات؟»، – دەپ كۇرسىنگەنىنە سەگىز جىل...

سول اقبوزاتتىڭ يەسى ارامىزدا امان-ساۋ جۇرگەندە ساناۋلى كۇندەردەن سوڭ سەكسەن جاسقا تولار ەدى...

باۋىرجان ومارۇلى

«انا ءتىلى» گازەتى، 27 اقپان، 2025 جىل

Abai.kz